Koca Karısına Beddua Ederse

Cilt 2 / 2019
issn: 2651-253X

Uluslararası Hakemli Dergi

Internaional Refereed Journal
Yılda üç sayı çıkar
Three issues in a year
fad
Folklor Akademi Dergisi
Folklore Academy Journal
 EDİTÖRDEN

SКвРıНОğОr OФur,
Folklor AФКНОmТ DОrРТsТ’ЧТЧ қ0Қ9 вıХıЧıЧ қ. sКвısı ТХО ФКrşıЧıгНКвıг. ВКвıЧ
СКвКtımıгıЧ 5. sКвısı ТХО sТгХОrХО ЛuХuşmКФtКЧ mutХuХuФ НuвuвШruг. FAD’ıЧ қ0Қ9/қ
МТХНТЧНО; Қ0 mКФКХО, Қ ФТtКp tКЧımı, Қ НО хОЯТrТ вКгısı ШХmКФ üгОrО tШpХКmНК
СКФОmХОrТmТгТЧ ШЧКвıЧНКЧ РОхmТş Ққ вКгıвı ТХРТХОrТЧТгО suЧuвШruг.
DОrРТmТгТЧ ТХФ вКгısı “ÂşıФ NОsТp`TО SuПТгm” КНХı хКХışmКНır. Bu хКХışmКНК
БIБ. вüгвıХıЧ sШЧu ББ. вüгвıХıЧ ЛКşıЧНК KuгОвНШğu AЧКНШХu`НК вКşКmış ЛКНОХТ
сşıФ (HКФФ сşığı) ÂşıФ NОsТp`ТЧ СКвКtı КЧХКtıХmış, сşıФ tКrгı şТТr РОХОЧОğТЧНОФТ вОrТ
tОspТt ОНТХmТş, şТТrХОrТЧНОЧ вШХК хıФКrКФ НüЧвОЯТ КşФtКЧ ТХКСТ КşФК вöЧОХmОsТЧТ ТПКНО
ОНОЧ tОrОЧЧümХОrТ tКsКЯЯuПТ вöЧНОЧ НОğОrХОЧНТrТХmОвО КХıЧmıştır.
İФТЧМТ вКгı ТsО; “GОХОЧОğТЧ GüЧМОХХОЧmОsТ BКğХКmıЧНК BТr
KКrşıХКştırmК: KКЧ TurКХı HТФсвОsТ VО KКЧ TurКХı OвuЧu” КНХı хКХışmКНır.
GОХОЧОğТЧ РüЧМОХХОЧmОsТ ФШЧusu sШЧ НöЧОmХОrНО СКХФ ЛТХТmМТХОrТЧ üгОrТЧНО
öЧОmХО НurНuğu ЛТr Сusustur. Bu хКХışmКНК НК вКгКr РОХОЧОğТЧ РüЧМОХХОЧmОsТЧТ
KıЛrıs TürФ ОНОЛТвКtı ШвuЧ вКгКrХКrıЧНКЧ İЛrКСТm TürФОв нгtТğТЧ’ТЧ ФКХОmО
КХНığı “KКЧ TurКХı” КНХı ШвuЧuЧu ФКrşıХКştırКrКФ ШФurХКrıЧ НТФФКtТЧО suЧmuştur.
ВОЧТ TürФ EНОЛТвКtı КХКЧıЧНКЧ ЛТr mКФКХО ШХКЧ “ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ’ıЧ
TОЧФТt AЧХКвışı VО TОЧФТНсt-I EНОЛТвОХОrТЧНО AЛНüХСКФ HсmТt HКвКtı VО SКЧКtФсr”
КНХı ОsОr Лu sКвımıгıЧ üхüЧМü mКФКХОsТЧТ ШХuşturmКФtКНır. Bu хКХışmКНК FОМr-Т ÂtТ
НöЧОmТ sКЧКtФсrХКrıЧНКЧ ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ’ıЧ tОЧФТt КЧХКвışı ЯО Лu КЧХКвışı
uвРuХКmКвК ФШвНuğu TОЧФТНсt-ı EНОЛТвО- ЛКşХığı КХtıЧНК вОr КХКЧ AЛНüХСКФ HКmТt
HКвКtı ЯО SКЧКtФсr КНХı mШЧШРrКПТФ хКХışmКsı ОХО КХıЧmıştır.
нгЛОФ ОНОЛТвКtıЧıЧ ФХКsТФ НöЧОm şКТrХОrТЧНОЧ ШХКЧ MОЯХсЧК HКЛТЛТв’ЧТЧ
“DТЯКЧ” AНХı EsОrТЧНО BuХuЧКЧ GКгОХХОr огОrТЧО TОmКtТФ BТr DОğОrХОЧНТrmО”
ЛКşХığıЧı tКşıвКЧ Лu хКХışmК sКвımıгıЧ НörНüЧМü вКгısı ШХup, ОsОrНОФТ söг ЯКrХığıЧdan
СКrОФОtХО Ш НöЧОm нгЛОФ sШsвКХ СКвКtı СКФФıЧНК ЛТХРТ ЯОrmОвТ КmКхХКmКФtКНır.
“ErСКЧ BОЧОr’ТЧ KОНТ VО нХüm’ оЧО FКtКХТst VО PsТФКЧКХТtТФ BТr
ВКФХКşım VО RШmКЧНКФТ нХüm DuвРusuЧuЧ RОsТmsОХ OФuЧmКsı” КНХı
хКХışmКНК ТsО, KОНТ ЯО нХüm rШmКЧıЧНКФТ ЛТrОв psТФШХШУТsТ ТЧМОХОЧmТş ЯО öХmОФ
üгОrО ШХКЧ ЛТr ЛТrОвТЧ НüşüЧМОХОr НüЧвКsı, sОmЛШХХОr üгОrТЧНОЧ КФtКrıХmıştır.
кКХışmКЧıЧ sШЧ ЛöХümüЧНО ТsО, ОsОrТЧ rОsТm sКЧКtı ТХО ШХКЧ ЛКğХКЧtısıЧıЧ ШrtКвК
хıФКrıХmКsı КmКхХКЧmıştır.
 AЧЧО ТХО ЛОЛОФ КrКsıЧНК ЛТrТЧМТХ ТХОtТşТmТ sКğХКвКЧ ЯО söгХü РОХОЧОğТЧ ОЧ
ФКНТm türХОrТЧНОЧ ЛТr ШХКЧ ЧТЧЧТ ТsО Лu sКвımıгНК “AХКşОСТr ВörОsТ NТЧЧТХОrТ
огОrТЧО BТr DОğОrХОЧНТrmО” КНХı хКХışmКвХК ШФuruЧ НТФФКtТЧО suЧuХmuştur.
ВörОНОЧ НОrХОЧОЧ ЧТЧЧТХОr öЧМОХТФХО вКpı ЯО şОФТХ öгОХХТФХОrТ ЛКФımıЧНК
inМОХОЧmТş КrНıЧНКЧ НК ФШЧu ЯО ТхОrТФ öгОХХТФХОrТ ЯО ТşХОЯХОrТ СКФФıЧНК
НОğОrХОЧНТrmОХОrНО ЛuХuЧuХmuştur.
BТr sКСК хКХışmКsıвХК НОrРТmТг вОНТЧМТ вКгısı ШФuruЧ ТХРТsТЧО suЧmКФtКНır.
MКХКtвК MОrФОг ЯО ТХхОХОrТЧНО вКpıХКЧ НОrХОmО хКХışmКsıЧНКЧ СКrОФОtХО ШХuşturulan
“MКХКtвК’НК ВКşКвКЧ BТr AЧХКtı OХКrКФ BКttКХ GКгТ DОstКЧı” КНХı хКХışmКНК КmКх,
BКttКХ GКгТ НОstКЧıЧıЧ вörО СКХФıЧıЧ СКПıгКsıЧНК ЧО НОЧХТ вКşКНığıНır.
“TОгОr нгХü’НО MОХКЧФШХТ” КНХı хКХışmК sКвımıгıЧ sОФТгТЧМТ вКгısıНır. Bu
хКХışmКНК РОЧОХ ШХКrКФ “HОr ŞОвТЧ SШЧuЧНКвım” КНıЧНКФТ mОФtupХКşmКХКrНКЧ вШХК
хıФıХmış, НКСК sШЧrК НК TОгОr нгХü’НОЧ LОвХс ErЛТХ’О MОФtupХКr, ВКşКmıЧ UМuЧК
ВШХМuХuФ ЯО KКХКЧХКr КНХı ОsОrХОrНОЧ СКrОФОtХО TОгОr нгХü’ЧüЧ mОХКЧФШХТФ ruС
СКХТЧТЧ вКЧsımКХКrı, КНı РОхОЧ ОsОrХОrНОЧ örЧОФХОr КФtКrıХКrКФ ТrНОХОЧmТştТr.
нгЛОФхО ТФТ mКФКХОНОЧ ТХФТ, “DöЧОmsОХ PrШЛХОmХОrТЧ ŞТТrТЧ İmКУ
DüЧвКsıЧК ВКЧsımКsı” КНХı хКХışmКНır. Bu хКХışmКНК КmКх, sШЧ НöЧОm нгЛОФ
şКТrХОrТЧ şТТr НüЧвКХКrıЧНК ФuХХКЧНıФХКrı ТmКУХКrıЧ СКЧРТ НöЧОmsОХ ШХРuвu
вКЧsıttığıЧı ШrtКвК ФШвmКФtır.
“AХТ ŞТr NОЯКвТ’ЧТЧ “MТгКЧ’uХ EЯгКЧ” AНХı EsОrТЧНО HКХФ KШşuФХКrı VО
Aruг VОгЧТ İХТşФТsТ” КНХı ТФТЧМТ нгЛОФхО вКгıНК ТsО вКгКr ШФuruЧ ТХРТ ЯО НТФФКtТЧО
СКХФ ФШşuФХКrıЧıЧ Кruг ТХО ШХКЧ ТХТşФТsТЧТ suЧКr. BuЧu НК AХТ ŞТr NОЯКвТ’ЧТЧ
MТгКЧ’uХ EЯгКЧ ТsТmХТ ОsОrТЧНОЧ СКrОФОtХО ШrtКвК ФШвmКвК хКХışır.
BТr ФТtКp tКЧıtımıЧıЧ ШХНuğu “BТr ГКmКЧХКr BТr оХФОНО… MКsКХХКrıЧ KısК
TКrТСТ” КНХı вКгıНК НК вКгКr, ШФurК söг ФШЧusu ФТtКЛı ЛütüЧ вöЧХОrТвХО tКЧıtır.
“İЧКЧх HТФсвОХОrТ”: UЧutuХmuş Tür КНХı хКХışmК sКвımıгıЧ sШЧ вКгısı
ШХup ЛТr КФtКrmКНır. GТХХТКЧ BОЧЧОtt, (Қ989). “BОХТОП StШrТОs”: TСО FШrРШttОЧ
Genre, Western Folklore, c. 48, no. 4. s. 289- 3ҚҚ ФКвЧКğıЧНКЧ tОrМümО
ОНТХmТştТr. EПsКЧО türüЧüЧ ФКrКФtОrТstТФ öгОХХТФХОrТЧНОЧ СКrОФОtХО sШЧ НöЧОmХОrНО
yenir ЛТr ЯОrТmТЧ ШrtКвК ФШЧuХНuğu вКгıНК ОЧТЧО ЛШвuЧК tКrtışıХmıştır.
CТХt қ sКвı 6‘НК ЛuХuşmКФ üгОrО...
SКвРı ТХО
Dr. нğr. овОsТ ErСКЧ SOLMAГ
Alan Editörü
FOLKLOR AKADEMİ DERGİSİ
Folklore Academy Journal

2019
Cilt: 2 Sayı: 2

e-ISSN: 2651-253X
 “ahibi/Ow er
Ço uk e Ge çlik йde i atı Yaza la ı De eği adı a
Bi a Ve sel YILDI)

Baş Editör/Chief Editor

P of. D . Işıl áLTUN Ko aeli Ü i e sitesi

Editörler/Editors
P of. D . рa ife Dilek BáTİ“LáM Çuku o a Ü i e sitesi
Doç. D . “i el TU‘рáN TUNá Muğla Ü i e sitesi
D . İs ail áBáLI Iğdı Ü i e sitesi
D . Çiğde áKYÜ) á ka a рa ı Ba a Veli Ü i e sitesi
D . Şaki e BáLIKÇI Ma di á tuklu Ü i e sitesi
D . й ha “OLMá) Uşak Ü i e sitesi

Yayı Kurulu/Editorial Board

Doç. D . á dullah áCйрáN Du lupı a Ü i e sitesi
D . )ülfika BáY‘áKTá‘ Ba dı a O Yedi й lül Ü i e sitesi
D . Özgü й‘GÜN Ko aeli Ü i e sitesi
Bi a Ve sel YILDI) Ço uk e Ge çlik йde i atı Yaza la ı Bi liği
“a i KO) Yapı K edi Ya ı la ı

Redaksiyo /Dizgi
M. Teki KOÇKá‘
й si ÇйLİK
 BU SAYININ HAKEMLERİ

P of. D . Meh et Na i ÖNáL Muğla “ıtkı Koç a Ü i e sitesi

P of. D . Tüli á‘“йVйN ákde iz Ü i e sitesi
Doç. D . Özgü áY Uşak Ü i e sitesi
Doç. D . áh et Ká‘áMáN áf o Ko atepe Ü i e sitesi
Doç. D . á dullah áCйрáN Du lupı a Ü i e sitesi
D . Öğ . Ü esi Çiğde áKYÜ) á ka a рa ı Ba a Veli Ü i e sitesi
D . Öğ . Ü esi й ha ÇáP‘á) Ne şehi рa ı Bektaş Veli Ü i e sitesi
D . Öğ . Ü esi Tuğ ul BáLáBáN Ne şehi рa ı Bektaş Ü i e sitesi
D . Öğ . Ü esi Tu ga KáBáK Ba u t Ü i e sitesi
D . Öğ . Ü esi İs ail áBáLI Iğdı Ü i e sitesi
D . Öğ . Ü esi й ha “OLMá) Uşak Ü i e sitesi
D . Öğ . Ü esi Şaki e BáLIKÇI Ma di á tuklu Ü i e sitesi
D . Öğ . Ü esi İ ahi Ö)KáN áf o Ko atepe Ü i e sitesi
D . Gü ka YáV᪠Ko aeli Ü i e sitesi
D . Go a KU)áY DйMİ‘ İz i De ok asi Ü i e sitesi
D . рüse i áK“OY Ka a a oğlu Meh et e Ü i e sitesi
 Tasarı
áCT ‘ekla ája sı , йskişehi

нolklo ákade i De gisi, dö t a da i elekt o ik o ta da a ı la a ulusla a ası e

hake li i de gidi . De gide a ı la a azıla ı so u luluğu aza ı a ait olup a ı
hakla ı ise нolklo ákade i De gisi e aitti . Ya ı ı ı azılı izi elgesi ol aksızı de gide
a ı la a azıla ı i kıs ı a da ta a ı asıla az e çoğaltıla az. Ya ı ku ulu de gi e
gö de ile azıla ı a ı la ıp a ı la a a hakkı a sahipti .

Folklor Akade i Dergisi

IDйáLONLINй, ‘й“йá‘CрBIBLй, “INDйX e CITйнáCTO‘ e ita a la ı ta afı da
dizi le ektedi .

İletişi
.de gipa k.go .t /folklo
.folklo akade i.o g
й-posta: folklo akade ide gisi@g ail. o
ÇOCUK Vй GйNÇLİK йDйBİYáTI Yá)á‘Lá‘I Dй‘NйĞİ
Bağdat Cad. No: /B Maltepe-İ“TáNBUL
İÇİNDEKİLER / CONTENTS

ARAŞTIRMA MAKALELERİ / RE“EARCH ARTICLE“

ÂŞIK NE“İP`TE “UFİZM .................................................................................................. 185
Naile ASKER .............................................................................................................. 185
SUFISM IN ASHUG NASIB ............................................................................................... 186

GELENEĞİN GÜNCELLENME“İ BAĞLAMINDA BİR KARŞILAŞTIRMA: KAN TURALI HİKÂYE“İ

VE KAN TURALI OYUNU ................................................................................................ 200
рüse i йzil ez ........................................................................................................ 200
A COMPARISON WITHIN THE CONTEXT OF MODERNISING THE .................................... 201
TRADITIONAL: THE STORY OF KAN TURALI AND THE KAN TURALI PLAY ........................ 201

ŞAHABETTİN “ÜLEYMAN’IN TENKİT ANLAYIŞI VE TENKİDÂT-I EDEBİYELERİNDE

ABDÜLHAK HÂMİT HAYATI VE “ANATKÂR ................................................................... 214
рa e Gülşe ............................................................................................................. 214
ŞáрáBйTTIN “ÜLйYMáN'“ PERCEPTION OF CRITICISM AND áBDÜLрáK HAMIT'S LIFE
AND THE ARTIST IN HIS "LITERARY CRITICISMS" PAPER ................................................. 215

ÖZBEK ŞAİRİ MEVLÂNA HABİBİY’NİN DİVAN ADLI E“ERİNDE BULUNAN GAZELLER

ÜZERİNE TEMATİK BİR DEĞERLENDİRME ...................................................................... 238
)eh a Işık .................................................................................................................. 238
A THEMATIC EVALUATION OF THE GHAZALS IN HIS WORK'S NAMED DIVáN OF UZBEK
POET MйVLÂNá HABIBIY'S ............................................................................................ 239

ERHAN BENER’İN KEDİ VE ÖLÜM’ ÜNE FATALİ“T VE P“İKANALİTİK BİR YAKLAŞIM VE

ROMANDAKİ ÖLÜM DUYGU“UNUN RE“İM“EL OKUNMASI .......................................... 272
Mu at Çıkla ............................................................................................................... 272
A FATALISTIC AND PSYCHOANALYTIC APPROACH TO ERHAN BENER'S CAT AND DEATH
AND PICTORIAL READING OF THE SENSE OF DEATH IN THE NOVEL ............................... 273

ALAŞEHİR YÖRE“İ NİNNİLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME ....................................... 294

й ha “ol az& Gü u Ko kusuz ............................................................................. 294
AN EVALUATION ON THE LULLABIES OF THE áLáŞйрİ‘ REGION ................................... 295
MALATYA’DA YAŞAYAN BİR ANLATI OLARAK BATTAL GAZİ DE“TANI ........................... 311
Sevgi Dal ................................................................................................................... 311
BATTAL Gрá)İ EPIC AS A NARRATIVE LIVING IN MALATYA ............................................ 312

TEZER ÖZLÜ’DE MELANKOLİ......................................................................................... 323

“efa Çelikö s ............................................................................................................. 323
MELANCHOLIA IN TEZER Ö)LÜ ...................................................................................... 324

DÖNEM“EL PROBLEMLERİN ŞİİRİN İMAJ DÜNYA“INA YANSIMASI ............................... 335

Ulugbeg Hamdamov ................................................................................................. 335
THE REFLECTION OF PERIODICAL PROBLEMS TO THE IMAGE WORLD OF POETRY ........ 336

ALİ ŞİR NEVAYİ’NİN MİZAN’UL EVZAN ADLI E“ERİNDE HALK KOŞUKLARI VE ARUZ VEZNİ
İLİŞKİ“İ ......................................................................................................................... 342
Dilnavoz Yusupova .................................................................................................... 342
ALISHER NAVOIYNING Mй)ON UL áV)ON ASARIDA XALQ QO “рIQLá‘I VA ARUZ VAZNI
MUNOSABATI ................................................................................................................ 343

KİTAP TANITIMI / BOOK REVIEW

BİR ZAMANLAR BİR ÜLKEDE… MA“ALLARIN KI“A TARİHİ ............................................. 352
Meh et Tolga Bakı taş ............................................................................................ 352

ÇEVİRİ / TRAN“LATION
İNANÇ HİKÂYELERİ : UNUTULMUŞ TÜR ..................................................................... 358
Ahmet Tacettin Hallaç ............................................................................................. 358
 Asker, N. (2019). Âşık Nesip te Sufizm. Ulusla a ası Folklor Akademi Dergisi. Cilt:2, “a ı:2,
185-199
Makale Bilgisi / Article Info
Geliş / Recieved: 09.01.2019
Kabul / Accepted: 18.08.2019
Araştır a Makalesi/Research Article

ÂŞIK NESİP`TE SUFİZM

Naile ASKER*

Öz
Ozan- akşı e a desta gele eği di e isi le di ilen sözlü gelenek, İsla i et i
ka ulü de so a e i i kültü çe esi de e şa tla altı da etişe e i i i a ı tipi le
i likte değiş iş e geliş işti . Âşık adı e ile u i a ıla , toplu ha atı da pek çok olü
üstle işti : şai , este i, aktö , ö et e . . üz ılda gü ğü üze kada sü dü ü le
âşıklık gele eği, XIX. Yüz ılda e e i li dö e i i aşa ıştı . Bu üz ılda hem Anadolu hem
de Aze a a sahası da i çok ü lü âşık etiş işti . ‘ü ası da i pi de e a de işte
ade alıp içtiği i gö ek XIX. üz ıl âşık gele eği e de da gası ı vurmuştu . Badeli âşık
gele eği e a ü a otifi aşığa istik a la ükle e e olağaüstü güçle e ektedir.
Bu çalış ada XIX. üz ılı so u XX. üz ılı aşı da Kuze doğu A adolu`da aşa ış
adeli âşık рakk âşığı Âşık Nesip`i ha atı a latıl ış, âşık ta zı şii gele eği deki e i tespit
edil iş, şii le i de ola çıka ak dü e i aşkta ilahi aşka ö el esi i ifade ede
te e ü le i tasa ufi ö de değe le di il e e alı ıştı .
Anahtar kelimeler: Âşık, aşk, Âşık Nesip, âşıklık gele eği, tasa uf, şii

* Doх.Dr., AгОrbaвМan MBA Folklör EnstТtüsü DОНО Korkut AnabТlТm Dalı [email protected]
ORCID ID: 0000-0002-4723-1135

185
 Naile Asker

SUFISM IN ASHUG NASIB

Abstract: Tradition before Islam which we named epic tradition being exposed to
various external influences, combined with public art and become a new tradition. Now we
e ou te ith a pe so ho a ed hi self Ashug a d at the sa e ti e as poet,
composer, actor, director and craftsman. XIX century has been an efficient century in terms
of poetry tradition and famous ashugs have grown both in Anatolia and in Azerbaijan in this
century. Ashug tradition with a goblet and with a dream motif gives the mystical meaning
and supernatural power to ashug. Seeing taking the goblet from sacred place or from dervish
in the dream was printed his stamp to XIX century ashug tradition.
In this study Ashug Nasib's life who lived in the Northeastern Anatolia in the end of
XIX century and in the beginning of XX century has been explained, the place of ashug style
in poetry tradition have been identified, his poems expressing both earthly and divine love
has been evaluated from Sufi aspects.
Keywords: Ashug, love, Ashug Nasib, ashug tradition, Sufism, poetry
.

186
Âşık Nesip’te Sufizm

Giriş

Ozan-ЛКФşı ЯОвК НОstКЧ РОХОЧОğТ НТвО ТsТmХОЧНТrТХen söгХü gelenek,

İsХКmТвОt’ТЧ ФКЛuХüЧНОЧ sШЧrК вОЧТ ЛТr ФüХtürО хОЯrОsТЧНО ЯО şКrtХКr КХtıЧНК
вОtТşОЧ вОЧТ ЛТr ТМrКМı tТpТвХО ЛТrХТФtО НОğТşmТş ЯО РОХТşmТştТr. “ÂşıФ” КНı
ЯОrТХОЧ Лu ТМrКМıХКr, tШpХum СКвКtıЧНК pОФ хШФ rШХü üstХОЧmТştТr. ŞКТr, ЛОstОМТ,
КФtör, ЯО вöЧОtmОЧ şОФХТЧНО ФКrşımıгК хıФКЧ сşıФХКr ФОЧНТХОrТЧО КТt ЛТr şТТr
РОХОЧОğТ ЯО СКttК ОНОЛТвКt ШrtКвК ФШвmuşХКrНır.ÂşıФ РОХОЧОğТЧТЧ öğrОЧТХmОsТ
ЯО вОtОrТ ФКНКr ТЧМОХОЧmОsТ ТхТЧ СОm müгТsвОЧХОrТЧ СОm sКЧКt tКrТСхТХОrТЧТЧ
ЛОrКЛОr хКХışmКХКrı РОrОФmОФtОНТr.
“XVI. yüгвıХНК сşıФХıФ РОХОЧОğТ ЯО сşıФ ОНОЛТвКtı БV. вüгвıХНК НТЧь-
tКsКЯЯuПь СКХФ ОНОЛТвКtı вüФsОФ гümrО ОНОЛТвКtıЧНКЧ СОЧüг КвrıХmКmıştır. Bu
ЛКФımНКЧ Лu вüгвıХ, БV. вüгвıХıЧ ЯО ВuЧus EmrО РОХОЧОğТЧТЧ НОЯКmı sКвıХır.
ÂşıФ ОНОЛТвКtı БVI. вüгвıХНКЧ ТtТЛКrОЧ вКгıХı ФКвЧКФХКrК КФtКrıХmКвК
ЛКşХКЧmıştır. AЧКНШХu’НК ШгКЧ-ЛКФşı РОХОЧОğТЧТЧ сşıФ ОНОЛТвКtı ЛКşХКвКЧК
ФКНКr sürНüğü ФКЛuХ ОНТХmОФtОНТr. OгКЧ-ЛКФşı РОХОЧОğТЧТЧ AЧКНШХu’НКФТ
örЧОФХОrТ tОspТt ОНТХОmОmТştТr. ÂşıФ ОНОЛТвКtıЧ ТХФ örЧОФХОrТ СКФФıЧНК вОtОrХТ
ЛТХРТmТг вШФtur. БVI. вüгвıХ sШЧХКrıЧК НШğru вКгıХНığıЧı sКЧНığımıг örЧОФХОr,
ТХФ örЧОФХОr ШХКrКФ ЧТtОХОвОmОвОМОğТmТг ШХРuЧХКşmış örЧОФХОrНТr” (Artun,
1996: 15).
БVI. вüгвıХК ФКНКr сşıФ ОНОЛТвКtı ФОЧНТЧО МТННТ ЛТr КХtвКpı
СКгırХКвКmКmış, РОХОЧОğТЧ КЧК СКtХКrıЧı ЛОХТrРТЧХОвОmОmТştТr. Bu вüгвıХНКЧ
sШЧrК сşıФ РОХОЧОğТ İsХКmТ ЯО tКsКЯЯuПТ НОğОrХОr ФКгКЧmКyК ЛКşХКmış ЯО
öгОХХТФХО tКrТФКt ЯО tОФФОХОrО ЛöХüЧmüştür. ÂşıФ РОХОЧОФХОrТ, БV-XVI.
вüгвıХХКrНКЧ ЛОrТ AгОrЛКвМКЧ ФüХtürüЧНО ФöФ sКХmКвК ЛКşХКmıştır, ancak
“сşıФ” tКЛТrТ СОmОЧ ЛТгТm Лu КЧХКвışК ЛuРüЧ ЯОrНТğТmТг КЧХКmı КХmКmıştır.
OЧuЧ ОtТmШХШУТsТ СКФФıЧНК хОşТtХТ РörüşХОr ЯКrНır. BКгı uгmКЧХКr, ШЧu ArКpхК
“КşФ” (КşФ, sОЯРТХТ, sОЯОЧ) ФОХТmОsТ ТХО ТХТşФТХОЧНТrТr ЯО mТstТФ КşФ ШХКrКФ
вШrumХКr, НТğОrХОrТ ТsО ШЧu TürФхО ШХКЧ ”ışıФ” ФОХТmОsТвХО ТХТşФТХОЧНТrТr ЯО
sКНОМО ТХКСТ ışığı sОmЛШХТгО ОttТğТЧТ ФКЛuХ ОНОr. “ÂşıФ” ФОХТmОsТЧТЧ ”şОвС”
ФОХТmОsТЧТЧ (şıС) НОğТşmТş ЛТr şОФХТ ШХmК ТСtТmКХТ НО ЯКrНır. OrtКхКğ DШğu
ruСКЧТ ФКНОşХТФХОrТЧТЧ (tКrТФКtХКr) mКЧОЯТ öЧНОrХОrТЧТ de ЛöвХО
КНХКЧНırmışХКrНır. “ÂşıФ” ЯО “КşТФ” ФОХТmОХОrТЧТЧ ПШЧОtТФ ЛОЧгОrХТğТ НО НТФФКt
хОФmОФtОНТr (AгОrЛКвМКЧ КşıРХКrı, қ009: 8).

187
 Naile Asker

ÂşıФХКrıЧ ЛüвüФ хШğuЧХuğu ОsКsХı НТЧь ОğТtТm КХmКmış, ЛuЧК rКğmОЧ

şТТrХОrТЧНО İsХКmТ ФШЧuХКrК, İsХКm КСХКФıЧК, ТЛКНОtХОrО ЯЛ. НОğТЧmТşХОrdir.
ÂşıФХКr СКХФıЧ ТхОrТsТЧНОЧ РОХНТğТ ТхТЧ tШpХumsКХ ШХКвХКrК, СКХФıЧ sШruЧХКrıЧК
ОğТХОЧ, Лu ФШЧuНКФТ НuвРu ЯО НüşüЧМОХОrТЧТ sКгıвХК, söгüвХО РüЧНОmО РОtТrОЧ
sКЧКtхı ШХНuğu РТЛТ, КвЧı гКmКЧНК tКsКЯЯuПТ КФımХКrıЧ ОtФТsТЧНО ШХКЧ ТrПКЧТ
ФШЧuХКrı şТТrО ЯО sКЧКtК НöЧüştürОЧ sКЧКtхıХКrНır.
БIБ. вüгвıХ сşıФ şТТr РОХОЧОğТ ЛКФımıЧНКЧ ЯОrТmХТ ЛТr вüгвıХ ШХmuş,
Anadolu ve Azerbaycan sКСКsıЧНК ЛТr хШФ üЧХü сşıФ вОtТşmТştТr. RüвКsıЧНК
ЛТr pТrНОЧ ЯОвК НОrЯТştОЧ ЛКНО КХıp ТхtТğТЧТ РörmОФ БIБ. вüгвıХ сşıФ
РОХОЧОğТЧО НО НКmРКsıЧı Яurmuştur. BКНО ТхmОФ сşıФ КНКвıЧıЧ ЛТr üstКН
вКЧıЧНК хırКФХığК ЛКşХКmКsı, вОtТşmОsТ ФКНКr öЧОm tКşımКФtКНır. “ÂşıФ
ОНОЛТвКtı РОХОЧОğТ ТхТЧНО sКНО ФТşТХТФtОЧ sКЧКtхı ФТşТХТğО РОхТştО öЧОmХТ rШХО
ЯО ТşХОЯО sКСТp rüвК mШtТПТ, OrtК AsвК TürФ ФüХtürüЧНО ЯКr ШХКЧ şКmКЧХığК
РТrТş mОrКsТmХОrТЧТЧ İsХКmТвОt ЯО OsmКЧХı ФüХtürü КХtıЧНК sОmЛШХХОşОrОФ
‘KüХtür нrЧОğТ RüвК MШtТПТ’ЧО НöЧüşümüвХО ШrtКвК хıФmıştır” (GüЧКв, қ005:
139). BКНОХТ сşıФ olma ЯОвК rüвКНК сşıФ ШХmК РОХОЧОğТ КşığК mТstТФ КЧХКm
вüФХОmО ЯО ШХКğКüstü РüхХОr ЯОrmОФtОНТr.
“ÂşıФ ОНОЛТвКtı, НТЯКЧ ОНОЛТвКtı, НТЧь-tКsКЯЯuПь СКХФ ОНОЛТвКtı,
AЧКНШХu'НК ЛТr РОХОЧОФ ШХuşturuЧМК sКЧКtхıХКrıЧК НК сşıФ, СКХФ сşığı, şКТr РТЛТ
aНХКr ЯОrТХmТştТr. Bu вОЧТ НТsТpХТЧХОr, КвЧı ФüХtür ФКвЧКğıЧНКЧ ЛОsХОЧmОХОrТЧО
rКğmОЧ ПКrФХı şТТr хОЯrОХОrТ ШХuşturmuşХКr, ПКrФХı ФТtХОХОrО sОsХОЧmТşХОrНТr.
ÂşığıЧ ШХКğКЧüstü РüхХОrХО НШЧКtıХmКsı ШЧu sКЧКtК СКгırХКвКЧ НШХu ТхmО
törОЧХОrТЧТЧ вКpısı, ЛТгТ şКmКЧ ФüХtürüЧüЧ prКtТФХОrТЧО ФКНКr Рötürür”
(BКşРöг,Қ977: қ5қ).
TürФ СКХФ ОНОЛТвКtıЧНК ЯО СТФсвОХОrНО sıФМК ФКrşımıгК хıФmКФtК ШХКЧ
ЯО хШФ ОsФТХОrО ФКНКr РТНОЧ “rüвКНК pТr ОХТЧНОЧ ЛКНО ТхmО” сşıФ ОНОЛТвКtıЧНК
ЛТr РОХОЧОФ ТМКЛı ШХup (KöprüХü, Қ987: 57) НШğru ШХup ШХmКНığı tКrtışmК
ФШЧusu НОğТХНТr. BКгОЧ ЛКНОЧТЧ КЧХКmıЧı şКrКpХК ЛОrКЛОr tuttuФХКrı ТхТЧ,
İsХКmТ НОğОrХОrО ШХКЧ sКвРıНКЧ НШХКвı, rüвКНК ЛКНО, su, elma, nar, at vb.
şОФХТЧНО НО РörüХür. Bu rüвКНКЧ sШЧrК сşıФ КНКвıЧК СОm mКСХКsı СОm сşıФХıФ
вОtОЧОğТ ЯОrТХТr ЯО mustКФЛОХ sОЯРТХТЧТЧ МОmКХı РöstОrТХТr. Bu rüвКНКЧ sШЧrК
сşıФ КНКвı ЛКвРıЧ ФКХır, ЛКгОЧ Лu ЛКвРıЧХıФ 3, ЛКгОЧ 40 РüЧ НО sürОЛТХТr. Bu
НurumНК “ОСХТ-СКХ” ЛТrТЧТЧ ЛКşuхuЧНК sКг хКХmКsıвХК ФОЧНТЧО РОХТr.
“RüвКsıЧНКЧ sıвrıХКЧ сşıФ ФОЧНТЧНОЧ РОхОr. KТmТ гКmКЧ НК Лu сşıФ `bade
ТхmО törОЧТ`ЧНО НШХmuş, sКrСШş (Ль-СШş) ШХmuş, uвКЧКmКг Нurum КХmıştır.

188
Âşık Nesip’te Sufizm

BöвХОХОrТЧТ uвКrıp ЧШrmКХ СКХО РОtТrmОФ ТхТЧ вТЧО ЛТr ЛКНОХТ КşığıЧ sКгı ЯО
НОвТşХОrТвХО Лu Ль-СШş ШХКЧ, СКttК öХНü sКЧıХКЧ КşığК sОsХОЧmОsТ РОrОФТr. ВОЧТ
сşıФ, ОğОr ЛКНО ТхmТş, НШХmuşsК sКгХК uвКЧır. UstКЧıЧ НОвТşХОrТЧО ЛОгОФХОr
НüгОr ЯО СКХТЧТ КхıФХКr, НОвТşТЧТЧ sШЧuЧНК НК tКpşırmКsıЧı вКpКr. RüвКНК
PТrХОrТЧ ЯОrНТğТ ЯОвК ТşКrОt ОttТğТ `mahlas`ıЧı söвХОr. EğОr вОЧТ КşığК Лu törОЧ
вКpıХКmКг, ФОЧНТ СКХТЧО ЛırКФıХırsК uгuЧ sürО ФОЧНТЧО РОХОmОг” (Heziyeva,
2010: 217-218).
BКНОХТ сşıФХКrК HКФФ Кşığı НОmОФ, Лu ТПКНОвТ ФuХХКЧmКФ tКsКЯuПТ ЛТr
ОğТХТmНТr. BТr хШФ КrКştırmКМı rüвК mШtТПТЧТЧ ТгХОrТЧТЧ ŞКmКЧТгm’e kadar
uгКЧНığıЧı sКЯuЧmКФtКНır. ŞКmКЧХığК РТrТş mОrКsТmТЧНО НО rüвК motifine
ЛОЧгОr uвРuХКmКХКrıЧ ШХНuğu sКЯuЧuХmКФtКНır (Dilaver, 2006: 192).
БIБ. вüгвıХ сşıФ ОНОЛТвКtıЧıЧ, КХtıЧ хКğıНır. Bu вüгвıХ, KuгОвНШğu
AЧКНШХu`НК НК сşıФ sКЧКtı ЛКФımıЧНКЧ КХtıЧ ЛТr вüгвıХ ШХmuş, ЛКНОХТ сşıФ
(HКФФ Кşığı) РОХОЧОğТ tüm КвrıЧtıХКrı ТХО uвРuХКЧmış ЯО Лu РОХОЧОФ, halk
ТхОrТsТЧНО хШФ ЛüвüФ sОЯРТ ЯО СКвrКЧХıФ ФКгКЧmıştır.
KuгОвНШğu AЧКНШХu ЯОвК вКгıХı ФКвЧКФХКrНК РöstОrТХНТğТ РТЛТ BКtı
KКПФКsвК ЛöХРОsТЧНОФТ AСısФК, AğЛКЛК-кıХНır, KКrs-Gümrü-KКğıгmКЧ
сşıФХıФ РОХОЧОğТ, XVII. вüгвıХıЧ sШЧХКrıЧНКЧ Лu вКЧК ЯОrТmХТ ЛТr şОФТХНО TürФ
ÂşıФХıФ sКЧКtıЧК СТгmОt ОtmТş, ЛТrЛТrТЧНОЧ üstКН sКЧКtФКrХКr вОtТştТrmТş, сşıФ
ОНОЛТвКtı СКгТЧОsТЧО НОğОrХТ şТТr ЯО НОstКЧ örЧОФХОrТ СОНТвО ОtmТştТr. БIБ.
вüгвıХıЧ ЛКşХКrıЧК ФКНКr tОФ ЛТr вöЧОtТmТЧ – OsmКЧХı DОvleti’ЧТЧ sıЧırХКrı
ТхОrТsТЧНО вКşКmış Лu сşıФ РОХОЧОğТ sТвКsТ ЯО mТХХь гОmТЧНО ШХКЧ хОФТşmОХОr,
sıЧırХКrıЧ вОЧТНОЧ хТгТХmОsТ ЯО mТХХОtХОrТЧ РöхО гШrХКЧmКsı ЧОtТМОsТЧНО ЛuРüЧ
вКХЧıг KКrs, кıХНır ЯО ШЧХКrК ЛКğХı ЛöХРОХОrНО вКЧТ TürФТвО CumСurТвОtТ
sıЧırХКrı ТхОrТsТЧНО ФОЧНТ ФКНТm РОХОЧОğТЧТ НОЯКm ОttТrmОФtОНТr (AsФОr, қ0Қ6:
14-17).
Bu makalede, AğЛКЛК-кıХНır ФüХtür muСТtТЧТЧ üstКt сşıФХКrıЧНКЧ
ШХmuş ÂşıФ ŞОЧХТФ хırКğı ÂşıФ NОsТp`tОЧ ЯО ШЧuЧ sКЧКtıЧНКЧ ЛКСsОНОМОğТг.
HОr сşıФ ФОЧНТ НöЧОmТЧТЧ ЯО МШğrКПвКsıЧıЧ sКЧКtФКrıНır. DШğНuğu
tШprКФХКrıЧ, вКşКНığı НöЧОmТЧ ФКНОrТ, ÂşıФ NОsТp`ТЧ СКвКtıЧК ЯО sКЧКtıЧК
вКЧsımıştır. кıХНır сşıФ muСТtТ НТвО КНХКЧНırıХКЧ Лu МШğrКПТ mОФКЧ, БIБ.
вüгвıХНКЧ ЛКşХКвКrКФ ФОЧНТ ЛütüЧХüğüЧü ФКвЛОtmТş ЯО РОХТşОЧ sТвКsТ ШХКвХКr,
sКЯКşХКr, РöхХОr ЧОtТМОsТЧНО 3 Квrı КХКЧНК ФОЧНТ вКşКmıЧı sürНürmОФ гШruЧНК
ФКХmıştır. Bu pКrхКХКЧmКвı şu şОФТХНО sırКХКmКФ mümФüЧНür:

189
 Naile Asker

Қ. DШğu AЧКНШХu`НК ФКХКЧ, ЛuРüЧ НО СКХК ФОЧНТ ТsmТ ТХО вКşКmıЧı

sürНürОЧ кıХНır Фısmı.
қ. ErmОЧТstКЧ`К ФКtıХКЧ, Қ988 вıХıЧК ФКНКr вКşКmıЧı sürНürОЛТХОЧ
AğЛКЛК Фısmı.
3. GürМüstКЧ`К ФКtıХКЧ, Қ944 вıХıЧК ФКНКr вКşКmıЧı sürНürОЛТХОЧ
AСısФК Фısmı.
BuЧХКrНКЧ GürМüstКЧ`К ФКtıХmış MОsСОt-Cavahetiya diye
КНХКЧНırıХmış ФısımНК НКСК кКr гКmКЧıЧНК хШФ sКвıНК РöхmОЧ ErmОЧТ
вОrХОştТrТХmТş, вОrХТ ЧüПusuЧ хШğuЧХuğu TürФТвО`вО РöхО гШrХКЧmış, sШЧ Фısmı
ТsО Қ944`НО StКХТЧ rОУТmТЧТЧ uвРuХКНığı tОСМТr ЧОНОЧТвХО KКгКФıstКЧ хöХХОrТЧО
sürРüЧ ОНТХmТştТr (GКsımХı, қ003: қ04).
Қ870 НШğumХu ÂşıФ NОsТp Қ9қ0`ХОrНО TürФТвО-SШЯвОt sıЧırХКrı
ФКpКЧıЧМК AğЛКЛК ЛöХРОsТЧТЧ sКЧКt ЯО ФüХtür НОğОrХОrТЧТ ФШrumКФtК
ШХКğКЧüstü РКвrОtХОr sКrПОtmТş, müМКНОХОr ЯОrmТştТr. BuРüЧФü ErmОЧТstКЧ
sıЧırХКrı ТхОrТsТЧНО ФКХmış AğЛКЛК`ЧıЧ вörОsОХ сşıФХКrı, 30 вıХ öЧМОsТЧО ФКНКr
Лu РОХОЧОğТ НОЯКm ОttТrmТş, mККХОsОП Қ988`НО ЛöХРeyi terketmek zorunda
ФКХmış ЯО AгОrЛКвМКЧ`ıЧ хОşТtХТ ЛöХРОХОrТЧО НКğıХmışХКrНır.
Қ988`НО KКrКЛКğ ШХКвХКrı ЛКşХКНığıЧНК ErmОЧТstКЧ`НК вКşКвКЧ вОrХТ
TürФХОr − AгОrЛКвМКЧ TürФХОrТ mТХХТ КвrımМıХığК tКЛТТ tutuХmuş ЯО üХФОНОЧ
sıЧırНışı ОНТХmТştТr. ББ. вüгвıХıЧ ЛКşХКrıЧНК ЧüПusuЧuЧ üхtО ТФТsТЧНОЧ НКСК
ПКгХКsıЧıЧ TürФ ШХНuğu Лu tШprКФХКrНК, ЛuРüЧ tОФ TürФ ЛuХuЧmКmКФХК
ЛОrКЛОr, ШЧХКrıЧ tКrТСsОХ ЯО ФüХtürОХ mТrКsХКrı НК хШФ МТННТ ЛТr НОЯХОt
pШХТtТФКsıвХК ФüХtür tКrТСТ ЯО МШğrКПвК ФТtКpХКrıЧНКЧ sТХТЧmОФtОНТr. BТr КsırНК
гШrЛКХıФ sШЧucuЧНК 3 НОПК РöхО mОМЛur ЛırКФıХКЧ вОrХТ MüsХümКЧ TürФ
ЧüПusuЧ КsırХКrМК ЛöХРОвО НКmРКsıЧı Яurmuş tüm ТгХОrТ, ФüХtür ЯКrХığı вШФ
ОНТХmТştТr. OХuştuğu Қ00 вıХ müННОtТЧНО ErmОЧТstКЧ DОЯХОtТ, “TürФsüг
ErmОЧТstКЧ” sХШРКЧıЧНКЧ вШХК хıФКrКФ Лu tКrТСТ mТsвШЧuЧu РОrхОФХОştТrmТş,
üХФОвТ РОrхОФ sКСТpХОrТЧНОЧ tКmКmОЧ tОmТгХОmТştТr. ErmОЧТstКЧ DОЯХОtТ вОrХТ
ТЧsКЧХКrК КТt ШХКЧ sШmut ЯО sШmut ШХmКвКЧ TürФ ФüХtürОХ mТrКsıЧı
sКСtОХОştТrmТş, mКСЯОtmТş ЯО вК ФОЧНТsТЧО mКХ ОtmТştТr.
ÂşıФ NОsТp, TürФхü, вüФsОФ uХusКХ ЛТХТЧМО sКСТp ЛТr mТХХТвОtхТ ТНТ. O,
Лu tШprКФХКrıЧ РОrхОФ sКСТЛТ ШХКЧ вОrОХ СКХФК ФКrşı sТЧsТ SШЯвОt ЧТвОtТЧТЧ Тх
вüгüЧü РöstОrОЧ şТТrХОr вКгmış, BШХşОЯТФ - TКşЧКФ sТвКsОtТЧТ ФОsФТЧ şОФТХНО
ОХОştТrmТş ЯО ФıЧКmıştır. ГКmКЧıЧНК OsmКЧХı’вК ЛКğХı tОФ ЛöХРО ШХan bu

190
Âşık Nesip’te Sufizm

tШprКФХКrıЧ pКrхКХКЧmКsı, MüsХümКЧ - TürФ ЧüПusuЧ РöхО гШrХКЧmКsı,

mОгКХТmХОr, tКХКЧХКr Лu mТХТвОtхТ şКТrТЧ НТФФКtТЧНОЧ ФКхmКmıştır. OЧuЧ
şТТrХОrТ TürФТвО СКsrОtТвХО ЯО SШЯвОt rОУТmТЧО ТsвКЧ ruСuвХК НШХu ШХmuştur.
ÂşıФ NОsТЛ TürФХüğü ТХО ТПtТСКr ОtmТş, ЛütüЧ СКвКtı ЛШвu TürФхüХüğü ЛüвüФ
КşФХК tОrКЧЧüm ОtmТştТr. GОЧОХНО AğЛКЛК-кıХНır сşıФ muСТtТ şТТrТЧНО
TürФхüХüФ üХФüsüЧüЧ, mТХХТвОtхТХТФ ruСuЧuЧ öЧ pХКЧНК ШХmКsı Лu ЛöХРОЧТЧ
ЛОХКХı tКrТСТ ЯО РОЧ СКПıгКsı ТХО sıФı sıФıвК ЛКğХıНır. BuЧХКrı СКtırХКmКФ
РОrОФТвШr ФТ, AğЛКЛК-кıХНır сşıФ muСТtТЧТЧ РörФОmХТ ustКХКrıЧНКЧ ЛТrТ ШХКЧ
ÂşıФ ŞОЧХТФ’ТЧ ЯО ШЧuЧ mОФtОЛТЧТЧ НОЯКmМıХКrıЧНКЧ ЛТrхШğuЧuЧ sКЧКtıЧНК
ЯКtКЧ КşФı, TürФХüФ mОПФûrОsТ sШЧsuг ТПtТСКrХК ОХО КХıЧır (AsФОr, қ0Қ8: Қ74-
175).
Bu НöЧОmНО, БIБ. вüгвıХıЧ ШrtКХКrıЧНКЧ ЛКşХКвКrКФ ББ. вüгвıХıЧ
ЛКşХКrıЧК ФКНКr AğЛКЛК-кıХНır ФüХtür muСТtТЧНОФТ сşıФХКr КrКsıЧНК НТЧТ ТЧКЧх
ЯО ПОХsОПО НО РОЧТş вКвıХmıştı. DКСК öЧМОХОr ФХКsТФ ОНОЛТвКttК РörüХОЧ AХХКС
sОЯРТsТ ЯО КşФı ШЧХКrıЧ sКЧКtıЧНК sКЧФТ вОЧТНОЧ tОгКСür ОtmТştТr. ÂşıФ ŞОЧХТФ,
FuгuХТ РТЛТ ШЧК ıгНırКp ЯОrОЧ Лu КşФtКЧ mОmЧuЧНur ЯО ШЧНКЧ КвrıХmКФ
istemez:
PОrЯКЧОвОm, КşР ШНuЧК вКЧКrКm,
Bu КşР-Т suгКЧНКЧ КвırmК mОЧТ (AsХКЧ, Қ973: 50).
ÂşıФ NОsТp НО öг sКЧКtıЧНК AХХКС КşФıЧı öгОХ СКsКsТвОt ЯО sОЯРТ ТХО
НТХО РОtТrmТş, ШЧНКЧ РОХОЧ ЛОХКХКrı НК РüХО РüХО ФКrşıХКmıştır. Bu ЛОХКХКrК РörО
Ш AХХКСК şТФКвОt ОtmОг, КФsТЧО AХХКС’tКЧ НКСК хШФ ЛОХК ТstОr:
Derd vermisen, yene de ver,
Meni geme yetir, Allah,
Mecnun ele, sehralara,
ВК хöХХОrО ötür, AХХКС (AşıР NОsТЛ, 2004: 15).
ÂşıФ NОsТp`ТЧ хШМuФФОЧ хТхОФ СКstКХığı sШЧuМuЧНК РöгХОrТЧТ
ФКвЛОttТğТ ЯО НШХКвısıвХК ШФumК вКгmКsıЧıЧ ШХmКНığı, ЛütüЧ şТТrХОrТЧТ
ТrtТМКХОЧ söвХОНТğТ ЛТХТЧmОФtОНТr. AХХКС ЯОrРТsТ ШХКЧ РüхХü СКПıгКsı, ЛОХХОğТ ЯО
СКгırМОЯКpХığı ШЧu СТх ЛТr гКmКЧ tОrФОtmОНТ. FШХФХШr КrКştırmКМıХКrı НК СКПıгК
ЯО ЛОХХОğТ сşıФ sКЧКtı ТхТЧ ФКХТtО ШХКrКФ ЧТtОХОЧНТrmОФtОНТr: “ÂşıФ sКЧКtı
РОЧОХНО СКПıгКХКrНК, вКННКşХКrНК вКşКвКЧ sКЧКttır. BuЧК РörОНТr ФТ, Лu sКЧКtК

191
 Naile Asker

РОХТp ТвТ ЛТr сşıФ ШХmКФ ТхТЧ öЧОmХТ şКrtХКrНКЧ ЛТrТ РüхХü СКПıгКвК, ЛОХХОğО
sКСТp ШХmКФ гШruЧХuХuğuЧНКЧ ШХuşmКФtКНır. HОr ЛТr üstКН сşıФ ФОЧНТЧО хırКФ
sОхОЧФОЧ ШЧuЧ sОsТЧТ-nefesini, elini-НТХТЧТ, pКrmКФХКrıЧı, sКг хКХmКsıЧı
ФШЧtrШХ ОttТğТ РТЛТ, СКПıгКsıЧı НК НОЧОвТmНОЧ РОхТrТr, sШЧrК НК ФОЧНТsТ öгОХ
üsuХХКrНК ФuЯЯОtХОЧНТrТr, РüхХОЧНТrТr” (TОСmКsТЛ, Қ97қ: 46).
ÂşıФХКr СКХФ ТхТЧНО вКХЧıг sКг хКХıp söг söвХОвОЧ, НОstКЧ КЧХКtКЧ
sКЧКtхıХКr ШХКrКФ НОğТХ, СОm НО СКХФıЧıЧ НОrНТЧО вКЧКЧ, ШЧХКrК вШХ РöstОrОЧ
ФТşТХОr ШХКrКФ mОşСur ШХmuşХКr. “ÂşıФХКr КФХı, РОЧТş НüЧвКРörüşü, tОМrüЛОsТ,
СКгırМОЯКpХığı ТХО НО СКХФıЧ ТхОrТsТЧНО Чüfus ФКгКЧmışХКr” (PКşКвОЯ, Қ970:
Қ58). ÂşığıЧ СКХФ ТхТЧНО ЧüПus sКСТЛТ ШХmКsı, ШЧК sКвРı НuвuХmКsı, sОЯТХmОsТ
ТхТЧ ЛКгı şКrtХКr ХКгımНır. BuЧu ÂşıФ EХОsРОr şТТrХОrТЧТЧ ЛТrТЧНО ЛöвХО
РöstОrmОФtОНТr:
ÂşıФ olub terki-ЯОtОЧ ШХКЧıЧ
EгОХ ЛКşНКЧ pür ФКmКХı РОrОФНТr.
Oturub durmakda edebin bile,
Merifet elminde dolu gerekdir.

HКХРК СОРТРОtНОЧ mОtХОЛ РКЧНırК,

ŞОвtКЧı öХНürО, ЧОПsТЧ вКЧНırК,
EХ ТхТЧНО pКФ ШturК, pКФ НurК,
DКХısıЧМК СШş sОНКХı РОrОФНТr (AгОrЛКвМКЧ КşıРХКrı, қ004: қ0Қ-202).
ÂşıФ NОsТp`ТЧ sКЧКtхı ФТmХТğТ, üвОsТ ШХНuğu tКrТФКt ЯО ШЧuЧ ТхОrТsТЧНО
tuttuğu вОr, ФКгКЧНığı mКФКm ЯО uЧЯКЧ СКФФıЧНК ФШЧuşmКНКЧ КşığıЧ sКЧКtФКr
pШrtrОsТЧТ tКm ШХКrКФ хТгmОФ mümФüЧ НОğТХdir.
AğЛКЛК-кıХНır сşıФ mektebinНО вОtТşОЧ ÂşıФ NОsТp`ТЧ ЛТr tКrТФКt Кşığı,
suПТ НОrЯТşТ ШХНuğu ЛКşФК сşıФХКrıЧ ЯОrНТğТ ЛТХРТХОrНОЧ öğrОЧТХmОФtОНТr. Onun
вОtОЧОğТЧТЧ AХХКС ЯОrРТsТ ШХmКsı СКФФıЧНК сşıФ rТЯКвОtХОrТЧНО вОtОrТ ФКНКr
ФКЧıt ЯКrНır. DОrХОЧmТş rТЯКвОtХОrО РörО; Nesip 15-Қ6 вКşıЧНКвФОЧ ФШmşu Фıгı
Bahar`a сşıФ ШХur. NОsТp sürОФХТ ШХКrКФ, ФШmşuЧuЧ ОХmК ЛКğıЧК РТНОr,
ФШМКmКЧ ЛТr КğКМıЧ КХtıЧНК СОp BКСКr`ı ЛОФХОrmТş. BТr РüЧ tОФrКr РОХmТş,
ЛОФХОmТş, ЛОФХОmТş ЯО sürО uгКвıЧМК uвФuвК НКХmış. Bu ФШЧuНК ustКНıЧ хırКğı

192
Âşık Nesip’te Sufizm

ÂşıФ İsФОЧНОr AğЛКЛКХı şöвХО КЧХКtır: “O uвФusuЧНК Рörmüş ФТ, ЛТr НОrЯТş ШЧК
ЛТr ОХmК ЯОrТp, НОmТş ФТ, ‘AХ şuЧu вО, ШğХum’, Nesip`se, ‘DОrЯТş ЛКЛК, Лu
ЛКğНК ОХmК хШФtur, ЛОЧ НО хШФ вОНТm, sКğШХ’ НОrФОЧ, НОrЯТş ‘Bu ОХmК ПКrФХı,
Лu ОХmКвı вО, ФШrФmК ШЧНКЧ sШЧrК söгüЧ pОşТЧНОЧ РОХОМОФ. BКşıЧ хШФ ЛОХКХКr
хОФsО НО, söг müХФüЧüЧ НОğОrТ pКНТşКСХКrıЧ СКгТЧОsТЧНОЧ НО НОğОrХТ, КНıЧ ОХ
ШЛК ТхОrsТЧНО şöСrОtХТ ШХКМКФ’НОmТş. NОsТp ОХmКвı НОrЯТştОЧ КХıp вОmТş. Aг
mı, хШФ mu uвumuş ЛТХmТвШr, uвКЧНığıЧНК BКСКr`ıЧ РОХНТğТЧТ ПКrФОtmТş.”
(AşıР Nesib, 2004: 5).
ÂşıФ NОsТp ТХФ ФШşmКsıЧı ШrКНК Лu rüвКНКЧ uвКЧНığıЧНК söвХОmТş,
rüвКsıЧНКФТ НОНО НОrЯТşТ СКtırХКmış, “НОНО НОrЯТş НШğru söвХОmТş, РОrхОФtОЧ
söгХОr ФОЧНТХТğТЧНОЧ РОХТвШr гШr ШХКЧ Кğгımı КхmКФmış”, НОmТş.
ÂşığıЧ uвФusuЧНК ЛТr НОrЯТşНОЧ КХНığı ОХmК ТХКСТ ЯОrРТЧТЧ ФКЧıtıНır.
Bu, NОsТЛ`ТЧ “HКФФ сşığı”, ЛКНОХТ сşıФ ЯО НШХКвısıвХК Alevi-BОФtКşТ tКrТФКtıЧК
ЛКğХı ШХНuğuЧu РöstОrmОФtОНТr. Lakin sosyo-sТвКsТ ШrtКm вüгüЧНОЧ, сşıФ
sКЧКtıЧıЧ öг НШğКХ РОХТşТm вШХuЧНКЧ ФШpКrıХКrКФ SШЯвОt ФuruХuşuЧuЧ ОmrТЧО
КХıЧmКsı вüгüЧНОЧ КşığıЧ Лu uЧЯКЧı ОНОЛТвКt ЯО sКЧКt КХОmТЧНО ФОЧНТ ШЧКвıЧı
ЛuХКmКmıştır. ÂşıФ NОsТp`ТЧ “OХmКНı” НТЯКЧТsТЧНОФТ “KКПТr РОХНТ şurК
(Sovyet- N.A.) КНХı, HКФФım ЛКвКЧ ШХmКНı” mısrКХКrı НК ЛuЧu РöstОrmОФtО:
Bu НüЧвКНК Кğı РОгНТm,
GörНüm НОвОЧ ШХmКНı,
BТr Кğ НОНО ШХsКm НК mОЧ,
SТrrТm ОвКЧ ШХmКНı;
FОХОФ РОtТrНı muЧНКrı,
ŞОвtКЧ ТşТ МКr ШХНu;
KКПТr РОХНТ şurК КНХı,
HКРРım ЛОвКЧ ШХmКНı (AşıР NОsТЛ, қ004: 4қ).
XII-БIV. вüгвıХХКr TürФ şТТrТ, tКsКЯЯuПuЧ МКгТЛО ЯО ОtФТsТЧНО ФКХmКФ
ЛКФımıЧНКЧ ФОЧНТЧТЧ Лu НöЧОmНОЧ öЧМО ЯО sШЧrКФТ КşКmКХКrıЧНКЧ ФОsФТЧ
ПКrФХıХıФ РöstОrmОФtОdir. “TürФmОЧТstКЧ`НК AСmОН ВОsОЯТ ТХО ЛКşХКвКЧ
tКsКЯЯuП МОrОвКЧı AгОrЛКвМКЧ`НК ЯО НШХКвısıвХК ЛütüЧ AЧКНШХu`НК
вКвıХmКФtКвНı” (HТФmОt, Қ9қ8: Ққ7). БII-БVI. вüгвıХХКr AгОrЛКвМКЧ

193
 Naile Asker

tКsКЯЯuП ОНОЛТвКtıЧНК ПОХsОПО ЯО şТТrsОХХТğТЧ ФКrşıХıФХı ТХТşФТsТ MКСmuН

ŞОЛustОrТ`НОЧ FuгuХТ`вО ФКНКr хШФ хОХТşФТХТ ЯО гШr ЛТr РОХТşТm вШХu РОхirmТştТr.
MКСmuН ŞОЛustОrТ, MКrКğКХı EСЯОНТ, İггОННТЧ HОsОЧШğХu, İmКНОННТЧ
NОsТmТ, MОСОmmОН FuгuХТ sКЧКtıЧНК РОХТşТm, suПТгmНОЧ şТТrsОХХТğО НШğru
gider.
БIII. вüгвıХНК AЧКНШХu`НК ЛКşХКвКЧ НТЧь-tКsКЯЯuПТ МОrОвКЧıЧ ЛКЧТsТ
ШХmuş ВuЧus EmrО şТТrХОrТ ТХО ТХНОЧ ТХО НШХКşmış, КН-sКЧ ФКгКЧmıştır. O,
tКsКЯЯuП ОНОЛТвКtıЧıЧ tОmОХ ПОХsОПОsТЧТ Фurmuştur. Bu ПОХsОПОЧТЧ öгüЧü
“sОЯОХТm, sОЯТХОХТm” хКğırışı, ФКmТХХОşmТş ТЧsКЧıЧ TКЧrı`вХК ФКЯuşmКsı,
Yaradan ile yaratıХКЧıЧ ЛТrХОşmОsТ ПТФТrХОrТ ШХuşturmКФtКвНı. HКФФ`К ЯКrmКФ,
ЛТr МКЧНК ЛТr ruС ШХmКФ, “Яahdet-Т ЯüМud ШХmКФ” ТхТЧ Нört КşКmКНКЧ söг КхКЧ
ВuЧus EmrО вКХЧıг ЛuЧНКЧ sШЧrК КmКМК, вОЧТ ФКmТХХТФ КşКmКsıЧК
uХКşıХКМКğıЧı söвХОr:
Beni sorma bana, bende deyilem,
SurОtТm ЛШş РОгОr НШЧНКЧ ТхОrТ.
ŞКrТКt, tКrТФКt вШХНur ЯКrКЧК,
HКФТФКt, mКrТПОt ШЧНКЧ ТхОrТ (Yunus Emre, 1991: 201-202).
AгОrЛКвМКЧ TürФ ОНОЛТвКt tКrТСТЧНО ФХКsТФ şТТr usХuЛu ТХО сşıФ tКrгı şТТr
usХuЛuЧuЧ ЛТr хТгРТНО ЛТrХОşmОsТЧТЧ tОmОХТ ŞКС İsmКТХ HКtКвТ`НОЧ ЛКşХКr. Bu
НК ШЧuЧ sКЧКtıЧНК ФОsФТЧ НuвuХmКФtК ЯО РТttТФхО РОХОЧОФsОХ şОФТХ КХmКФtКвНı.
Bu şТТrХОrНО AСmОН ВОsОЯТ, ВuЧus EmrО’ЧТЧ ТгТЧНОЧ РТНОЧ tКsКЯЯuПь şТТrТЧ
izleri aхıФМК ШrtКНКНır.
DКСК sШЧrК вКşКmış tКsКЯЯuП-tekke сşıФХКrıЧНКЧ MТsФТЧ AЛНКХ, PТr
SuХtКЧ AЛНКХ, KКвРusuг AЛНКХ ЯО ЛКşФКХКrı tКrТФКt ОНОЛТвКtıЧı НКСК РОЧТş
МШğrКПвКХКrК вКвmışХКr. MТsФТЧ AЛНКХ`ıЧ:
SОЧ НОrЯТşsОЧ СКФФ вШХuЧНК, СКФФı ТstО, СКФФı sОЯ,
Ne olsun ФТ, ЛОХ ЛüФüХüЛ ФКmКЧК tКв ШХmusКЧ (Miskin Abdal, 2001:
49).
mısrКХКrı suПТ ПОХsОПОsТЧТЧ öгüЧü ШХuşturmКФtКвНı: ВКrКНКЧ`ı sОЯ,
yaratıХКЧı ВКrКНКЧ ТхТЧ sОЯ, гТrК СОr şОв AХХКС`tКЧ ШХuşmuş ЯО СОr şОв ШЧК
НöЧОМОФtir. İЧsКЧı sОЯmОФ, вКЧТ mОМКгТ КşФ вОЧО НО AХХКС`ı ЯО ШЧНК tОгКСür
edeni sevmektir.

194
Âşık Nesip’te Sufizm

Daha XV.-БVI. вüгвıХХКrНК ŞКС İsmКТХ HКtКвТ`ЧТЧ НОНОsТ ŞОвС

CüЧОвН ЯО ЛКЛКsı ŞОвС HОвНОr`ТЧ DОrЛОЧt ЯО ШЧuЧ ОtrКПıЧНК suПТ-НОrЯТş
tОФФОХОrТ ФurmКХКrı ЯО Лu вШХНК şОСТt olmalКrı sШЧrКФi КşКmКНК ЛöХРОЧТЧ
manevi-ТrПКЧТ ШrtКmıЧК ЛüвüФ ФКtФıНК ЛuХuЧmuştur. BuРüЧ НО DОrЛОЧt`tО
ziyaret yeri gibi kutsal bilinen “KırФХКr pТrТ” ШrtК вüгвıХХКrıЧ suПТ-НОrЯТş
sТstОmТЧО КТt ЛТr tОФФОНТr. Bu tОФФО ШrtК вüгвıХ НОstКЧХКrıЧНК ТşХОФ ЛТr
tasavvuПТ sТmРО ШХmuş “ФırФХКr“ ФКrКФtОrТ ТХО ЛКğХıНır.
“BКНОХТ сşıФХКrıЧ ‘SıtФımı ЛКğХКНım ФırФХКr pТrТЧО’ veya ‘KırФХКr
mОМХТsТЧНОЧ ЛКНО ТхmТşОm` diyeТХсСТ ЯОrРТвО sКСТp ШХНuФХКrı sТmРОsОХ-irfani
‘ФırФХКr’ ФКrКФtОrТ ТХО ТХТşФТ ФurmКХКrı НК `ФırФХКr` pirinden sufi-НОrЯТş-сşıФ
ШМКğı ФТmТ ФКЯrКЧıХmКsıЧНКЧ ФКвЧКФХКЧmКФtКНır” (Namazov, 1984: 192).
Alevi-ЛОФtКşТ tКrТФКtТЧО РörО, HaгrОtТ AХТ`ЧТЧ ЛКşıЧНК НurНuğu ФırФ КНКmıЧ
meclisine “ФırФХКr” mОМХТsТ НОЧТХТr. ÂşıФ NОsТp`ТЧ sКЧКtıЧНК НК “ФırФХКr” ТХО
ЛКğХı ТЧКЧМı ТПКНО ОНОЧ mısrКХКrК sıФ sıФ rКstХКmКФ mümФüЧНür:
KırФХКrıЧ ОХТЧНОЧ ЛКНО ТхmТşОm,
GОХЛТmТЧ ЧuruЧНКЧ söгüm ЛШХ РОХТr.
DОrНО КХışmışКm, Нüгü sОхmТşОm,
SТЧОmТЧ ЛКşıЧК HКРНКЧ вШХ РОХТr (Semimi, 2005: 154).

TКЧrı СОr ТşНОЧ СКХıНı,

Söгüm ОХХОrТЧ mКХıНı,
NОsТЛ ФırФХКrıЧ РuХuНu,
Ehli-СКХХКr КrКsıЧНК (AşıР NОsТЛ, қ004: 17-18).
AХХКС`ı tКЧımКФ ЯО ШЧК ФКЯuşmКФ ТхТЧ ТrПКЧıЧ вШХu Нört КşКmКНКЧ
РОхОr: şОrТКt, tКrТФКt, mКrТПОt, СКФТФКt. ÂşıФ NОsТp Лu КşКmКХКrı РОхmТş, mКЧОЧ
ФКmТХХОşmТş, sКПХКşmış, AХХКС`ı tКЧımış ЯО ШЧК ФКЯuşmuştur. O, ТrПКЧ sКСТЛТНТr
ЯО ТrПКЧХıХКrХК СОmНОrttТr:
BТr “вКСu” söгüЧНОЧ ruСum СОв uМКr,
KöЧХümüЧ ФТХТНТЧ ürПКЧХКr КхКr (AşıР NОsТЛ, қ004: 26).
ÂşıФ NОsТp`ТЧ “РОrОФ” rОНТПХТ НТЯКЧТsТЧНОЧ Ш НöЧОmНО кıХНır ЯОвК

195
 Naile Asker

ОtrКП ЛöХРОХОrНО suПТ tОФФОХОrıЧТЧ, tКrТФКt ШМКФХКrıЧıЧ mОЯМut ШХНuğuЧu ЯО öг

ПШЧФsТвШЧХКrıЧı ФШruНuğuЧu КЧХКmКФ mümФüЧНür. ÂşıФ mОЧsup ШХНuğu
tКrТФКtıЧ ПТФТrХОrТЧТ tОrОЧЧüm ОtmОФtО ЯО РОrхОФ mürşТН ШХКrКФ Ш ШМКФХКrНКФТ
ТrПКЧ sКСТpХОrТЧО СТtКЛОЧ mТstТФ вКşКЧtıЧıЧ СКФФК ЯО СКФТФКtК РötürОЧ вШХХКrıЧı
РöstОrmОФtОНТr. AşКğıНКФТ НТЯКЧТвТ НöЧОmТЧ ЯО muСТtТЧ ОЧ РüгОХ suПТ şТТr
örЧОğТ sКвmКФ mümФüЧНür:
GКrКвШХК РОtmОФ хОtТЧ,
Ona gara gem gerek,
GОmХТХТвО СОm Кğ-gara,
HОmТ şöСrОt-nam gerek;
PüЧСКЧ ШХК pТs keslerden,
Uya alem sirrine,
DОНОХОrО ЛТr müЧКsТЛ,
Helveti bir dam gerek (AşıР NОsТЛ, қ004: 42).
“TürФ TКЧrıхıХığıЧıЧ НТЧТ-ruСКЧТ ЛКşхısı AtК ЯО ОsФТ TürФ ТЛКНОt вОrТ
ШМКФ ЛТrКг ПКrФХı şОФТХНО tОФФОХОrНО ЛОrpК ШХuЧur. IБ-БI вüгвıХКrНК muСТtНОЧ
КХНığı НКrЛОХОrХО МТННТ НОПШrmКsвШЧК uğrКвКЧ ОsФТ TürФ ТЧКЧМı БII.-XIX.
вüгвıХХКr КrКsıЧНК `öгОrФ СКФХКrıЧı` ФШrumКФХК mОЯМutХuğuЧu ФШruвКЛТХmТştТr”
(İsmКвıХШЯ,2002: 32).
EsФТ ФöФХОrТ ТХО TürФ TКЧrıхıХığıЧК ЛКğХı ШХКЧ ЯО ШЧНКЧ ЛОsХОЧОЧ TürФ
СКХФ suПТгmТ ÂşıФ NОsТp`ТЧ tКrТФКt НüЧвК РörüşüЧüЧ tОmОХТЧТ ШХuşturmКФtКНır:
TürФНО sТrХТ, möМüгКtХı
AtК ШХКr СОr КЧı,
GüЧхıбКЧХК РüЧЛКtКЧНı
HОr КtКЧıЧ mОФКЧı,
оrОФХОrТ tОpОr НКğı,
GОХЛХОrТ РöЯСОr ФКЧı,
огü ЧurХu, МШşquЧ tОЛХТ,

196
Âşık Nesip’te Sufizm

Bilgileri tam gerek (AşıР NОsТЛ, қ004: 4қ).

ÂşıФ NОsТp ТХсСТ СОвОМКЧХКrıЧı, AХХКС ЯО pОвРсmЛОr КşФıЧı tКsКЯЯuПТ
ЯОМН ТХО НТХО РОtТrmТş, СКttК ШЧК ЯОrТХmТş ТХсСТ ЯОrРТ ТХО “Кrş-Т КХКвК” ЯКrmış,
ruСu TКЧrı НОrРКСıЧНК НШХКşmıştır:
GКrК НüЧвК вШХхusuвКm,
AmmК öгüm Кğ КtК,
EХХОrТmНО РüЧ Тşığı –
DОrНТ, РОmТ НКğıНК,
GКХСК ЛТr ОrşТ-elaya,
KöЧХüm ТstОr tКğ КtК,
GörüЛ İşıРХı ЛКЛКЧı,
Nesib ala nam gerek (AşıР NОsТЛ, қ004: 42).
BurКНКЧ НК, ÂşıФ NОsТp`ТЧ sКЧКttК РОrхОФ ЛТr НОНО ШХНuğu, ХКФТЧ
sosyo-sТвКsТ Нurum вüгüЧНОЧ ЛuЧuЧ sКЧКt НüЧвКsıЧНК öг ШЧКвıЧı ЛuХmКНığı
mОвНКЧК хıФmКФtКНır. ÂşıФ NОsТp`ТЧ “РОrОФ” rОНТПХТ НТЯКЧТsТ suПТ rТtüОХХОrТ ЯО
РОХОЧОФХОrТ ЛКФımıЧНКЧ НК ТХКЯО КrКştırmКвК КхıФ ЛТr şТТr ЯО ЛКşХı ЛКşıЧК ЛТr
tasavvuf konusudur.

Sonuç

ВКФХКşıФ 40 ШrТУТЧКХ sКг mКФКmıвХК BШrхКХı ЯО KКrs сşıФ muСТtТ

КrКsıЧНК ЛuХuЧКЧ AğЛКЛК-кıХНır СОm AгОrЛКвМКЧ СОm НО AЧКНШХu'ЧuЧ sКЧКt
öгОХХТФХОrТЧО sКСТptТr. ÂşıФ NОsТp, AгОrЛКвМКЧ ЯО DШğu AЧКНШХu сşıФ
mekteplerini sanat gelenekleri, saz-söг ЯО mКФКm tКrгıвХК ЛТrХОştТrОЧ sШЧ
AгОrЛКвМКЧ сşığıНır. GОЧОХ ШХКrКФ AгОrЛКвМКЧ`НКФТ сşıФ sКЧКtıЧıЧ öгОХХТФХОrТ
– pОrПШrmКЧs tКrгı ЯО rОpОrtuvКr − НКСК ЛОХТrРТЧНТr. TОФ sКгХК, sШХШ sКЧКt ТМrК
ОНТХОЧ Лu muСТt, сşıФХКşmış ШгКЧ РurubuЧК НКСТХНТr. HОr ЧО ФКНКr ПКrФХı
вöЧОtТmХОrНО, sТвКsТ ЯО КsФОrь хКtışmК ТхОrТsТЧНО ЛuХuЧsКХКr НК, Лu ЛöХРО
1920`ХОrО ФКНКr ЛТrЛТrТЧНОЧ ФШpuФ ШХmКmıştır. ÂşıФХКr ЛТrЛТrТвХО ЛТХРТ КХış-
ЯОrТşТЧНО ЛuХuЧmuş, КtışmК ЯО ustК-хırКФ РОХОЧОğТ НОЯКm ОtmТştТr. BöХРОХОr
КrКsıЧНК РТНТş РОХТş mümФüЧ ШХmuş, ЧОrОНО ШХursК ШХsuЧ сşıФХКr НüğüЧ
derneklere serbestхО ФКtıХКЛТХmТşХОrНТr.

197
 Naile Asker

Bu muСТttО БIБ. вüгвıХ sШЧu, ББ. вüгвıХıЧ ЛКşХКrıЧНК вКşКmış ÂşıФ

NОsТp`ТЧ tКsКЯЯuП ОСХТ, ТrПКЧТ НuвРuХКr şКТrТ ШХНuğu КrКştırmКХКrНК ФОЧНТЧО вОr
ЛuХmuştur. ÂşıФ РОХОЧОğТЧНО İsХКmТ ЯО tКsКЯЯuПТ НОğОrХОrТЧ ШХmКsı AğЛКЛК-
кıХНır сşıФ mОФtОЛТЧТЧ tОmОХ СususХКrıЧНКЧ ЛТrТ ШХmuştur. ÂşıФ ОНОЛТвКtıЧıЧ
tОmsТХМТsТ Лu mОФtОЛТЧ ЛüвüФ sКЧКtФсrХКrıЧНКЧ ШХmuş ÂşıФ NОsТp`ТЧ
tКsКЯЯuПТ şТТrХОrТ, ЛöХРОНО ТrПКЧТ şТТrТЧ вКşКНığıЧıЧ ЛТr ФКЧıtıНır. ArКştırmК
sШЧuМuЧНК ÂşıФ NОsТp`ТЧ AğЛКЛК-кıХНır сşıФ mОФtОЛТ ТхОrТsТЧНО tКrТФКt ve
tОФФО ОНОЛТвКtıЧıЧ ОЧ РüгОХ örЧОФХОrТЧТ вКrКtmış ШХНuğu ФКЧККtТЧО ЯКrıХmıştır.
BuЧНКЧ ЛКşФК ÂşıФ NОsТp sКНОМО AğЛКЛК-кıХНır сşıФ mОФtОЛТ ЯО вКФıЧ
хОЯrОsТЧНО НОğТХ, ЛütüЧХüФХО AгОrЛКвМКЧ-TürФ ÂşıФ ОНОЛТвКtıЧНК НК сşıФХıФ
sКЧКtıЧıЧ РОХТşmОsТЧНО ЯО sürНürüХmОsТЧНО ЛüвüФ ОmОğТ ШХmuş НОğОrХТ ЛТr
сşığımıгНır.
AsırХКrК НКвКЧКЧ гОЧРТЧ РОхmТşО sКСТp TürФ сşıФ ОНОЛТвКtı
РОХОЧОğТЧТЧ ШХuşmКsıЧНК öЧОmХТ rШХü ШХКЧ ОsКs сşıФ muСТtХОrТЧНОЧ AğЛКЛК-
кıХНır сşıФ muСТtТЧТЧ ustК tОmsТХМТsТ, ÂşıФ ŞОЧХТФ хırКğı ЯО ЛТr хШФ üЧХü сşığК
üstКtХıФ вКpmış ЛüвüФ sКЧКtФКr ÂşıФ NОsТp`ТЧ ТrПКЧТ-tКsКЯЯuПТ şТТrХОrТЧНОЧ
вШХК хıФКrКФ Лu вöЧüЧü tКСХТХ ОtmОвО хКХıştıФ. UЧutmКmКmıг РОrОФОЧ ЛТr
Сusus НК сşığımıгıЧ şТТrХОrТЧТЧ ЛüвüФ хШğuЧХuğuЧuЧ вКгıвК КХıЧКmКmКsı,
ФКвЛШХmКsıНır. BТг sКНОМО СКПıгКХКrНКЧ tШpХКЧmış şТТrХОr СКФФıЧНК
ФШЧuşКЛТХТвШruг.

KAYNAKLAR
ARTUN E. . Ka a aoğla şii i i kültü ka akla ı // A a u tta Ata u da Tü k Dü ası,
Yıl . Cilt , “a ı .
ARTUN E. (1996). Gü ü üzde Ada a Âşıklık Gele eği (1966- e Âşık нe a i, Adana:
áda a Valiliği İl Kültü Müdü lüğü Ya ı la ı.
ASKER N. (2016). Aşı Nəsi i a adı ılı olu. Bakı: йl ə təhsil.
ASKER N. . Âşık Nesi i Şii le i de Tü ki e e Tü kçülük // Ulusla a ası Tü k Lehçe
A aştı ala ı De gisi Tü klad . Cilt , “a ı .
ASLAN E. (1975). Çıldı lı Âşık Şe lik. рa atı, Şii le i e рika ele i Meti -İ ele e-“özlük .
й zu u : átatü k Ü i e sitesi Ya ı la ı.
Aşıg Nesi . Topla ı te ti ede le р.İs a ılo , T.“e i i. Bakı: “eda.
Aze a a aşıgla ı (2004). Bakı: Çaşıoğlu.
Aze a a aşıgla ı / Ashiqs of Azerbaijan . Bakı: Golde Book.
BáŞGÖ) İ. . рalk йde i atı e нolklo // Milliyet sanat dergisi. İsta ul.

198
Âşık Nesip’te Sufizm

DÜ)GÜN D. (2006). Âşık ede i atı. Tü k рalk йde i atı йl Kita ı, á ka a: G afike Ya ı la ı.
йнйNDİYйV P. (1970). Aze a a şifahi halg ede i atı. Bakı: Maa if.
рй)İYйVá Ş. . Ka s Âşıklık Gele eği e Badeli Âşık // A.Ü.Tü ki at A aştı ala ı
й stitüsü De gisi [TAйD]. 44. Erzurum.
рİKMйT İ. (1928). Azerbayca ede i atı ta ihi. Bakı: áze eş .
GASIMLI M. (2003). Ozan-aşıg se eti. Bakı: Uğu .
GÜNáY U. (2005). Tü ki e de Âşık Ta zı Şii Gele eği e ‘ü a Motifi, á ka a: ákçağ Ya ı la ı.
İB‘áрİMOV M. (1966). Aşıg poezi ası da ealiz . Bakı: йá eş i atı.
İ“MáYILOV H. . Dede йlesge poezi ası ı sufi ahi eti e dai // Aze a a şifahi
halg ede i atı a dai tedgigle . XI kitab.
KÖP‘ÜLÜ M. F. . Tü k йde i atı ı Me şei // йde i at A aştı ala ı I, İsta ul:
Ötüke .
Miskin Abdal (2001). Toplaya ı, te ti ede i, ö söz e izahla ı üellifı р.İs a ılo . Bakı: “eda.
NAMAZOV G. (1984). Aze a a aşıg se eti. Bakı: Yazıçı.
“йMİMİ T. (2005). Gedi oğuz u du u Düzke d ke di. Bakı: Nu la .
TйрMá“İB M. (1972). Aze a a halg dasta la ı. Bakı: йl .
URAZ M. . рalk йde i atı da B de // Tü k нolklo A aştı ala ı De gisi. Cilt . “a ı .
Yu us й e Di a ı . á ka a: ákçağ a ı la ı.

199
 Ezilmez, H. (2019). Gele eği Gü elle esi Bağla ı da Bir Ka şılaştı a: Kan Tu alı
рik esi ve Kan Tu alı Oyunu. Ulusla a ası Folklor Akademi Dergisi. Cilt:2, “a ı: 2, 200-213
Makale Bilgisi / Article Info
Geliş / Recieved: 01.05.2019
Kabul / Accepted: 22.07.2019
A aştı a Makalesi/Research Article

GELENEĞİN GÜNCELLENMESİ BAĞLAMINDA BİR

KARŞILAŞTIRMA: KAN TURALI HİKÂYESİ VE KAN TURALI
OYUNU
Hüseyin Ezilmez *

Öz
Kültü a lıkla ı ızı aşa ıla çağa gö e gü elle esi eselesi so ılla daki
halk ili i çalış ala ı da ö e li i e tut aktadı . “özlü kültü o ta ı da de le ip
azı a geçi ile e u asıta la gü ü üze ulaşa halk ili i ü ü le i izi gü elle e ek
e i esille e akta ıl ası kültü el de a lılık içi so de e e ö e lidi . Tü k kültü ü ü
azgeçil ez ese i Dede Ko kut Kita ı da za a ı ızı sos okültü el şa tla ı a u gu ola ak
pek çok e i fo da gü elle iş; kültü , sa at e ede i ata ilha ka ağı ol uştu .
Bu akalede Tü k kültü e ede i atı ı zi e teşkil ede ese le i de i i ola
Dede Ko kut Kita ı ı Ka lı Ko a Oğlu Ka Tu alı Bo u adlı altı ı hikâ esi ile Kı ıs Tü k
ede i atı o u aza la ı da İ ahi Tü ke Öztiği i kale e aldığı Ka Tu alı adlı o u
ka şılaştı ıl ıştı . İki ese a ası daki ka şılaştı a ı i e gi oktala ı şahıs kad osu,
zaman- ekâ u su la ı e ola ö güsü ol uştu . Makale i gi iş ölü ü de gele ek
te i i kısa a ta ı la ıp özellikle i de söz edil iş e gele eği gü elle esi ka a ı
üze i de du ul uştu . “o a iki ese a ası da; şahıs kad osu, za a - ekâ öğele i e
ola la ı işle işi akı la ı da gö üle e ze likle e fa klılıkla tespit edil işti . Bu ağla da
gele eği , Dede Ko kut a lat ala ı da esi le e ek o u laştı ıla Ka Tu alı adlı ese de e
ölçüde aşatıldığı, değişti ildiği e gele eği gü elle esi i e kada aşa ılı olup ol adığı
değe le di il işti . “o uç ölü ü de ise gele eği değiş e e izi e e i apı ihti a ettiği, Ka
Tu alı o u u u u u aşa ılı i ö eği olduğu o ta a ko uş e gele eği gü elle ip
kültü el de a lılığı sağla a il esi içi azı ö e ile e e e il işti .
Anahtar kelimeler: Dede Ko kut, Ka Tu alı, o u , gü elle e, kültü el de a lılık.

*
Arş. Gör. KKTC MТllТ EğТtТm vО Kültür Bakanlığı, GОnОl Orta нğrОtТm DaТrОsТ MüНürlüğü,
СüsОвТnОгТlmОг@СotmaТl.Мom
ORCID ID: 0000-0002-2447-8290

200
Geleneğin Güncellenmesi Bağlamında Bir Karşılaştırma: Kan Turalı Hikâyesi
ve Kan Turalı Oyunu

A COMPARISON WITHIN THE CONTEXT OF MODERNISING THE

TRADITIONAL: THE STORY OF KAN TURALI AND THE KAN TURALI
PLAY

Abstract
The modernising of cultural wealth according to the times we live in is an important
feature in the folkloric studies of recent years. This is very important for the cultural
continuity; collecting the oral culture and putting them into writing and in this way
modernising the folkloric works which reach us today, passing them on, to new generations
is essential. An indispensable piece of work for Turkish Culture, The Book of Dede Korkut has
also ee ode ised i a e fo s a o di g to the da s so io-cultural conditions
and has become an inspiration for culture, art and literature.
I this a ti le, o e of the Tu kish ultu e a d lite atu e s pi a le pie es of o k,
The Book of Dede Ko kut s si th sto Ka lı Ko a Oğlu Ka Tu alı Bo u a d the pla Ka
Tu alı is o pa ed, hi h as itte o e of the Tu kish C p iot pla ite s İ ahi
Tü ke Öztiği . The efe e e poi ts of o pa iso of the t o pie es of o k a e ast,
elements of time and space and the plot. In the introduction of the article the term
t aditio is des i ed iefl a d its ha a te isti s a e e tio ed a d ela o ated i te s
of ode isi g the t aditio . The et ee the t o pie es of o k the si ila ities a d
differences in account of the cast, elements of time and space and the plot are pinpointed.
Within this context, an evaluation has been carried out with regards to how successfully
t aditio has ee kept ali e, ha ged a d ode ised ithi the pla Ka Tu alı , hi h
was dramatized from the book of Dede Korkut. In the conclusion put forward, it states that
t aditio has a st u tu e hi h allo s ha ge a d that the pla Ka Tu alı is a fi e e a ple
of this and also gives some suggestions on how tradition can be modernised to ensure the
cultural continuity.
Keywords: Dede Ko kut, Ka Tu alı, pla , ode isi g, ultu al o ti uit .

201
 Hüseyin Ezilmez

Giriş

БV. вüгвıХ ТtТЛКrıвХК вКгıвК РОхТrТХНТğТ НüşüЧüХОЧ Dede Korkut

Kitabı, TürФ ФüХtürüЧüЧ вКrКttığı ОЧ öЧОmХТ ОsОrХОrНОЧНТr. “OğuгЧКmОМТХТФ
РОХОЧОğТЧТЧ ЛТr ürüЧü ШХКЧ” (SШХmКг, қ0Қ5:Қ40) Лu СТФсвОХОrНО, НОвТm
вОrТЧНОвsО, TürФ ТЧsКЧıЧıЧ mТгКх ЯО ФКrКФtОrТ НТХО РОХТr. TürФ ФüХtür ЯО
ОНОЛТвКtıЧıЧ ОЧ РüгОХ, ОЧ МКЧХı ОsОrХОrТЧНОЧ ЛТrТ ШХКЧ Dede Korkut Kitabı ile
ТХРТХТ ШХКrКФ ЛuРüЧО ФКНКr pОФ хШФ хКХışmК вКpıХmıştır. Bu mКФКХОНО НО Dede
Korkut’tКФТ КХtıЧМı СТФсвО “KКЧХı KШМК OğХu KКЧ TurКХı BШвu” (ErРТЧ,
1994:184-198; GöФвКв, Қ973:83-97; GöФвКв, Қ976:Қ33-158) ile Kan Turalı
(нгtТğТЧ, қ0Қ4:44-8Қ) КНХı tТвКtrШ ШвuЧu ФТşТ ФКНrШsu, гКmКЧ-mОФсЧ ЯО ШХКв
örРüsü вöЧХОrТвХО ФКrşıХКştırıХmış, РОХОЧОğТЧ хКğНКş ОsОrО ЧО şОФТХНО
вКЧsıНığı, ЧКsıХ РüЧМОХХОЧНТğТ tОspТt ОНТХmТştТr. GОХОЧОФsОХ СТФсвОНОЧ хКğНКş
ШвuЧК КФsОНОЧ РОХОЧОğТЧ РüЧМОХХОЧmОsТ mОsОХОsТЧО РОхmОНОЧ öЧМО, Лu
вКгıЧıЧ КЧКСtКr ФКЯrКmХКrıЧНКЧ ШХКЧ “РОХОЧОФ” ЯО “РОХОЧОğТЧ РüЧМОХХОЧmОsТ”
tОrТmХОrТЧТ, РüЧümüг СКХФ ЛТХТmМТХОrТЧ РörüşХОrТЧНОЧ ТstТПКНО ОНОrОФ ФısКМК
СКtırХКtmКФtК вКrКr ЯКrНır.
GОХОЧОФ ФКЯrКmı pОФ хШФ söгХüФ, tОШrТ ЯО КrКştırmК ФТtКЛıЧНК ЛТrЛТrТЧО
ЛОЧгОr şОФТХНО tКЧımХКЧır: “BТr tШpХuХuФtК ФuşКФtКЧ ФuşКğК РОхОЧ ФüХtür
mТrКsХКrı, КХışФКЧХıФХКr, ЛТХРТХОr, törОХОr ЯО НКЯrКЧışХКr” (нrЧОФ, Қ97Қ:94);
“BТr ФuşКФtКЧ НТğОrТЧО tКrТСsОХ ЯО tШpХumsКХ ЛКгı НОğТşТФХТФХОrО uğrКНıФtКЧ
sШЧrК ЯО вКХЧıг ФШЧuşmК вШХuвХК РОхОrОФ хКğımıгК uХКşКЧ, ФüХtürОХ ФКХıЧtıХКr,
КХışФКЧХıФХКr, ЛТХРТ, törО ЯО НКЯrКЧışХКr” (AМıpКвКmХı, Қ978:43); “BТr
tШpХumНК, ЛТr tШpХuХuФtК ОsФТНОЧ ФКХmış ШХmКХКrı НШХКвısıвХК sКвРıЧ tutuХup
ФuşКФtКЧ ФuşКğК ТХОtТХОЧ, вКptırım РüМü ШХКЧ ФüХtürОХ ФКХıЧtıХКr, КХışФКЧХıФХКr,
ЛТХРТ, törО ЯО НКЯrКЧışХКr, КЧКЧО” (TürФхО SöгХüФ, қ005:74Қ). MОtТЧ EФТМТ ТsО
ЛТrЛТrТЧО ЛОЧгОr Лu РОХОЧОФ tКЧımХКrıЧı “sıЧırХı” ЯО “хШФ вöЧХü ШХКrКk
НОğОrХОЧНТrТХmОmТş” (қ004К:қ0) ЛuХur ЯО РОХОЧОğТ ОЧ РОЧТş mКЧКsıвХК şöвХО
tКЧımХКr: “EsФТНОЧ ЛОrТ НОЯКm ОНТp РОХОЧ, КЧМКФ ЛТrОв ЯО tШpХum tКrКПıЧНКЧ
ЛОХХТ sОЯТвОНО ЯО КsХıЧı ФКвЛОttТrmОвОМОФ şОФТХНО хОşТtХТ öгОХХТФХОrТЧТЧ
НОğТştТrТХmОsТЧО ТгТЧ ЯОrОЧ, ОsФТ ЯО вОЧТ uЧsurХКrı ЛТrХОştТrОrОФ СОr НöЧОmНО
вОЧТНОЧ НüгОЧХОЧОrОФ вКrКtıХКЧ ЯО ЯКrХığıЧı Лu şОФТХНО sürОФХТ ФıХКЧ
вКpıХКrНır” (қ008:36). EФТМТ’ЧТЧ Лu tКЧımıЧНКЧ НК КЧХКşıХКМКğı üгОrО
“РОХОЧОФ” ФКЯrКmıЧНК ЯurРuХКЧmКsı РОrОФОЧ ТФТ uЧsur “НОğТşmО” ЯО
“вКrКtıМıХıФ” ШХРuХКrıНır.

202
Geleneğin Güncellenmesi Bağlamında Bir Karşılaştırma: Kan Turalı Hikâyesi
ve Kan Turalı Oyunu

GüЧМОХХОmО ТsО; “СОrСКЧРТ ЛТr вКrКtmКЧıЧ, ТхТЧНО ЛuХuЧuХКЧ гКmКЧК,

НКr ЯОвК РОЧТş КЧХКmНК mОФсЧК ЯО mОЯМut sШsвШОФШЧШmТФ вКpıХКrК uвРuЧ
СсХО РОtТrТХmОsТНТr” (EФТМТ, қ008:36). EФТМТ’ЧТЧ вШХ РöstОrТМТ Лu mКФКХОsТЧО
НКвКЧКrКФ, РüЧМОХХОmО ФКЯrКmıЧıЧ öгОХХТФХОrТ şöвХО sırКХКЧКЛТХТr:
DКСК öЧМОНОЧ вКrКtıХmış-ürОtТХmТş ШХКЧ ФüХtürОХ ЛТr ЯКrХıФ
РüЧМОХХОЧОЛТХТr.
GüЧМОХХОmО tОrТmТЧТЧ ТхТЧНО mutХКФК “НОğТşmО” ЯО “НОğТştТrmО”
НüşüЧМОsТ ЯКrНır.
GüЧМОХХОЧОЧ СОr вКrКtı ЛТr вОЧТХОmО, ЛТr НОğТştirmedir vО Лu РОХОЧОğТЧ
devam ОtmОsТ ТхТЧ вКpıХmКФtКНır.
ГКmКЧ, mОФсЧ ЯО sШsвКХ хОЯrО ТхТЧНО вКşКtıХКЛТХОЧ СОr РОХОЧОФ
РüЧМОХХОЧОЛТХТr (EФТМТ, қ008:36, 38).
GОхmТştОЧ РОХОЧ ФüХtürОХ ЯКrХıФХКrıЧ ТхТЧНО ЛuХuЧuХКЧ гКmКЧК РörО
РüЧМОХХОЧmОsТ СКХФ ЛТХТmТ вКrКtıХКrıЧНК ШХНuФхК sıФ РörüХОЧ ЛТr ШХРuНur. TürФ
СКХФ ФüХtürüЧüЧ ЯКгРОхТХmОг ОsОrХОrТЧНОЧ ШХКЧ ЯО ФüХtür tКrТСТmТгО сНОtК
damga vuran Dede Korkut Hikâyeleri НО pОФ хШФ ФОг РüЧМОХХОЧОrОФ ПКrФХı
ПШrmХКrНК вОЧТ ОsОrХОr ШrtКвК хıФКrmıştır. Dede Korkut, ЛКştК ОНОЛТвКt sКЧКtı
ШХmКФ üгОrО tТвКtrШ, ШpОrК, ЛКХО, müгТФ, rКНвШ-televizyon, sinema ve
КЧТmКsвШЧ РТЛТ НОğТşТФ НКХХКrК uвКrХКЧıp РОЧТş ФТtХОХОr öЧüЧНО ТМrК ОНТХОrОФ
вОЧТНОЧ ЯüМut ЛuХur.1 Dede Korkut’tКЧ ТХСКm КХıЧКrКФ ШrtКвК хıФКЧ Лu вОЧТ
ОsОrХОrТЧ, MОtТЧ EФТМТ’ЧТЧ ШrtКвК ФШвНuğu “ СКХФ ЛТХТm хКХışmКХКrıЧНК ТХФ
ЛШвut ‘tОspТt’, ТФТЧМТ ЛШвut ‘НОrХОmО’ ЯО üхüЧМü ЛШвut НК ‘tОmsТХ’ ЯО
‘suЧum’Нur ” (EФТМТ, қ004Л:Қ4) şОФХТЧНОФТ РörüşüЧüЧ üхüЧМü ЛШвutuЧК, вКЧТ
“tОmsТХ-suЧum”К örЧОФ tОşФТХ ОttТğТЧТ söвХОmОФ РОrОФТr.
BüвüФ TürФ МШğrКПвКsıЧıЧ ЛТr pКrхКsı ШХКЧ KıЛrıs TürФ ФüХtürüЧНО НО
РОхmТştОЧ ЛuРüЧО öгОХХТФХО СКХФ ЛТХТmТ ürüЧХОrТЧНОЧ ТХСКm КХıЧКrКФ вОЧТ
ОsОrХОr ШrtКвК ФШЧuХmКФtКНır. нrЧОğТЧ; MОСmОt ŞТЧКsТ TОФmКЧ, BОЧОr HКФФı
HКФОrТ ЯО KutХu AНКХı РТЛТ sКЧКtхıХКr NКsrОННТЧ HШМК ПıФrКХКrıЧıЧ ЛТr ФısmıЧı,
KıЛrıs TürФ tШpХumuЧuЧ sТвКsь ЯО sШsвКХ СКвКtıЧК uвКrХКвıp mКЧгum ШХКrКФ

1 Dede Korkut’tan ТlСam alınarak oluşturulan ОsОrlОrТ kronolojТk sıraвla vОrОn bТr ТnМОlОmО ТхТn bkг. GonМa Kuгaв
DОmТr, “GОlОnОktОn GОlОМОğО: DОНО Korkut KТtabı”, CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, S.1, C.14, Mart 2016, s.565-
580.

203
 Hüseyin Ezilmez

вКвımХКrХКr.2 KıЛrıs TürФХОrТЧТЧ вКşКвКЧ sШЧ KКrКРöг ustКsı MОСmОt Ertuğ

da konuları ЯО sОЧКrвШХКrı вОЧТ KКrКРöг mОtТЧХОrТ ФКХОmО КХıp ЛuЧХКrı СОm
ЧОşrОНОr 3 hОm НО ШвЧКtır. SШЧ вıХХКrНК ТsО НrКmКturР ЯО ШвuЧ вКгКrı İЛrКСТm
TürФОв нгtТğТЧ’ТЧ Dede Korkut’tКЧ uвКrХКНığı Kan Turalı КНХı sКСЧО ОsОrТ
НТФФКtТ хОФОr. AsХıЧК sКНıФ ФКХıЧКrКФ ШвuЧХКştırıХКЧ ЯО ТФТ pОrНО, вТrmТ ЛОş
sКСЧО şОФХТЧНО НüгОЧХОЧОЧ Kan Turalı, Dede Korkut’uЧ ЛКşКrıХı ЛТr
РüЧМОХХОmОsТНТr.
Bu хКХışmКЧıЧ sıЧırХКrıЧı tОşФТХ ОНОЧ ТФТ ОsОrТЧ ФКrşıХКştırıХmКsı ЯО
РОХОЧОğТЧ РüЧМОХХОЧmОsТ ЛКğХКmıЧНКФТ хöгümХОmОsТ şöвХОНТr:
1. Şahıs Kadrosu
Bu ЛöХümНО СТФсвО ЯО ШвuЧНКФТ şКСısХКr “ОrФОФ” ЯО “ФКНıЧ”
kahramКЧХКr ШХКrКФ sıЧıПХКЧНırıХНıФtКЧ sШЧrК, ТФТ ОsОrТЧ şКСısХКrı ЛОЧгОrХТФ ЯО
ПКrФХıХıФХКrıвХК ФКrşıХКştırıХmıştır.
1. 1. Erkek Kahramanlar:
KКЧ TurКХı: Dede Korkut Kitabı’ЧНКФТ СТФсвО ТХО нгtТğТЧ’ТЧ
ШвuЧuЧНКФТ ЛКşФКСrКmКЧНır. HОr ТФТ mОtТЧНО НО ПТгТФь ЯО ruСь pШrtrОsТвХО
КвrıЧtıХı ШХКrКФ tКrТП ОНТХТr. TТвКtrШ ШвuЧuЧНК вКşıЧıЧ вТrmТ ЛОş-Шtuг ШХНuğu
söвХОЧТr (нгtТğТЧ, қ0Қ4:45). KКЧ TurКХı, üх МКЧКЯКrХК tОФО tОФ НöЯüşüp ШЧХКrı
вОЧОЛТХОМОФ ФКНКr ФuЯЯОtХТ, хОЯТФ ЯО КtХОtТФ ЛТr ПТгТğО sКСТptТr. Вüг РüгОХХТğТ
ise dТХХОrО НОstКЧНır; КЧМКФ ФОЧНТsТЧО СКвrКЧ ШХuЧmКmКsı ТхТЧ вüгüЧü örtü
КХtıЧНК sКФХКr (ErРТЧ, Қ994:Қ88; нгtТğТЧ, қ0Қ4:67). SОХМОЧ HКtuЧ ШЧuЧ хıpХКФ
ЛОНОЧТЧТ ЯО вüг РüгОХХТğТЧТ РörНüğü гКmКЧ ФОЧНТЧНОЧ РОхОr. İвТ ЛТr ЛТЧТМТНТr;
вОНТ РüЧ вОНТ РОМО Кt sürОr. DöЯüşmОФtОЧ, ЯuruşmКФtКЧ хОФТЧmОг; КХtı вüг
ФсПТrО ФКПК tutКr. RuСsКХ вöЧü “хОХТşФТХТ” ЯО “НОЧРОsТг” (EгТХОr, қ0Қ5:Қ59)
ШХmКФХК ЛОrКЛОr, РОХОЧОФХОrТЧО sШЧ НОrОМО НüşФüЧНür. AЧЧО ЯО ЛКЛКsıЧК
ЯОrНТğТ söгНОЧ НШХКвı SОХМОЧ ТХО TrКЛгШЧ’НК РОrНОğО РТrmОг ЯО Oğuг
üХФОsТЧНО РОХОЧОФХОrО uвРuЧ ШХКrКФ ОЯХОЧТr. GururХu ЯО ФТЛТrХТНТr; СКЧım
СКЧımМıФ TürФmОЧ ФıгХКrıЧı ФüхümsОr, НОЯО ТХО ШХКЧ müМКНОХОsТ ОsЧКsıЧНК
SОХМОЧ’ТЧ вКrНımıЧı rОННОНОr. AЧМКФ КФıХ ЯО ТmКЧ РüМüвХО üх МКЧКЯКrı вОЧОr.
KОЧНТЧТ ФКНıЧХКrНКЧ üstüЧ РörНüğüЧНОЧ SОХМОЧ’ТЧ ФОЧНТsТЧТ ФurtКrmКsıЧı

2 MОСmОt ŞТnasТ TОkman, Nasreddin Hoca Şiirleri, кarНak Yaвınları, LОПkoşa 1954; BОnОr Hakkı HakОrТ, Şiirlerle
Nasreddin Hoca, Hürsöг Matbaası, LОПkoşa 1956; Kutlu AНalı, Nasreddin Hoca ve Kıbrıs, BОşparmak Yaвınları,
LОПkoşa 1971.
3 MОСmОt Ertuğ, Kıbrıs Türk Karagöz Oyunları, Kıbrıs Türk Yaгarlar BТrlТğТ Yaвını, LОПkoşa 2010.

204
Geleneğin Güncellenmesi Bağlamında Bir Karşılaştırma: Kan Turalı Hikâyesi
ve Kan Turalı Oyunu

ФКЛuХ ОНОmОг ЯО ШЧu öХНürmОвТ НКСТ НüşüЧür. AЧК ФКСrКmКЧ ШХНuğuЧНКЧ

ШХКвХКr ЛКşıЧНКЧ sШЧuЧК ФКНКr ШЧuЧ ОtrКПıЧНК РОХТşТr. DОЯКmХı СКrОФОt
СКХТЧНО, НТЧКmТФ ЛТr ФКrКФtОrНТr ЯО НТğОr ФКСrКmКЧХКr üгОrТЧНО НО ОtФТХТНТr.
KКЧХı KШМК: KКЧ TurКХı’ЧıЧ ЛКЛКsıНır. OвuЧНК вКşı ФırФ ЛОş-elli
ШХКrКФ ЯОrТХТr (нгtТğТЧ, қ0Қ4:45). HТФсвОвО РörО ШвuЧНКФТ rШХü НКСК ТşХОЯХТНТr.
MТХХОtТЧО, КТХОsТЧО sШЧ НОrОМО НüşФüЧ, ЛütüЧ ömrüЧü ШЧХКrК КНКmış ЛТrТНТr:
“NТМО МОЧФХОrО ФКtıХНım. BТЧХОrМО ФсПТr öХНürНüm. AmКЧ НТХОвОЧТ ЛКğışХКНım.
кШФ хКХıştım, ШЛКmı Лüвüttüm. AtХКr, ФШвuЧХКr, ЛuğrКХКr вОtТştТrНТm
хШğКХttım. ВОrТmТ вurНumu tuttum” (нгtТğТЧ, қ0Қ4:48). BütüЧ Кrгusu ШğХuЧu
ОЯХОЧНТrТp sШвuЧu НОЯКm ОttТrmОФ ШХКЧ KКЧХı KШМК, Лu ТstОğТЧТ РОrхОФХОştТrТr.
DОНО KШrФut: OğuгХКrıЧ ЛütüЧ sШruЧХКrıЧı хöгОЧ, ШЧХКrК КФıХ СШМКХığı
вКpКЧ ЯО КвЧı гКmКЧНК ШгКЧ ШХКЧ ЛТХРО ЛТr ФТşТНТr (ErРТЧ, Қ994:қ6). HТФсвОНО
ШХКв örРüsüЧО НсСТХ ШХmКг; sКНОМО ШХКвХКrıЧ sШЧuЧНК ШrtКвК хıФКr ЯО KКЧ
TurКХı’ЧıЧ НüğüЧüЧНО ФШpuг хКХıp НОstКЧХКr ШФur. HТФсвОЧТЧ ЛТtТşТ НО ШЧuЧ
mОşСur НuКsıвХК ШХur. OвuЧНК ТsО ЛОХХТ ЛöХümХОrНО sКСЧОвО хıФКЧ ЯО ШХКвХКrК
вöЧ ЯОrОЧ ЛТr вКrНımМı ФКrКФtОr ШХКrКФ РöгüФür. ВКşıЧıЧ “ТФТ вüг Фusur”
(нгtТğТЧ, қ0Қ4:45) ШХНuğu ЛОХТrtТХТr. OвuЧ, DОНО KШrФut’uЧ mКЧгum
moЧШХШğu ТХО ЛКşХКr ЯО вТЧО ШЧuЧ НuКsıвХК ЛТtОr. “кШФ sКНО РТвsТХОr ТхТЧНО
sШвХu ЛТr РörüЧüş”tО ЯО КХКmОtТПКrТФКsı ШХКrКФ НК “ОХТЧНО КsКsı sırtıЧНК
ФШpuгu”вХК (нгtТğТЧ, қ0Қ4:53) tКsЯТr ОНТХТr. OХКв örРüsü ЛШвuЧМК KКЧХı KШМК
ЯО HКtuЧ AЧК ТХО НТвКХШğК РТrОr. Bu ФКrşıХıФХı ФШЧuşmКХКrıЧ НışıЧНК ШХКвıЧ
КФışıЧК РörО sКСЧОвО хıФıp НuК ОttТğТ mКЧгum mШЧШХШРХКrı НК ЯКrНır.
KırФ ВТğТtХОr: BuЧХКr KКЧ TurКХı’ЧıЧ ОЧ вКФıЧ вКrНımМıХКrı вКЧТ sКğ
ФШХuНurХКr. GОrОФ СТФсвОНО РОrОФsО ШвuЧНК ТsТmХОrТ ЛТХТЧmОг, РörüЧüşХОrТЧО
dair НО СОrСКЧРТ ЛТr ЛТХРТ ЯОrТХmОг; вКХЧıгМК ШвuЧНК вКşХКrıЧıЧ “вТrmТ ЛОş-
Шtuг” (нгtТğТЧ, қ0Қ4:45) ШХНuğu söвХОЧТr. KırФ ВТğТtХОr, “ВuЧКЧ
trКРОНвКХКrıЧНКФТ ФШrШХКr РТЛТ СОp ЛТr КğıгНКЧ ФШЧuşur, СОp ЛТrХТФtО СКrОФОt
ОНОrХОr; Лu ЧОНОЧХО ФОЧНТХОrТЧО ШrtКФ вКrНımМı ШвuЧМu НОЧТХОЛТХТr” (EгТХОr,
қ0Қ5:Қ60). KКЧ TurКХı’ЧıЧ вКЧıЧНКЧ ЛТrКЧ ШХsuЧ КвrıХmКвКЧ KırФ ВТğТtХОr, КвЧı
гКmКЧНК ШЧК МКЧ вШХНКşХığı НК вКpКrХКr. KКЧХı KШМК, ШğХuЧu Рöгü КrФКНК
ФКХmКФsıгıЧ KırФ ВТğТtХОr’О ОmКЧОt ОНОr: “SОЧ СОr гКmКЧ ШğuХuЧ вКЧıЧНКsıЧ
KırФ ВТğТtХОr. OğuХ sКЧК ОmКЧОt. CКЧıЧ pКСКsıЧК KКЧ TurКХı’вı ФШrursuЧ ЛТХТrТm”
(нгtТğТЧ, қ0Қ4:56). BОвХОrТ KКЧ TurКХı МКЧКЯКrХКrХК НöЯüşОМОğТ гКmКЧ öЧМО
ОЧНТşОХОЧТp РöгвКşı НöФОr, sШЧrК НК ШЧu öЯüp РКХТЛТвОtТЧТ ФutХКrХКr.

205
 Hüseyin Ezilmez

TОФür HКЧ: TrКЛгШЧ’uЧ HrТstТвКЧ СüФümНКrı вК НК вöЧОtТМТsТНТr.

Dede Korkut’tКФТ СТФсвОНО “tОФür” ЯО “ФКrК şКpФКХı tОФür” (ErРТЧ, Қ994:Қ88;
GöФвКв, Қ973:87; GöФвКв, Қ976:Қ39) şОФХТЧНО КЧıХırФОЧ; ШвuЧНК TОФür HКЧ
ШХКrКФ КНХКЧНırıХır. ВКşıЧıЧ “ФırФ-ФırФ ЛОş” (нгtТğТЧ, қ0Қ4:45) КrКsıЧНК
ШХНuğu söвХОЧТr. FТгТФь pШrtrОsТЧО ТХТşФТЧ sТвКС şКpФК tКФtığıЧıЧ НışıЧНК ЛКşФК
ЛТr КвrıЧtı ЯОrТХmОг. KКrКФtОrТвХО ТХРТХТ ТsО ЛКгı ТpuхХКrı ЯОrТХТr. İЧsКЧХКrı
СКвЯКЧХКrХК НöЯüştürmОФtОЧ ЯО ФКЧ РörmОФtОЧ гОЯФ НuвКЧ ЛТr ФТşТ ШХНuğu
sОгНТrТХТr: “TКЧrı КşФıЧК! кıФКЧХКrıЧ КФıЛОtТЧТ РörmОНТЧ mТ? ArtıФ СТх
umuНum вШФ. Bu РТНТşХО НöЯüş НО НüгОЧХОmОФ mümФüЧ ШХmКвКМКФ. CКЧ
sıФıЧtısıЧНКЧ pКtХКвКМКğıг. (KКСФКСКвХК РüХОr)” (нгtТğТЧ, қ0Қ4:64). ErФОЧ
sТЧТrХОЧТr; КЧМКФ öПФОsТ хШФ хКЛuФ РОхОr. BКгı НОЧРОsТг ЯО ЛТrЛТrТвХО хОХТşОЧ
НКЯrКЧışХКrı ЯКrНır: нЧМО TrКЛгШЧ ЛurхХКrıЧı “BТr НО Oğuг BОвТ ФОХХОsТ
süsХОвОМОФ” (нгtТğТЧ, қ0Қ4:65) НТвО sОЯТЧТr; КmК KКЧ TurКХı’ЧıЧ НОЯО ТХО ШХКЧ
müМКНОХОsТЧНО НОЯОЧТЧ КğгıЧı ЛКğХКmКХКrıЧı ОmrОНОr. SОХМОЧ’Т ЯОrНТФtОЧ
soЧrК НК СОmОЧ pТşmКЧ ШХur ЯО КНКmХКrıЧı РОЧхХОrТЧ üгОrТЧО вШХХКr.
DТğОr ErФОФ KКСrКmКЧХКr: HТФсвО ЯО ШвuЧuЧ НТğОr вКrНımМı ОrФОФ
ФКСrКmКЧХКrı, TОФür HКЧ’ıЧ вОğОЧТ ШХКЧ KКrНКşıЧ OğХu ЯО ФсПТr КsФОrХОrТНТr.
BuЧХКrıЧ НışıЧНК ЛТr НО СТФсвОНО ЛuХuЧmКвКЧ, sКНОМО ШвuЧНК rШХü ШХКЧ
кığırtФКЧ tТpТ ЯКrНır. KсПТr КsФОrХОrТ “sТХКСХı-гırСХı ЯО ФКrК РТвsТХТ” (ErРТЧ,
Қ994:Қ93; GöФвКв, Қ973:9қ; GöФвКв, Қ976:Қ49; нгtТğТЧ, қ0Қ4:77) ШХКrКФ
tКsЯТr ОНТХТrХОr. KКrНКşıЧ OğХu ТsО гКХТm ЯО ФısФКЧхtır, TОФür HКЧ’ıЧ ОmrТЧТ
dinlemeyip НОЯОЧТЧ КğгıЧı ЛКğХКtmКг. кığırtФКЧ’ıЧ РörОЯТ СОm KКЧ
TurКХı’ЧıЧ вКpКМКğı ФКrşıХКşmКХКrı СКХФК НuвurmКФ, СОm НО sКСЧОНО
РöstОrТХmОвОЧ Лu müsКЛКФКХКrı ШФuвuМuвК-sОвТrМТвО КЧХКtmКФtır. Bu
ЛКФımНКЧ кığırtФКЧ’ıЧ rШХü НКСК ТşХОЯХТНТr.
1. 2. Kadın Kahramanlar:
SОХМОЧ HКtuЧ: HТФсвО ЯО ШвuЧuЧ ОЧ ЛКsФıЧ ФКНıЧ ФКСrКmКЧıНır.
GörüЧüşü, ФТşТХТğТ, НuвРu ЯО НüşüЧМОХОrТ КвrıЧtıХı ШХКrКФ ЛОtТmХОЧТr. GТвНТğТ
ОХЛТsОЧТЧ rОЧРТЧНОЧ НШХКвı “sКrı НШЧХu” НТвО КНХКЧНırıХКЧ SОХМОЧ HКtuЧ,
TrКЛгШЧ’uЧ HrТstТвКЧ СüФümНКrı TОФür HКЧ’ıЧ ФıгıНır. SОХМОЧ HКtuЧ’uЧ ТФТ
öгОХХТğТ öЧ pХКЧНКНır: ФКСrКmКЧХıФ-sКЯКşхıХıФ ЯО РüгОХХТФ. SОХМОЧ’ТЧ sКСТp
ШХНuğu Лu ЯКsıПХКr KКЧ TurКХı’ЧıЧ ОЯХОЧОМОğТ ФıгНК КrКНığı öгОХХТФХОrНТr:
“BОЧТm ЯКrКМКğım Фıг, НКСК ЛОЧ вОrТmНОЧ ФКХФmКНКЧ Ш ФКХФmış ШХmКХı. BОЧ
karaguМ КtımК ЛТЧmОНОЧ Ш ЛТЧmТş ШХmКХı. BОЧ ФКЧХı ФсПТr ОХТЧО ЯКrmКНКЧ Ш
ЯКrmış, ЛКЧК ЛКş РОtТrmТş ШХmКХı” (нгtТğТЧ, қ0Қ4:5Қ; ErРТЧ, Қ994:Қ85).

206
Geleneğin Güncellenmesi Bağlamında Bir Karşılaştırma: Kan Turalı Hikâyesi
ve Kan Turalı Oyunu

SОХМОЧ HКtuЧ “ФТmО ЛКФsК КşФıвХК вКФКМКФ” (нгtТğТЧ, қ0Қ4:69,7Қ,74) ФКНКr

РüгОХНТr. KКЧ TurКХı ШЧuЧ РüгОХХТğТЧТ “sОХЯТ ЛШвХu”, “ФıгıХ вКЧКФХı”, “НКr
КğıгХı”, “ФКrК ФКşХı”, “ФКrК sКхХı” (нгtТğТЧ, қ0Қ4:80) ЛОЧгОtmОХОrТвХО tКsЯТr
ОНОr. MОtТЧХОrНО ШЧuЧ МТЧsь КrгuХКrıЧНКЧ НК söг ОНТХТr. нгОХХТФХО KКЧ
TurКХı’ЧıЧ хıpХКФ ЛОНОЧТЧТ РörНüğü КЧ ЯОrНТğТ tОpФТ НТФФКtО şКвКЧНır. AвşО
EzТХОr KırКЧ, SОХМОЧ HКtuЧ’uЧ “МТЧsОХ НuвРuХКrıЧı КхıФхК ЛОХХТ ОtmО”sТЧТ ШЧuЧ
MüsХümКЧ ЛТr TürФmОЧ Фıгı НОğТХ НО, TrКЛгШЧХu ЛТr HrТstТвКЧ sШвХusu
ШХmКsıЧК ЛКğХКr (қ0Қ5:Қ60-161).
HКtuЧ AЧК: Oğuг BОв’Т KКЧХı KШМК’ЧıЧ ОşТ, KКЧ TurКХı’ЧıЧ КЧКsıНır.
HТФсвОНО КНı ШХmКвКЧ, ЛТr ФОг ФШЧuşturuХКЧ sШЧ НОrОМО sТХТФ ЛТr tТpФОЧ
ШвuЧНК, öгОХХТФХО ТФТЧМТ ЯО üхüЧМü sКСЧОХОrНО, ТşХОЯХТ ЛТr rШХО sКСТptТr. “KırФ-
ФırФ ЛОş вКşıЧНК” (нгtТğТЧ, қ0Қ4:45) РöstОrТХОЧ Лu ФКНıЧ, ШğХuЧК ЯО ФШМКsıЧК
НuвНuğu sОЯРТ ЯО ЛКğХıХıФХК ФКrКФtОrТstТФ ЛТr TürФmОЧ КЧКsıНır. OвuЧНК
HКtuЧ AЧК’ЧıЧ ПТгТФь öгОХХТФХОrТЧНОЧ НО söг ОНТХТr. OЧuЧ “вüг РüгОХХТğТЧО
sКСТp” ЯО “КХ вКЧКФХı” (нгtТğТЧ, қ0Қ4:47) ЛТr ФКНıЧ ШХНuğu гТФrОНТХТr.
DТğОr KКНıЧ KКСrКmКЧХКr: BuЧХКr СТФсвО ЯО ШвuЧНКФТ вКrНımМı ФКНıЧ
tipleridir. AЧК Фıг ШХКЧ ГüЛОвНО ЯО ГОХТСК СТФсвОНО вОr КХmКвКЧ, ШвuЧНК
ЛuХuЧКЧ TürФmОЧ ФКНıЧХКrıНır. KКЧХı KШМК’ЧıЧ ШЛКsıЧК mОЧsup ШХКЧ ГüЛОвНО
ЯО ГОХТСК, HКtuЧ AЧК ТХО ФШmşuХuФ вКpКrХКr. HКtuЧ AЧК’вК ФКrşı sКвРıНК
Фusur ОtmОвТp ШЧuЧ вКrНımıЧК ФШşКrХКr. HКtuЧ AЧК, ГОХТСК’ЧıЧ “ТвТ вОtТşmТş,
вüгü НО, вürОğТ НО РüгОХ ЛТr Фıг” (нгtТğТЧ, қ0Қ4:50) ШХНuğuЧu НüşüЧür ЯО ШЧu
ШğХuЧК КХmКФ ТstОr. AЧМКФ KКЧ TurКХı, “BТг, ГОХТСК’вХК ЛТrХТФtО ФКrНОş РТЛТ
ЛüвüНüФ” (нгtТğТЧ, қ0Қ4:5қ) НТвОrОФ Лu tОФХТПО sıМКФ ЛКФmКг.
HОm СТФсвОНО, СОm НО ШвuЧНК вОr КХКЧ НТğОr вКrНımМı ФКНıЧ
ФКСrКmКЧХКr ТsО SОХМОЧ HКtuЧ’uЧ Фırmıгı rОЧФ РТвТЧmТş ЧОНТmОХОrТНТr. BuЧХКr
СТФсвОНО ТsТmsТг ЯО хШğuХ ШХКrКФ РОхОrФОЧ, ШвuЧНК KırmıгıХı Kıг КНıвХК
“вТrmТ-вТrmТ ЛОş вКşıЧНК” (нгtТğТЧ, қ0Қ4:45) РöstОrТХmТştТr. SОХМОЧ’Тn
вКЧıЧНКЧ КвrıХmКвКЧ KırmıгıХı Kıг, tıpФı ОПОЧНТsТ РТЛТ, KКЧ TurКХı’ЧıЧ
РüгОХХТğТЧНОЧ ОtФТХОЧТr ЯО ШЧuЧ РКХТp РОХmОsТ ТхТЧ НuК ОНОr.
2. Zaman ve Mekân
Dede Korkut’tКФТ “KКЧХı KШМК OğХu KКЧ TurКХı BШвu” КНХı СТФсвО ТХО
Лu СТФсвОНОЧ tТвКtrШвК uвКrХКЧКЧ Kan Turalı ШвuЧuЧuЧ “гКmКЧ-mОФсЧ”
uЧsurХКrı ШrtКФtır. DОНО KШrФut КrКştırmКМıХКrıЧК РörО, СТФсвОХОrНОФТ гКmКЧ
НТХТmТ ТХО МШğrКПвК OğuгХКrıЧ OrtК AsвК’НК вКşКНıФХКrı НöЧОmТЧ (IБ-XI. yy)

207
 Hüseyin Ezilmez

ЛТr вКЧsımКsıНır (ErРТЧ, Қ994:54-55; GöФвКв, Қ973:БLV-LVIII). Her iki

metТЧНО ЛОХТrsТг ЛТr гКmКЧ КЧХКtımı söг ФШЧusuНur ЯО Лu “гКmКЧ вШФХuğu ЯО
ЛШşХuğuвХК sШвut ЛТr гКmКЧ КХРısı вКrКtıХКrКФ КЧХКtıвК, mКsКХsı ЛТr öгОХХТФ
ЯОrТХmТştТr” (EгТХОr, қ0Қ5:Қ58). MОtТЧХОrНО СОr ЧО ФКНКr НöЧОm-НОЯТr, вıХ, Кв
gibi belirli zaman ifadeleri oХmКsК НК ШХКвХКrıЧ РОхtТğТ гКmКЧ “вОНТ РüЧ вОНТ
РОМО” (ErРТЧ, Қ994:Қ87, Қ93; нгtТğТЧ, қ0Қ4:58, 76) şОФХТЧНО РüЧ sКвısıЧı
ТПКНО ОНОЧ ЧОt ЛТr гКmКЧХК ЯОrТХТr. BuЧuЧ НışıЧНКФТ гКmКЧ ТПКНОХОrТЧНО ТsО,
вКФХКşıФ-tКСmТЧТ вК НК ЛОХТrsТг гКmКЧ ФКЯrКmХКrı ФuХХКЧıХır: “GОМО РüЧНüг Кt
sürНüХОr” (ErРТЧ, Қ994:ҚҚ3; нгtТğТЧ, қ0Қ4:77).
MОФсЧıЧ КЧХКtımıЧНК СОrСКЧРТ ЛТr КвrıЧtıвК РТrТХmОг, РОrОФ СТФсвОНО
РОrОФsО ШвuЧНК mОФсЧХКr “вОr” ШХКrКФ ФuХХКЧıХır. MОtТЧХОrНО ШХКвХКrıЧ РОхtТğТ
ЛКşХıМК вОrХОr: KКЧХı KШМК’ЧıЧ ШЛКsı ЯОвК Oğuг üХФОsТ, TrКЛгШЧ ЯО Oğuг
üХФОsТ sıЧırıЧНКФТ ФШЧКФХКmК вОrТ РТЛТ sıЧırХı mОФсЧХКrНır. Bu mОФсЧХКrıЧ
КЧХКtımı ШХНuФхК sığ ЯО tКsЯТrНОЧ вШФsuЧНur. Aг sКвıНКФТ tКЛТКt
ЛОtТmХОmОХОrТЧНО НО КвЧı Нurum РörüХür. нrЧОğТЧ; “KКЧ TurКХı ЛКФtı, РörНü,
Лu ФШЧНuğu вОrНО Фuğu ФuşХКrı, turЧКХКr, turКхХКr, ФОФХТФХОr uхКrХКr. SШğuФ
sШğuФ suХКr, хКвırХКr хОmОЧХОr” (ErРТЧ, Қ994:Қ93) şОФХТЧНОФТ tКЛТКt mКЧгКrКsı
ШвuЧНК, “GörНüЧ mü? Bu, ФШЧНuğumuг вОrНО Фuğu ФuşХКrı, turЧКХКr,
süХüЧХОr, turКхХКr. Bu РüгОХХТğТ Oğuг ЛШвХКrıЧНКЧ ЛКşФК СТхЛТr вОrНО
ЛuХКmКгsıЧ. KuşХКrıЧ sОsХОrТ ОtrКПК вКвıХıвШr. BurКХКrı РОrхОФtОЧ хШФ РüгОХ
вОrХОr” (нгtТğТЧ, қ0Қ4:76) ТПКНОХОrТвХО вОr tutКr.
KКpКХı вК НК Тх mОФсЧХКr НК КвrıЧtıНКЧ вШФsuЧНur. MОtТЧХОrНО,
sıЧırХКrı КхıФхК ЛОХХТ ШХmКвКЧ “İх Oğuг” ЯО “Dış Oğuг”НКЧ söг ОНТХТr; КЧМКФ
ЛurКХКrНК KКЧХı KШМК’ЧıЧ хКНırıЧНКЧ ЛКşФК ФКpКХı ЛТr вОr КНı РОхmОг. BuЧuЧ
sОЛОЛТ, СОrСКХНО, OğuгХКrıЧ РöхОЛО ЛТr СКвКt sürНürmОsТНТr. ВОrХОşТФ вКşКmК
РОхОЧ TrКЛгШЧ’НК ТsО, вТЧО tКsЯТrНОЧ вШФsuЧ, “TОФür HКЧ’ıЧ şКtШsu”,
“TrКЛгШЧ ЛurхХКrı”, “КrОЧК” ЯО “SОХМОЧ HКtuЧ’uЧ ФöşФü” (нгtТğТЧ,
2014:62,67-77) РТЛТ ФКpКХı mОФсЧХКr mОЯМuttur.
3. Olay Örgüsü
3. 1. Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı Hikâyesi ile Kan Turalı
Oyununun Olay Örgüsü
KКЧХı KШМК, ШğХu KКЧ TurКХı’вı ОЯХОЧНТrmОФ ТstОr ЯО Лu Кrzusunu Kan
TurКХı’вК ЛТХНТrТr.

208
Geleneğin Güncellenmesi Bağlamında Bir Karşılaştırma: Kan Turalı Hikâyesi
ve Kan Turalı Oyunu

KКЧ TurКХı ОЯХОЧОМОğТ ФıгıЧ ФОЧНТsТ ФКНКr ФШrФusuг ЯО ФКСrКmКЧ

ШХmКsı РОrОФtТğТЧТ söвХОr.
Bu Фıгı ЛuХmКФ ТхТЧ öЧМО KКЧ TurКХı, sШЧrК НК KКЧХı KШМК ЛütüЧ Oğuг
üХФОsТЧТ РОгОrХОr; КЧМКФ KКЧ TurКХı’ЧıЧ ТstОНТğТ Фıг OğuгХКr КrКsıЧНК
bulunamaz.
KКЧХı KШМК Oğuг üХФОsТЧНОЧ sШЧrК TrКЛгШЧ’К РТНОr ЯО ЛurКНК
TrКЛгШЧ tОФürüЧüЧ Фıгı SОХМОЧ HКtuЧ’uЧ tКm НК ТstОНТФХОrТ РТЛТ ЛТr Фıг
ШХНuğuЧu öğrОЧТr.
TrКЛгШЧ tОФürü, SОХМОЧ HКtuЧ’u ЯОrmОФ ТхТЧ üх şКrt ФШвmuştur: BТrОr
МКЧКЯКrК НöЧüştürüХОЧ ЛШğК, КsХКЧ ЯО НОЯОЧТЧ öХНürüХmОsТ. O РüЧО ФКНКr
SОХМОЧ’ХО ОЯХОЧmОФ ТstОвОЧ Шtuг ТФТ ФсПТr ЛОвТ, ЛШğК ТХО ШХКЧ ТХФ ФКrşıХКşmКНК
вОЧТХmТş ЯО ФКПКХКrı ФОsТХОrОФ TrКЛгШЧ ЛurхХКrıЧК КsıХmıştır.
KКЧХı KШМК Лu Нurumu öğrОЧТЧМО ОЯТЧО НöЧОr ЯО НuвНuФХКrıЧı ШğХuЧa
КЧХКtır; КЧМКФ KКЧ TurКХı’ЧıЧ TrКЛгШЧ’К РТtmОsТЧТ ТstОmОг.
KКЧ TurКХı ЛКЛКsıЧı НТЧХОmОг, ФırФ вТğТНТЧТ НО вКЧıЧК КХКrКФ
TrКЛгШЧ’К ЯКrır.
TrКЛгШЧ tОФürüЧüЧ ФКrşısıЧК хıФКЧ KКЧ TurКХı, ШЧК ФıгıЧК tКХТp
ШХНuğuЧu söвХОr. Bu КrКНК SОХМОЧ HКtuЧ KКЧ TurКХı’вı Рörüp ЛОğОЧТr.
KКЧ TurКХı üх МКЧКЯКrХК sırКвХК ФКrşıХКşır. нЧМО ФКrК ЛШğКвı, sШЧrК
ФКğКЧ КsХКЧı вОЧОr. KКrК ЛuğrК ТХО ШХКЧ üхüЧМü ФКrşıХКşmКsı хШФ хОtТЧ РОхОr,
sШЧuЧНК ШЧu НК öХНürОrОФ Фıгı КХmКвК СКФ ФКгКЧır.
Geleneklere uygun olarak evlenmek isteyen KКЧ TurКХı, TrКЛгШЧ’НК
SОХМОЧ HКtuЧ ТХО РОrНОğО РТrmОг; Фıгı КХКrКФ Oğuг’К вöЧОХТr.
оХФОsТЧТЧ sıЧırХКrıЧК РОХНТФХОrТ гКmКЧ ЛurКНК ФШЧКФХКrХКr ЯО KКЧ
TurКХı ФırФ вТğТНТЧТ müУНОвТ ЛКЛКsıЧК ЯОrmОФ üгОrО СКЛОrМТ ШХКrКФ РöЧНОrТr.
KКЧ TurКХı ТХО SОХМОЧ HКtuЧ ТşrОt mОМХТsТ Фurup вОmОвО ТхmОвО
ЛКşХКrХКr. DКСК sШЧrК KКЧ TurКХı uвФuвК НКХКr.
SОХМОЧ HКtuЧ uвumКг, РОХОЛТХОМОФ СОrСКЧРТ ЛТr sКХНırıвК ФКrşı
sТХКСХКЧКrКФ ЧöЛОtО Нurur.
KıгıЧı ЯОrНТğТ ТхТЧ pТşmКЧ ШХКЧ tОФür, РОЧхХОrТЧ pОşТЧО КХtı вüг КsФОr
РöЧНОrТp ЛКsФıЧ вКpКr.

209
 Hüseyin Ezilmez

SОХМОЧ HКtuЧ KКЧ TurКХı’вı uвКЧНırır, ЛТrХТФtО НüşmКЧК ФКrşı

sКЯКşırХКr. BТr sürО sШЧrК SОХМОЧ НüşmКЧıЧ вОЧТХНТğТЧТ sКЧКrКФ РОrТ НöЧОr;
КЧМКФ KКЧ TurКХı НöЧmОг. Bu КrКНК KКЧ TurКХı’ЧıЧ КТХОsТ НО ШЧХКrı
ФКrşıХКmКФ üгОrО РОХmТştТr.
SОХМОЧ HКtuЧ РОrТ НöЧüp гШr ЛТr НurumНК ЛuХuЧКЧ KКЧ TurКХı’вı
ФсПТrХОrТЧ ОХТЧНОЧ КХır. FКФКt KКЧ TurКХı ЛuЧu ФКЛuХ ОНОmОг, SОХМОЧ’ТЧ
ФОЧНТsТЧТ ФurtКrНığı ТхТЧ öЯüЧОЛТХОМОğТЧТ НüşüЧür ЯО ШЧu öХНürmОФ ТstОr.
Bu Нurumu ФıгК söвХОНТğТ гКmКЧ SОХМОЧ öЧМО ШЧu tКtХıХıФХК ТФЧК
ОtmОвО хКХışır, sШЧrК sКЯКşmКвК ФКrКr ЯОrТrХОr.
GОЧхХОr ФКrşı ФКrşıвК РОХТrХОr; SОХМОЧ, KКЧ TurКХı’вı ЯurmКФ
ТstОmОНТğТЧНОЧ tОmrОЧsТг ЛТr ШФ КtКr, KКЧ TurКХı’ЧıЧ КФХı ЛКşıЧК РОХТr ЯО
sКrıХıp ЛКrışırХКr.
KШЧКФХКmК вОrТЧО НöЧОЧ РОЧхХОr ШrКНКЧ СОp ЛТrХТФtО üХФОХОrТЧО
hareket ederler.
Oğuг’НК ЛüвüФ ЛТr НüğüЧ НОrЧОФ ФuruХur ЯО РОЧхХОr РОleneklere
uвРuЧ ШХКrКФ ОЯХОЧНТrТХТrХОr. ArНıЧНКЧ DОНО KШrФut РОХТr, ФШpuг хКХКrКФ
НОstКЧХКr ШФur ЯО СОrФОs ТхТЧ НuК ОНОr.
3. 2. İki Eser Arasındaki Benzerlikler-Farklılıklar
3. 2. 1. Benzerlikler
Kan Turalı, Dede Korkut Kitabı’ЧНКФТ СТФсвОвХО ЧОrОНОвsО tamamen
ЛОЧгОrХТФ РöstОrОЧ ЛТr ШвuЧНur. İФТ ОsОrТЧ ШХКвХКr НТгТsТ; KКЧХı KШМК’ЧıЧ KКЧ
TurКХı’вı ОЯХОЧНТrmОФ ТstОmОsТ üгОrТЧО, ШЧК Фıг КrКmКsı, Лu ФıгıЧ TrКЛгШЧ’НК
ЛuХuЧmКsı, ЛКşХıФ şКrtХКrıЧı вОrТЧО РОtТrОЧ KКЧ TurКХı’ЧıЧ SОХМОЧ’Т КХmКsı ЯО
ФсПТrХОrТЧ ОtФТsТг СсХО РОtТrТХТp РОЧхХОrТЧ ОЯХОЧmОsТ üгОrТЧО ФuruХuНur.
AЧХКşıХНığı РТЛТ ШвuЧ, СТФсвОЧТЧ öгРüЧ СсХТЧО sКНıФ ФКХıЧКrКФ НüгОЧХОЧmТştТr.
İФТ mОtЧТЧ tОmКsı ЯО КЧК ФКrКФtОrХОrТ НО КвЧıНır. EsОrХОrНО “ФКСrКmКЧХıФ,
МОsКrОt, müМКНОХО ЯО törОвО ЛКğХıХıФ” ШrtКФ tОmКХКrı ЯurРuХКЧırФОЧ, Лu КЧК
ТХОtТХОrО “КşФ” НuвРusu НК ТХсЯО ОНТХТr. BКşФКСrКmКЧ KКЧ TurКХı, вТğТt-mert
ЯО Рöгü ФКrК ЛТr tТptТr.
3. 2. 2. Farklılıklar
Kan Turalı ШвuЧu РОЧОХ КЧХКmНК öгРüЧ ОsОrО ЛКğХı ФКХıЧКrКФ вКpıХmış
bir uyarlama olmakla beraber, yazar, ШХКв örРüsü ЯО ФТşТ ФКНrШsuЧК ЛКгı uПКФ

210
Geleneğin Güncellenmesi Bağlamında Bir Karşılaştırma: Kan Turalı Hikâyesi
ve Kan Turalı Oyunu

ОФХОmОХОr вКpКrКФ ШвuЧu гОЧРТЧХОştТrТr. OвuЧ ЛКşХКrФОЧ DОНО KШrФut’uЧ

mКЧгum mШЧШХШğuЧК вОr ЯОrТХТr. BurКНК KШrФut AtК СОm ШвuЧ ФКСrКmКЧı,
СОm НО КЧХКtıМı ШХКrКФ sОвТrМТХОrХО ТХОtТşТmО РОхОrОФ ШЧХКrК KКЧ TurКХı’Чın
mКМОrКsıЧı КЧХКtКМКğıЧı ТПКНО ОНОr. OвuЧНК ЛТr prШХШР-öЧ НОвТş ШХКrКФ
НüгОЧХОЧОЧ Лu ЛöХüm СТФсвОНО вШФtur. AвrıМК DОНО KШrФut, ЛТr вКrНımМı
ФКСrКmКЧ ШХКrКФ ШвuЧНК КФtТП вОr КХır ЯО ШХКвХКrıЧ НüğümХОЧНТğТ вОrНО
müНКСКХО ОНТp sШruЧХКrı хöгОr. HТФсвОНО ТsО “mОхСuХ КЧХКtıМı”Нır; вКХЧıгМК
ШХКвıЧ sШЧuЧНК ШrtКвК хıФıp НuК ОНОr.
ВКгКr, ШвuЧК СТФсвОНО ШХmКвКЧ вОЧТ ФКrКФtОrХОr ОФХОвОrОФ ФКСrКmКЧ
ФКНrШsuЧu РОЧТşХОtТr. нгtТğТЧ’ТЧ ШвuЧК ОФХОНТğТ Лu ФКСrКmКЧХКrК КН sОхОrФОЧ
РОХОЧОФtО ЯКr ШХКЧ, tШpХumНК вüгвıХХКrНır вКşКвКЧ “ГüЛОвНО”, “ГОХТСК” РТЛТ
ТsТmХОrТ tОrМТС ОtmОsТ sШЧ НОrОМО вОrТЧНО ЛТr uвРuХКmКНır. AвrıМК ШвuЧНК
РüгОХ ЛТr Фıг ШХКrКФ РörüЧОЧ ГОХТСК’вК, Лu РüгОХХТğТЧО uвРuЧ ШХКrКФ “su
pОrТsТ”, “su РТЛТ РüгОХ”, “Hг. ВusuП’uЧ РüгОХХТğТвХО üЧХü rОПТФКsı”
(DОЯОХХТШğХu, Қ996:ҚҚ76) mКЧКХКrıЧК РОХОЧ ГОХТСК КНıЧıЧ ЯОrТХmОsТ НО
ШХНuФхК КЧХКmХıНır. OвuЧК ОФХОЧОЧ ЛТr НТğОr ФКСrКmКЧ НК “кığırtФКЧ” tТpТНТr.
кığırtФКЧХıФ РОХОЧОФtО ЯКr ШХКЧ ЛТr mОsХОФtТr; ШЧuЧ ШХКв örРüsüЧО НсСТХ
ОНТХmОsТ НöЧОmТЧ sШsвКХ СКвКtıвХК хОХТşmОmТştТr.

Sonuç

“GОХОЧОğТЧ ТхТЧНО вОЧТХОmОвО, РüЧМОХХОmОвО ЯО НОğТşТФХТФ вКpmКвК

ЯО ЛöвХОМО РОХОЧОğТ sürОФХТ ФıХmКвК ТгТЧ ЯОrОЧ ЛТr öг ЯКrНır. Bu öг
ФКвЛШХmКНığı sürОМО СОr РОХОЧОФ НОğТşОrОФ РОХТşТr. AЧМКФ, РОХОЧОğТ ШХuşturКЧ
öг ФКвЛШХНuğuЧНК, РОХОЧОФ ФКвЛШХur” (EФТМТ, қ008:38). MОtТЧ EФТМТ’ЧТЧ Лu
РörüşüЧНО РОХОЧОğТЧ НОğТşОЛТХОЧ, вОЧТХОЧОЛТХОЧ ЛТr вКpıНК ШХНuğuЧК, РОХОЧОğТ
РüЧМОХХОrФОЧ КsХıЧНКЧ хШФ НК uгКФХКştırmКНКЧ, вШгХКştırmКНКЧ вКpıХmКsı
РОrОФtТğТЧО, КФsТ НurumНК РОХОЧОğТЧ ФКвЛШХКЛТХОМОğТЧО НТФФКt хОФТХmОФtОНТr.
HКХФ ЛТХРТsТ вКrКtıХКrı, хКğıЧ ТСtТвКхХКrıЧК РörО НШğru ЯО ЛКşКrıХı ЛТr şОФТХНО
РüЧМОХХОЧНТğТ tКФНТrНО гКmКЧı Кşıp РОХОМОФ ФuşКФХКrК uХКşКМКФtır. Bu
ЛКğХКmНК СКХФ ЛТХРТsТ ürüЧХОrТЧТ РüЧМОХХОвОМОФ ФТşТХОrТЧ ТşТЧТЧ ОСХТ uгmКЧХКr
ШХmКsı РОrОФХТНТr.
GeleneğТ РüЧМОХХОmО вöЧtОmХОrТЧНОЧ ЛТrТ НО tТвКtrШНur. Tiyatro,
РОrОФ НüşüЧМОвО РОrОФsО НuвРuвК СТtКp ОНОЧ РОХОМОğТЧ ОЧ РüхХü sКЧКt
НКХХКrıЧНКЧ ЛТrТНТr. BТХТЧНТğТ РТЛТ, tТвКtrШ mОtЧТ sКСЧОХОЧНТğТ tКФНТrНО КЧМКФ
РОrхОФ КЧХКmıвХК tКmКmХКЧır. EНОЛТвКt КхısıЧНКЧ НОğeri ne olursa olsun,

211
 Hüseyin Ezilmez

sКСЧОХОЧmОвОЧ ЛТr tТвКtrШ ШвuЧu НrКm sКЧКtıЧıЧ НışıЧНК ФКХmış НОmОФtТr. Bu

ЛКФımНКЧ ШвuЧ вКгКrХКrıЧıЧ ОЧ ЛüвüФ НТХОğТ, ФКХОmО КХНıФХКrı tТвКtrШ
ОsОrХОrТЧТЧ sКСЧО üгОrТЧНО СКвКt ЛuХmКsı ЯО sОвТrМТвХО ЛuХuşmКsıНır. EsОr ЯО
sКЧКtхı КЧМКФ Лu sКвОНО ОЯrОЧsОХХТğО КхıХКЧ ФКpıвı КrКХКвКЛТХОМОФtТr. MОtТЧ
EФТМТ’ЧТЧ НО ТsКЛОtХО ЛОХТrttТğТ РТЛТ, “РОХОЧОğТ КrКştırmКФ ЯО вКşКmКsı ТхТЧ
ФКtФı sКğХКmКФ СОpТmТгТЧ РörОЯТНТr” (EФТМТ, қ008:38).
TürФ ШвuЧ вКгКrХКrı ТхТЧ Dede Korkut Kitabı, öЧОmХТ ЛТr ЛОsХОЧme ve
ТХСКm ФКвЧКğı ШХmuştur. İЛrКСТm TürФОв нгtТğТЧ НО “KКЧХı KШМК OğХu KКЧ
TurКХı BШвu” СТФсвОsТЧНОЧ ШвuЧХКştırНığı Kan Turalı ТХО РОхmТşО КТt öЧОmХТ
ЛТr ФüХtür ЯКrХığıЧı ЛuРüЧО tКşımış ЯО sКğХıФХı ЛТr tШpХum ЛТХТЧМТ ШХuşturmКвı
СОНОПХОmТştТr. ВКгКr, Лu uвКrХКmК ОsЧКsıЧНК КsıХ mОtТЧНОЧ uгКФХКşmКНКЧ,
РОХОЧОğТ tТвКtrШ tОФЧТğТ ЯО НТХТвХО ЛКşКrıХı ЛТr şОФТХНО mШНОrЧТгО ОНОr. BöвХОМО
ШrtКФ ФüХtür ЯОrТmХОrТЧТЧ РüЧМОХХОЧОЛТХНТğТ, СОm РöгО СОm ФuХКğК СТtКp ОНОЧ
tТвКtrШ РТЛТ ОtФТХТ ЛТr sКЧКt НКХıЧК НöЧüşОrОФ вОЧТНОЧ ЧКsıХ ШХuşturuХНuğu
ШrtКвК ФШЧmuş ШХur.
TТвКtrШ РörsОХ ЛТr sКЧКt ШХКrКФ sОвТrМТsТвХО ЛuХuştuğuЧНК ФТtХОХОrТ
СКrОФОtО РОхТrОЛТХТr. Bu ЛКğХКmНК ВКФıЧ DШğu оЧТЯОrsТtОsТ, SКСЧО SКЧКtХКrı
FКФüХtОsТ, TТвКtrШ BöХümü, DrКmКtТФ ВКгКrХıФ ЯО DrКmКturУТ AЧК SКЧКt
DКХı’ЧНК ХТsКЧs ЯО вüФsОФ ХТsКЧs вКpmış ШХКЧ вКгКr İЛrКСТm TürФОв нгtТğТЧ’ТЧ
(d.1959) Kan Turalı КНХı ШвuЧu, РОХОЧОğТ ЛuРüЧО tКşıвКЧ ЛКşКrıХı ЛТr
РüЧМОХХОmО örЧОğТ ШХКrКФ sКСЧОХОЧmОХТНТr. AЧМКФ ШвuЧ СОr ЧО ФКНКr НК KıЛrıs
TürФ DОЯХОt TТвКtrШХКrı’ЧМК ФТtКpХКştırıХıp ЛКsıХsК НК, вОtОrТЧМО ШФuЧmКНığı,
НКСК НК öЧОmХТsТ sКСЧОХОЧmОНТğТ ТхТЧ РОЧТş ФТtХОХОrО uХКştığı söвХОЧОmОг. HсХ
ЛöвХО ШХuЧМК, ФüХtürОХ mТrКs КхısıЧНКЧ sШЧ НОrОМО гОЧРТЧ ШХКЧ, НrКm sКЧКtıвХК
вШğruХup ШrtКвК хıФКrıХmış ШХКЧ Лu sОЧtОг ШвuЧ РОЧТş ФТtlelere
uХКşКmКНığıЧНКЧ ЛОФХОЧТХОЧ ЯО ТstОЧТХОЧ ОtФТвТ РöstОrОmОmТştТr.
BuЧuЧ ТхТЧ ЛКştК KıЛrıs TürФ DОЯХОt TТвКtrШХКrı’ЧıЧ ЯО НТğОr öгОХ
tТвКtrШ tШpХuХuФХКrıЧıЧ Kan Turalı ШвuЧuЧu ЛТrКЧ öЧМО sКСЧОвО ФШвmКХКrıЧı
diliyorum. Kan Turalı’ЧıЧ sКСЧО üгОrТЧНО РörsОХ ЯО ТşТtsОХ ОtФТХОmО РüМüЧü
kullanarak, Dede Korkut’u sОвТrМТвО sОЯНТrmОsТ, СКХФ üгОrТЧНО ПКrФıЧНКХıФ
вКrКtmКsı pОФКХК mümФüЧНür. TТвКtrШ tШpХuХuФХКrımıгıЧ Лu tКrгНКЧ ШвuЧХКrı
rОpОrtuЯКrХКrıЧК КХmКsı, Dede Korkut ФКСrКmКЧХКrıЧıЧ ШвuЧ вКгКrХКrımıгıЧ
ФКХОmТЧНО tТвКtrШ ФКСrКmКЧı ШХКrКФ вОЧТНОЧ МКЧ ЛuХmКsı, НüЧü ЛuРüЧО
ЛКğХКвКМКФ ЯО ОtФТsТЧТ вКФıЧ РОХОМОФtО РörОМОğТmТг sШЧ НОrОМО öЧОmХТ
РТrТşТmХОr ШХКМКФtır. KКХНı ФТ sКСЧОХОmО ПККХТвОtХОrТ хКğımıгıЧ tОФЧШХШУТФ

212
Geleneğin Güncellenmesi Bağlamında Bir Karşılaştırma: Kan Turalı Hikâyesi
ve Kan Turalı Oyunu

ТmФсЧХКrıвХК хШФ ФШХКвХКşmıştır. SКСЧОХОЧmОsТ ОЧ Рüх ОsОrХОr ЛТХО sОs-efekt,

ışıФ, ПШЧ-НОФШr, ФШstüm РТЛТ РОХТşОЧ tОФЧТФ uЧsurХКrХК rКСКtХıФХК sКСЧОвО
ФШЧuХКЛТХmОФtОНТr. TОpОРöг’üЧ, AгrКТХ’ТЧ, su pОrТsТЧТЧ, ФКrК ЛШğКЧıЧ, ФКğКЧ
КsХКЧıЧ вК НК НТğОrХОrТЧТЧ Лu хКğНК sКСЧОвО хıФmКsı КrtıФ гШr НОğТХНТr. TürФ
СКХФıЧıЧ Лu ЯОrТmХТ ФКвЧКФtКЧ вОtОrТЧМО ПКвНКХКЧmКsı ТхТЧ СКХФ ЛТХТmМТХОrТЧ,
ШвuЧ вКгКrХКrıЧıЧ, sОЧКrТstХОrТЧ, НrКmКturРХКrıЧ КrФКХКrıЧК НОЯХОt НОstОğТЧТ НО
КХКrКФ ЛöвХОsТ хКХışmКХКrК ТЯОНТ ШХКrКФ РТrТşmОХОrТ ЛТr РОreklilik olarak
РöгüФmОФtОНТr.

KAYNAKLAR
ACIPAYAMLI, O.. (1978). рalk ili Te i le i “özlüğü. á ka a: Tü k Dil Ku u u Ya ı la ı.
DйVйLLİOĞLU, н.. (1996). Os a lı a-Tü kçe A siklopedik Lûgat. á ka a: á dı Kita e i
Ya ı la ı.
йKİCİ, M.. (2004a). Halk Bilgisi нolklo De le e e İ ele e Yö te le i. Ankara: Geleneksel
Ya ı la ı.
йKİCİ, M. . рalk Bili i á aştı ala ı da Üçü ü Bo ut . TÜBA‘, S. XVI, 13-20.
йKİCİ, M. . Gele eksel Kültü ü Gü elle ek Üze i e Bi Değe le di e . Millî нolklor, S.
80, 33-38.
й‘GİN, M. . Dede Ko kut Kita ı I. á ka a: Tü k Dil Ku u u Ya ı la ı.
й)İLй‘ KI‘áN, á. . Çağdaş Bi á latı: Ka lı Ko a Oğlu Ka Tu alı Bo u . Millî нolklo , S.
108, 155-164.
GÖKYáY, O Ş. . Dedem Korkudun Kita ı. İsta ul: Baş aka lık Kültü Müsteşa lığı Kültü
Ya ı la ı.
GÖKYáY, O. Ş. . Dede Ko kut рikâ ele i. İsta ul: Kültü Baka lığı Ya ı la ı.
KU)áY DйMİ‘, G. . Gele ekte Gele eğe: Dede Ko kut Kita ı . CBÜ “os al Bili le
Dergisi, S. 1, 565-580.
Ö‘NйK, “. V. (1971). йt oloji “özlüğü. á ka a: á ka a Ü i e sitesi Dil e Ta ih-Coğ af a
нakültesi Ya ı la ı.
Ö)TİĞİN, İ. T. (2014). Ka Tu alı – Tiyatro Oyun Dizisi 2. Lefkoşa: Kı ıs Tü k De let Ti at ola ı
Ya ı ı.
“OLMá), й. . Gele eği Gü elle esi Bağla ı da Duha Ko a Oğlu Deli Du ul
рik esi le Deli Du ul Ku tla Kuşla Âle i de e рop Dedik: Deli Du ul ádlı
“i e a нil le i i Ka şılaştı ıl ası Üze i e Bi De e e . йge Ü i e sitesi Tü k
Dü ası İ ele ele i De gisi, S. 15/2, 139-148.
Tü kçe “özlük. . á ka a: Tü k Dil Ku u u Ya ı la ı.

213
 Gülşe , H. (2019) Şaha etti “üle a ı Tenkit á la ışı ve Te dik t-ı Edebiyelerinde
á dülhak р it рa atı ve “a atk , Ulusla a ası Folklor Akademi Dergisi. Cilt:2, “a ı:2,
214-237
Makale Bilgisi / Article Info
Geliş / Recieved: 25.12.2018
Kabul / Accepted: 16.07.2019
A aştı a Makalesi/Research Article

ŞAHABETTİN SÜLEYMAN’IN TENKİT ANLAYIŞI VE TENKİDÂT-I

EDEBİYELERİNDE ABDÜLHAK HÂMİT HAYATI VE SANATKÂR

Hacer Gülşen*

Öz
Bu makalede Fecr-i Âti dö e i sa atkâ la ı da Şaha etti “üle a ı te kit
a la ışı e u a la ışı u gula a a ko duğu Te kidât-ı йde i e- aşlığı altı da e ala
A dülhak рa it рa atı e “a atkâ adlı o og afik çalış ası ele alı ıştı . Mo og afi
dili ize н a sız a o og aphie söz üğü de geç iş i keli edi . Mo og afi, özel i ko u,
mesele veya bir kişi hakkı da azıl ış ke di içi de i ütü lük taşı a ese lere
denilmektedir. 1326 (191 ta ihi de asıla u ese i daha so a aşka askıla ı da a-
pıl ıştı . Bu çalış ada a a la ıla askı ta ihi i taşı . Şaha etti “üle a ı ,
u çalış ası sa fadı . Kita ı . sa fası da . sa fa a kada рa it i ha atı da
bahsedilmekte, 18. sayfadan 29. sa fa a kada da рa it i sa atkâ ö ü üze i de
du ul aktadı . A dülhak рâ it, Ta zi at dö e i i iki i esli e dahil i sa atkâ dı . O,
ye i i ede i atı ku ul ası da e e leş esi de ö e li i ol o a ıştı . Özellikle нe -i
Âti dö e i sa atkâ la ı рâ it e de i i sa gı e se gi esle le . Şaha etti “üle a ,
рâ it i, р. Tai e i üçlü aza i esi e gö e değe le di i . Bu etotta sa atkâ ı
değe le di ili ke dikkate alı a u su la ı k, uhit çe e e a za a dı .
Anahtar Kelimeler:
Te kit, Şaha etti “üle a , рâ it, Te kidât-ı йde i e, Mo og afi

*Doх. Dr., İKо, Türk DТlТ vО EНОbТвatı Bölümü, [email protected].

ORCID ID: 0000- 0003-2470-5227

214
Şahabettin Süleyman’ın Tenkit Anlayışı ve Tendikât-ı Edebiyelerinde Abdülhak
Hâmit Hayatı ve Sanatkâr

ŞAHABETTIN SÜLEYMAN'S PERCEPTION OF CRITICISM AND

ABDÜLHAK HAMIT'S LIFE AND THE ARTIST IN HIS "LITERARY
CRITICISMS" PAPER

Abstract
This a ti le is a efle tio o the pe eptio of iti is of Şaha etti “üle a , the
Ottoman Fecr-i Ati (Future Dawning) literary period artist, and his monographic study
e titled "A dülhak рa it's Life a d the A tist" i his pape Te kidat-ı йde i e Lite a
Criticism) based on that perception. The Turkish word monografi was borrowed from the
French word monographie. It denotes a highly detailed, self-contained study or paper
written about a limited area of a subject or field of inquiry. Originally, the study was
published in 1911 (1326 Ottoman calendar). Subsequent prints were also made. The edition
used in this study is dated 1914 (1329). This is a 29-page stud Şaha etti “üle a .
Page 3 to page 17 of the book is about Hamit's life. Page 18 to page 29 reflects Hamit's
a tisti p ope ties. A dülhak рa it is a a tist elo gi g to the se o d ge e ation of the
Ottoman reformation era known as the Tanzimat period. He has played an important role
in the establishment and embodiment of a new literature. Especially the artists of the Fecr-i
Ati pe iod deepl espe t a d lo e рa it: Şaha etti “üle a e aluates Hamit in
accordance with H. Taine's triology theory. In this approach, the elements considered when
evaluating the artist are race, milieu (environment) and moment (time).
Keywords: C iti is , Şaha etti “üle a , рa it, Te kidat-ı йde i e (Literary
Criticism), Monografi (Monography)

215
 Hacer Gülşen

Giriş

Bu хКХışmКНК ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ’ıЧ TОЧФТНсt-ı EНОЛТвО- ЛКşХığı

КХtıЧНК вОr КХКЧ AЛНüХСКФ HКmТt HКвКtı ЯО SКЧКtФсr КНХı mШЧШРrКПТФ
хКХışmКsı ТЧМОХОЧmОФtОНТr. BТХТЧНТğТ РТЛТ ОНОЛь tОЧФТt, ЛТr ОsОrТЧ tКşıНığı
ФıвmОtТ ЛОХТrХОmО КхısıЧНКЧ ЛüвüФ öЧОm tКşır. RцЧО АОХХОФ - AustıЧ АКrrОЧ:
“ЛТr ОsОrТЧ, ЛТr вКгКrıЧ, ЛТr НöЧОmТЧ КЧХКşıХКЛТХmОsТ ТхТЧ хКХışmКХКr,
КrКştırmКХКr вКpКЧ ОНОЛТвКt ОХОştТrТsТ, ОНОЛТyat tarihi de edebiyat teorisi
tОmОХТЧО НКвКЧКЧ ОЯrТmsОХ tОШrТХОrНОЧ вКrКrХКЧırХКr. ŞöвХО ЛТr ЛОЧгОtmО Лu
КхıФХКmКmıгК uвРuЧ НüşОЛТХТr: EНОЛТвКt tКrТСТ, ЛТr НКğıЧ ОtОğТ ТsО; ОНОЛТвat
ОХОştТrТsТ, Ш НКğıЧ РörüЧüşü; ОНОЛТвКt tОШrТsТ НО гТrЯОsТНТr” НОr. ( АОХХОФ-
Warren 1993)
HТх ФuşФusuг TürФ ОНОЛТвКtıЧНК tОЧФТt, ЛТr ТСtТвКхtКЧ НШğmuştur.
AЯrupК’НК tОФ ЛКşıЧК ЛТr ОНОЛь tür ШХКЧ tОЧФТt, ЛТгТm ОНОЛТвКtımıгНК КЧМКФ
TКЧгТmКt’ХК РОХОЧ türХОr КrКsıЧНК вОr КХır. TОЧФТt türü ЛТгО, ФОЧdisini meydana
РОtТrОЧ sКЧКtФсrıвХК ЛТrХТФtО РОХmОmТştТr. TürФ ОНОЛТвКtıЧНК tОЧФТt türü, НКСК
хШФ ОНОЛТвКtхıХКr ЯКsıtКsıвХК РОХТşТm РöstОrТr. EНОЛТвКt КЧХКвışХКrıЧı КхıФХК-
mКФ, вКгНıФХКrı ОsОrХОrТ sКЯuЧmКФ ЯО ЛКşФК ОНОЛТвКtхıХКrıЧ ОsОrХОrТЧТ tОЧФТt
ОtmОФ ТхТЧ вКгı вКгКЧ ОНОЛТвКtхıХКrıЧ Лu хКХışmКХКrı ЯО müstКФТХ ОsОrХОrТ СОm
tenkit, hem de edeЛТвКt tКrТСТmТг КхısıЧНКЧ ЛüвüФ ЛТr öЧОm tКşımКФtКНır.
MОСmОt RКuП ’uЧ tОЧФТt türüЧüЧ РОХТşТmТ ФШЧusuЧНК ЯОrmТş ШХНuğu ЛТХРТХОr,
ЛТгНО tОЧФТНТЧ ЯО müЧОФФТtХТğТЧ ЧКsıХ КЧХКşıХНığıЧı НК КхıФхК ШrtКвК
ФШвmКФtКНır: “BТгНО tОЧФТt СКФФıЧНК ПТФr-i sahih ancak Edebiyat-ı CОНТНО
гКmКЧıЧНК pОвНКС ОНТХОЛТХНТ. O гКmКЧ РОХТЧМОвО ФКНКr tОЧФТНТЧ КЧМКФ tс’rьг
ЯО tОСгьХ ШХНuğu ПТФrТ МКrТ’ТНТ. MüЧОФФТt ФОвПТ, ТЧНТ müХсСКгКtıЧı ЛОвКЧ ОНОr,
ЛТrФКх ФКЯКТН СКtКsı ЛТr ТФТ ФКПТвО ЯО ЯОгТЧ НüşüФХüğü ТrКО ОtmОФХО ЛКСtТвКr
ШХur, mКЧКвК РОХТЧМО, гКtОЧ ЛКСsОttТğТ ОsОrНО ОФsОrТвК mКЧКвК ЛОЧгОr ПТФrТ
КЧНırır ЛТr şОв ЯКrsК ЛТХО ШЧu НК ‘гКЧЧ-ı КМТгОmМО ЛurКНК şöвХО söвХОЧsО НКСК
СШş ЯОвКСut НКСК muЯКПıФ-ı ЧОПsü’Х-Оmr ШХurНu’ РТЛТ ЛТr всЯО sКЯururНu.”
(Rauf 1329)
1. Şahabettin Süleyman ve Tenkit Anlayışı:
қ0. ВüгвıХıЧ ЛКşХКrıЧНК tОЧФТt КЧХКвışıЧНК ЛКгı НОğТşТФХТФХОr mОвНКЧК
РОХНТ. ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ’ıЧ НК НсСТХ ШХНuğu ОНОЛТ ЛТr tШpХuХuФ ШХКЧ FОМr-i
ÂtТ EЧМümОЧТ (Қ909-Қ9Ққ) BКtı’НКФТ ОНОЛТ tШpХuХuФХКrı örЧОФ ШХКrКФ КХКЧ
РОЧхХОrНОЧ mütОşОФФТХ ЛТr tШpХuХuФtu. Bu РОЧхХОr ТХФ ФОг ЛТr ЛОвКЧЧКmО ТХО

216
Şahabettin Süleyman’ın Tenkit Anlayışı ve Tendikât-ı Edebiyelerinde Abdülhak
Hâmit Hayatı ve Sanatkâr

sКЧКt КЧХКвışХКrıЧı ТХКЧ ОttТХОr. OЧХКrК РörО: “SКЧКt şКСsТ ЯО muСtОrОmНТ.”

Sanat eserinin kenНТЧО СКs ЛТr вКpısı ШХНuğuЧu НüşüЧНüХОr. SКЧКtıЧ СТхЛТr
СОsКЛК НсСТХ ОНТХmОmОsТЧТ ТstОНТХОr. ŞКСsТ ШХКЧ sКЧКt КвЧı гКmКЧНК muСtОrОm
ЛТr öгОХХТğО НО sКСТptТ. AЧМКФ Лu ЧОsТХ, şКСsТ ЯО öгОХ ПТФТr сХОmХОrТЧНО вКХЧıгНı.
Kendilerini Tanzimat, Servet-Т FüЧûЧ ЧОsХТЧНОЧ sШЧrК РОХОЧ ЛТr ЧОsТХ ШХКrКФ
НОğОrХОЧНТrОЧ ЯО ФОЧНТХОrТЧО, 3. NОsТХ КНıЧı ЯОrОЧ Лu ЧОsТХ, ОНОЛТ ОsОrНО
ОstОtТФ ЛТr НОğОr КrКНı. OЧХКrК РörО ОНОЛТ ОsОr, ШФuвuМuвК РüгОХХТğТЧ гОЯФТЧТ
ЯО СОвОМКЧıЧı ЯОrmОХТвНТ.
нmОr SОвПettin, Fecr-Т ÂtТ СКФФıЧНКФТ РörüşХОrТЧТ ‘ВОЧТ LТsКЧ’
mКФКХОsТЧНО şu söгХОrХО НТХО РОtТrТr: “BuРüЧФüХОr - Yani Fecr-Т Âtь... BuЧХКrıЧ
вОРсЧО mОгТвОtТ, “НüЧФüХОr” ЧКmıЧı ЯОrНТФХОrТ ОsФТ “SОrЯОt-Т FüЧûЧ”
ФümОsТЧТЧ mКСТвОtТЧТ, tКmКmıвХК НОğТХsО ЛТХО, ЧТspОtОЧ КЧХКmış ШХmКХКrıНır.
FКФКt СОЧüг ФОЧНТХОrТ НО вОЧТ ЛТr şОв вКpmКmışХКr. AЧМКФ ЛОğОЧmОНТФХОrТ
НüЧФüХОrТЧ suЧТ ОsОrХОrТЧТ sКСТПО sКСТПО tОФrКr ОtmТşХОrНТr. DüЧФüХОr, ОЧ
ФuХХКЧıХmКвКЧ ФОХТmОХОrТ ОsФТ ФКmus sКСТПОХОrТ КrКsıЧНК ЛuХКrКФ ЛТr
muЯКППКФТвОt ТmТş РТЛТ ХТsКЧК ФКtmКвК хКХışırХКrНı ФТ ЛuРüЧФüХОr вКХЧıг Лu
müЧКsОЛОtsТгХТğТ tКФХТt ОtmОНТХОr. MОrСum AСmОt Şuayb, Gaston de Channe
(кОЧТ)ТЧ ФТtКЛıЧı ТsmТвХО ЛОrКЛОr - ФОЧНТsТ tОtФТФ ОtmТş, ФОЧНТsТ tОtОЛЛu ОtmТş
gibi - TürФхОвО РОхТrТp сХТm şöСrОtТЧТ ФКгКЧmКsıЧК ТmrОЧНТХОr. OЧХКr НК
rОФКЛОtО ФКХФtıХКr. AМОХО ОttТХОr. HТхЛТrТsТ AСmОt ŞuКвЛ ФКНКr FrКЧsıгМК
ЛТХmТвШrНu. AЧХКmКНКЧ tОrМümОвО ЛКşХКНıХКr. BuРüЧ ТХmь ШХКrКФ вКгНıФХКrı,
вКЧТ tОrМümО ОttТФХОrТ sКСТПОХОrТ ФКrıştırır ТsОЧТг МümХО НОğТХ, СКttК ЛТrхШФ sТga
СКtКХКrı ЛТХО РörОМОФsТЧТг. FКФКt ЯКtКЧıЧ ЛütüЧ ümТНТ вТЧО ШЧХКrНКНır. OЧХКr
гОФТНТrХОr. кШФ РОЧхtТrХОr.” ( SОвПОttТЧ Қ3қ7)
Bu гОФТ РОЧхХОrТЧ tКmКmıЧНК öгОХХТФХО ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ’ıЧ ПТФrь
РОХТşТmТЧНО BОşТr FuКt, AЛНuХХКС CОЯНОt РТЛТ ТsТmХОrТЧ tОsТrТ ЯКrНır. ГТrс
ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ ЛöвХО ЛТr НОЯТrНО вОtТşmТştТr. AЛНuХХКС CОЯНОt, BКСК
TОЯПТФ, ФКrНОşТ MОmНuС SüХОвmКЧ, BОФТr FКСrТ РТЛТ ТsТmХОr ОЧ вКФıЧ
КrФКНКşХКrıНır: “BОşТr FuКt’ıЧ muКФФıЛı РТЛТ РörüЧОЧ AЛНuХХКС CОЯНОt ШЧuЧ
SОХсmОt-Т UmûmТвО ФuХüЛü ЯО FırФa-Т ТЛ’КН’НК (OsmКЧХı НОmШФrКt ПırФКsı,
FırФК-Т ТЛ’КН НК НОЧТr. Қ906-Қ907 вıХıЧНК ФuruХmuş ШХКЧ SОХсmОtТ UmûmТвО
kuХüЛü Dr. İЛrКСТm TОmШ ЯО Dr. AЛНuХХКС CОЯНОt tКrКПıЧНКЧ Қ909 tКrТСТЧНО
ЛТr pКrtТ СКХТЧО РОХТвШr.) ЛОrКЛОr ШХНuğu ФТmsОХОrНОЧНТr. BОşТr FuКt’tan sonra
pozitivizmin bizdeki en kuvvetli temsilcisi olan Baha Tevfik, onun samimi
КrФКНКşХКrıЧНКЧНı. ВКгКrımıгıЧ ФКrНОşТ MОmНuС SüХОвmКЧ НК НОЯrТЧТЧ,

217
 Hacer Gülşen

pШгТtТЯТst ПОХsОПОвХО uğrКşКЧХКrıЧНКЧНır. ВКгКrıЧ вКФıЧ КrФКНКşХКrıЧНКЧ BОФТr

FКСrТ İНТг НО ЧКtürКХТst ЛТr müЧОФФТt ТНТ. ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ’ıЧ ТrtТЛКttК
ЛuХuЧНuğu НКСК ЛТrхШФ pШгТtТЯТst ЯО ЧКtürКХТst ФКХОm ЯКrНır.” (PШХКt Қ987: Қ6Қ)
ВКгКrıЧ üsХûЛuЧНК НТФФКt хОФОЧ tОsТrХОr, НКСК хШФ BКtı pШгТtТЯТгmНОЧ
gelmektedir. H. Taine, Paul Bourget, Alphonse Daudet gibi BКtıХı вКгКrХКrıЧ
вКЧıЧНК TürФ вКгКrХКrıЧıЧ НК tОsТrТЧНОЧ söг ОНОЛТХТrТг. AЧМКФ ŞКСКЛОttТЧ
SüХОвmКЧ öгОХХТФХО H. TКТЧО ‘ТЧ ОstОtТФ, ОНОЛТвКt tКrТСТ, ОХОştТrТ
КЧХКвışХКrıЧНКЧ ОtФТХОЧmТş, Лu КЧХКвışı ЛКгı ЧШФtКХКrНК ОХОştТrsО НО üsХûЛuЧuЧ
ЛТr pКrхКsı вКpmıştır. AНОtК H. TКТЧО’ТЧ FrКЧsıг ОНОЛТвКtıЧНК вКpmКФ
ТstОНТФХОrТЧТ TürФ ОНОЛТвКtıЧНК вКpmКФ ТstОmТş РТЛТНТr.
Rübâb НОrРТsТЧТЧ 7. SКвısıЧНКЧ ЛКşХКвКrКФ НОrРТЧТЧ ОНОЛь müНürü
ШХКЧ ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ, СОr sКвıЧıЧ ЛКşвКгısı ЧТtОХТğТЧТ tКşıвКЧ “HКrОФОt-i
Edebiye” sütuЧuЧu ФКХОmО КХır. (PШХКt қ005: 34) ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ’ıЧ Лu
НОrРТНО ОНОЛТвКt, sКЧКt ЯО sКЧКtФсr СКФФıЧНКФТ РörüşХОrТЧТ ЛütüЧ КхıФХığıвХК
ЛuХmКФ mümФüЧНür. BuЧК РörО: “EНОЛТвКt, sКЧсвТ-Т ЧОПьsОЧТЧ ЛТr şuЛОsТНТr.
SКЧ’Кt НОЧТХОЧ ПТФr-i maneviyenin en büвüФ ЯКгТПОsТ СОвОМсЧ-ı ЛОНТьвТ tОЯХьН
ОtmОФtТr. HОвОМсЧ-ı ЛОНТьвТ НОmОФ ruСuЧ СТхЛТr РıНКвı mКННь tО’sьrТЧНО
ШХmКФsıгıЧ СüsЧ ФКrşısıЧНК mКСгûг ШХmКsı НОmОФtТr. SКЧ’Кt-ı ЧОПьsО
mКННТвсtıЧ tОmТЧ ОНОМОğТ mОЧПККttОЧ mütОЧОППТr ЯО mütОЛсТННТr.” SКЧКtФсr
ТsО; “ТştТrКФ-ı сХсm-ı ЛОşОrТвОtТЧ şТТrО, sКЧ’КtК ЛКСş ОttТğТ ОЧ ЛüвüФ mОЛгûХ, ОЧ
ФıвmОtНсr, ЛТr mОЧЛК’-ı ТХСсmıНır. SКЧ’КtФсr ЧО ФКНКr ТЧМО, ЧО ФКНКr ЧсПТг ЛТr
surОttО Лu sТХКСК mКХТФsО Ш ФКНКr ТЧМО, Ш ФКНКr ЛüвüФ ЛТr sКЧ’КtФсr НОmОФtТr.
(SüХОвmКЧ Қ3қ8: Қ86)
SaЧКtФсrıЧ ЯО ОНОЛТвКtхıХКrıЧ ОЧ ЛüвüФ ЯКгТПОsТ ТsО СКФТФКtТ
РöstОrmОsТНТr: “ŞКСКНОtТЧНО ОЧ ЛТrТЧМТ mОМЛurТвОtТ ТгСсr-ı СКФьФКt
mОs’ОХОsТЧНО tОгсСür” ОНОr… SКЧКtФсrıЧ ЯО ОНТЛТЧ ЯКгТПОsТ “TОЛОННüХ ОНОЧ,
fikr-Т СКвКtı ТСsсs ОвХОвОЧ” СКФТФКtТ РöstОrmОФtТr.” (Süleyman 1328: 845)
SКЧКttК şКСsТвОt КrКвКЧ ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ, şКСsТвОtТ, “СсtОm-i
ФıвmОtНсr-ı sКЧ’Кt” вКЧТ sКЧКtıЧ ОЧ ФıвmОtХТ müСrü ШХКrКФ вШrumХКr.
DШğuştКЧ РОХОЧ ЛТr вОtОЧОğТЧ ШХНuğuЧu ФКЛuХ ОНОrОФ, вОtОЧОФХТ ШХКЧХКrıЧ
ЛuЧuЧ НКСК хШФ РОХТştТrmОsТ ТхТЧ хКХışmКsı РОrОФtТğТЧТ, вОtОЧОğТ ШХmКвКЧХКrıЧ
ТsО ОНОЛТвКt sКСКsıЧı ЛТr КЧ ОЯЯОХ tОrФ ОtmОsТ РОrОФtТğТЧТ söвХОr. BüвüФ
вКгКrХКrıЧ ПТФТrХОrТЧО, СТsХОrТЧО вОЧТ ЛТr şОвХОr ФКtmКФ ТхТЧ tОrХОmОЧТЧ ЯО СОr
гКmКЧ ШЧХКrНК СКtК КrКmКЧıЧ РОrОФХТ ШХНuğuЧНКЧ ЛКСsОНОr. (SüХОвmКЧ Қ3қ8:
58) DКТmК ШЧХКrНК СКtК КrКmКХı ЛКСsТ ЧШФtКsıЧНК ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ’ıЧ,

218
Şahabettin Süleyman’ın Tenkit Anlayışı ve Tendikât-ı Edebiyelerinde Abdülhak
Hâmit Hayatı ve Sanatkâr

tКm ШХКrКФ КЧХКşıХКmКНığı РörüХüвШr. NТtОФТm КşКğıНК öХümüЧНОЧ sШЧrК

ФОЧНТsТ СКФФıЧНК вКpıХmış ЛТr НОğОrХОЧНТrmО ОtrКПıЧНК pОФ НО sОЯТХmОНТğТЧТ
РöstОrmОФtОНТr. Bu НurumuЧ ЧОНОЧХОrТЧНОЧ ЛТrТ ЛüвüФ sКЧКtФсrХКrıЧ
ОsОrХОrТЧНО “СКtК КrКmКФ” ФШЧusuЧНКФТ ustКХığı ШХКЛТХТr. Bu ЧШФtКНК N.
KОmКХ’НОЧ, HüsОвТЧ RКСmТ’вО ФКНКr pОФ хШФ ОНОЛТвКtхı ŞКСКЛОttТЧ
SüХОвmКЧ’ıЧ tОЧФТt süгРОМТЧНОЧ РОхmТştТr: “…BuЧХКrНКЧ ŞКСКЛОttТЧ
SüХОвmКЧ ЛКştКЧ хШФ şОвХОr ЯсНОНОЧ ЛТr sТmК ШХКrКФ РörüЧНü. кКХсФ, şКtКПКtХı
ЛТr ФКХОm tКşıвКЧ ЛТr ЧсsТr ОНКsı ЯОrmТştТ. NОsrТЧТЧ ФuЯЯОtТ ТхtОФТ öгНОЧ
гТвКНО НıştКФТ МТХКНКЧ РОХТвШrНu. Dış МТХсsı хКЛuФ ФКmКştırır ПКФКt хКЛuФ НК
РОхОr. MОrСum ŞКСКЛОttТЧ НО öвХО ШХНu. GОЧх вКşıЧНК söЧОЧ Лu sТmсЧıЧ
sКЧ’Кtı НК ФОЧНТsТЧНОЧ ОЯЯОХ söЧmüş РТЛТвНТ.” (HКЛТЛ Қ935: 360)
ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ КsХıЧНК AСmОt ŞuКвЛ’ıЧ mОşСur Hayat ve
Kitaplar КНХı ОsОrТЧТ ШФumuştur ЯО öгОХХТФХО вКгКrıЧ H. TКТЧО СКФФıЧНКФТ şu
вШrumuЧu ФОЧНТsТЧО rОСЛОr ШХКrКФ sОхmТş, КşКğıНК вОr КХКЧ sКtırХКrНКФТ РТЛТ
ЛТr ОХОştТrmОЧ ШХmКФ ТstОmТştТr: “MüЧОФФТН ЯКrНır ФТ, ФсrТ’ХОrТЧО ФОЧНТХОrТЧТЧ
НüşüЧНüФХОrТ şОвХОrТ söвХОвОМОФ, ШЧХКrıЧ НТmсğıЧНК СОЧüг СсХ-i
müşОЯЯОşТвОttО ЛuХuЧКЧ ОПФсrı ФКt’ТввОtХО ТПсНО ОНОМОФ ЯсsıtКвı ЛuХur. Bu
ЧОЯТ’ОrЛсЛ-ı tОЧФьН, Пс’ТНО-ЛКСş ЛТr muКХХТmХТФ ЯО mürОЛЛьХТФ ЯКгТПОsТ ТХО
ФсrТ’ХОrТЧТ tıЛФı ЛТrОr şсФТrН РТЛТ ОХХОrТЧНОЧ tutКrКФ хıФıХmКsı mКtХûЛ ШХКЧ
НОrОМОвО ЛТrХТФtО su’ûН ОНОrХОr. BКгıХКrı ТsО, ФсrТ’ХОrТЧТЧ sОЯТвОsТЧО, mОЯФТ’ТЧО
ТЧmОФ ХüгumuЧu КsХс НüşüЧmОФsТгТЧ, ШЧХКrıЧ ОПФсr ЯО сmсХТЧТ rОЧМТНО
ОНОМОğТЧТ ЧКгКr-ı Т’tТЛсrК КХmКвКrКФ ФОЧНТ ПТФТrХОrТЧТ ФОmсХ-Т şТННОtХО
söвХОrХОr.
Bu НКСК гТвсНО Пс’ТНОХТНТr; хüЧФТ ЛuЧНК mОЧсгırı tОЛНТХ, ЧüФсt-ı ЧКгКrı
tОФsТr, mütсХК’К ЯО tОЧФьН СТssТЧТ tОşСьг ЯКrНır. İştО TКТЧО, Лu
ЧОЯТ’müЧОФФТtХОrНОЧНТr. NКгКrТвсt-ı tОЧФьНТввОsТ ФКt’ь ШХmКmКФХК ЛОrсЛОr,
ПОЯФК’ХсНО Сс’Тг-Т tО’sьr ЯО ОСОmmТвОttТr. İхТЧНО öвХО pКrХКФ sКСТПОХОr ЯКrНır
ФТ, şТmНТвО ФКНКr ЛКşФК СТхЛТr müЧОФФТНТЧ ФКХОmТЧНОЧ Ш НОrОМО КmТФ
mütсХК’сt хıФmКmıştır, НОЧТХОЛТХТr. EНОЛТвсt üгОrТЧО ТМrс ОttТğТ tО’sьrсtıЧ
ЛüвüФХüğüЧü КЧХКtmКФ ТхТЧ, ФОЧНТsТЧТЧ ЧКtürКХТгm mОsХОФ-Т ОНОЛьsТЧТЧ
ПТХШгШПu ШХНuğuЧu söвХОmОФ ФсПТНТr. (ŞuКвЛ Қ3қ9: 75,76)
PОФТ ТвТ ЛТr müЧОФФТt ШХmКФ ТхТЧ ТгХОЧmОsТ РОrОФОЧ вШХ ЯОвК вШХХКr
ЧОНТr? ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ, Лu ФШЧuНК şuЧХКrı söвХüвШr: “EНОЛТвКt ЧШФtК-ı
ЧКгКrıЧНКЧ гОЯФТЧ, вКЧТ СТss-Т ЛОНТь’ЧТЧ Кг хШФ ТЧФТşсПıЧıЧ ЛТr ЧОtТМО-i
tКЛТьвТНТr ФТ ЛТr ОsОr-Т muСьt ШХКЧ СОв’Оt-Т umûmТввО КrКsıЧНК сЧсt-ı

219
 Hacer Gülşen

СusûsТввО-Т гКrьПОвТ ТstТСrКМı müОННТ ШХur.” (SüХОвmКЧ Қ3қ9: 66) ВКгКrК РörО,
ЛuЧu tОmТЧ ТхТЧ üх вöЧtОm РОХТştТrТХТr. BuЧХКrНКЧ ТХФТ “usûХ-Т mutХсФТввОttТr.”
BuЧХКrМК СКвКttК ЛТr РüгОХХТФ mОЯМuttur ЯО ШЧК ЛТrtКФım ФurКХХКr НКТrОsТЧНО
hareketle yКФХКşmКФ mümФüЧНür. AФıХ ЯО mКЧtığК rТКвОt ОНОrФОЧ, СТssТвКttКЧ
ЧОПrОt ОНОrХОr. İФТЧМТ tОЧФТt mОtШНu ТsО “usûХ-Т tКrТСь”НТr. H.TКТЧО tКrКПıЧНКЧ
tОШrТsТ ФuruХКЧ Лu mОtШt, sКЧКtı НК ТМtТmсьввсt РТЛТ НüşüЧür. OЧuЧ НК ОsФТ,
вОЧТ РТЛТ ЛТrtКФım СКНТsОХОrТ ЯКrНır; ШЧХКrı ЛТrОr ЛТrОr КrКştırmКХı müştОrОФ
ЯКsıПХКrıЧı sКСТp ШХКЧХКrı КвırmКХı, tКsЧТПО tКЛТ tutmКХı ЯО ОsКs ФКТНОХОrТ ШЧНКЧ
sШЧrК ШХuşturmКХıНır. BuЧu вКpКЛТХmОФ ТхТЧ НО “tКrТС-Т sКЧ’Кtı ЛТХmОФ, tКСФьФ
ОвХОmОФ” гКrurТНТr. BöвХОХТФХО “sКЧ’Кt ПОЧЧь” ЛТr СКХО РОХОrОФ, “ТЧНьввсt ЯО
ПКrКгТввсttКЧ” “şКСsТвОttОЧ” uгКФХКştırıХır. Bu ЧШФtКНК TКТЧО, sКЧКt
СКНТsОХОrТЧТ “ТЧНТ ПКrКгь” ФКТНОХОrНОЧ ФurtКrmış “СТФmОt-Т ЛОНсвТТ (ОstОtТФ)
ТМtТmсТввсt (sШsвШХШУТ) НОsсtТrТ (НüsturХКrı) НсСТХТЧО ТНСсХ ОвХОmТştТr.
ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ’К РörО müЧОФФТН, ТХmь, КСХсФь, ТхtТmКь ЛТХРТХОrНОЧ
ФОЧНТЧТ tОМrТt ОНОmОг: “VКФıК ОsОr-Т sКЧ’Кt ЛТгКtТСь ТМtТmКь, ЛТгКtТСь КСХсФьНТr.
FКФКt ЛuЧХКrıЧ СКmТХ ШХНuФХКrı СüsЧ-Т ЛОНьТвО, ЛТr ПКгХК МКгТЛО ТХКЯО ОНОЧ
ЛТrtКФım ОПФсr-ı ТМtТmсТвО, КСХсФТвО, tКrТСТвО, ТХmТвО НО mОЯМuttur. MüЧОФФТt
ЛuЧХКrı НК tОtФТФО mОМЛurНur. İştО ОЧ гТвсНО гОФс Лu ЧШФtКНК ШЧК ОХгОmНТr.
LсФТЧ şu СКrТМТ mОЯКНН, ОsОrТЧ СüsЧüЧО ьrКs-ı гКrКr ОНОМОФ ЛТr mКСТвОttО ТsО
müЧОФФТt ШЧХКrХК ТştТРКХ ОНОmОг; ОsОr-Т sКЧ’Кtı ЛuЧХКrıЧ üгОrТЧО Тstinad
ОttТrОmОг.” (SüХОвmКЧ Қ3қ9: Ққ7-129)
1.2 Abdülhak Hamit Hayatı ve Sanatkâr
Bu ЛöХümНО ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ’ıЧ tОЧФТt СКФФıЧНКФТ tОШrТФ
ПТФТrХОrТЧТ prКtТğО НöФtüğü ЛТr örЧОФ ШХКrКФ TОЧФТНсt-ı EНОЛТвО- ЛКşХığı КХtıЧК
вОr КХКЧ AЛНüХСКФ HКmТt HКвКtı ЯО SКЧКtФсr КНХı mШЧШРrКПТФ хКХışmКsı ОХО
КХıЧmıştır. MШЧШРrКПТ НТХТmТгО FrКЧsıгМК mШЧШРrКpСТО söгМüğüЧНОЧ РОхmТş
ЛТr ФОХТmОНТr. MШЧШРrКПТ, öгОХ ЛТr ФШЧu, mОsОХО ЯОвК ЛТr ФТşТ СКФФıЧНК
вКгıХmış ФОЧНТ ТхТЧНО ЛТr ЛütüЧХüФ tКşıвКЧ ОsОrХОrО НОЧТХmОФtОНТr. ŞКСКЛОttin
SüХОвmКЧ HКmТt’Т НОğОrХОЧНТrТrФОЧ H. TКТЧО’ТЧ üхХü ЧКгКrТвОsТЧНОЧ (IrФ+
muСТt+ КЧ) вКrКrХКЧır.
Қ3қ6 (Қ9ҚҚ) tКrТСТЧНО ЛКsıХКЧ Лu ОsОrТЧ НКСК sШЧrК ЛКşФК ЛКsФıХКrı НК
yapıХmıştır. Bu хКХışmКНК вКrКrХКЧıХКЧ ЛКsФı Қ3қ9 (Қ9Қ4) tКrТСТЧТ tКşır. KТtКp
29 sayfКНır. KТtКЛıЧ 3. sКвПКsıЧНКЧ Қ7. sКвПКвК ФКНКr HКmТt’ТЧ СКвКtı
üгОrТЧНО НuruХmuştur. Қ8. sКвПКНКЧ қ9. sКвПКвК ФКНКr НК HКmТt’ТЧ sКЧКtФсr
вöЧü üгОrТЧНО НuruХmКФtКНır. AЛНüХСКФ HКmТt, вОЧТ ЛТr ОНОЛТвКtıЧ

220
Şahabettin Süleyman’ın Tenkit Anlayışı ve Tendikât-ı Edebiyelerinde Abdülhak
Hâmit Hayatı ve Sanatkâr

ФuruХmКsıЧНК ЯО вОrХОşmОsТЧНО öЧОmХТ ЛТr rШХ ШвЧКmıştır. нгОХХТФХО FОМr-Т ÂtТ

НöЧОmТ sКЧКtФсrХКrı HКmТt’О НОrТЧ ЛТr sКвРı ЯО sОЯРТ ЛОsХОrХОr: “OЧХКrıЧ
AЛНüХСКФ HКmТt’Т öЧ pХКЧК хıФКrmКХКrıЧıЧ ОЧ öЧОmХТ ЧОНОЧТ, şКТrТЧ TürФ
şТТrТЧНО sürОФХТ вОЧТХТğТ НОЧОвОrОФ, ОsФТ şТТrТ РОrОФ НТХ, РОrОФsО вКpı ШХКrКФ
вКЯКş вКЯКş вıФıp, вОЧТ şТТrТЧ ФuruХmКsı ТхТЧ вОr КхmКsıНır. Bu ЧОНОЧХО
ОЧМümОЧ müЧОФФТtХОrТ вКгıХКrıЧНК A. HКmТt’ТЧ Лu вöЧüЧО НТФФКt хОФОr. (ŞОЧ
қ006: Қ489) ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ’ıЧ NКmıФ KОmКХ’О sКНОМО KОmКХ,
AЛНüХСКФ HКmТt’О ТsО BОв ШХКrКФ СТtКp ОtmОsТ Лu sКЧКtФсrХКrК ЯОrНТğТ НОğОr
КхısıЧНКЧ ШХНuФхК НТФФКt хОФТМТНТr. AвrıМК ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ’ıЧ sıФ sıФ
NКmıФ KОmКХ’ХО AЛНüХСКФ HКmТt’Т ФКrşıХКştırНığı ЯО HКmТt’Т НКСК üstüЧ
tuttuğu РörüХmОФtОНТr. Bu ФШЧuНК PrШП. Dr. NКгım HТФmОt PШХКt şu tОspТtХОrТ
вКpmıştır: “SüХОвmКЧ NКгТП ’ТЧ Кхtığı ЛТr хığırХК AЛНüХСКФ HКmТt, СКвКtı
ЛШвuЧМК, ФОЧНТsТЧНОЧ sШЧrКФТ ЧОsТХХОr tКrКПıЧНКЧ СОp “НсСТ-Т КгКm” ЯОвК “şКТr-i
сгКm” НТвО КЧıХmıştır. BТХСКssК II. MОşrutТвОt вıХХКrıЧНК şöСrОtТЧТЧ гТrЯОsТЧНО
вКşКвКЧ HКmТt’ТЧ СКвrКЧХКrı КrКsıЧНК ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ НК ЯКrНır.
İştО Лu sОЛОpХОrХО ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ “ОНТЛ-Т сгКm” NКmıФ
KОmКХ’ТЧ şöСrОtТЧТЧ ФКrşısıЧК HКmТt’ТЧ uЧЯКЧıЧı ФШвuвШr. BКгОЧ NКmıФ
KОmКХ СКФФıЧНК Рörüş ЛОХТrtТrФОЧ, ЛКгОЧ HКmТt’ХО КХсФКХı ЛТr ЛКСТstО ЛöвХО
ЛТr muФКвОsОвО ЛКşЯurНuğuЧu РörüвШruг.” (PШХКt қ0Ққ: 453, 454, 455)
SüХОвmКЧ NКгТП ’ТЧ ТПКНОsТвХО “şКТr-Т сгКm” AЛНüХСКФ HКmТt, RıгК
TОЯПТФ’ТЧ НО ПОХsОПОsТЧТ ОХО КХНığı ЛТr ТsТmНТr.1 ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ, Târih-i
Edebiyat-ı Osmâniye КНХı ОsОrТЧТЧ НКСК ЛКşıЧНК ОsФТ ЧОsХТЧ вКгı ЛКЛКsıЧıЧ
NКmıФ KОmКХ, вОЧТ ЧОsХТЧ ЛüвüФ КtКsıЧıЧ ТsО AЛНüХСКФ HКmТt ШХНuğuЧu
ЛОХТrtТвШr. HКmТt, ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ’К РörО ТФТЧМТ НОЯrТЧ НсСТsТНТr ЯО
РОХОМОФtО: “A. HКmТt SuХtКЧ HКmТН’ТЧ гКmсЧ-ı sКХtКЧКtıЧНК вКşКmıştı НОğТХ,
Sultan HamТН, A. HКmТt КsrıЧНК вКşКmıştı НОЧТХОМОФtТr.” ВКгКr НКСК sonra
“Mösвö FКгТ’ЧТЧ mütКХККХКrıЧı КФtКrır. O, “KОmКХ РТЛТ вКСut ГТвК PКşК РТЛТ ЛКгı
ОПФсr ТхТЧ sКЧ’Кtı, ОНОЛТвКtı ЯКsıtК НОğТХ, ШЧХКrı ОНОЛТвКt ТхТЧ ЛТrОr ЯКsıtК, ЛТrОr ЯОsТХО,
ЛТrОr muКЯТЧ” вКpКr. BuЧuЧХК ЛТrХТФtО HКmТt’ТЧ “ЛüвüФ mОгТвОtХОrТЧНОЧ ЛТrТ НО
СuНûН-ı ПТФrТвОsТЧТЧ mКСНûН ШХmКmКsıНır. O, ЛütüЧ ОsОrХОrТЧНО “pОФ хШФ сХТ, sОrсгсН
1 Bu ОsОr ТхТn bkг., Rıгa TОvПТk, Abdülhak Hamit ve Mülâhazât-ı Felsefîyesi, Haг., AbНullaС Uхman, İо EН. Fak.
Yaв., 1984; Rıгa TОvПТk, HamТt’О вaгНığı bТr mОktupta Нa kОnНТsТnНО HamТt’Тn tОsТrТnТn büвüklüğünü şu söгlОrТвlО
aхıklıвor: “BОn СОnüг mОktОp хoМuğu ТkОn bТlО lсвОmût ОsОrlОrТnТгТn ruhumНa îka ОtmТş olНuğu lсСûtî СОвОМana
kОnНТmТ kaptırmıştım. O, öвlО bТr nОПСa-ı aşk ТНТ kТ ona Оn baвağı bТr aНam tutulsa mutlaka artТst vО şaТr olur.
EğОr şaТrsО ПОвlОsoП olur. FОвlОsoП ТsО Сakîm olur. Hakîm ТsО pОвРambОrlТk mОrtОbОsТnО varabТlТr. BОn anМak
bТraг şaТr vО mütОПОkkТr olabТlНТm kТ bu Нa sТгТ anlamağa muvaППak olabТlmОk ТхТn sarПОttТğТm СТmmОtТn
mükсПatıНır. SТгО ТntТsсb şОrОПТ ТхТn bana bu kaНar nТmОt вОtОr.” (CünвО- Lübnan, 15 TОşrТn-Т ОvvОl 1932) AвrıМa
bkг., İnМТ EnРТnün, “AbНülСak HamТt’О Mektuplar”, Araştırmalar ve Belgeler, DОrРсС Yaв., İstanbul, 2000

221
 Hacer Gülşen

ОПФсrК ФКНКr” вüФsОХТr. ŞТТrТЧНОЧ örЧОФХОr ЯОrТr. ВКгКrК РörО HКmТt “ЛТr şОв
söвХОmТвШr РТЛТ” ШХКЧ ОsОrХОrТЧНО ЛТХО “ruСuЧuЧ sКmТmТвОtТЧТ, ТСtТвсМсtıЧı,
ПОrвКНХКrıЧı ЧКФХОНОr. İştО MКФЛОr Лu türНОЧ ЛТr ОsОrНТr. ВКгКr Лu ЧШФtКНК ОsОrТЧО
Makber’НОЧ ЛТr ЛöХüm КХır. ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ, HКmТt’ТЧ, MКФЛОr РТЛТ ОsОrХОrТЧНО
ШХНuФхК “ХТrТФ” ЛuХuЧНuğuЧu ПКФКt ШЧuЧ ОsКs mОsХОğТЧТЧ rШmКЧtТгm ШХНuğuЧu ifade
ОНОr. BuЧuЧХК ЛТrХТФtО вКгКrК РörО: ‘ХТsсЧı ЯО tКrг-ı tОЛХТР ЯО ТСsсs ТtТЛКrТвХО HсmТt’О
sОmЛШХТst НОmОФ ХКгımНır…’ ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ НКСК sШЧrК HКmТt’ТЧ вОЧТ
ШХНuğuЧu ТspКt ТхТЧ NКmıФ KОmКХ’ТЧ ШЧuЧ СКФФıЧНКФТ ПТФТrХОrТЧТ КФtКrır.
ВКгКrК РörО HКmТt’tОЧ ОЯЯОХ РОХОЧХОr вОЧТХТğТЧ ОsКsХКrıЧı ШrtКвК ФШвКrФОЧ,
HКmТt sКЧКt НОСКsıвХК Лu вОЧТХТФХОrТ süsХОr, sТвКsОttОЧ uгКФХКşКrКФ sКЧКt СКХТЧО
РОtТrТr. HКmТt pКrmКФ СОsКЛıвХК şТТr вКгmКФ МОsКrОtТЧНО НО ЛuХuЧКrКФ Nesteren’Т
pКrmКФ СОsКЛıвХК вКгКr. ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ, НКСК sШЧrК HКmТt’ТЧ SКСrК’НК вОЧТ
ЛТr tКrгı, вОЧТ ЛТr şОФХ-Т ОНОЛь ТНСКХ ОttТğТЧТ, КНОtК ЛuЧНК “СКвКХ, tОПОФФür müstОsЧс
ШХmКФ üгОrО tКrг ЯО şОФТХ ТtТЛКrıвХК BОХхТФК şКТrХОrТЧО” ЛОЧгОНТğТЧТ ТПсНО ОНОrОФ, Лu
ОsОrНОЧ ОНОЛТвКt tКrТСТЧО ЛТr ЛöХüm КХır.” (ŞОЧ қ006: 33Қ,Қ56қ)
ВОЧТ OsmКЧХı TКrТС-Т EНОЛТвКtı (Қ9Қ4) КНХı ОsОrТЧНО ТsО ŞКСКЛОttТЧ
SüХОвmКЧ, қ. DОЯrО ШХКrКФ ÂФТП PКşК ТХО ЛКşХКвКЧ, mКвКsıЧı BКtı’dan alan ve
НОЯКm ОНОЧ НöЧОmТ “НОЯr-Т ОНОЛь-Т tКrТСТ”вТ Нört КХt ЛöХümО Квırır. ŞТЧКsТ,
ГТвК PКşК’ЧıЧ tОmsТХ ОttТğТ НöЧОmТ, DОЯr-Т TОМОННüН (вОЧТХТФ НöЧОmТ), A.
HКmТt, R. MКСmut EФrОm, NКmıФ KОmКХ ТХО ЛКşХКвКЧ НöЧОmТ ТsО ЛТr “НОЯr-i
TКФКrrür” НöЧОmТ ШХКrКФ КНХКЧНırır. ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ’К РörО: “РОХОМОФ
ФuşКФХКrıЧ НКТmК ШФuвКМКğı, НКТmК ЛüвüФ sКвРı РöstОrОМОğТ ЛТr şКТr ЯКr ТsО Ш
НК HКmТt’tТr. O, öХümsüг ЛТr ОНОЛь sТmс ЯО НОСс tКСtıЧК Шturmuş ЛТr
şКСsТвОttТr.” (BОğОЧ қ0ҚҚ: 7Қ,7қ)
Tenkidât-ı Edebiye’ЧТЧ ТФТЧМТ ФТtКЛı ШХКrКФ AЛНüХСКФ HКmТt’ТЧ СКвКtı
ЯО sКЧКtФсrХığıЧК КвrıХКЧ ЛöХümХОrТЧНО ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ’ıЧ вuФКrıНК вОr
КХКЧ НОğОrХОЧНТrmОХОrТЧТЧ НОğТşmОНТğТЧТ РörmОФtОвТг. AЧМКФ Лu
НОğОrХОЧНТrmОХОrТЧТ H. TКТЧО’ТЧ tОШrТsТЧО uвРuЧ ШХКrКФ РОrхОФХОştТrОЧ
ОХОştТrmОЧ ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ, НОğОrХОЧНТrmОsТЧТЧ НКСК ЛКşıЧНК СОr şсТrТЧ;
СОr ОНОЛТвКtхıЧıЧ sКЧКtıЧıЧ sırrıЧı mОвНКЧК РОtТrОЧ ЛТr mКФКmı, mОЯФТь ЯО
öгОХ ТХСКmıЧıЧ sОЛОpХОrТ ЯО РörüşХОrТ ШХНuğuЧu, ЛuЧХКrıЧ ЛОğОЧТХОЧ ЯО tКФНТr
ОНТХОЧ pОФ хШФ вОЧТ ОsОrТЧ ruСuЧНК РТгХТ РТгХТ tОЧОППüs ОttТğТЧТ ЛОХТrtТr. BuЧК
РörО; “КsХıЧНК üsХûp НК НüşüЧmО tКrгı, НuвРuХКЧmК tКrгı НОmОФtТr. (s. 3)”
PШгТtТЯТstХОrТЧ üsХûp ФШЧusuЧНКФТ вКФХКşımХКrı üгОrТЧНО НurmКФ
РОrОФТrsО pШгТtТЯТstХОr, ОsОrНО üsХûp ТЧМОХОmОsТЧТ öЧОmsОmОгХОr. Bu ФШЧuНК
PrШП. Dr. ŞОrТП AФtКş şuЧХКrı вКгıвШr: “EsОr, ırФ, хОЯrО ЯО КЧ ФОХТmОХОrТЧНО

222
Şahabettin Süleyman’ın Tenkit Anlayışı ve Tendikât-ı Edebiyelerinde Abdülhak
Hâmit Hayatı ve Sanatkâr

ifadesini bulan kavrКmХКr вКrНımıвХК ТЧМОХОЧmОФ ТstОЧНТğТЧНО tКЛТь ШХКrКФ

üsХûЛu üгОrТЧНО НuruХmКг. кüЧФü üsХûp ТЧМОХОmОsТ, ФКвЧКğıЧı ЛТr ТХОtТşТm
ЯКsıtКsı ШХКrКФ НüşüЧüХОЧ ОsОrНОЧ КХır ЯО ШЧuЧ sвМСrШЧТquО ШХКrКФ
НОğОrХОЧНТrТХmО ТstОğТЧТЧ sШЧuМu ШrtКвК хıФКЧ ЛТr хКХışmК tКrгıНır. PШгТtТЯТst
НöЧОmТЧ ОНОЛь tОЧФТtХОrТЧНО ЯО НТХЛТХТm хКХışmКХКrıЧНК üsХûp ТЧМОХОmОsТnin
ЛТr tКrКПК ЛırКФıХmК sОЛОpХОrТЧТ ОsОrТ ОХО КХış tКrгıЧНКФТ КвrıХıФtК НКСК вОrТЧНО
ЛТr söвХОвТşХО ТЧМОХОmОЧТЧ mОtШНuЧu ШХuşturКЧ КЧХКвış ПКrФХıХığıЧНК КrКmКФ
yerindО ШХur.” (AФtКş Қ998:Қ37)
ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ’ıЧ üsХûЛu tКЧımХКmКsı ЯО üгОrТЧНО НurmКsı
sКЧКtФсrı КЧХКmК ТstОğТЧНОЧ ФКвЧКФХКЧmКФtКНır. AвЧı гКmКЧНК üsХûp,
öğrОЧОrОФ ФКгКЧmК, ОğТtТm ЯО вКşКЧtı pШгТtТЯТst sТstОmТЧ ОНОЛТвКt
НОğОrХОЧНТrmОХОrТЧНО ТгХОНТğТ вШХНur. Bu вШХНК КsıХ КmКх sКЧКtФсrı
tКЧımКФtır.
ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ’К РörО, хОЯrОЧТЧ ЛТгНОФТ tОsТrХОrТ, (ırs) ırsТвОt,
ТtТвКt (РОХОЧОФ, РörОЧОФ), sОЯТЧНТrТМТ ЯОвК üгüМü СКНТsОХОr mОrМОФХОrТЧНОЧ
РОхtТФtОЧ sШЧrК, şКСsТвОtТmТгТЧ müСrüЧü НО КФtКrıp, tКşımış ШХКrak birer eser
şОФХТЧНО ШФuвuМuХКrК ОmКЧОt ОНТХТr. BurКНК ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ’ıЧ H.
TКТЧО’ТЧ ırФ, muСТt, КЧ ЧКгКrТвОsТЧТ ЛТr mОtШt ШХКrКФ sОхtТğТЧТ ЯО uвРuХКmКФ
ТstОНТğТЧТ РörmОФtОвТг. BТr sКЧКtФсrıЧ НıştКФТ ШХКвХКr ЯО НurumХКrК ФКrşı
хКЛuФ ОtФТХОЧОЧ ЛТr ruСu, ruСТ ЛТr şКСsТвОtТ ШХmКФХК ЛОrКЛОr ШЧК РıНК ШХКЧ (ШЧu
ЛОsХОвОЧ) ЛТrtКФım öгОХ müЧКsОЛОtХОr НО mОЯМuttur. EХОştТrmОЧО РörО Нış
şКrtХКrı НК ОНОЛТ ОsОrТ НОğОrХОЧНТrТrФОЧ Рöг öЧüЧНО tutmКФ РОrОФТr: “MuСТtТЧ
ЛТгНОФТ tО’sьrсtı ırs, Т’tТвсН, КСЯКХ-i elime veya ahval-Т mОsОrrОt ЛКСşОНОЧ
mütОşОФФТХ КНОsОХОrНОЧ mürûr ОttТФtОЧ sШЧrК СсtОm-Т şКСsТвОtТmТгТ ЧКФХ ЯО
СсmТХ ШХКrКФ ЛТrОr ОsОr şОФХТЧНО ФКrТХОrО tОЯНТТ ШХuЧur. BТr sКЧ’КtФсrıЧ
СКrТМНОФТ СКНТsсt ЯО КСЯКХО ФКrşı sОrьü’t - tОsТr ЛТr rûСu, ЛТr şКСsТвОt-Т rûСТвОsi
ШХmКФХК ЛОrКЛОr ШЧК РıНК ШХКЧ ЛТrtКФım müЧсsОЛсt-ı СusûsТвОsТ НО
mОЯМûttur.” (s. 4)
ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ, AЛНüХСКФ HКmТt’ТЧ, НОСсsıЧК КТt uЧsurХКrıЧ
ЯОrсsОt вШХuвХК ФОЧНТsТЧО РОхtТğТЧТ НüşüЧür. DКСК Ш НШğmКНКЧ öЧМО ЛüвüФ
ЛКЛКsı AЛНüХСКФ MШХХК, tШruЧuЧuЧ sКЧКtıЧНКФТ вОtОЧОğТЧТ СКгırХКmıştır.
HКmТt’ТЧ НОНОsТ ЯО ЛКЛКsı НК ТХТmХО ЯО ОНОЛТвКtХК uğrКşКЧ ФТşТХОrНТr.
DШХКвısıвХК HКmТt НШğuştКЧ ЛТr sКЧКtхıНır. Bu ЧШФtКНК ЯОrКsОtТЧ ЧО ФКНКr
öЧОmХТ ШХНuğu ШrtКвК хıФmКФtКНır: “PОНОrТ ЯО ЛüвüФ pОНОrТ гОФс ЯО
mК’ХûmсtХКrıвХК гКmКЧХКrıЧıЧ ОЧ ЛüвüФ, ОЧ müstОsЧК ТСtТrКmХКrıЧК

223
 Hacer Gülşen

ТХtТПКtХКrıЧК ЧсТХ ШХНuФХКrıЧК ЛТЧсОЧ AЛНüХСКФ HКmТН ТХФ РТrвОsТвХО ЛОrКЛОr

muСТtТЧНО вКХЧıг СüsЧ, вКХЧıг ЛОНсвТ’Рörmüştü.” (s. 4) HКmТt, MТХсНТ 5 ŞuЛКt
Қ85қ tКrТСТЧНО BОЛОФ’tО НüЧвКвК РОХmТştТr. DШğКХ РüгОХХТФХОrТвХО Лu muСТt,
sКЧКtФсrК ЯОrКsОt вШХuвХК ТЧtТФКХ ОНОЧ uЧsurХКr ФКНКr tОsТr ОtmТştТr:
“EПrОЧМь 5 ŞuЛКt Қ85қ tКrТСТЧНО НШğНuğu гКmКЧ ЧКгКrХКrı ЧКФş-ı
hasende tabiatin cilve-РсС-ı ЧОПсТsТ ШХКЧ BОЛОФ ФШвuЧНКФТ ОşФсХ-i
muhtelifesini birer birer varis-Т КsсХОt ЯО rТФФКt-Т rûСuЧК ЧКФХОtmОФ СusûsuЧНК
tОrОННüН ОtmОНТ… MК’sûm НТmсğıЧК tuХû’, Рurup, НОЧТг, НКğ, uгКФtК İstКЧЛuХ
СОr РüЧ вОЧТ ЛТr mıгrКЛ-ı СКssсsТввОtХО вОЧТ вОЧТ ТЧМОХТФХОr, СüsЧХОr, СКвКХХОr
ЧКФşОНТвШrНu… MОЯМûНТввОtТЧНОФТ mсвО-Т mОЯrûs-ı sКЧ’КtıЧ tОЯsь’ЯО
ТЧФТşсПıЧК tКЛТКt НО ЛТr müОssТr сmТХ ШХmuştu.” (s. 4)
ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ, HКmТt’ТЧ İХФ ЯО OrtКШФuХ tКСsТХТЧТ BОЛОФ ЯО
RumОХТ HТsКrı mОФtОpХОrТЧНО sıФıЧtıХı ЛТr СКЯК ТхТЧНО tКmКmХКНığıЧı ЛОХТrtТr.
BuЧНКЧ sШЧrКФТ ОğТtТmТ ТхТЧ AЛНüХСКФ HКmТt, FrКЧsК’вК РТtmОФХО ЛТrХТФtО
sonradan Meclis-Т MКсrТП RОТsТ (MТХХТ EğТtТm BКФКЧı) ШХКЧ SОХТm EПОЧНТ’НОЧ
НО TürФхО ЯО ArКpхК НОrsТ КХır.
HКmТt, Қ0 вКşıЧНК ЛТr PКrТs sОвКСКtТ вКpКr. PКrТs’О ТХФ РТНОЧ TürФ
хШМuğu AЛНüХСКФ HКmТt’НТr. OrКНК uгuЧ sОЧОХОr ФКХmış, kolejlerden birinde
FrКЧsıгМКsıЧı ТХОrХОtmТştТr. ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ’К РörО, sОвКСКt, ЛТгО Лu
НсСТвТ СКгırХКmıştır: “TсХТ’ Лu гОФс-вı сtОşьЧ sКЧ’Кtı mКsЧû’ЯО РКвr-ı
mКsЧû’mКСсsТЧ ЯО ЛОНсвТ’НОЧ müstОПьН ОtmОФ, Лu НТmсğı ЛütüЧ ОsЛсЛ ЯО
КЯсmТХ-Т tОФсmüХО mК’rûг ОtmОФ ТхТЧ ШЧК ШЧ вКşıЧНК ЛТr PКrТs sОвКСКtТ ЛТХО
СКгırХКmıştı. PКrТs’О ТХФ РТНОЧ TürФ хШМuğu AЛНüХСКФ HКmТt BОв’НТr. OrКНК
ЛТrхШФ sОЧО ФКХmış, ФШХОУХОrНОЧ ЛТrТЧНО FrКЧsıгМКsıЧı ТФmсХ ЯО Тtmсm
ОвХОmТştТ. İştО Лu GКrЛ sОвКСКtТ сsсrıЧНК mОЯМûН tОМОННüНсtıЧ ОsКsХКrıЧı вТЧО
tОЯНь’ТХО ЛТгО ЛТr НсСь-Т müМОННТН ТСsсr ОtmТştТr.” (s. 6)
HКmТt, PКrТs’tОЧ НöЧНüФtОЧ sШЧrК Қ4 вКşХКrıЧНК mККşsıг ШХКrКФ
TОrМümО OНКsı’ЧК mОmur ШХur. İrКЧ’К ТsО Қ7, Қ8 вКşХКrıЧНК РТНОr. ŞКСКЛОttТЧ
SüХОвmКЧ’К РörО Лu ТФТ muСТtТЧ ШЧuЧ üгОrТЧНО tОsТrТ ЛüвüФtür: “PКrТs’tОФТ
rü’вс-вı tОМОННüННОЧ sШЧrК İrКЧ’ıЧ ЛКвРıЧ ЧКгХı sКЧ’КtФсr sьmсsıвХК РöгХОrТ,
rûСu, НТmсğı НШХmuştu… PКrТs’tОФТ sКr’К-Т ПК’сХТввОt ЯО tОМОННüНХО
mОЯМûНТввОtТЧНО uвКЧКЧ şТmşОФХОr İrКЧ’ıЧ mКğrûr-ı mсгь, mКrьг Т’tТmсН-ı
tekсmüХ uПuФХКrıЧНК süФût ЯО süФûЧХК, tОЯОФФüХ ЯО tОЯКФФuПХК ФКrşıХКmıştı.
BТrТ ШЧК sТsХТ, müşОЯЯОş ЛТr rü’вс–вı МОНьНХО ЛТr ЧüЯО-Т вО’s ЯО mКСrûmТввОt,
НТğОrТ ЛТr mсгь-Т pür–şОrОП-Т sКЧ’КtХО mКğrûr ЛТr СТss-Т tОЯОФФüХ ЯО tОsХьmТввОt

224
Şahabettin Süleyman’ın Tenkit Anlayışı ve Tendikât-ı Edebiyelerinde Abdülhak
Hâmit Hayatı ve Sanatkâr

ТХФК’ОttТ… BТrТ ШЧК СКвКt mütОmсНТвОЧ ТХОrХТвШr НТвО СТtсЛ ОttТ, НТğОrТ ЛКФ
ЛuЧХКrК, ЛКФ Лu mКгТвО! İştО СКвсt ЛuНur. DТвО ЛКğırНı…
BТrТ AЛНüХСКФ HКmТt’НОФТ гОФс-вı mсгь-Т şОФФЧТ НТğОrТ rûС-ı mсгь-i
mОrЛûtuЧu ШФşКНı… ГсtОЧ сsсrıЧНК Лu ТФТ tОsТr ЛТrЛТrТЧТ tК’ФьЛ ОНОr… İrКЧ
muСьtТ Лu şОrОПХТ mОЯМûНТввОt üгОrТЧНО pОФ, pОФ ЛüвüФ ЛТr sТСТr ЯО ПüsûЧХК
вКşКmıştır.” (s. 7)
AЛНüХСКФ HКmТt, PКrТs ЯО İrКЧ muСТtХОrТЧТЧ, Лu ТФТ гıt muСТtТЧ
tОsТrХОrТЧО ЛКğХı ШХКrКФ НКСК қ0 вКşıЧНК СКЧРТ muСТtО КТt ШХНuğu ФШЧusuЧНК
ЛТr ФКrКrsıгХığК НüşmОвО ЛКşХКr. BОЛОФ KШвu’ЧuЧ НОğТşОЧ, РüгОХ şОФТХХОrТ,
PКrТs’tОФТ вОЧТХТФ ЯО ПККХТвОt, İrКЧ’ıЧ ЛüвüХü СКЯКsı, СОmОЧ СОr şОв HКmТt’Т
etkilemektedir.
İХФ ЛüвüФ КМıвı ТsО ЛКЛКsı TКrТСхТ HКвruХХКС EПОЧНТ’ЧТЧ ЯОПКtıвХК
СТssОНОЧ HКmТt, İstКЧЛuХ’К РОХНТğТ гКmКЧ Maliye-Т MüСТmmО ФКХОmТЧО
ФüхüФ ЛТr mККşХК tКвТЧ ОНТХТr. İХФ ОsОrТ ШХКЧ Mâcerâ-yı Aşk’ı вКвımХКr. O НК
ЛütüЧ şКТrХОr, ЛütüЧ rШmКЧtТФХОr (СКвсХТХОr) РТЛТ НОЯХОt ФКХОmХОrТЧТЧ КХışıХmış
ТşХОrТЧО ФОЧНТsТЧТ ЯОrОmОmТş, Лu ТşХОrО ФКrşı ФuЯЯОtХТ ЛТr ЛКğХıХıФ
hissОНОmОmТştТr. BuЧНКЧ НШХКвı сmТrХОrТ HКmТt’ТЧ ФöşОsТЧНО ФОЧНТ ТşХОrТвХО
uğrКşmКsıЧı ТstОmОmТştТr. ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ’К РörО, HКmТt’ТЧ “ХТsсЧıЧНКФТ
sТСТr ЯО ПüsûЧu, ФuНrОt ЯО mОtсЧОtТ СТssОНОmОвОЧ, КЧХКmКвКЧ Лu ФöСЧО
НТmсğХКr, Лu mКğrûr МсСТХХОr ЛТr tarz-ı muСКФФТrНО HсmТt ТхТЧ КЯuФКt РТЛТ
вКгıвШr, НОrХОrНТ.” (s. 7)
Bu sırКХКrНК HКmТt ОЯХОЧmОФ ТstОr: “Bu ОsЧсХКrНК HКmТН’НО вОЧТ,
ФКЯь ЛТr СТs uвКЧıвШr: ТСtТвсМ- ı ТгНТЯсМ…” (s. 7) FКФКt ФКrКrsıгХığı, ruСuЧНКФТ
НОğТşmО ТСtТвКМı, КНКвХКrı Қ5 РüЧ sШЧrК tОrk etmesine sebep oluyor, yeniden
ЛТr КНКв КrКЧıвШr. NТСКвОt SuХtКЧ HКmТН’ТЧ MКЛОвЧМТХОrТЧНОЧ NОş’Оt BОв’ТЧ
ФıгıвХК ОЯХТХТğТ ФКrКrК ЛКğХКЧНığı sırКНК Makber’Т ТХСКm ОНОЧ ЯО sКСТЛОsТ ШХКЧ
FКtmК HКЧım РОХОrОФ: -EЯХОЧТвШrsuЧuг, ЛuЧuЧ ТхТЧ sТвКСХКr РТвОМОğТm, Нer.
BuЧuЧ üгОrТЧО FКtmК HКЧım’ХК ОЯХОЧТr. ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ ОsОrТЧНО,
FКtmК HКЧım’ıЧ КНıЧı ЯОrmОг. OЧНКЧ СОp Makber’Т ТХСКm ОНОЧ ЯО sКСТЛОsТ
ШХКЧ ФТşТ ТПКНОsТвХО ЛКСsОНОr.
AЛНüХСКФ HКmТt, PКrТs ОХхТХТğТ ФсtТpХТğТЧО tКвТЧ ОНТХТr. OrКНК
VКХКЧtТЧО КНıЧНК ЛКşФК ЛТr ФКНıЧХК РöЧüХ ТХТşФТsТ ШХur. ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ’К
РörО: Divaneliklerim КНХı ОsОrТЧТ ФısmОЧ ТХСКm ОНОЧ ФТşТ Лu ФКНıЧНır. Bu
КşФtКЧ sШЧrК PКrТs’tО EuРОЧТО КНıЧНК ЛТr mürОЛЛТвОвО сşıФ ШХur. EsКsОЧ

225
 Hacer Gülşen

AЛНüХСКФ HсmТt ФКНıЧХКrıЧ sОЯНТğТ ЯО tutФuЧ ШХНuğu ЛТr şКТrНТr. AЧМКФ

КşКğıНК вОr КХКЧ mısrКХКrı вКгmКФ ТхТЧ şКТrТЧ НО КşФК mОввКХ ЛТr tКrКПı НКТmК
mevcuttur.
“NО ФКНКr КşФХК sОЯОrНТ ЛОЧТ
AМКЛК şТmНТ ЧОrОНОНТr нУОЧТ? (EuРОЧТО)”
Bu sırКНК şКТr, КТХОsТЧТ, кКmХıМК’вı, BОЛОФ’Т НüşüЧmОвО ЛКşХКr.
İstКЧЛuХ’К РОХТr. Fakat Nesteren КНХı ОsОrТ sОЛОЛТвХО pКНТşКСıЧ ОmrТвХО
mОmurТвОtТ ОХТЧНОЧ КХıЧır. ВОЧТ ЛТr вОr КхıХıЧМКвК ФКНКr HКвrОttТЧ PКşК ШЧК
yКrНım ОНОr. NТСКвОt BОХРrКt sОПКrОtТЧНО ЛТr mОmurТвОt tОФХТП ОНТХТr. ŞКТr, Лu
РörОЯО РТtmОг ЯО İstКЧЛuХ’НК pКrКsıг ЯО ТşsТг ФКХır. ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ,
HКmТt’ТЧ НurumuЧu КМı, sТвКС ЛТr sОПКХОt ШХКrКФ вШrumХКr. AЧМКФ Лu вШФХuФ,
sОПКХОt şКТr ТхТЧ ОЧ ЛüвüФ ТХСКm ФКвЧКğıНır. HКmТt’ТЧ ОЧ хШФ ОsОr вКгНığı
НöЧОm Лu НöЧОmНТr. KТtКpхıХКr ТЧsКПsıгНır. KüхüФ ЛТr pКrК ФКrşıХığıЧНК
eserlerТЧТ КХırХКr. KТtКpХКrıЧıЧ СОr СКФФıЧı ФОЧНТХОrТЧО ЛırКФtırırХКr. HКmТt’ТЧ
вШФsuХХuğuЧК ФКrşı ТХРТsТг ЯО КХКвМı ЛТr tКЯır ТхТЧНО ЛuХuЧuХmuş, NКmıФ
KОmКХ’ХО mОФtupХКştığı ТхТЧ HКsКЧ PКşК KКrКФШХuЧНК, sШrРuвК ЛТХО хОФТХmТş,
вКrРıХКЧmıştır. O КrtıФ şüpСОХТ ЛТr şКСıstır. ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ, Лu sОЛОpХО
HКmТt’ТЧ ruСuЧНК ЯО НКЯrКЧışХКrıЧНК ЛКгı РКrТpХТФХОrТЧ mОвНКЧК РОХНТğТЧТ
söвХüвШr. MОsОХс ЛТr РüЧ HКmТt, SКmТ PКşК-гсНО BсФТ BОв’ТЧ ОЯТЧНО ШНКНКФТ
sıМКФХıФtКЧ sıФıХıвШr; pОЧМОrОвТ КхıвШr, ОХТЧНОФТ ЛКstШЧu ТХО МКmı ФırıвШr ЯО
bunu bir yenilik, yeni bir fikir farz ediyor.
BТr sürО sШЧrК HКmТt, BОrХТЧ KШЧsШХШsХuğuЧК mОmur ШХКrКФ tКвТЧ
ОНТХТr. AЧМКФ ОşТЧТ КХНКtmКФ НüşüЧМОsТ ШЧu Лu ФКrКrıЧНКЧ ЯКгРОхТrТr. İгmТr
вШХuвХК вШХК хıФКr. AЧМКФ sШЧrК tОФrКr İstКЧЛuХ’К НöЧОr. GОхim derdi
sebebiyle kararıЧı НОğТştТrТr. OНОssК вШХuвХК BОrХТЧ’О РТtmОвО ФКrКr ЯОrТr.
OНОssК’НКЧ PШtТ şОСЛОЧНОrХТğТЧТ (ФШЧsШХШsХuğuЧu) ТstОr ЯО tКвТЧ ШХur. PШtТ
ФШЧsШХШsХuğuЧuЧ mККşı вШФtur. ВТЧО pКrКsıгХıФ РüЧХОrТ ЛКşХКr. PШtТ’НОЧ GШХШs
ФШЧsШХШsХuğuЧК tКвТЧ ОНТХТr. EşТ FКtmК HКЧım КrtıФ СКstКХКЧmКвК ЛКşХКmıştır,
ШЧuЧ ТхТЧ НО ЛТr sОвКСКt, ЛТr СКЯК НОğТşТФХТğТ РОrОФmОФtОНТr. Duhter-i Hindu
GШХШs’НК вКгıХmış ЛТr ОsОrНТr.
АКsСТЧРtШЧ sОПТrТ şОСЛОЧНОrТ ТşХОrТ müНürü ГТвК PКşК’ЧıЧ вКrНımıвХК
HКmТt “BШmЛКв” ФШЧsШХШsХuğuЧК КtКЧır. FКtmК HКЧım’ıЧ СКstКХığı ШХКЧ
ЯОrОm ТвТХОşmОвО ЛКşХКmıştır. HКmТt ЧОşОХТНТr. AЧМКФ ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ’К
РörО HКmТt’ТЧ СКвКtıЧНК СОr şОв РОхТМТ ЯО НОğТşФОЧНТr. FКtmК HКЧım’ıЧ

226
Şahabettin Süleyman’ın Tenkit Anlayışı ve Tendikât-ı Edebiyelerinde Abdülhak
Hâmit Hayatı ve Sanatkâr

СКstКХığı ЛТrНОЧ ЛТrО şТННОtХОЧТr. İstКЧЛuХ’К РТtmОФ üгОrО FКtmК HКЧım ЯО

HКmТt вШХК хıФКrХКr. AЧМКФ BОвrut’К ФКНКr РОХОЛТХТrХОr. BОвrut’К хıФtıФХКrıЧıЧ
ОrtОsТ РüЧü FКtmК HКЧım ЯОПКt ОНОr. NО вКгıФ ФТ, FКtmК HКЧım’НКЧ РОrТвО
BОвrut’tК ЛТr mОгКr ФКХır. HКmТt ЛurКНК ЛТr ШНКвК хОФТХОrОФ ФırФ РüЧ ШНКНКЧ
хıФmКг, Makber’Т вКгКr. BТrФКх НОПК ТЧtТСКr РТrТşТmТЧНО ЛuХuЧur. HТхЛТr şОв
şКТrТ tОsОХХТ ОtmОг. İСtТвКr LКХКsı, Лu НurumК хКrО ЛuХmКФ ТхТЧ FКtmК HКЧım’К
хШФ ЛОЧгОвОЧ, FОrТНО КНıЧНК НКЧsхı ЛТr ФКНıЧı şКТrТЧ вКЧıЧК РОtТrТr. ŞКСКЛОttТЧ
SüХОвmКЧ, HКmТt’ТЧ FКtmК HКЧım’ıЧ öХmОНТğТЧО РОхТМТ ЛТr sürО НО ШХsК
sОЯТЧНТğТЧТ ЛОХТrtТr: “BОвrut’К хıФtıФХКrıЧıЧ ОrtОsТ РüЧü mОЯt ШХuЧmuş. HсmТt
НО вОr КХtıЧНК ЛТr ШНКвК türЛОНсr РТЛТ хОФТХmТştТr. MКФЛОr Лu ШНКНК вКгıХmış,
ФırФ РüЧ HКmТt Лu ШНКНКЧ хıФmКmıştır. BТrФКх НОП ’КХКr ТЧtТСсrК ЛТХО ФКsНь
ОtmТştТr. HТхЛТr şОв şсТrТ tОsОХХь ОНОmТвШr, вКЧıЧНК ЛТr ТСtТвсr СОr РüЧ НКСК
гТвсНО ЧОЯmьН ШХuвШr, СОr РüЧ tОsОХХь ОtmОФ СusûsuЧНК suûЛОtО uğruвШrНu…
HКttс ТСtТвКr ЛТr РОМО Лu вО’s-Т РКвЛûЛОt-Т ЧТsсвı вТЧО ЛТr ФКНıЧХК, вТЧО ЛТr
mОЯМûНХК tОНсЯТ ОtmОğТ НüşüЧmüş. ŞсТrО сЧТ ЛТr rüвс-вı ЧûşьЧ ЯО sШЧrК ЛТr
вО’s-Т ТЧФТsсr-ı СКвКХ tОСТввО ОtmТştТ… FОrТНО ЧсmıЧНК ЛТr rКФФсsО ЛТr РОМО,
BОвrut’uЧ tКtХı, sсФТЧ pür-şТТr КФşКmХКrıЧНКЧ ЛТrТЧНО ЛОвКгХКrК ЛürüЧmüş,
şсТrТЧ вКЧıЧК РОХmТştТ… ŞсТr sОЯРТХТ öХüsüвХО Ш ФКНКr mОşЛû’ТНТ ФТ…
Birdenbire Makber müХСТmОsТЧТЧ ЛК’sü ЛК’НО’Х-mОЯtТЧНОЧ şüpСОХОЧmТş,
sОЯТЧmТştТ…” ( s.Қ4)
HКmТt’О İstКЧЛuХ’К НöЧНüФtОЧ sШЧrК LШЧНrК ФШЧsШХШsХuğuЧНК
BКşФсtТpХТФ РörОЯТ tОФХТП ОНТХТr. HКmТt, SКmТ PКşК гсНО SОгКТ ТХО ШrКНК
ЛuХuЧmКФ ТstОğТвХО Лu tОФХТПТ ФКЛuХ ОНОr. FКФКt SКmТ PКşК гсНО SОгКТ BОв
РörОЯНОЧ КХıЧır. LШЧНrК’НКФТ СКвКtı ЛurКЧıЧ гОЧРТЧ, ФТЛКr tШpХuХuФХКrıЧda
РОхОr. GШrТssО КТХОsТЧО mОЧsup ЛТr ФКНıЧХК ТХТşФТsТ ШХur. MТss GШrТssО, HКmТt’О
“sТгО İЧРТХТгМО öğrОtОвТm” НОr. нЧМО HКmТt ЛuЧu ЛТr şКФК гКЧЧОНОr. HКmТt Лu
sırКНК 35 вКşХКrıЧНКНır. EЯХТХТğО MТss GШrТssО’ЧТЧ КТХОsТ НО rКгı ШХur ПКФКt
mОsОХОЧТЧ mКННТ вöЧü НТФФКtО КХıЧНığıЧНК КТХО HКmТt’ТЧ ФıгХКrıЧı mutХu
ОНОmОвОМОğТЧО ФКrКr ЯОrТr. BКЛК ФıгıЧı КХКrКФ sОвКСКtО хıФКr. HКmТt вТЧО
ümТtsТгНТr. İЧtТСКr ОtmОФ üгОrО ТФОЧ EmТЧ EПОЧНТ КНıЧНК ЛТr ФТşТ HКmТt’Т tО-
sОХХТ ОНОrОФ СКвКtК НöЧНürür. ŞКТr ЛТr ОЯО pКЧsТвШЧОr ШХur. BurКНК MТss
CКХЯОrtТ КНıЧНК РОЧх, РüгОХ ЛТr ФıгК rКstХКr, ШЧК сşıФ ШХur. GörüХНüğü РТЛТ
HКmТt ТхТЧ ОЧ ЛüвüФ ТХСКmı ЯОrОЧ КşФtır. MТss CКХЯОrtТ ТХО ШХКЧ ТХТşФТsТ ТsО
uгuЧ sürmОг.

227
 Hacer Gülşen

Finten İЧРТХtОrО’НОФТ Лu СКвКtıЧıЧ ТгХОrТЧТ tКşımКФtКНır. HКmТt, Finten

ile Zeynep КНХı ОsОrХОrТЧТ Ш гКmКЧıЧ MТХХТ EğТtТm BКФКЧХığıЧК ЛКstırıХmКФ
üгОrО РöЧНОrТr. Finten’ТЧ ЛКsımıЧК tКrТСхТ MurКt BОв’ТЧ incelemesinden
sonra izin verilir. Zeynep ТsО SКХКСТ КНıЧНКФТ ЛТr СКПТвО вüгüЧНОЧ “sКrКвХК,
OsmКЧХı СКЧОНКЧıвХК ОğХОЧТвШr” НüşüЧМОsТвХО вКsКФХКЧır. HКmТt РörОЯНОЧ
КХıЧıЧМК İstКЧЛuХ’К НöЧmОФ гШruЧНК ФКХır. SКНrТ, SürОввК BОвХОrТЧ
ФıХКЯuгХuğuвХК SuХtКЧ HКmТt’О “ОНОЛТвКtХК uğrКşmКЧıЧ СüФümНКrК вКФışКМКФ
ПТФТrХОrО КвФırı ШХНuğuЧu ЛТХmТвШrНum ЛuЧНКЧ sШЧrК uğrКşmКm” mКЧКsıЧНК
ЛТr НТХОФхО tКФНТm ОНОr. SuХtКЧ HКmТt НО mОmurТвОtТЧ ТКНОsТ СususuЧu
SКНrКгКm KсmТХ PКşК’вК ЛТХНТrТr. BШmЛКв ФШЧsШХШsХuğu вК НК LШЧНrК ОХхТХТğТ
müstОşКrХığıЧНКЧ ЛТrТЧО tКвТЧ ШХmКsı tОФХТП ОНТХТr. HКМı AХТ PКşК’ЧıЧ
вКrНımıвХК tОФrКr LШЧНrК’вК tКвТЧТ СКФФıЧНК ЛТr ФКrКr хıФКrıХır. İФТЧМТ ОЯХТХТğТ
Лu tКвТЧНОЧ sШЧrК РОrхОФХОşТr. ŞКТr, BКrТtШЧ OtОХТЧНО (HôtОХ BКrвtШЧ), CХШЯОr
ailesine mensup, o sırКХКrНК Қ9 вКşХКrıЧНК ШХКЧ NОХХв’вО rКstХКr. BurКНК
ФКrşıХıФХı ШХКrКФ şöвХО ЛТr ФШЧuşmК РОхОr:
“- MТss ФОşФО sТгТЧ РТЛТ ЛТr ФКНıЧım ШХsК ТНТ…
- Demek beni istiyorsunuz?
- EЯОt…
- O СКХНО ЛОЧ НО rКгıвım…”
Bu ЛТrФКх söгХО ОЯХТХТğО ФКrКr ЯОrТХТr. HКmТt, NОХХв HКЧımХК қҚ sОЧО
вКşКr ЯО ЧТФсСХКrı 3 НОПК ФıвıХır. İХФТ “EЯХТХТФ SöгХОşmОХОrТ İНКrОСКЧОsТ”ЧНО,
НТğОrТ HТЧНТstКЧ’НК ЛТr НТğОrТ НО İstКЧЛuХ’НК ФıвıХır. NОХХв HКЧım РКвОt КФıХХı,
гКrТП, tОmТг ЛТr ФКНıЧНır. HКmТt’О mutХu, sКФТЧ ЛТr СКвКt ЯОrТr. HКmТt’ТЧ ЛТr
НТğОr КşФı ТsО, “DКЧs sОrpКЧtТЧО (ВıХКЧ DКЧsı)” ШвЧКвКЧ FХШrОЧМО AsСХв
КНıЧНК ЛТr ФКНıЧНır. Bu ФКНıЧ, HКmТt’Т ЛütüЧ ФКНıЧХКrıЧ üstüЧНО ЛТr КşФХК
ФОЧНТsТЧО ЛКğХКr. нвХО ФТ ОşТЧО sКНКФКtТЧО rКğmОЧ Лu ФКНıЧı tОrФ ОНОmОг.
İФТЧМТ ОşТ “MТss NОХХв” FКtmК HКЧım РТЛТ ЯОrОmНОЧ ЯОПКt ОttТğТ гКmКЧ Лu
ФКНıЧ HКmТt’Т tОsОХХТ ОНОr. ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ’К РörО, HКmТt BОв’ТЧ СКвКtı
ЛТгО ШЧuЧ DШğu ЯО BКtı’ЧıЧ РüгОХХТФХОrТвХО ЛОsХОЧmТş, ФКrКrsıг ЛТr ruСК sКСТp
ШХНuğuЧu, СКвКtıЧıЧ üгüЧtü ЯО ФОНОrХОr ТхТЧНО РОхtТğТЧТ, şКТrХТФ СТssТЧТ ırsОЧ
(ırsТвОtО ЛКğХı ШХКrКФ) ЯО muСьtТЧТЧ (хОЯrОsТЧТЧ) КМıХКrıвХК ФКгКЧНığıЧı РöstОr-
mОФtОНТr. AвrıМК şКТrТЧ mТгКМıЧıЧ гКвıП, КşФК mОввКХ ЛТr mТгКМ ШХНuğuЧu НК
РörmОФtОвТг: “HКmТt BОв’ТЧ РöstОrТХОЧ Лu СКвКtı ЛТгО ШЧuЧ ŞКrФ ЯО GКrЛ
mКСсsТЧТ ТХО ЛОsХОЧmТş mütОrОННТН, ФКrКrsıг ЛТr rûСК mсХТФ ЛuХuЧНuğuЧu,

228
Şahabettin Süleyman’ın Tenkit Anlayışı ve Tendikât-ı Edebiyelerinde Abdülhak
Hâmit Hayatı ve Sanatkâr

СКвКtıЧıЧ вО’s ЯО сХсm ТхТЧНО РОхtТğТЧТ, СТss-Т şсТrТвОtТЧТ ırsОЧ ЯО tООssürсt-ı

muСьtТвО ТХО КСг ОttТğТЧТ tКmКmıвХК КЧХКtıвШr… ЯО ЛТr НО гКТП, mОввсХ-Т КşФ ЛТr
mТгсМıЧ sсСТЛТ ШХНuğuЧu РöstОrТвШr… EsсsОЧ ОsОrХОrТmТгНО НКТmК ЛКşФК РöгХОr
ЛКşФК ЯüМûНХКr ЛТгНОЧ гТвсНО вКşКr, ЛТгНОЧ гТвсНО СКФ sКСТЛТНТr…” (s. Қ8)
ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ, HКmТt’ТЧ ЛКşКrısıЧı, sКЧКtıЧıЧ ЛüвüsüЧü
üгüЧtüХОrТЧТ ЯО НuвРuХКЧmКХКrıЧı ЛТr ФütХО СКХТЧНО tШpХКmКsıЧК, Лu НuвРuХКrı
Квırt ОtmОФsТгТЧ ФсğıtХКrК РОхТrmОsТЧО ЯО ШФurХКrıЧК Ш СКХТвХО ЛКşКrıХı ЛТr
şОФТХНО НuвurmКsıЧК ЛКğХКr. HКmТt’ТЧ şТТrТЧНО ПТФТrНОЧ öЧМО СТs ЯО ruС
ФОЧНТsТЧТ СТssОttТrТr. OЧНК СОr şОв СТs şОФХТЧНОНТr. OЧu КЧМКФ НОСс ТХО
КхıФХКmКФ ЯО ТПКНО ОtmОФ mümФüЧНür. DсСТ СТssОttТğТ şОвХОrТ НüşüЧОrОФ ЯО
НТФФКtХО ТЧМОХОmОвО ТСtТвКх НuвmКФsıгıЧ ЛТrНОЧЛТrО вКгıХКr ЯО şОФТХХОr
КrКМıХığıвХК РöstОrТp mОвНКЧК хıФКrКЛТХТr. DсСТНО üгüЧtüХОr ЛТrЛТrТЧТЧ КrНı sırК
РОХТr. BütüЧ ФuЯЯОt КrНı sırК РОХОЧ Лu ОtФТХОrТЧ ЛТr вığıЧ СКХТЧНО
ЛuХuЧmКsıЧНКЧ НШХКвıНır. TКСХТХ ЯО НüşüЧmО ФКЛТХТвОtТЧТ ШХumsuгХКştırКЧ ЯО
вШФ ОНОЧ şОв ТsО НuвРuХКЧmКЧıЧ Кşırı ШХmКsıНır. DсСТЧТЧ üгüЧtüХОrТЧТ,
НüşüЧОЛТХОМОФ ЛТr гКmКЧı НК вШФtur: “OЧНК СОr şОв СТs şОФХТЧНОНТr… нвХО ЛТr
kabiliyet-Т tКСКssüsТвО mсХТФtТr ФТ… AЧМКФ ШЧu НОСс ТХО ьгсС ЯО ТПсНО ОtmОФ
mümФüЧНür… DсСТ СТssОttТğТ şОвХОrТ tОПОФФür ЯО müХсСКгКвК muСtсМ
ШХmКФsıгıЧ ЛТrНОЧЛТrО Сutût ЯО ОşФсХ ЯсsıtКsıвХК СсrТМОЧ ТгСсr ЯО ТrсО
ОНОЛТХТr… DсСТНО tООssürсt ЛТrЛТrТЧТ ЯОХв ЯО tК’ФьЛ ОНОr ЯО ЛütüЧ ФuЯЯОt ЯО
mОtсЧОt-i haвсХТвО Лu tО’sТrсt-ı mütОсФıЛОЧТЧ ЛТr вığıЧ СКХТЧНО ЛuХuЧmКsıЧК
ЛТЧсОЧНТr. VО ФКЛТХТвОt-Т tКСХьХТвОвТ, ФКЛТХТвОt-Т tОПОФФürь sОХЛ ЯО ТгсХО ОНОЧ
şОв ПКrt-Т tКСКssüstür… TООssürсtıЧı, НüşüЧОЛТХОМОФ ЛТr гКmКЧК mсХТФ
ШХКmКНığı РörüХür.” (s. Қ9)
ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ’К РörО, AЛНüХСКФ HКmТt BОв, СОr şОвНОЧ öЧМО
ЛТr sКЧКtФсrНır. O öЧМО sКЧКtıЧı НüşüЧür. BКşФК ЛТr şОв НüşüЧОmОг. NКmıФ
KОmКХ’ТЧ, sКЧКtı ЯКsıtК sКвНığı şОвХОrТ HКmТt, sКЧКtıЧ ЯКsıtКsı ШХКrКФ ФuХХКЧır:
“BuЧХКr öвХО söгХОrНТr ФТ ЛТrКг НüşüЧüХmüş ШХsКвНıХКr ЛütüЧ şТННОt ЯО
ФuЯЯОtХОrТЧТ РКТЛ ОНОМОФХОrТ РТЛТ ЛОХФТ НО söвХОЧmОгХОrНТ. VО ЛuЧК ЛТЧсОЧНТr
ФТ AЛНüХСКФ HсmТН BОв СОr şОвНОЧ ОЯЯОХ ЛТr sКЧ’КtФсrНır… O ТЛtТНс sКЧ’КtıЧı
НüşüЧür, tООssürсtıЧıЧ, tКСКssüsсtıЧıЧ гОЛûЧu ШХur. BКşФК ЛТr şОв НüşüЧОmОг.
KОmКХ’ТЧ sКЧ’Кtı, ЯсsıtК ТttТСсг ОttТğТ şОвХОrТ HсmТН ЯсsıtК-Т sКЧ’Кt ШХКrКФ
ФuХХКЧır… DКСК sШЧrК HсmТН’ТЧ mОгТввсt-ı mКСsûsКsıЧНКЧ ЛТrТ НО sКЧ’Кtsıг
РörüЧОЛТХmОsТНТr... O сsсrı üгОrТЧНО СТх хКХışmКmış, СТхЛТr ОЧНьşО-Т tОФХьП ЯО
tКsКЧЧu ТХО tОrХОmОmТş РТЛТНТr ОЧ гТвсНО хКХıştığı сsсr üгОrТЧНО ЛТХО ЛТr şсТЛО-

229
 Hacer Gülşen

Т tОrОННüН, ЛТr гıХХ-ı tОЯКФФuП РörüХОmОг… ŞТТrХОrТ ЛТr sОвХ-Т ЛОrrКФ РТЛТ pсФ
ЯО ЧОгьС ЧКгКrХКrımıгıЧ öЧüЧНОЧ РОхОr РТНОr, ФКt’ТввОЧ НТmсğı ФсrТТ вШrmКг
НüşüЧНürmОг, ЧКгКrХКr ШФur, rûС ШЧХКrıЧ şТТrТЧТ mКss ЯО tОmsТХ ОНОr…” (s. қ0)
AЛНüХСКФ HКmТt, uгКФ mОmХОФОtХОrНО, mсгТ ШХКЧ СКвКtХКrı КrКştırmıştır.
KКНОrО ЛШвuЧ ОğОЧ ЛТr ПОХsОПО pТвОsХОrТЧНО РöгО хКrpКr. Eşber КНХı ОsОrТЧНО
şОСТrХТ ТЧsКЧıЧ, ТЧsКЧХığıЧı СШr Рörmüştür. BütüЧ tТвКtrШ ФКСrКmКЧХКrı
ТЧsКЧüstü öгОХХТФХОrТвХО, РОхmТşО ЛКğХıНır. ŞКТr rШmКЧtТФtТr. FТФТrНОЧ хШФ
СКвКХО ЛКğХıНır. HКmТt, СОrФОstОЧ öЧМО şТТrТ mКгТНОЧ ФurtКrmış, КrtıФ tКФХТНТЧ
tКФХТНТ НОrОМОsТЧО РОХОЧ sКЧКtı РОrОФ şОФХОЧ, РОrОФ ruСОЧ НОğТştТrmТştТr. İХФ
НОПК sОrЛОst ЧКгımХК вКгКЧ, ТХФ НОПК pКrmКФ СОsКЛıвХК (СОМОвХО) şТТr вКгmКвК
МОsКrОt ОНОЧ, ФКПТвОХОrТ ОsФТ şОФХТЧНОЧ uгКФХКştırКЧ вТЧО HКmТt’tТr. ŞКСКЛОttТЧ
SüХОвmКЧ, ШЧНК ЛütüЧ вОЧТХТФХОrО, ЛütüЧ вОЧТ ПТФТrХОrТЧО rКğmОЧ НКТmК
ФКНОrО ЛШвuЧ ОğОЧ, НКТmК ФКrКrsıг, ФШrФКФ ЛТr DШğu ruСu, ЛТr DШğu felsefesi
bulur. Hamit, ruhen DШğuХu’Нur. BТr AЯrupКХı РТЛТ вОЧТХОЧТp, гıt ПТФТrХОrХО
sКrsıХКmКг: “UгКФ mОmХОФОtХОrНО, mсгТ ШХКЧ СКвКtХКrНК ЛТr süФûЧ ЯО tОsОХХь
tКСКrrь ОttТrmТştТr, ЛuЧК ЛТЧсОЧНТr ФТ AЛНüХСКФ HсmТН НКТmК mсгьвО, НКТmК
uгКФХКrК, НКТmК mütОЯОФФТХ ЛТr ПОХsОПОвО pТвОsХОrТЧНО РТtmТş, ЛТгО вКХЧıг
ШЧХКrı РöstОrmТştТr… HсХ-Т СсгırıЧ СКвсtıЧНКЧ, КСХсФsıгХığıЧНКЧ, ТггОt-i nefse
ФКrşı ХсФКвНьsТЧНОЧ ТstТФrсС ОttТğТ гКmКЧ Eşber’ ТЧТ ЛuХmuş, pûХсН, ФКЯь,
ЧсmusХu, СКmТвОtХТ ЛТr mОЯМûН-ı ОsсtьrТвХО ЛОşОrТвОt- Т СсгırКвı tКСФТr
ОtmТştТr. BütüЧ ОşСсs-ı tОmсşсsı mс-ПОЯФО’Х ЛОşОr, вКХЧıг şсТrТЧ СТss ЯО rûС-ı
ЧОМьЛТЧТ ТгСсr ЯО ТrсОвО mО’mûr, mсгТвО mОrЛûttur. ŞсТr ЛuЧuЧ ТхТЧНТr ФТ
rШmКЧtТФХОrХО ЛОrКЛОrНТr… FТФrТЧНОЧ гТвсНО СКвсХО tсЛьНТr… DКСК sШЧrК
Hamid herkesten ОЯЯОХ şТТrТ mсгТНОЧ ФurtКrmış, КrtıФ tКФХТНТЧ tКФХТНТНТr
НОrОМОsТЧО РОХОЧ СсвьНО, Ль-mК’Чс ЛТr tОФrКrНКЧ ТЛКrОt ЛuХuЧКЧ sКЧ’Кtı РОrОФ
şОФХОЧ РОrОФ rûСОЧ tОЛНТХ ЯО tКРвьr ОtmТştТr… İЛtТНс’ЧКгm-ı sОr-сгсН вКгКЧ,
ТЛtТНс’pКrmКФ СОsКЛıвХК ЧКгmК МОsКrОt ОНОЧ, ФКПТвОХОrТ НО usûХ-i
ФКНьmОsТЧНОЧ uгКФХКştırКЧ Лu НсСь-Т tОМОННüННür… MКК-mсПьС ЛütüЧ
tОМОННüНКtс, ЛütüЧ вОЧТ ПТФТrХОrО rКğmОЧ şТТrХОrТЧО сТН sьЧО-Т sКЧ’КtıЧıЧ КХtıЧНК
НКТmК mütОЯОФФТХ, НКТmК ФКrКrsıг, ФШrФКФ ЛТr ŞКrФ rûСu, ЛТr ŞКrФ ПОХsОПОsТ
mОЯМûttur Ш rûСОЧ ŞКrФХıНır… OЧuЧ tОЯОФФОХ ЯО ФКЧККtО, СТХm ЯО süФûЧК
ТСtТвКМı ЯКrНır… BТr AЯrupКХı ФКНКr ОПФсr-ı mütОЛсвТЧО ЯО mütОМОННТНО ТХО
sКrsıХКmКг.” (s. ққ)

230
Şahabettin Süleyman’ın Tenkit Anlayışı ve Tendikât-ı Edebiyelerinde Abdülhak
Hâmit Hayatı ve Sanatkâr

ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ, HКmТt’ТЧ НКТmК ırsТ ЛТr СТsХО ЛТr НКвКЧmК

ЧШФtКsıЧК, ЛТr sОssТгХТФ ЧШФtКsıЧК ТСtТвКМı ШХНuğuЧu НüşüЧür: “OЧuЧ НКТmК
ırsТ ЛТr СТsХО ЧШФtК-Т ТstТЧсНО, ЛТr ЧШФtК-Т süФûЧК ТСtТвсМı ЯКrНır… EЧ mu’ХТm
ОЧ КМı, ОЧ sТвКС, ОЧ РТrвОХТ НКФТФКХКrıЧНК ЛТХО СКвсХОЧ ЛТr mТЧСсМ-ı tОЯОФФüХü
tК’ФТЛ ОНОr…
BТr СüгЧ ЯОrТr Лu СсХ ХсФТЧ
OХ СüгЧ ТХО şсН ШХur Лu ЧсşсН…” (s. қ3)
HКmТt, ТsвКЧХКrı, ЛütüЧ sıФıЧtıХКrı КrКsıЧНК НКвКЧıХКМКФ РüЯОЧТХОМОФ
ЛТr вОr, ЛТr tОsОХХь ЧШФtКsı ЛuХur. HüгüЧНО ЛТХО ЛТr süФûЧ, ЛТr sККНОt Рörür.
ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ’К РörО Лu Нurum HКmТt’ТЧ tКşıНığı DШğuХu ruСuЧНКЧ
НШХКвıНır. EХОştТrmОЧО РörО, AЛНüХСКФ HКmТt’ТЧ вОЧТХТğТЧТ mОвНКЧК
getirebilmesТЧТЧ sОЛОpХОrТЧНОЧ ЛТrТ НО Лu DШğu ПОХsОПОsТЧТЧ, DШğu ruСuЧuЧ
ОsОrХОrТЧНО СТssОНТХmОsТ ЯО РörüХmОsТНТr. HКmТt, şОФХОЧ “rШmКЧtТФ” ШХmКФХК
ЛОrКЛОr ЛТrКг НК “sОmЛШХТst”НТr. DКТmК söвХОНТğТЧТЧ КrФКsıЧНК söylemek
ТstОmОНТğТЧТ sКФХКr. EsОrХОrТЧТЧ РörüЧüşü ТХО ruСu КrКsıЧНК РТгХТ ФКХКЛТХmТş ЛТr
КХКЧ, ЛТr mОsсПО mОЯМuttur: “BütüЧ ТsвКЧХКrı, ЛütüЧ ПОХсФОtТ КrКsıЧНК вТЧО ЛТr
ТstТЧсН-РсС, вТЧО ЛТr ЧШФtК-Т tОsОХХТ ЛuХuвШr. HüгüЧНО ЛТХО ЛТr süФûЧ, ЛТr sККНОt
РörüвШr… İştО Лu ŞКrФ ruСuЧНКЧ ЛКşФК ЛТr şОв НОğТХНТr… AЛНüХСКФ HКmТН’ТЧ
СТхЛТr ТtТrКгК СТхЛТr muСКХОПОtО uğrКmКФsıгıЧ tОМОННüНсtı СusûХО
РОtТrОЛТХmОsТЧТЧ ОsЛКЛıЧНКЧ ЛТrТ НО Лu ŞКrФ ПОХsОПОsТЧТЧ, ŞКrФ ruСuЧuЧ
сsсrıЧНК СТssОНТХmОsТ, РörüХmОsТНТr. HКmТt, şОФХОЧ “romКЧtТФ” ШХmКФХК
ЛОrКЛОr ОsсsОЧ ЯО ruС ТtТЛКrıвХК ЛТrКг НК “sОmЛШХТst”НТr. O НКТmК söвХОНТğТЧТЧ
КrФКsıЧНК söвХОmОФ ТstОmОНТğТЧТ sКФХКr… ÂsсrıЧıЧ гОЯсСТrТ ТХО rûСu КrКsıЧНК
Кг хШФ РТгХТ ФКХКЛТХmТş ЛТr sКСК, ЛТr mОsсПО mОЯМuttur.” (s. қ3) ŞКСКЛОttТЧ
SüХОвmКЧ’К РörО, HКmТt’ТЧ şТТrТЧНО РТгХТ ЛТr ПОХsОПО СТssОНТХmОФtОНТr.
нгОХХТФХО КşКğıНК вОr КХКЧ BüвüФ İsФОЧНОr’ХО ArТstШ’ЧuЧ ФКrşıХıФХı
ФШЧuşmКХКrıЧНК şКТrТЧ ПОХsОПОsТ ШrtКвК хıФmКФtКНır:
“İsФОЧНОr
“Eв ЧОПs-Т СКrьs КМОЛ ЧО ЛuХНuЧ
Aristo
“Eв şсС-ı МТСКЧ muгКППОr ШХНuЧ...”
Bu söгХОrНО şКТrТЧ КНОtК “СКФ РüхХü ШХКЧıЧНır” ЯОвК “СОr гКПОr, СОr
ЛКşКrı ЛКşФКХКrıЧıЧ гКrКrıЧКНır” НТвО ЛКğırНığı СТssОНТХmОФtОНТr. EХОştТrmОЧ,

231
 Hacer Gülşen

Лu söгХОrНО ЛТr ПОХsОПТ НüşüЧМО ЛuХur: “DТФФКtХО Лu söгХОrТЧ ruСuЧК ЧüПuг

ОНТХНТğТ гКmКЧ şсТrТЧ “СКФ ФКЯьЧТЧНТr” ЯОвК “СОr гКПОr СОr muЯКППКФıвОt
ЛКşФКХКrıЧıЧ гКrКrıЧКНır” НТвО ЛКğırНığı СТssШХuЧur. NО НШğru, ЧО ФКЯь, КвЧı
гКmКЧНК ЧО РТгХТ ЛТr ПОХsОПО!..” (s. қ4)
ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ’К РörО, “şТТr НОmОФ вКrı ЛОХТrsТгХТФХО вКrı КхıФХıФ
НОmОФtТr. ŞКСsТвОtТЧ ПККХТвОtТЧО ОЧРОХ ШХКМКФ ФКНКr КхıФ ШХКЧ şТТr ШФurНК
СТхЛТr гОЯФ uвКЧНırКmКг, КЧХКşıХmКвКМКФ ФКНКr НК ФКpКХı ШХКЧı ЛТгТ sıФКr,
ЛıФtırır: “EsсsОЧ şТТr НОmОФ Чьm-müЛСОmТвОtХО Чьm-ЯuгûС НОmОФtТr…
ŞКСsТвОtТЧ ТМrс-вı ПККХТвОt ОtmОsТЧО mсЧТ’ШХКМКФ ФКНКr ЯсгıС ШХКЧ şТТr ФсrТНО
СТхЛТr гОЯФ uвКЧНırКmКг, КЧХКşıХmКвКМКФ ФКНКr НК müЛСОm ШХКЧı ЛТгТ sıФКr,
ЛıФtırır.” (s. қ4)
BuЧК РörО AЛНüХСКФ HКmТt, tКrТП ЯО tКsЯТr РüМüЧО sКСТp ЛТr
sКЧКtФсrНır. Sahra, Divaneliklerim ЛТгО Лu öгОХХТğТЧТ tКm mКЧКsıвХК РöstОrТr.
KalemiЧТЧ uМuЧНК КНОtК СКвКt МКЧХКЧır, вürür: “AЛНüХСКФ HсmТН ЛütüЧ Лu
mОгТвОtХОrТЧО ЛТr гКmьmО-Т РüгьЧ ШХКrКФ ФuНrОt-Т tК’rТП ЯО tКsЯТrО НО mсХТФtТr.
“SКСrК” , “DТЯсЧОХТФХОrТm” ЛТгО tКmКmıвХО Лu ФuНrОt-Т müСТmmОвТ ТЛrсг
ediyorlar. Kaleminin ucunda СКвКt МКЧХКЧıвШr, вürüвШr, şКСsТвОtТ СКФТФКt ЯО
СКвКtıЧ üгОrТЧО ФОsьП ЛТr ЛШвК urmКФХК ЛОrКЛОr вТЧО СКвКt sКФХКЧıвШr,
РörüЧüвШr.” (s. қ4) ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ, HКmТt’ТЧ şТТrТЧНОФТ şОФХО КТt
ЛТrtКФım ОФsТФХТФХОrТЧ НО üгОrТЧНО Нurur. AЧМКФ Лu ОФsТФХТФХОr şКТrТЧ Фusuru
değТХНТr. OЧuЧ ОsОrХОrТЧНОФТ ПКгХКХıФХКr, tОrtьp ЯО tКЧгьm ПКгХКХıФХКrı НОğТХ,
гКmКЧıЧК КТН sКЧКtıЧ гШruЧХu ЯО РОrОФХТ ФıХНığı ПКгХКХıФХКrНır. UгuЧ
monologlar her eserinde mevcuttur, bununla beraber bunlar birer felsefe, birer
ПТФТr, ЛТrОr СКвКttır. O КsırНКФТ ЛКгı tТвКtrШ вКгКrХКrıЧıЧ НОğОrsТг, СКвКХХОr ТХО
НШpНШХu ОsОrХОrТЧО ЛОЧгОmОгХОr. EsОrХОrТЧ üгОrТЧНО ustК ЛТr ОХТЧ РОгТЧНТğТ,
вürüНüğü КЧХКşıХır: “OЧuЧ ОsОrХОrТЧНОФТ ПКгХКХıФХКr, tОrtьp ЯО tКЧгьm
ПКгХКХıФХКrı НОğТХ, гКmКЧıЧК сТН ТМсЛсt ЯО гКrûrТвсt-ı sКЧ’Кt ПКгХКХıФХКrıНır.
UгuЧ uгuЧ “mШЧШХШР”ХКr ПТ’Х-hakika her eserinde mevcuttur, maa-mс-ПьС
ЛuЧХКr ЛТrОr ПОХsОПО, ЛТrОr ПТФТr, ЛТrОr СКвКttır. Bс-Сûsûs ТЛНс’-Т СКвсХсt ТХО
КsсХОt-Т tОrсФьЛ ЯО МümОХ ТХО mсХТНТrХОr. O КsırНКФТ сНТ tОmсşК-ЧüЯьsХОrТЧ
müЛtОгОХ, сНТ СКвКХХОr ТХО mсХсmсХ ОsОrХОrТЧО ЛОЧгОmОгХОr… огОrХОrТЧНО ЛТr
yed-Т mümtсгıЧ РОгТЧНТğТ, вürüНüğü СТssШХuЧur.” (s. қ6)
HКmТt’НОЧ ОЯЯОХФТ üstКt (ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ N. KОmКХ’НОЧ
ЛКСsОtmОФtОНТr) AЯrupК’вı КЧХКmКФsıгıЧ tКФХТt ОtmТştТr. HКmТt ТsО ШЧu tКФХТt
ОtmОmТş, öгümХОmТş ЯО tОmsТХ ОtmТştТr. DсСТХОr; sКЧКtıЧ mОşКХОsТЧТ вТЧО

232
Şahabettin Süleyman’ın Tenkit Anlayışı ve Tendikât-ı Edebiyelerinde Abdülhak
Hâmit Hayatı ve Sanatkâr

öЧМОФТХОrНОЧ, вК НК ТХОrТ mТХХОtХОrНОЧ КХırХКr, ПКФКt КrКХКrıЧНК ЛТr ПКrФ ЯКrНır,

ötОФТХОr ЛuХНuФХКrı РТЛТ вКФКrХКr, ШЧu ЛТХО muСКПКгК ОНОmОгХОr, НсСТХОrО
РОХТЧМО: Лu mОşКХОвО ФОЧНТ ruСХКrıЧНКЧ, ФОЧНТ şКСsТвОtХОrТЧНОЧ ЛТr şОв ТХКЯО
ОНОrХОr. HКmТt НО ЛöвХОНТr. CШrЧОТХХО, SСКФОspОКrО, LКmКrtТЧО, HuРШ РТЛТ
ustКХКr ОsОrХОrТвХО СКвКХ РüМüЧü ЛОsХОmОФХО ЛОrКЛОr HКmТt, ШЧХКrı tКФХТt
ОtmОmТş, КФsТЧО tОmsТХ ОНОЛТХmТştТr. BКtıНКЧ КХНığı ПТФТrХОr ЯО НuвРuХКr,
haвКХХОr ЯО вОЧТХТФХОr гОФсsıЧНК DШğu’ЧuЧ rОЧРТвХО ЛШвКХı ШХНuğu СКХНО
ШrtКвК хıФmıştır. ВКЧТ HКmТt, DШğu ЯО BКtı’ЧıЧ sОЧtОгТЧТ вКpКЛТХmТş ЯО Лu ТФТ
НüЧвКЧıЧ КrКsıЧНК ФКХmКНКЧ ТФТsТЧТ НО öгümХОmОвТ ЯО КЧХКmКвı ЛКşКrmıştır.
EХОştТrmОЧО РörО, AЛНüХСКФ HКmТt, вОЧТ ЯО РüгОХ ЛТr ОsОr mОвНКЧК РОtТrmО
ЯО ТМКt ОtmО РüМüЧО sКСТptТr: “HКmТН’НОЧ ОЯЯОХФТ AЯrupК’вı sКНОМО tКФХьН
СКttК КЧХКmКФsıгıЧ tКФХьН ОttТğТ СКХНО HКmТН ШЧu tКФХьН ОtmОmТş, mКss ЯО
tОmsТХ ОtmТştТr. BüвüФ ruСХКr, НсСТХОr; СüЧОrЯОrХОr, ТstТ’НсН sКСТpХОrТ РТЛТ
mОş’КХО-Т sКЧ’Кtı вТЧО ОЯЯОХФТХОrНОЧ вКСut mütОrКФФь mТХХОtХОrНОЧ КХırХКr,
ПКФКt КrКХКrıЧНК ЛТr ПКrФ ЯКrНır, ötОФТХОr ЛuХНuФХКrı РТЛТ вКФКrХКr вКСut ШЧu ЛТХО
muСКПКгК ОНОmОгХОr, НсСТХОrО РОХТЧМО: Лu mОş’КХОвО ФОЧНТ rûСХКrıЧНКЧ, ФОЧНТ
şКСsТвОtХОrТЧНОЧ ЛТr şОвТ ТХсЯО ОНОrХОr… İştО HКmТН НО ЛöвХОНТr. KШrЧОв
(CШrЧОТХХО) ŞОФspТr (SСКФОspОКrО), LКmКrtТЧ (LКmКrtТЧО), HüРШ (HuРШ) РТЛТ
üstсНсt-ı sКЧ’КtıЧ сsсrıвХК РüгТНО muСКввТХОsТЧТ ЛОsХОmОФХО ЛОrКЛОr ШЧХКrı
tКФХТН ОtmОmТş, ЛТ’Х-КФТs tОmsТХ ОНОЛТХmТştТr… GКrЛ’НКЧ КСг ОttТğТ ОПФсr ЯО
СТssТвсt, СКвКХсt ЯО tОМОННüНсt НТmсğıЧНК КНese-Т ОПФсr-ı ŞКrФТвОвО
tОsсНüПОtmТş, ЛТr СКrОФОt-Т mКСsûsК вКptıФtКЧ sШЧrК вОЧТ ЯО ŞКrФ rОЧРТ ТХО
ЛШвКХı ШХНuğu СКХНО mОвНКЧК хıФmıştır.” (s. қ6-27)
ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ, HКmТt’Т НОСс СКХТЧО РОtТrОЧ sОЛОpХОrТ tОФ tОФ
sКвКr. SöгХОrТЧТ HКmТt’ТЧ НОСсsıЧı ТspКtХКвКrКФ ЛТtТrОМОФtТr. OЧК РörО, HКmТt
НсСТНТr. NТtОФТm EuРОЧО VцrШЧ НК “НОСс, СОr şОвНОЧ ОЯЯОХ вОЧТ ЯО РüгОХ ЛТr
ОsОr mОвНКЧК РОtТrmО РüМü’Нür НОmОФtОНТr. DОСсНК üгüЧtüХОr ЯО
НuвРuХКЧmКХКr ЛТrЛТrТЧТ tКФТp ОНОr, ШЧuЧ ЯКrХığıЧНК СОr şОв tОФ ЛТr ФütХО
şОФХТЧО РТrОr, ЛuЧНКЧ НШХКвı HКmТt НсСТНТr, гТrК üгüЧtüХОr ЯО НuвРuХКЧmКХКr
eserlerinНО ЛТrЛТrТ КrНıЧМК РОХТr. DсСТНО, ФuЯЯОt ЯО СКвКХ sКğХКmХığı
mОЯМuttur, ЛuЧНКЧ НШХКвı HКmТt НсСТНТr. кüЧФü СКвКХТ гОЧРТЧ, süsХü, РüхХü
ЯО вОЧТНТr. DсСТ вöЧtОm ЯО tОШrТsТЧТ ШХРuЧХКştırır ЯО tКmКmХКr, sШЧrКНКЧ
ФКгКЧmКг; Ш sШвКхОФТmХО ЧКФХОНТХmТş mКгТЧТЧ ЛТrТФОЧ ФuЯЯОtХОrТЧТЧ öгОtТНТr.
(ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ’ıЧ HКmТt’ТЧ НОСсsıЧı tКrТП ОНОrФОЧ H. TКТЧО’ТЧ
вöЧtОmТЧНОЧ вКrКrХКЧНığıЧı КхıФхК РörmОФtОвТг. IrФ+ MuСТt+AЧ) BuЧНКЧ
НШХКвı HКmТt НсСТНТr, гТrс Ш ЛТХРТ ЯО вОtОЧОğТЧТ ШХРuЧХКştırmış ЯО

233
 Hacer Gülşen

tКmКmХКmıştır. DсСТЧТЧ ОsОrТ НОmОФ ОЧ mümtКг, ОЧ ФОsТЧ ЧШФtКsıЧК ФКНКr

вüФsОХmТş şКСsТвОtТ НОmОФtТr. BuЧНКЧ НШХКвı HКmТt НсСТНТr. ГТrс ОsОrХОrТвХО
HКmТt BОв’ТЧ şКСsТвОtТЧТ Квırt ОtmОФ mümФüЧ НОğТХНТr. DсСТЧТЧ ОsОrХОrТЧНО
хКХışmК ЯО РКвrОtТЧ ТгХОrТ РörüХmОг. DОСсЧıЧ ОsОrХОrТЧНОФТ sКНОХТФ, ЛüвüФХüФ
НО ЛuЧuЧ ЛТr sШЧuМuНur, ЛuЧНКЧ НШХКвı HКmТt НсСТНТr. ГТrс ОsОrХОrТЧНО
вКpmКМıФ ЛТr хКХışmКЧıЧ ТгХОrТЧО tОsКНüП ШХuЧКmКг. HКmТt’ТЧ ЛütüЧ ОsОrХОrТ,
СКttК tКЯırХКrı ЯО СКrОФОtХОrТ, öгОХ СКвКtı НОСсsıЧı ТspКt ОtmОФtОНТr: “VОrШЧ”
НОСс СОr şОвНОЧ ОЯЯОХ ЛТr ФuНrОt-Т ТЛНс’Нır” НТвШr ЛТЧсОЧ-aleyh Hamit Bey
НсСТНТr, гТrс ФuНrОt-Т ТЛНс’К mсХТФtТr: НОСсНК tООssürсt ЯО tКСКssüsсt ЛТrЛТrТЧТ
tКФТЛ ОНОr, ШЧuЧ mОЯМuНсtıЧНК СОr şОв ЛТr ФütХО-Т ЯсСТНО şОФХТЧО РТrОr, ЛТЧсОЧ-
КХОвС AЛНüХСКФ HКmТt BОв НсСТНТr, гТrс tООssürсt ЯО tКСКssüsсt СТхЛТr ЯКФПО-
Т tКСХьХ ЯО tОtФТФО uğrКmКФsıгıЧ сsсrıЧНК tОЯсХь ОНТвШr. DсСТНО, ФuЯЯОt ЯО
mОtсЧОt-Т СКвКХТвО mОЯМûttur, ЛТЧКОЧ-КХОвС AЛНüХСКФ HКmТt BОв НсСТНТr.
ГТrс СКвсХТ гОЧРТЧ, müгОввОЧ, ФКЯь ЯО ЧОЯьЧНТr НсСТ usûХ ЯО ЧКгКrТвсtıЧı
ТФmсХ ЯО Тtmсm ТНОr, ТФtТsсЛ ТtmОг; Ш ЯОrсsОtХО ЧКФХ ОНТХmТş ФuЯс-yi
mütОrсФТmО-Т mКгТвОЧТЧ СüХсsКsıНır. BТЧКОЧ-КХОвС AЛНüХСКФ HКmТt BОв
НсСТНТr, гТrс Ш ТФtТsсЛ ОtmОmТş, mК’Хûmсt ЯО ТstТНсНıЧı ТФmсХ ЯО Тtmсm
ОtmТştТr, гТrс ЛТr mсгТ-Т sК’в ЯО sКЧКtıЧ ЯКrТsТНТr. DсСТЧТЧ ОsОrТ НОmОФ ОЧ
mümtсг, ОЧ ФОsТЧ ЧШФtКsıЧК ФКНКr вüФsОХmТş şКСsТвОtТ НОmОФtТr, ЛТЧКОЧ-aleyh
HКmТt BОв НсСТНТr. ГТrс сsсrıвХК HКmТt BОв’ТЧ şКСsТвОtТЧТ tОПrТФ Оtmek
mümФüЧ НОğТХНТr. DсСТЧТЧ ОsОrХОrТЧНО sК’в ЯО РКвrОtТЧ ТгХОrТ ЛuХuЧmКг,
РörüХmОг сsКr-ı НОСсНКФТ sКНОХТФ, uХЯТввОt НО ЛuЧuЧ ЛТr ЧОtТМОsТНТr, ЛТЧКОЧ-
КХОвС HКmТt BОв НсСТНТr. ГТrс ОsОrХОrТЧНО sК’в-ı tКsКЧЧu’ЯО tОФХьПТЧ ТгХОrТЧО
tОsсНüП ШХuЧmКг… HКmТt’ТЧ ЛütüЧ сsКrı, СКttК ОЯгс’ ЯО СКrОФсtı, СКвсt-ı
СusûsТввОsТ НОСсsıЧı ТspКt ОtmОФtОНТr.
ВКФup KКНrТ BОв, “HКmТt’ТЧ sОsТЧНО ЛТХО НОСс ЯКr” НТвШrНu; ЧО ФКНКr
НШğru! LТЛОrКХТгm (Bu ОsОr EmТХО FКquОt’ЧТЧ ЛТr ОsОrТНТr) mütОrМТmТ HКsКЧ
VКsПТ BОв НО ЛТr РüЧ ЛКЧК “NКci devre-Т ОНОЛТвКtı mОЧsûpХКrıЧК HКmТН BОв
ЧОНТr НТвО sШruЧuг, sТгО ЛТХс- tОrОННüН НсСТНТr НТвШrХКr, ЧОsХ-Т sсЛıФКНКФТХОrО
sШruЧuг; ШЧХКr НК НсСТНТr НТвШr. SТгТЧ ЧОsТХ НО HКmТt’ТЧ, НОСсsıЧК ФсЧТ!
BТЧсОЧ-КХОвС НОСс НК ЛuЧНКЧ ЛКşФК ЛТr şОв НОğТХНТr гКЧЧıЧНКвım” НОmТştТ…
EЯОt НОСс НК ЛuЧНКЧ ЛКşФК ЛТr şОв НОğТХНТr.
DКТmК üхüЧМü ЧОsХТЧ ЯОrНТğТ СüФüm НКСК НШğru НКСК ФКt’ьНТr…
BuЧuЧ ТхТЧНТr ФТ HКmТt СКФФıЧНКФТ ТtТФсН–ı НОСс ФсгТЛ НОğТХ СКФьФТНТr…” (s.
28- 29)

234
Şahabettin Süleyman’ın Tenkit Anlayışı ve Tendikât-ı Edebiyelerinde Abdülhak
Hâmit Hayatı ve Sanatkâr

HüsОвТЧ CКСТt, SОrЯОt-Т FüЧûЧ НОrРТsТЧНО НКСК öЧМОФТ вıХХКrНК

вКвımХКЧКЧ ЛТr вКгısıЧНК H. TКТЧО’ТЧ НОСс СКФФıЧНКФТ РörüşХОrТЧТ şu söгХОrХО
öгОtХОmТştТr: “TКТЧО’О РörО НОСс, mürОФФОp ЯО ФКrışıФ ЛТr şОвНТr. BurКНК öЧМО
sКЧКtФсrıЧ mТгКМı üsХûЛu, ТМrК tКrгı ЯКrНır. BТr ОsОr, sКЧКtФсrıЧ НТğОr
ОsОrХОrТвХО, sКЧКtФсr НК вКşКНığı muСТtХО ЛТrХТФtО mütКХКК ОНТХmОХТНТr.
BТЧКОЧКХОвС sКЧКtФсrıЧ НОСсsı sОrЛОst ЯО müstКФТХ НОğТХНТr. TКТЧО КвrıМК
sКЧКtФсrХКrК ЛТr mОЯСТЛО-Т ПıtrКt Хсгım ШХНuğuЧu söвХОвОrОФ НОСсЧıЧ
mсНОrгсН ШХНuğuЧu ФКЛuХ ОtmОФtОНТr.” 2 Bu РörüşО РörО ŞКСКЛОttТЧ
SüХОвmКЧ’ıЧ НОСс tКЧımıЧК ОЧ uвРuЧ ТsТm AЛНüХСКФ HКmТt’tТr. кüЧФü şТТrХОrТ
ПТФТr ЯО НТmКğНКЧ öЧМО СТs ЯО ruСК СТtКp ОНОr.

SONUÇ

SКЧКtıЧ ‘şКСsТ ЯО muСtОrОm’ ШХНuğuЧК ТЧКЧКЧ FОМr-Т ÂtТ ЧОsХТ, ОНОЛТ

ОsОrО ОstОtТФ ЛТr РüгОХХТФ ШХКrКФ ЛКФtı. Bu ЧОsХТЧ sКЧКtхıХКrıЧНКЧ ЛТrТ ШХКЧ
ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ НК sКЧКtФсrıЧ ЯО ОНОЛТвКtхıХКrıЧ ОЧ ЛüвüФ ЯКгТПОsТЧТ
СКФТФКtТ РöstОrmОsТ ШХКrКФ ЛОХТrХОНТ. ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ TОЧФТНсt-ı
Edebiye- ЛКşХığı КХtıЧНК H. TКТЧО’ТЧ üхХü ЧКгКrТвОsТЧО РörО (IrФ+ muСТt+ КЧ)
öЧМО NКmıФ KОmКХ’Т НКСК sШЧrК НК A. HКmТt’Т НОğОrХОЧНТrmТştТr. Bu
mКФКХОНО ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ’ıЧ AЛНüХСКФ HКmТt HКвКtı ЯО SКЧКtФсr КНХı
mШЧШРrКПТФ хКХışmКsı üгОrТЧНО НuruХmuştur. KТtКp İstКЧЛuХ’НК CТСКЧ
MКtЛККsı’ЧНК Қ3қ9 (Қ9Қ4) tКrТСТЧНО ЛКsıХmıştır. қ9 sКвПКНır. KТtКЛıЧ 3.
sКвПКsıЧНКЧ Қ7. sКвПКвК ФКНКr HКmТt’ТЧ СКвКtı üгОrТЧНО НuruХmuştur. Қ8.
SКвПКНКЧ қ9. SКвПКвК ФКНКr НК HКmТt’ТЧ sКЧКtФсr вöЧü üгОrТЧНО
НuruХmКФtКНır. TürФ şТТrТЧТЧ НОСКsı ШХКrКФ tКЧımХКЧКЧ HКmТt şТТrТ, mКЧКsıг
tОФrКrХКrНКЧ ФurtКrКrКФ, СОm şОФТХ СОm НО ruСОЧ НОğТştТrmТş ЛТr sКЧКtФсrНır.
RШmКЧtТФ ЛТr şКТrНТr. BuЧuЧХК ЛТrХТФtО ruС ТtТЛКrТвХО ЛТrКг НК sОmЛШХТst
öгОХХТФХОr РöstОrТr. ŞТТrТЧТЧ ПОХsОПТ ЛШвutu Лu sОmЛШХТгm вШХuвХК КхıФХКЧКЛТХТr.
Hamit, BКtıХı sКЧКtФсrХКrНКЧ ОtФТХОЧmОФХО ЛТrХТФtО ШЧХКrНКЧ КХНıФХКrıЧК ФОЧНТ
şКСsТвОtТЧТ НО ФКtmıştır. İstКЧЛuХ’НК BОЛОФ’tО ЛКşХКвКЧ СКвКtı (DОНОsТ
AЛНüХСКФ MШХХК’ЧıЧ BОЛОФ’tОФТ ВКХısı HОФТmЛКşı ВКХısı ШХКrКФ НК ЛТХТЧТr.
HОm Лu вКХı СОm НО BОЛОФ’ТЧ mКЧгКrКsı, tКЛТКt РüгОХХТФХОrТ HКmТt’Т

2 HüsОвТn CaСТt, HТkmОt-Т BОНсвТО DсТr – DОСс, Servet-i Fünûn, 30 TОmmuг 1313, s. 387; AвrıМa H. TaТnО:
“KaraktОrlОr, гТСТnНО РОlТşТr vО şОkТllОnТrlОr. DОСс bunların Оn son aşamasıНır. DОСс anМak büвük вaгarlar vО
büвük sanatkсrlarНa bulunur. DОСс üstün bТr вОtТвО saСТp olan sanatkсrın bТr öгОllТğТНТr. Bu öгОllТğТ НО ortaвa
хıkaran ırk, хОvrО vО an’Нır” НОmТştТr. HТppoвlТtО TaТnО, Introduction a l’Histoire de la Littérature Anglaise, sh /
XXV

235
 Hacer Gülşen

ОtФТХОmТştТr) PКrТs, İrКЧ ЯО İЧРТХtОrО muСТtХОrТвХО гОЧРТЧХОşmТş ЯО Лu гОЧРТЧХТФ

eserleriЧО вКЧsımıştır. DШğuХu ruСuЧu, BКtı’ЧıЧ mОtШНuвХК şОФТХХОЧНТrmТş,
ırsТвОt вШХuвХК ФОЧНТsТЧО ТЧtТФКХ ОНОЧ sКЧКtФсrХıФ вОtОЧОğТ ШЧuЧ хШФ
sОЯТХmОsТЧО ЧОНОЧ ШХmuştur. HКmТt’ТЧ НОНОsТ AЛНüХСКФ MШХХК, II.
Mahmut’uЧ СОФТmЛКşısıНır. Ruznâmesi ve Tarih-i Liva КНХı ОsОrХОrТ
mОЯМuttur. BКЛКsı HКвruХХКС EПОЧНТ, TıЛЛТвО’вТ ЛТtТrmТş ЛКşСОФТm ШХmuştur.
BТrхШФ ОsОrТ ЛuХuЧКЧ HКвruХХКС EПОЧНТ’ЧТЧ ЛТr sОвКСКtЧсmО ШХКЧ Yolculuk
Kitabı ve Hikâye-i İbrahim Paşa be İbrahim-i Gülşeni КНХı ШвuЧu
ЛuХuЧmКФtКНır. HКmТt’ТЧ КЧЧОsТ KКПФКsвК’НКЧ РОtТrТХmТş ЯО ЛТr ФШЧКğК
sКtıХmış MüЧtОСс HКЧım’Нır. TКЧгТmКt’ıЧ ТФТЧМТ ЧОsХТ ТхТЧНО НОğОrХОЧНТrТХОЧ
HКmТt, uгuЧ ЛТr ömür sürmüş, хШФ sОЯТХmТş ЯО ŞсТr-Т сгКm ШХКrКФ
tКхХКЧНırıХmıştır. HКmТt’Т, ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ’ıЧ tКЧımıвХК “охüЧМü NОsТХ”
yani Fecr-Т ÂtТМТХОr НО хШФ sОЯmТş, ШЧu ЛТr НОСс ШХКrКФ ЧТtОХОЧНТrmТşХОrНТr.
ŞКСКЛОttТЧ SüХОвmКЧ, ФКНıЧХКrıЧ хШФ sОЯНТğТ HКmТt’Т КşФК mОввКХ вКpısıвХК,
ФКrКrsıг, НОğТşФОЧ öгОХХТФХОrТвХО вКЧsıtır. GОrхОФtО HКmТt, ФКНıЧХКrК НuвНuğu
sОЯРТвТ СТхЛТr гКmКЧ ТЧФсr ОtmОг. HКtırКХКrıЧНК şu söгХОrТ вКгКr: “Bu tТХmТг-
Т сМТг, Лu НОЛТstКЧ-ı СКвКttК ЧО öğrОЧНТmsО, tсТПО-Т ХКtьПОНОЧ öğrОЧНТm. MuКХ-
limlerden ziyade muallimelere minnettarım.”

KAYNAKLAR
AHMET Ş., (1329), Hayat ve Kitaplar, Matbaa-i рukûki e.
áKTáŞ, Ş. (1998), йde i atta Üslûp e P o le le i Üze i e, á ka a: ákçağ Ya .
BйĞйN, N. (2011), Şaha etti “üle a ı Tâ ih-i Edebiyat-ı Os â i e Adlı йse i i Meti e
İ ele esi, YL Tezi, Kars.
йNGİNÜN, İ. (1994), A dülhak рâ it i рatı ala ı, İsta ul: De g h Ya .
йNGİNÜN, İ. , á dülhak рa it e Mektupla , A aştı ala e Belgele , İsta ul: De g h
Yay.
йNGİNÜN, İ. ( , á dülhak рa it Ta ha , Ta zi at йde i atı, á ka a.
Ge ç Kale le De gisi , рaz., İs ail Pa latı - Nu ullah Çeti , á ka a: TDK Ya .
рáBİB, İ. (1935), йde î Ye iliği iz, İsta ul: ‘e zi Kita e i.
рÜ“йYİN C. (1313), Hikmet-i Bed ie D i – Deh , Servet-i нü û , 30 Temmuz.
MEHMET R. , İhti a -ı Te kit , Peyam Gazetesi, C.12, nr.20.
ÖMй‘ S. , Ye i Lisa Makalesi -Ge ç Kale le De gisi- 29 Mart.
POLAT, N zı рik et , Şaha etti “üle a ı Gözü le Na ık Ke al , Ye ileş e De i
Tü k йde i atı da Çizgile , Ankara.

236
Şahabettin Süleyman’ın Tenkit Anlayışı ve Tendikât-ı Edebiyelerinde Abdülhak
Hâmit Hayatı ve Sanatkâr

POLAT, N zı рik et (1987), Şaha etti “üle a , Ankara: KTB Yay.

POLAT, N zı рik et , ‘ü â Me uası e II. Meş uti et Dö e i Tü k Kültü , йde i at
рa atı - á ka a: ákçağ.
RIZA Tevfik, A dülhak рa it e Mülâhazât-ı нelsefî esi (1984), (рaz., á dullah Uç a , İÜ йd.
нak. Ya ı la ı.
ŞáрáBйTTİN “üle a , йde i at , ‘ü â , C. , . , Ma ıs.
ŞáрáBйTTİN “üle a , йde i atta рa al e рakikat , Resimli Kitap, C.4, nr. 48, 1 Mart.
ŞáрáBйTTİN “üle a , “a atta Şahsi et , ‘ü â , C.1, nr.8, 15 Mart.
ŞáрáBйTTİN “üle a , Mesele-i Te kit , Bü ük Du gu, C.1, nr.5, 25 Nisan.
ŞáрáBйTTİN “üle a , Mü ekkid-1, Şeh âl, C. 4, nr. 79, 10 Temmuz.
ŞйN, C. (2006), Fecr-i Âti йde i atı, Tespit- Tahlil- Tenkit, Ankara.
TáİNй, H. l рistoi e de la Litté atu e A glaise, Paris.
WELLEK, R. - WARREN, A. йde i at e йde i at İ ele esi , Edebiyat Teorisi, Çe .,
P of. D . Ö e нa uk рu ugüzel , İz i .

237
 Işık, Z. (2019) Öz ek Şai i Me l a рa i i i Di a ádlı Eserinde Bulunan Gazeller
Üze i e Tematik Bir Değe le di e, Ulusla a ası Folklor Akademi Dergisi. Cilt:2, “a ı:2,
238-271
Makale Bilgisi / Article Info
Geliş / Recieved: 14.05.2019
Kabul / Accepted: 08.08.2019
A aştı a Makalesi/Research Article

ÖZBEK ŞAİRİ MEVLÂNA HABİBİY’NİN “DİVAN” ADLI

ESERİNDE BULUNAN GAZELLER ÜZERİNE TEMATİK BİR
DEĞERLENDİRME-

Zehra Işık*

Öz
Yüz ılla o u a, kuşakta kuşağa akta ıla kalıplaş ış ifadele , atasözle i,
de i le , kültü el u su la . kulla ı ala la ı a gö e söz ükle iletişi ku ulu ke oğu
i şekilde kulla ıl ıştı . Bu akı da te atik çalış ala kültü el u su la ı e söz a lıkla ı ı
ko u a e so aki dö e le e akta a açısı da ö e li i e e sahipti . Gü lük ha atta
kulla ıla söz ükle şii dili e gi diği de ağla a gö e değe le di ili e ö le e daha de i
a la la kaza ı . Bu ada şai i dili kulla a e e isi e sahip olduğu söz ük dağa ığı
ö e li i husustu . Nitel i özelliğe sahip ola u çalış ada, Me lâ a рa i i i kale e
aldığı gazelde işlediği te ala la ilgili i takı ilgile e il esi a açla ıştı . Şii le de
ta ihi ola la da ta ı a, ta ı ış kişilerden beslenmeye, toplumsal kavramlardan tabiatla
ilgili he e he ko uda tespitte ulu ak ü kü dü . Ge ek söz a lığı ge ek te atik
ze gi liği açısı da ese oldukça ese dö e i eli le i i ese le i de i i ol uştu . .
üz ıl so u da kale e alı ış ola u ese , özelde Öz ekle i sos al ha atla ı la ilgili
ilgile e i ke ge elde Tü kî illetle i o tak u su la ı ı de a ettiği i u gula ıştı . Bu
akı da ese Tü k Dü ası da ö e li i e e sahipti .
Anahtar Kelimeler: di a , gazel, Me lâ a рa i i , Öz ek ede i atı, te a.

-
Bu makalО, нгbОk ŞaТrТ Habîbîв vО Dîvсnı (MОtТn – Aktarma – TОmatТk İnНОks) (Işık, 2018) aНlı вaвımlanmamış
вüksОk lТsans tОгТnНОn ürОtТlmТştТr.
* Doktora нğrОnМТsТ, HaМОttОpО оnТvОrsТtОsТ, TürkТвat Araştırmaları EnstТtüsü, TürkТвat Araştırmaları Doktora
ProРramı, [email protected]

238
Özbek Şairi Mevlâna Habibiy’nin “Divan” Adlı Eserinde Bulunan Gazeller
Üzerine Tematik Bir Değerlendirme

A THEMATIC EVALUATION OF THE GHAZALS IN HIS WORK'S

NAMED “DIVAN” OF UZBEK POET MEVLÂNA HABIBIY'S

Abstract
For centuries, stereotyped expressions, proverbs, idioms, cultural elements, etc.
while transferred from generation to generation, words are used extensively when
communicating according to their usage areas. In this respect, thematic studies have an
important place in terms of preserving cultural elements and word assets and transferring
them to later periods. The words used in everyday life are evaluated according to the context
when they enter the poetry language and thus gain deeper meanings. Here, the ability to
use the language of the poet and vocabulary is an important issue. In this study, it is aimed
to give so e i fo atio a out the the es that Me lâ a рa i i has itte i the
ghazals. In poetries, it is possible to find out about historical events, agriculture, nutrition
from well-known people, social concepts and everything related to nature. Both in terms of
the existence of words and thematic richness, the work has become one of the defining
works of the period. This work, which was written at the end of the nineteenth century,
emphasized that the common elements of Turkic nations continued while giving information
about the social lives of Uzbek people in particular. In this respect, the work has an important
place in the Turkish world.
Key Words: de a , ghazal, Me lâ a рa i i , the a, Uz ek lite atu e.

239
 Zehra Işık

Giriş

CümХОХОrТ ШХuşturКЧ СОr söгМüФ, ФОЧНТ ЛКşıЧК ЛТr КЧХКm НüЧвКsıЧК

sКСТptТr. Bu КЧХКm НüЧвКsıЧНК, şКТrТЧ ТхТЧНО ЛuХuЧНuğu tШpХumuЧ ТгХОrТ вОr
almКФtКНır. BТr tШpХumНК ЯКr ШХКЧ ТЧКЧışХКr ЯО şКТrТЧ Ш tШpХumНКФТ ТгХОЧТmХОrТ
şТТr НüЧвКsıЧı гОЧРТЧХОştТrТr. O tШpХumuЧ КЧХКm НüЧвКsıЧК ФКtФıНК ЛuХuЧur.
Bu ЛКğХКmНК tКЛТКttК ЛuХuЧКЧ ЛТtФТ ЯО СКвЯКЧХКr НК şТТrТЧ гКmКЧ гКmКЧ ЛТr
pКrхКsı ШХmКФtКНır.
кКğНКş НТХЛТХТmМТХОr söгМüФХОrТЧНОЧ КЧХКmХКrıЧНКЧ хШФ ШЧХКrıЧ
ТşХОЯХОrТвХО ТХРТХОЧmОФtОНТr. SöгМüФХОrТ tОФ ЛКşıЧК КЧХКmХКrıвХК ОХО КХmКФ
вОrТЧО ШЧХКrıЧ ФuХХКЧım КХКЧХКrıЧК вöЧОХmТşХОrНТr. BurКНК söгМüФХОrТЧ
ФКЯrКm КХКЧХКrıЧı sКğХКm ЛТr şОФТХНО НОğОrХОЧНТrmОФ РОrОФТr. кüЧФü ФХКsТФ
ЛТr КЧХКmК sКСТp ЛТr söгМüФ, mОtТЧ ТхТЧНОФТ ФuХХКЧımıЧК РörО хШФ ПКrФХı ЛТr
КЧХКm ФКгКЧКЛТХТr. Bu sОЛОpХО НТХЛТХТmМТХОr söгМüФХОrТЧ КЧХКmХКrıЧНКЧ гТвКНО
ШЧХКrıЧ ФuХХКЧımХКrıЧК НТФФКt хОФmТşХОrНТr. 1
“BТr НТХ ЛТrТmТЧТ хОЯrОХОвОЧ, ШЧНКЧ öЧМО ЯОвК sШЧrК РОХОЧ, ЛТrхШФ
НurumНК söг ФШЧusu ЛТrТmТ ОtФТХОвОЧ, ШЧuЧ КЧХКmıЧı, НОğОrТЧТ ЛОХТrХОвОЧ
ЛТrТm ЯОвК ЛТrТmХОr ЛütüЧü, ФШЧtОФst.” КЧХКmХКrıЧК РОХОЧ bağlam söгМüğü
şТТrНО öЧОmХТ ЛТr uЧsurНur. Bu ФШЧuНК ЛТrхШФ КrКştırmКМı ПКrФХı ТПКНОХОrНО
ЛuХuЧmuştur. BuЧХКrНКЧ ЛТrТsТ НО DШğКЧ AФsКЧ’К КТttТr ЯО AФsКЧ Лu ФШЧuНК
şuЧХКrı söвХОmОФtОНТr: “Şiir dilinde anlatılmak istenen imgeleri, duygu ve
düşünceleri tam olarak yansıtan dil öğelerini bulmak ve kullanmak, şiirin
anlatım ve anlam yönünü güçlendirir. Bu gücü yakalamak için şiiri oluşturan
öğeler arasında birtakım bağlantılar, birleştirmeler, türetmeler, ayırıcılar ve
sapmalar kullanılmalıdır.”2
BТr söгМüğüЧ ТХФ КФХК РОХОЧ КЧХКmı tОmОХ КЧХКmıНır. TОmОХ КЧХКm,
söгМüğüЧ Нış НüЧвКвК ТХОttТğТ ТХФ КЧХКmНır. ArНıЧНКЧ хОşТtХТ söгМüФХОrХО ЛТr
КrКвК РОХОrОФ вОЧТ КЧХКmХКr ФКгКЧmКФtКНır. BurКНК НОЯrОвО ЛКğХКm uЧsuru
РТrmОФtОНТr. BКğХКmНКЧ СКrОФОtХО söгМüğüЧ ОЧ sШЧ КЧХКmıЧı НК ТХФ КЧХКmХК
ЛТrХТФtО ЯОrОЛТХmОФ mümФüЧНür. ГКmКЧХК вОЧТ КЧХКmХКr ФКгКЧКrКФ söгМüğüЧ
ФКЯrКm КХКЧı РОЧТşХОmОФtОНТr. ArНıЧНКЧ НОЯrОвО КН КФtКrmКsı НОНТğТmТг ШХКв
РТrmОФtОНТr. SöгМüğüЧ РОrхОФ КЧХКmıвХК ЯОrТХmОФ ТstОЧОЧ КЧХКmı КrКsıЧНК

1 Guiard, P. (1999). Anlambilim (3. bs.). (B. VarНar, хОv.). İstanbul: MultТlТnРual Yaвınları. s.s. 106-107.

2 Aksan, D. (2006). ŞТТr DТlТ vО Türk ŞТТr DТlТ. Ankara: EnРТn Yaвınları.

240
Özbek Şairi Mevlâna Habibiy’nin “Divan” Adlı Eserinde Bulunan Gazeller
Üzerine Tematik Bir Değerlendirme

Фöprü РörОЯТ ФurКЧ ЛТr tОФЧТФtТr. BurКНК КmКх, ШФuвuМuЧuЧ НКСК НОrТЧ
НüşüЧОrОФ şКТrТЧ ЧО КЧХКtmКФ ТstОНТğТЧТ вШrumХКmКsıНır. AФtКrmКХКr, КЧХКmı
ФuЯЯОtХОЧНТrmОФ ТхТЧ ФuХХКЧıХКЧ ЛТr вöЧtОmНТr. AН КФtКrmКХКrı ШФuвuМuЧuЧ
ТХРТsТЧО РörО вШrumХКЧКЧ ЛТr tОФЧТФtТr. DuвРu НОğОrТ ТsО, ШФuвuМuНК ЛОХТrОЧ
НuвРuХКrıЧ хКğrışımХКrıНır. (AФsКЧ, қ00, s. Қ94)
ŞТТr НТХТ, НТğОr tüm ОНОЛь НТХХОrТЧ üstüЧНО ЯО вШğuЧ КЧХКmК sКСТp ЛТr
НТХНТr. GüЧНОХТФ НТХНОЧ хШФ uгКФtК ШХКЧ Лu НТХ, ПШЧОtТФ ЯО sОmКЧtТФ НüгОвНО
ФШЧuşmК НТХТЧНОЧ хШФ КвrıХır. BТr НüгвКгıвК КЧХКm вКгКrı tКrКПıЧНКЧ
вüФХОЧТrФОЧ, şТТrНО КЧХКmı ШФuвuМu ЛОХТrХОr. ŞТТr ФОЧНТ КЧХКm НüЧвКsıЧı
ШХuşturur. ŞКТr şТТr вКгКrФОЧ ФОХТmОХОrТ хШФ ТвТ ФurРuХКmКХıНır хüЧФü
ШФuвuМuвК ЯОrОМОğТ mОsКУ ЛurКНК хШФ öЧОmХТНТr. SОхtТğТ söгМüФХОr ФКНКr
tema НК хШФ öЧОmХТНТr. BütüЧ ЛuЧХКrНКЧ СКrОФОtХО şТТrТЧ НОrТЧ вКpısıЧНК ЛТr
ЛКğХКmıЧ ШХuşmКsı РОrОФmОФtОНТr. ŞТТr, РüЧНОХТФ СКвКttК ШФuЧКЧ НТğОr
mОtТЧХОrО РörО НКСК ПКrФХıНır ЯО Лu ПКrФХıХıФ ШrtКвК ЛТr хШФКЧХКmХıХıФ
хıФКrmıştır. ŞТТrsОХ mОtЧТЧ хШФКЧХКmХıХığı ШФuвuМuЧuЧ ШЧu ЧКsıХ КЧХКНığıЧНКЧ
СКrОФОtХО ШrtКвК хıФmıştır.
İЧsКЧХКr СОr гКmКЧ СТsХОrТЧТ ТПКНО ОtmОФ ТхТЧ söгМüФХОrО
ЛКşЯurmuştur. Bu СТsХОrТ ТПКНО ОtmОНО ОЧ ОtФТХТ КrКх şüpСОsТг şТТrНТr. ŞТТr
РОrОФ mОМКгХı söвХОвТşХОrХО РОrОФ sКЧКtХКrХК ЛТrХТФtО вШğuЧ КЧХКmХКrı
ШФuвuМuХКrК КФtКrmıştır. ŞКТr НО НüşüЧМОХОrТЧТ вОЧТ ЧОsТХХОrО КФtКrmКФ ТхТЧ
şТТrТ ЛТr КrКх ШХКrКФ ФuХХКЧmıştır. AвЧı гКmКЧНК нгЛОФ ОНОЛТвКtıЧıЧ РОХТşmОsТ
ЯО НОЯКm ОtmОsТ ТхТЧ НО ЛüвüФ ЛТr хКЛК sКrП ОtmТştТr. KКХОmО КХНığı ОsОrТ СОr
ЧО ФКНКr қ0. вüгвıХı tОmsТХ ОtmОФtОвsО НО ТхОrТФ ЯО ЛТхТm КхısıЧНКЧ ФХКsТФ
ОНОЛТвКtıЧ ТгХОrТЧТ СКМТmХТ ЛТr şОФТХНО РöstОrmОФtОНТr. ŞКТr, şТТrХОrТЧНО ОsФТ ЯО
вОЧТвТ ЛКşКrıХı ЛТr şОФТХНО СКrmКЧХКmış ЯО Лu mТrКsı РОХОМОФ ЧОsТХХОrО
КФtКrmıştır.
Қ890 вıХıЧНК AЧНТМКЧ’НК НШğКЧ şКТrТmТг MОЯХсЧК HКЛТЛТв,
öğrОtmОЧХТФ ЯО хТПtхТХТФХО РОхТmТЧТ sКğХКmıştır. AХНığı mОНrОsО ОğТtТmТвХО
ЛТrХТФtО НТХТ ЯО ОНОЛТвКtı ТвТ НОrОМОНО öğrОЧmТştТr. MuФТmТв, AtКТв, BКЛür ЯО
NОЯКТв РТЛТ ЛüвüФ şКТrХОrНОЧ ОtФТХОЧmТş ЯО ФКХОmО КХНığı ОsОrХОrНО Лu ОtФТХОri
КхıФхК РöstОrmТştТr. OЧХКrı ФОЧНТЧО üstКt ШХКrКФ ЛОХТrХОmТş ЯО ШЧХКrıЧ ТгТЧНОЧ
СТхЛТr гКmКЧ КвrıХmКmıştır. HКЛТЛТв ТФТ Кsrı РörОЧ ЯО ТФТ НОЯrТ вКşКвКЧ ЛТr
şКТrНТr. EФТm DОЯrТmТ’ЧТ вКşКНığıЧНК СОЧüг қ7 вКşıЧНКНır. DОЯrТmНОЧ öЧМО
НТğОr şКТrХОr РТЛТ РöгвКşı НöФОЧ şКТr, НОЯrТmТЧ РОtТrНТğТ uХu ЯО ЛКСtХı РüЧХОrТ,
ЧurХu СКвКtı, вОЧТ СКвКtıЧ РОtТrНТğТ РüгОХХТФХОrТ, ФШmüЧТгmТ ТЧşК ОНОЧ СКХФıЧ

241
 Zehra Işık

ФКСrКmКЧМК хКХışmКsıЧı, НШstХuФ ЯО ФКrНОşХТğТ, “КФ КХtıЧ”ıЧ muМТtХОrТ ШХКЧ

ОmОФхТХОrТ, ЛКğ ЯО ЛШstКЧХКrıЧ ürüЧО НШвНuruХmКsı, вОЧТ ФuruХКЧ HES’ХОrТ ЯО
КхıХКЧ ФКЧКХХКrı Яs. ОsОrХОrТЧНО sКСК хШФ вОr КХmКвК ЛКşХКmıştır. O Лu şОФТХНО
СОr ФШЧuНК şТТr вКгКrКФ КsХıЧНК ФОЧНТЧТ ТspКtХКmıştır. ВОЧТ гКmКЧı, şКЧХı ЯКtКЧ
sОЯРТsТЧТ, СКХФК sККНОt ЯОrОЧ uХu pКrtТвТ вüФsОФ sОsХО öЯmüştür ЯО SШvyet
СКХФıЧıЧ tКФНТrТЧТ tШpХКmıştır. Bu sОЛОpХО ФОЧНТsТ “SШЯвОt ŞКТrТ” uЧЯКЧı ХКвıФ
РörüХmüştür. HКЛТЛТв, вОЧТ НОЯТr şТТrМТХТğТЧНО ФОЧНТЧО СКs ЛТr хТгРТ
ШХuşturmuştur. HКвКtıЧ СОr КЧıЧНКЧ ФШЧuХКrı ТşХОНТğТ ТхТЧ СОr ФОsТmНОЧ ТЧsКЧК
СТtКp ОtmТştТr. GОЧхХОrТ ТвТ Сuв ЯО tОmТг КСХКФК, хКХışФКЧХıФ ЯО НürüstХüğО, КХıЧ
tОrТ ТХО хКХışmКвК, ФТЛТrХТХТФtОЧ, СırsıгХıФtКЧ, ЛОНЛКСtХıФtКЧ, ЯОПКsıгХıФ ЯО
вКğМıХıФtКЧ uгКФ НurmКвК НКЯОt ОtmТştТr. SШmut ФШЧuХКrıЧ вКЧıЧНК sШвut
ФШЧuХКrНК вКгНığı şТТrХОrТ НО ШХНuФхК ЛКşКrıХıНır.
EsОrТЧ ЛТr НТğОr öгОХХТğТ гОЧРТЧ ЛТr tОmКвК sКСТp ШХmКsıНır. ВüФsОФ
ХТsКЧs tОгТ ШХКrКФ СКгırХКЧmış ШХКЧ хКХışmКНК ШНКФ ЧШФtКsı tОmКХКrНır. Bu
tОmКХКr şТТrО ШХКЧ ЛКФış КхısıЧı НК РöstОrmОsТ КхısıЧНКЧ öЧОmХТНТr. Bu
хКХışmКНК КmКх, Divan’НК вОr КХКЧ tОmКХКrНКЧ СКrОФОtХО şТТrХОrНОФТ КЧХКm
хОşТtХТХТğТЧТ tОspТt ОtmОФtТr. BТr tОФ söгМüФХО ЛТrНОЧ ПКгХК НüşüЧМОЧТЧ ЧКsıХ
КЧХКtıХКЛТХОМОğТЧТ ТПКНО ОtmОФ ТхТЧ söгМüФХОrТЧ ФКЯrКm КХКЧХКrıЧıЧ ЛТХТЧmОsТ
РОrОФtТğТЧТ ТПКНО ОНОrОФ söг ЯКrХığıЧК НТФФКt хОФТХmОФ ТstОЧmТştТr. кКХışmК
ЧТtОХ ЛТr вКpıвК sКСТp ШХup tОФ tОФ şТТrХОr ТЧМОХОЧmТştТr. EХНО ОНТХОЧ ЯОrТХОr
НШğruХtusuЧНК tОmКХКrК НКвКХı sıЧıПХКЧНırmКХКr ЛКğХКmНКЧ СКrОФОtХО
вКpıХКrКФ tОmКХКr tОФ tОФ КхıФХКЧmıştır.
Divan’da Tespit Edilen Bazı Temalar
DТЯКЧ’НК вКФХКşıФ Шtuг ЛОş tКЧО tОmК ЛКşХığı tОspТt ОНТХmТştТr. Bu
mКФКХОНО вТrmТ ЛТr tКЧОsТ üгОrТЧНО НuruХmuştur. EЧ РОЧТş хОrхОЯОНО ОХО
КХıЧНıФХКrı ТхТЧ sКвı НüşüФtür. TОmКХКrНК КХt ЛКşХıФХКr СКХТЧНО НКrКХmКвК
РТНТХНТğТЧНО НКСК хШФ ЛКşХıФ ОХНО ОНТХОЛТХТr. Bu tОmКХКrНКЧ ЛКгıХКrı şuЧХКrНır:
1. Askerlik
Bu ЛКşХıФ КХtıЧНК КsФОrХТФХО ТХРТХТ tОrТmХОr ФКСrКmКЧХıФ tОmКХı şТТrХОrНО
sıФХıФХК ФuХХКЧıХmıştır. BКğımsıгХıФ ТхТЧ ЯОrТХОЧ müМКНОХОХОr, ТЧsКЧХКrıЧ
вКşКНıФХКrı, ФКСrКmКЧХıФ örЧОФХОrТ şКТrТЧ КğгıЧНКЧ РОЧхХОrО ЧКsТСКtХОr
şОФХТЧНО ЯОrТХmТştТr. ŞКТr ЛurКНК СТtКЛОt вОtОЧОğТЧТ ФuХХКЧКrКФ РОЧхХОrТЧ
ТхТЧНОФТ müМКНОХО КtОşТЧТ ФörüФХОmОвТ КmКхХКmıştır. BТrХТФ ЯО ЛütüЧХüğüЧ
КЧМКФ Лu şОФТХНО sКğХКЧКМКğıЧı ТПКНО ОНОЧ şКТr, ЯКtКЧ ЯО ЛКğımsıгХıФ ТхТЧ

242
Özbek Şairi Mevlâna Habibiy’nin “Divan” Adlı Eserinde Bulunan Gazeller
Üzerine Tematik Bir Değerlendirme

РОrОФТrsО МКЧХКrıЧНКЧ ЯКгРОхmОХОrТ РОrОФtТğТЧТ ЯurРuХКmıştır. ŞТТrНО asker,

cebhe, ceng, cengciler, cenggah, er, eslehe, komandan, leşker, marşal, oq,
peykan, piyade, qılıç, sipah, şehit, şemşir, tiğ, xancer, yay, yerag gibi
söгМüФХОr ФКrşımıгК хıФmКФtКНır. ŞКТr Лu söгМüФХОrТ ЛКгı НТгОХОrНО РОrхОФ
КЧХКmХКrıЧНК ФuХХКЧırФОЧ ЛКгı dizelerde mecaz anlamda kullanarak
НТгОХОrНОФТ КЧХКm ЛütüЧХüğüЧü РüхХОЧНТrmТştТr:
“Vätän säqlåvçi cängåvär qızıl äskär bolib huşyår
Turär tålmäs biläk, qorqmäs yüräk, çın påsbån işläb.” beytinde
РОrхОФ КЧХКmıЧНК ФuХХКЧКrКФ ЯКtКЧı ТхТЧ МКЧХК ЛКşХК müМКНОХО eden
КsФОrХОrНОЧ ЛКСsОtmТştТr.
“Cängçilärgä här mahâl, här cäbhädä yårdäm bering,
Biz häm ermiz, cänggä çårläb beldägi belbåğımiz.” ЛОвtТЧНО şКТr
sКЯКştК ШХКЧ ТЧsКЧХКrК СКХФıЧ НК вКrНım ОtmОsТ ТхТЧ хКğrıНК ЛuХuЧmuştur.
“Såyäbån bolmåq Vätän üzrä qomondonlär işi,
Bizdägi märşäl qomondongä qomondon oxşämäs.” ЛОвtТЧНО mКrОşКХ
ЯО ФumКЧНКЧХıФtКЧ ЛКСsОНТХmТştТr. BТгНО ЯКr ШХКЧ mКrОşКХ ФumКЧНКЧК ЛКşФК
ЛТr ФumКЧНКЧıЧ КsХК ЛОЧгОmОНТğТЧТ ЯurРuХКmıştır. MКrОşКХХТФ, SSCB’НО
BüвüФ SШЯвОt BКşФКЧХığı tКrКПıЧНКЧ ФumКЧНКЧХıФ РörОЯТЧНОФТ ФТşТХОrО
ЯОrТХОЧ uЧЯКЧНır.
“Dilimgä läşkäri ğam yol tåpålmäs,
Şirin fikring sipåhim, tävbä qıldim.” beytinde gam askeri olarak
ФuХХКЧmıştır ЯО ЛurКНК ФОНОrТ, РКmı КsФОrО ЛОЧгОtmТştТr. Bu Нurum şКТrТЧ
şТТrХОrТЧТЧ ЧО ФКНКr гОЧРТЧ ШХНuğuЧu РöstОrmОsТ КхısıЧНКЧ öЧОmХТНТr.
2. Bitkiler
Bu ЛКşХıФ КХtıЧНК МШğrКПвКвК ЛКğХı ШХКrКФ вОtТşОЧ ЯО tКЧıЧКЧ ЛТtФТ
ТsТmХОrТ ФuХХКЧıХmıştır. HКвКtı şОФТХХОЧНТrОЧ, вКşКmıЧ НОЯКmХıХığıЧı sКğХКвКЧ
ЯО sШsвКХ СКвКttК хШФ öЧОmХТ ШХКЧ ЛКгı ЛТtФТХОr ТхТЧ öгОХХТФХО РКгОХХОr Фaleme
КХıЧmıştır. нrЧОğТЧ;
2.1.Çiçekli bitki isimleri: çeçek, erguvan, gunça, gül, lale, nesrin,
nergis, nihâl, reyhan, servi, sünbül, şax, РТЛТ söгМüФХОr şТТrНО
sıФХıФХК ФuХХКЧıХmıştır.

243
 Zehra Işık

“Oynäşib güllär bilän gül fäslidä gül tergäli

Låbärånä yüzsälär gül-gül yåtib räftåri şox.” ЛОвtТЧНО РüХНОЧ ЯО РüХ
mОЯsТmТЧНОЧ ЛКСsОНТХmТştТr. BТr НО НТЯКЧНКФТ şТТrХОrНО gül gül açılmak
НОвТmТ ШХНuФхК sıФ ФuХХКЧıХmıştır ЯО “РüХ РТЛТ КхıХmКФ” КЧХКmıЧНКНır. GüгОХ
ЯО ТвТ ШХКЧ НurumХКr ТхТЧ ФuХХКЧıХmıştır. GüХ söгМüğü қ9Қ РКгОХНО Ққ3 ФОг
ФuХХКЧıХmıştır. GüХ söгМüğü ЛКгОЧ РüХ, ЛКгОЧ хТхОФ КЧХКmıЧНК ФuХХКЧıХmıştır.
GüХ ФОХТmОsТвХО ЛТrХТФtО ОХЛОttО “ЛКğ, ЛШstКЧ, хОmОЧ, РüХТstКЧ, РüХşОЧ, РüХгКr;
РüХ mОЯsТmТ/ПКsХı; НТФОЧ, КхmКФ, РüХmОФ; rОЧФ” ФuХХКЧıХır, tОЧКsüp sКЧКtı
ШХuşturuХur. SОЯРТХТЧТЧ вüгü ЯО вКЧКğı ТХО sıФı ЛТr müЧКsОЛОtТ ЯКrНır ЯО sОЯРТХТ
ТХО РüХ КrКsıЧНК ТstТКrО sКЧКtı sıФхК ФuХХКЧıХır. KırmıгıХığıЧНКЧ НШХКвı КtОş,
ФОЧНТsТЧО ЛОЧгОtТХОЧ uЧsur ШХКrКФ ФuХХКЧıХır. BКгОЧ НО РüХ, КtОş, хОrКğ, şКrКp
ЯО ХК’Х ШХur. DКТmК tКгОХТğТ ЯО РüгОХ rОЧРТ ТХО хТmОЧТЧ ЯО ЛКСКrıЧ ЯКгРОхТХmОг
uЧsuruНur. BКСКrıЧ НТğОr КНıЧıЧ “РüХ mОЯsТmТ” ШХuşu НК РüХО ЯОrТХОЧ öЧОmХО
ТХРТХТНТr. GüХ вОtТştТrmОЧТЧ гШr ЯО гКСmОtХТ ШХНuğuЧu ЯО ШЧuЧ КНОtК ЧКгХК
ЛОsХОЧТp ЛüвümОsТ şОФХТЧНО ОХО КХıЧır. 3 нгЛОФ ФüХtürüЧНО НШğКНК ЛüвüвОЧ
ФШФuХu ЛТtФТХОr, РüХХОr Яs. РОЧОХ ШХКrКФ Лu söгМüФХО ФКrşıХКЧmКФtКНır.
“Här türli çeçäklär bilä sep yåzdi biyåbån,
Köksidä qızil låläyü rä’nå bezänibdir.” ЛОвtТЧНО ХКХО mОЯsТmТЧО ТşКrОt
ШХНuğu РörüХmОФtОНТr. LКХОЧТЧ ЛТr ЛКвrКm СКЯКsıЧНК ФutХКЧmКsı нгЛОФ
ФüХtürüЧНО öЧОmХТ ЛТr törОЧНТr. AвrıМК вТЧО ХКХО söгМüğü şТТrНО Қ9 ФОг
ФuХХКЧıХmıştır. BКгОЧ ХКХО, ЛКгОЧ НО Фırmıгı rОЧРТ ТХО ОХО КХıЧır. Kırmıгı rОЧРТ
ТХО sОЯРТХТЧТЧ вКЧКğı ЯО КşığıЧ РöгвКşХКrı ХКХОвО ЛОЧгОtТХТr. ŞОФТХ вöЧüЧНОЧ
kaНОСО ЛОЧгОr ЯО şКrКp, ФКЧ, ХК’Х, МКm, хОrКğ Яs. ШХКЛТХТr. RОЧРТ ЯО şОФХТ
вöЧüвХО СКвХТ ЛОЧгОrХТФ ФuruХКЛТХТr. нгЛОФ TürФхОsТЧНО НО ЛКСКr КвХКrıЧНК
КхКЧ sКrı ЯО ФıгıХ rОЧФХОrНО КхКЧ хТхОФtТr. AвЧı гКmКЧНК Фırmıгı, ФıгıХ rОЧФХОrТ
НО ТПКНО ОНОr. ВТЧО хТхОФ söгМüğü ЛТtФТХОrТЧ rОЧФХТ ЯО ФШФuХu ФısımХКrı ТхТЧ
ФuХХКЧıХmıştır.
2.2.Çiçeksiz bitki isimleri: Ak altın, çigit, dan, dane, deraht, ekin,
hâkî, mamıq, mehrigiya, nebat, orman, ot, ösimlik, pahta,
sanevber, seberge, sebze, şora, tiken, yağaç, yantag gibi
söгМüФХОr sıФХıФХК ФuХХКЧıХmıştır. Bu söгМüФХОrТЧ хШğu СОm
РОrхОФ СОm НО mОМКг КЧХКmХКrНК ФuХХКЧıХmıştır. DТЯКЧ
ОНОЛТвКtıЧНКФТ ФuХХКЧım şОФТХХОrТЧО ЛurКНК НК rКstХКmКФ
3
Pala, İ. (2004). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yaвınları. s.s. 171-172.

244
Özbek Şairi Mevlâna Habibiy’nin “Divan” Adlı Eserinde Bulunan Gazeller
Üzerine Tematik Bir Değerlendirme

mümФüЧНür. EsОr Лu вöЧüвХО НТğОrХОrТЧНОЧ КвrıХmКФtКНır хüЧФü

НöЧОm ЯО МШğrКПвК ТtТЛКrТвХО DТЯКЧ şТТrТЧТЧ ОtФТsТЧТЧ ЛТtmОsТ
ЛОФХОЧТrФОЧ şКТrТЧ НТЯКЧı ЛКştКЧ sШЧК DТЯКЧ ОНОЛТвКtıЧК КТt ОНОЛТ
uЧsurХКrХК şОФТХХОЧmТştТr.
“Yerlär yetildi boldi åq åltıngä kättä kån
Äyläy közimgä tåzä bu topråğni totiyå.” ЛОвtТЧНО ШХНuğu РТЛТ şКТr
şТТrХОrТЧНО КФ КХtıЧ tКmХКmКsıЧı pКmuФ ТхТЧ ФuХХКЧmКФtКНır. PКmuФ Ш
НöЧОmНО üХФОЧТЧ tОmОХ РОхТm ФКвЧКğıНır ЯО хШФ НОğОrХТНТr. Bu вüгНОЧ
pКmuФ ТхТЧ хОşТtХТ ТsТmХОr ФuХХКЧıХmıştır. қ9Қ РКгОХНО mКmıq, КФ КХtıЧ ЯО pКСtК
söгМüФХОrТ ФuХХКЧıХmıştır ЯО СОr ЛТrТ pКmuğuЧ ЛТr öгОХХТğТЧТ ТПКНО etmektedir.
нrЧОğТЧ mКmıq “tКгО, КФ pКmuФ”; pКСtК РОЧОХ ШХКrКФ “pКmuФ” ТхТЧ
ФuХХКЧıХmıştır. AФ КХtıЧ ЛОЧгОtmО вШХuвХК sТmРОХОmОФtОНТr хüЧФü
нгЛОФТstКЧ’НК rОПКС ЯО гОЧРТЧХТğТЧ sТmРОsТ pКmuФtur.
“Gülü gülzåru båğu bostån säyrin gäpirmäsmän,
Tåmåşä äyläsäm näsrinü räyhånü sänävbär xat.” beytinde
РörüХНüğü РТЛТ sКЧОЯЛОr sОЯРТХТЧТЧ ЛШвu pШsu ШХКrКФ НК söвХОЧОЛТХТr. кКm
Пıstığı ЯОвК ФШгКХКФ КЧХКmıЧНКНır.
2.3.Genel ifadeler: bağ, berg (yaprak), bostan, çemen, gülbağ,
gülistan, gülşen, gülzar, hırman, lalezar, pahtazar, yapraq gibi
söгМüФХОr ФuХХКЧım КХКЧХКrıЧК РörО Лu ЛКşХıФ КХtıЧНК
sıЧıПХКЧНırıХmıştır. BuЧХКr НКСК хШФ НШğКНКФТ ФuХХКЧımХКrНır.
BКğ, ЛШstКЧ, хОmОЧ ЯО СırmКЧ ЛОЧгОr ФuХХКЧımХКrК sКСТptТr ЯО
“хТmОЧ, вОşТХХТФ” РТЛТ КЧХКmХКrК РОХmОФtОНТr. PКСtКгКr “pКmuФ
bКСхОsТ”, ХКХОгКr “ХКХО ЛКСхОsТ Яs. КЧХКmХКrК РОХmОФtОНТr.
“Åzådä şähru qışlåq, gülzåru båğu bostån,
Mehnätgä boldi mäşğul hürmätli tåzä ävlåd.” ЛОвtТЧНО РörüХНüğü РТЛТ
РüХТstКЧ, РüХşОЧ, РüХгКr ЯО РüХЛКğ РТЛТ söгМüФХОr “РüХ ЛКСхОsТ” КЧХКmıЧК
РОХmОФtОНТr ЯО ЛuЧХКr нгЛОФ НТХТЧО FКrsхКНКЧ РОхmТş söгМüФХОrНТr.
3. Edebiyat
Bu ЛКşХıФ КХtıЧНК РКгОХХОrНО РОхОЧ ОНОЛТ uЧsurХКrК НОğТЧТХОМОФtТr.
нrЧОğТЧ; kånvert, kåsä, kinåyä, maqål, maqålä, mäsäl, rämz, risålä, romån,
ruqa, işaret, sahne, xat, xıtäb, РТЛТ söгМüФХОr ФКrşımıгК хıФmКФtКНır.

245
 Zehra Işık

KuХХКЧıХКЧ söгМüФХОrТЧ ЛКгıХКrı DТЯКЧ ОНОЛТвКtı ТХО ШrtКФ ürüЧХОrНТr, ЛКгıХКrı

НК HКХФ ОНОЛТвКtıЧК КТttТr. AвrıМК şТТrХОrНО AХТ ŞТr NОЯКТ’вО КТt ТФТ ОsОrО НО
РöЧНОrmО вКpıХmıştır.
3.1.Divan Edebiyatı Unsurları: Burada åşıq, båb, bäzm, cåm,
cånånnämå, devån, ädäbiyåt, äş’år, fäsl, fäsånä, ğazäl,
ğazälhån, håmäl burçi, ışq, mäzmun, mäst-i äläst, mäy,
mäyxånä, minbär, muhabbetnåme, mutrib, nåmä, näzm, nesr,
nüktedân, pervane, peymâne, pesä, pir-i muğån, qasîdä, sağar,
sâki, sihr, sohbet, şerh, şe’r, şiiriyat РТЛТ söгМüФХОrНОЧ ЛТrФКхıЧК
НОğТЧТХОМОФtТr.
“Aruzu bärmåqu romänu türli p’esälär birlä,
Bolib çår qırrä hikmät gävhärin qılding räqam, Såbir.” beytinde
РörüХНüğü РТЛТ Кruг şТТrХОrНО öЧОmТ ЛТr вОrО sКСТptТr ЯО DТЯКЧ şТТrТЧНО КСОЧРТ
sКğХКвКЧ КЧК uЧsurНur. қ9Қ РКгОХТЧ tКmКmı Кruг öХхüsü ТХО вКгıХmıştır. Aruz,
СОМОХОrТЧ sКвısıЧı НОğТХ şОФХТЧТ ОsКs КХır.
“Kördim Habibiy, dilkäşü sän’ätşinås elim
Här bäzmü toy eşitmäsä bolmäydi tå nävå.” beytinde bezmden
ЛКСsОНТХmТştТr. BОгm; гТвКПОt ЯО tШвХКrНК хКХРıМıХКr, КşuХКМıХКr ЯО rКФФКsХКr
ОşХТğТЧНО РОхОЧ ОğХОЧМО РОМОsТНТr. SОЯРТХТsТ, sКФТsТ, mutrТЛТ (хКХРıМı), РКгОХСКЧı,
всrКЧı ЯО ТхФТsТ, mОгОsТвХО mОМХТs, şКТrХОrТЧ ОЧ хШФ rКğЛОt ОttТФХОrТ НurumХКrНКЧ
ЛТrТ ШХmuştur. SКФТ, ОХТЧНО ЛüвüФ ФКНОС ТХО ШrtКНК НöЧОr ЯО СОrФОsО КвЧı ТхФТ
ФсsОsТЧНОЧ şКrКp ТФrКm ОНОr. BОгmНО musТФТ ЯО rКФs НК ЯКrНır.4
3.2.Halk Edebiyatı Unsurları: Burada äskiyå, bärmåq, cümlä,
dästån, gäp, küy, küylåvçi, läpär, qoşıq, toy, toyhane, yelle gibi
söгМüФХОrНОЧ ЛТrФКхıЧК НОğТЧТХОМОФtТr.
“Uläşdi küngä tün gäh äskiyä gåhi ğazälxånlik,
Bağışläb bäzm eligä räng-bäräng zävqu säfå suhbät.” beytinde
РörüХНüğü РТЛТ КsФТвК нгЛОФ ОНОЛТвКtıЧНК öЧОmХТ ЛТr ürüЧНür. GОЧОХХТФХО
ОğХОЧМО mОМХТsХОrТЧНО ЯО sШСЛОtХОrНО ТМrК ОНТХОЧ, СКгırМОЯКpХıФ üгОrТЧО ФuruХКЧ
söг ШвuЧХКrıНır. TШв/tОmКşК, ЛОгm, гТвКПОt, ЛКвrКmХКrНК tКrКП tКrКПК söг
ШвuЧХКrıвХК РОхОr.

4
Pala, İ. 2004. s. 71.

246
Özbek Şairi Mevlâna Habibiy’nin “Divan” Adlı Eserinde Bulunan Gazeller
Üzerine Tematik Bir Değerlendirme

“Boldi cånpärvär qoşıqlar, yällälär el åğzıdä,

Här sözimni äylädi qımmätbähå dürdånä söz.” BОвtТЧНО ФШşuФ
söгМüğüЧНОЧ ЛКСsОНТХmТştТr. İsХКmТвОt нЧМОsТ TürФ ОНОЛТвКtıЧНК хШğuЧХuФХК
ХТrТФ ФШЧuХКrıЧ ТşХОЧНТğТ, ФШpuг ОşХТğТЧНО söвХОЧОЧ öХхüХü ЯО uвКФХı şТТrХОrНТr.
İsХКmТвОt’tОЧ sШЧrК вОrТЧТ “ФШşmК”вК ЛırКФmıştır.
4. Eğitim
EğТtТm ЛТr tШpХumuЧ РОХТşТp КвКФtК ФКХКЛТХmОsТ ТхТЧ ОЧ öЧОmХТ
uЧsurНur. BurКНК НОЯХОtО ЯО РОЧхХОrО хШФ ЛüвüФ РörОЯХОr НüşmОФtОНТr. ŞКТr,
şТТrХОrТЧНО ОğТtТmО хШФ ПКгХК ЯurРu вКpmıştır. GОЧх ЧОsХТЧ ШФuвКrКФ КЧМКФ
üХФОХОrТЧТ ЛКğımsıгХığК ФКЯuşturКЛТХОМОФХОrТЧО ТЧКЧmКФtКНır. BütüЧ ümТt
gОЧхХТФtОНТr. Bu вüгНОЧ ШЧХКrК sürОФХТ “ШФuвuЧ, ШФuХХКrК РТНТЧ ЯО ОХТЧТгНО,
ФШХuЧuгНК ФТtКpХКr ШХsuЧ.” öğütХОrТ ЯОrmОФtОНТr. FОЧ ЯО ТХТm mОşКХОsТЧТ
ТХОХОЛОt sürНürmОХОrТЧТ ТstОmТştТr. BurКНК ФuХХКЧıХКЧ ЛКгı söгМüФХОr, aql,
bilim, dårilfünun, däftär, därs, dästürilämäl, dåvå, fän, ilm, imtihån, kitåb,
mäårif, mäktäb, mäktäbdåş, mühr, normä, qåğåz, qaläm, räqam, säfhä,
såhifä, tähsil, ürfån gibidir.
“Hämdämingizdir kitåbu däftärü qåğåz, qaläm,
Bilmåq istäng keçä-kündüz, båriçä imkån oqıng.” beytinde de
РörüХНüğü РТЛТ РОЧхХОrО КrФКНКşХКrıЧıЧ Фсğıt, НОПtОr ЯО ФКХОm ШХmКsıЧı
öğütХОmОФtОНТr.
5. Eşyalar
нгЛОФ tШpХumu НТğОr TürФ tШpХumХКrı РТЛТ tКrım ЯО СКвЯКЧМıХıФХК
СКвКtХКrıЧı sürНürmüştür. Bu ЛКşХıФ, РОЧОХ ШХКrКФ tКrımНК ФuХХКЧıХКЧ КХОtХОr ЯО
sШsвКХ СКвКttК ФuХХКЧıХКЧ ОşвКХКr ШХmКФ üгОrО ТФТ ЛöХümНО ТЧМОХОЧmТştТr.
5.1. Tarımda Kullanılan Aletler: ŞТТrХОrНО ФuХХКЧıХКЧ äküçnik,
båltä, çåpån, çåpıq, ketmän, metin tКrımНК ФuХХКЧıХКЧ ЛКгı
aletlerdir.
“Tildä yällä, dildä ğayrät, qoldä ketmånü metin,
Kökkä pärçinländi tåşlär pärçäsi yulduz misal.” ЛОвtТЧНО РörüХНüğü
РТЛТ ФОtmКЧ “ФКгmКҚ ЯО mОtТЧ “ЛКХвШг” КЧХКmХКrıЧК РОХmОФtОНТr. BurКНК
ТşхТХОrТЧ ФКСrКmКЧ ЛТrОr ФШХСШг ШХНuğu ЯurРuХКЧmКФtКНır ЯО ШЧХКrıЧ
НТХХОrТЧНО türФü ТХО ЛКşКrıХı ЛТr şОФТХНО ТşХОrТЧТ вКptıФХКrı ТПКНО ОНТХmОktedir.

247
 Zehra Işık

“Ketmån ornidä äküçnik yumşätib bergäy åzıq,

Häydämåq bir sär Habibiy, lekin ikki sär çåpıq.” ЛОвtТЧНО РörüХОЧ
КФüхЧТФ “puХХuФ, ФКгКвКğı” КЧХКmХКrıЧНК ФuХХКЧıХmıştır.
5.2.Sosyal Hayatta Kullanılan Eşyalar: ŞТТrХОrНО ФuХХКЧıХКЧ äså,
äsnåm, åinä, baxmäl, belbåğ, beqasäm, cåmä, cåmä-i zängår,
cävhär, cihåz, cilå, cul, çänåq, çåk, çäråğ, çevår, dürdånä, etäk,
fäs, fävvårä, giläm, xancer, hırqå, hicåb, incü, käfän, kälid,
kämänd, kämär, kåstyum, kösåv, közgü, kürrä, lävh, libås,
mänqal, mäş’al, mätå, minbär, mumiyå, munçåq, müşk-i xıtå,
nåfä, niqåb, nişån, oq, ordän, pärqu, påyändåz, päykån, pärdä,
pärdåz, pärqu, qåp, qåpu, qåzån, såyäbån, säp, şåhi, şähnåz,
şim, tåc, tåle, täntä, täråğ, nåfä-i Tåtår, täntä, täråq, täyåğ,
täråzü, tiğ, tumår, totiyå, ürgän, xaltä, xancär, xırgå, yåy, zäncir,
ziynät sШsвКХ СКвКttК хОşТtХТ sОЛОpХОrХО ФuХХКЧıХКЧ ЛКгı ОşвКХКrНır.
AвrıМК ЛuЧХКrıЧ ТхТЧНО НШФumКвК КТt ЛКгı söгМüФХОr ЯКrНır ЯО
ärqåq, ätläs, bälås, bänåräs, cücünkä, dästår, dästgåh,
dästurxån, ip, ipäk, måki, mäkik şОФХТЧНОНТr. DШФumК TürФ
ФüХtürüЧНО öЧОmХТ ЛТr вОrО sКСТptТr. TКrım ЯО СКвЯКЧМıХıФХК
uğrКşКЧ TürФХОr КвЧı гКmКЧНК tТМКrОtТ НО sürНürmüştür. HКm
mКННОХОrТЧТ ФОЧНТХОrТ ürОtmТştТr ЯО tОФЧТФХОrТЧ хШФ ТвТ ЛТХТЧmОsТ
Лu ТştО ШХНuФхК ЛКşКrıХı ШХmКХКrıЧı sКğХКmıştır.
“Qılsä xırgåyi biri, ätläs toqıb gülyår oqıb,
Måki birlä cor etib qılgäy biri şähnåzlär.” ЛОвtТЧНО НШФumК ТşТ ТХО
ТХРТХТ uЧsurХКr ТПКНО ОНТХmТştТr. ŞОСЧКг ЛurКНК ЛТr ФumКş türüНür ЯО mКФТ НО
ФumКşıЧ НШФuЧmКsı sırКsıЧНК ФuХХКЧıХКЧ ЛТr КХОttТr. AtХКs ЯО СırФК НК
НШФumКНКЧ ОХНО ОНТХОЧ ürüЧХОrНТr.
“Zülfing ışq ählin dimåğın çåğ etär sünbül käbi,
Nåfäi tåtår ilä müşki xıtå därkår emäs.” beytinde nafe-i tatar
tКmХКmКsıвХК “tКtКr НОrТsТ”ЧНОЧ ЛКСsОtmОФtОНТr. AвrıМК müşФ-Т СıtК ТsО “кТЧ
mТsФТ КЧХКmıЧНКНır. CОвХКЧ НОrТsТЧНОЧ ОХНО ОНТХОЧ РüгОХ ЛТr ФШФu. “MüşФ-i
бıtф” tКmХКmКsı ЛТr НТгОНО РОхmТştТr ЯО TürФТstКЧ’НК МОвХКЧХКrıвХК üЧХü ЛТr
ЛöХРОЧТЧ КНıНır.
“Säbzä räng, baxmäl libås içrä köringän paxtälär,

248
Özbek Şairi Mevlâna Habibiy’nin “Divan” Adlı Eserinde Bulunan Gazeller
Üzerine Tematik Bir Değerlendirme

Tålpinür boyläb terimçi qızgä ämmå båşqaçä.” ЛОвtТЧНО РüЧХüФ

СКвКttК ФuХХКЧıХКЧ ХТЛКs вКЧТ ОХЛТsОНОЧ ЛКСsОНТХmТştТr. BТХТЧНТğТ РТЛТ ФıвКПОtХОr
pКmuФtКЧ ürОtТХТr. BurКНК НК вОşТХ rОЧФХТ ФКНТПО ОХЛТsОЧТЧ ТхТЧНО РörüЧОЧ
pКmuФХКrıЧ хКХışКЧ ФıгХКr tКrКПıЧНКЧ ЧКsıХ ЛüвüФ ЛТr ОmОФХО tШpХКЧНığıЧК
НОğТЧТХmТştТr. ŞКТrТЧ şТТrХОrТЧНО pКmuФ tШpХКвКЧХКr РОЧОХНО ФıгХКrНır ЯО şКТr,
ШЧХКr ТхТЧ “tОrТmхТ ФıгХКr” tКmХКmКsıЧı ФuХХКЧmıştır.
6. Gıda
ВКşКmıЧ НОЯКm ОttТrТХОЛТХmОsТ ТхТЧ ЛТrtКФım şОвХОrО ТСtТвКх ЯКrНır.
BuЧХКr МКЧХıХКrıЧ ЯКгРОхТХmОг uЧsurХКrıНır. Bu ЛКşХıФ КХtıЧНК МКЧХıХКr ТхТЧ
РОrОФХТ ШХКЧ ЯО РКгОХХОrНО ФuХХКЧıХКЧ ЛКгı söгМüФХОr ОХО КХıЧКМКФtır. BuЧХКrıЧ
ЛТr Фısmı DТЯКЧ ОНОЛТвКtı uЧsurХКrıЧК РöЧНОrmО вКpКrФОЧ ЛТr Фısmı sШsвКХ ЯО
ФüХtürОХ СКвКtı tОmsТХ ОtmОФtОНТr. İşХОЧОЧ Лu söгМüФХОrХО ЛТrХТФtО ЛТr КЧХКmНК
нгЛОФ tШpХumu СКФФıЧНК ЛТХРТ ОНТЧmОФ НО mümФüЧНür. нrЧОğТЧ; ab, ab-ı
hayvan, alma, aş, bal, çay, gülab, helva, kömeç, meyve, nan, qand, tuz, suv,
süt, şehd, şeker, şerbet, şıra, yanğaq РТЛТ söгМüФХОr şТТrХОrНО ФКrşımıгК
хıФКЧХКrНКЧ ЛКгıХКrıНır.
“Yåtib råhätdä tünlär nåz etib nåz yoqudän tursäng,
Yüzingni bosäsigä ertäläb åbu hävå muhtåc.” ЛОвtТЧНО КsХıЧНК şКТrТЧ
КЧХКtmКФ ТstОНТğТ şuНur: SОЯРТХТЧТЧ вüгü öвХОsТЧО РüгОХНТr ЯО sОЯРТХТ öвХОsТЧО
ЧКгХıНır ФТ, вüгüЧüЧ ЛusОsТЧО sКЛКСХКrı su ЯО СКЯК muСtКхtır. BurКНК
sОЯРТХТЧТЧ РüгОХХТğТЧТЧ НОrОМОsТ Лu şОФТХНО ТПКНО ОНТХmТştТr.
“Mävc urib änhåru däryålär tolä åbi häyåt
Tåğu tåşlärdä musäffå suv bolib kelmåqda qår.” beytinde ab-ı СКвКt
вКЧТ öХümsüгХüФ suвuЧК ЯurРu ЯКrНır. NОrОНО ШХНuğu ЛТХТЧmОвОЧ ЛТr
ФКвЧКФtКЧ ТхОЧ ФТmsОвО ОЛОНь СКвКt ЯОrОЧ ОПsКЧОЯь su, КЛ-ı СКвКt, ЛОЧРТ
suНur. İХКСь КşФ КЧХКmıЧНК tКsКЯЯuПь ЛТr sОmЛШХ ШХКЧ КЛ-ı СКвЯКЧ, ХОНüЧ
ТХmТЧНОЧ ФКвЧКФХКЧır. O, mürşТН-Т ФсmТХТЧ СКвЯКЧь СКвКt вКşКвКЧ ТЧsКЧ КФХıЧı
НТrТХtОЧ söгХОrТ ЯО ЧКгКrıНır. ŞТТrХОrНО, ТЧМО ЯО sКП söг ШХКrКФ ФuХХКЧıХНığı РТЛТ
sОЯРТХТЧТЧ НuНКğıЧНК НК КЛ-ı СКвЯКЧ öгОХХТğТ ЯКrНır.5
“Oylämäsdin sözlämåq här sözni hikmätdin uzåq,
Åğzı küysä tång emäskim, ıssıq içgän çåydin.” ЛОвtТЧНО РörüХНüğü

5
Pala, İ. 2004. s. 3.

249
 Zehra Işık

РТЛТ хКвК НК РКгОХ вКгıХmıştır. Bu хКвıЧ нгЛОФ ФüХtürüЧНО öЧОmХТ ЛТr вОrТЧТЧ
ШХНuğuЧuЧ ТşКrОtТНТr. нгЛОФ tШpХumu хКвı НТrТХТФ suвuЧК ЛОЧгОtmТştТr. CümХО
сХОmО sıССКt ЯОrmТş, гШru ФШХКвХКştırmış, НОrtХОrО НОЯК ШХmuş, хТЧТ ФКНОС
ТхТЧНО suЧuХmuş ЯО ЛТtФТХОrТЧ РüЧОşТЧО ЛОЧгОtТХmТştТr. Bu вüгНОЧ sТвКС ЯО
вОşТХ хКвıЧ вКЧıЧНК хОşТtХТ хКвХКr НК mОЯМuttur.
“Meni yoqlab yubårmiş bir qadrdån åşnå hälvå,
Sürürim haddin åşdı – keldi äynı muddäå hälvå.” ЛОвtТЧНО РörüХНüğü
РТЛТ СОХЯК öЧОmХТ ЛТr вТвОМОФtТr. GОЧОХ ШХКrКФ СОХЯК, TürФ ФüХtürüЧНО öЧОmХТ
ЛТr вОrО sКСТptТr. GöхОЛО ЛШгФır ФüХtürüЧО КТt ЛТr ürüЧНür. DШğumХКrНК,
öХümХОrНО, üх КвХКrНК Яs. СОХЯК вКpıХıp ТФrКm ОНТХТr. SКmКЧu КНı ЯОrТХОЧ
NОЯruг Кşı ЛКгı ЛöХРОХОrНО СОХЯК şОФХТЧНО вКpıХır ЯО Лu вОmОФ хОşТtХТ
КНОtХОrНО СКХФК НКğıtıХır. нгЛОФ ФüХtürüЧНО НО Квrı ЛТr öЧОmО sКСТptТr. ŞТПК
ЯОrОЧ ЛТr МОЧЧОt вОmОğТ ШХНuğuЧК ТЧКЧıХır. Bu вüгНОЧ СОХЯК, toplum
РОЧОХТЧНО ФıвmОtХТ ЛТr вТвОМОФtТr ЯО şКТr СОХЯК ТхТЧ şТТrХОr вКгmıştır. BurКНКЧ
КЧХКşıХКМКğı üгОrО tШpХumНК öЧОmХТ РörüХОЧ СОr şОв şТТrНО ФОЧНТЧО вОr
ЛuХmuştur. ŞКТrТЧ şТТrХОrТ КвЧı гКmКЧНК tШpХumК КвЧК tutКr ЧТtОХТФtОНТr.
7. Hayvanlar
Bu ЛКşХıФ КХtıЧНК СКвЯКЧ ТsТmХОrТ ОХО КХıЧmıştır. İЧsКЧХКr tКrТС ЛШвuЧМК
СКвЯКЧХКrХК Тх ТхО ЛТr СКвКt sürНürmüştür. TОmОХ РОхТm ФКвЧКФХКrı tКrımıЧ
вКЧıЧНК СКвЯКЧМıХıФtır. BuЧuЧ вКЧı sırК СКвЯКЧХКr ФüХtürОХ СКвКttК НК öЧОmХТ
ЛТr вОr tutmuştur. нвХО ФТ tКФЯТmО ЛТХО ТsТm ШХmuştur. AвrıМК ЛТrхШФ вıХНıгıЧ
КНı вТЧО СКвЯКЧ ТsТmХОrТЧНОЧ ШХuşmКФtКНır. Bu ЛКğХКmНК СКвЯКЧ
sОmЛШХХОrТЧО НТФФКt хОФmОФ РОrОФТr. HШrШг ЯО tКЯuФ ЛТrхШФ ФüХtürНО РüЧОşТЧ
НШğuşu ТХО sОmЛШХТгО ОНТХmТştТr ЯО ШЧuЧ ötüşü ТХО РüЧ НШğumu КrКsıЧНК ЛТr
ТХТşФТ ФuruХmuştur. İвТ ЯО РüгОХТЧ СКЛОrМТsТНТrХОr. ŞТТrХОrНО КвrıМК ilån,
märcån, päşşä, tåvuq, РТЛТ СКвЯКЧ ТsТmХОrТЧНОЧ ЛКСsОНТХmТştТr. ВıХКЧ ОЧ ОsФТ
НöЧОmХОrНОЧ ЛОrТ öЧОmХТ ЛТr СКвЯКЧ ШХmuştur. Kötü ruС ШХКЧ ErХТФ’ХО ТХРТХТ
ЛТr sОmЛШХНür. Ққ HКвЯКЧХı TürФ TКФЯТmТ’ЧНО ЛТr вıХıЧ КНıНır. ВТЧО tКЯuФ НК
Лu вıХıЧ КвХКrıЧНКЧ ЛТrТНТr.
7.1. Kuşlar: änqå, ärğumåq, bülbül, huhu, käbütär, käklik, låçin,
mürğ, pärvånä, polat, quş, şähbåz, şunqår, tåvus, zåg, zäğån.
KuşХКr РОЧОХХТФХО ruСuЧ ЛТr sОmЛШХü ШХКrКФ РörüХmüştür. Bu
СКвЯКЧХКr МОЧЧОtТ tОmsТХ ОtmОФtОНТr. KКrtКХ, ХКхТЧ РТЛТ вırtıМı
СКвЯКЧХКr ОsФТ НöЧОmХОrНОЧ ЛОrТ СüФümНКrХКrıЧ ФШruвuМu

250
Özbek Şairi Mevlâna Habibiy’nin “Divan” Adlı Eserinde Bulunan Gazeller
Üzerine Tematik Bir Değerlendirme

sОmЛШХü ШХmuştur. İsХКmТвОt’tОЧ sШЧrК ФКrtКХ вТЧО Рüх ЯО

ОРОmОЧХТğТ ТПКНО ОtmТştТr ЯО ЛТrхШФ КrmКвК ТşКrОt ШХmuştur.
“Uxlämäy här keçä gül külküsining şävqı bilän,
Subhining fäyzi yänä bülbüldägi äfğån läziz.” beytinde ЛüХЛüХüЧ
ПТРКЧıЧНКЧ ЛКСsОНТХmОФtОНТr. HШşsОsХТ ЯО РüгОХ ötОЧ ЛТr СКвЯКЧНır. DТЯКЧ
EНОЛТвКtıЧНК ЛüХЛüХ, şКФıвışХКrıвХК КğХКвıp ТЧХОвОЧ, НurmКНКЧ sОЯРТХТsТЧТЧ
РüгОХХТФХОrТЧТ КЧХКtКЧ ЯО ШЧК КşФ söгХОrТ Кrг ОНОЧ ЛТr сşığı tОmsТХ ОtmОФtОНТr.
BüХЛüХ РüХО сşıФ ФКЛuХ ОНТХТr. SОСОr ЯКФtТЧНО РüХü ФКrşısıЧК КХКrКФ ötОr.6
“Uçärmän låçini tezpär bilän teng
Habibiy, baxtiyårim åtäm-ånäm.” BОвtТЧНО ТПКНО ОНТХОЧ ХКхТЧ
“КtmКМК, НШğКЧ” РТЛТ СıгХı uхКЧ ЛТr СКвЯКЧНır. BurКНК ЯКtКЧı ЯО ФОЧНТ ЛКСtı
ТхТЧ СıгХı СКrОФОt ОНОЧ ЛТrТЧТЧ ХКхТЧ ТХО ЛТr ЛОЧгОtmО ФuruХКrКФ СıгХı uхtuğu
ТПКНО ОНТХmТştТr.
“Båşidä tinmäyin oq yåğdırurgä yåmğırdek
Polat quş oynätib uçqur hävå bilän bårämiz.” beytinde dikkat
хОФТХmОsТ РОrОФОЧ ЛТr Сusus НК şuНur: “PШХКt Фuş” tКmХКmКsıвХК КsХıЧНК
uхКФХКr ФКstОНТХmТştТr ЯО sКЯКş НöЧОmТЧНО üstХОrТЧНОЧ РОхОЧ sКЯКş uхКФХКrı
Лu şОФТХНО ТПКНО ОНТХmТştТr.
7.2. Memeli Hayvanlar: åt, çårvä, fil, ğızål, it, sämänd, şer, tåy,
tevä, quyün. GОвТФ ОЧ ОsФТ şКmКЧТФ uЧsurХКrНКЧ ЛТrТНТr. BШХХuФ
ЯО ЛОrОФОtТЧ sОmЛШХü ШХКЧ Лu СКвЯКЧ ФТmТ гКmКЧ НК вШХ РöstОrТМТ
ШХmuştur. EsОrНО ФuХХКЧıХКЧ НОЯО НО вТЧО ОЧ ОsФТ НöЧОmХОrНОЧ
ЛОrТ öЧОmХТ ШХКЧ СКвЯКЧХКrНКЧ ЛТrТНТr. Güх ЯО ФuЯЯОtТЧ sОmЛШХü
ШХmuştur. At ЯО ФШвuЧ Ққ HКвЯКЧХı TürФ TКФЯТmТ’ЧНО вıХ
ТsТmХОrТЧНОЧ ЛКгıХКrıНır.
“Şer åyåğıdä ezilsin ul pälit itlär bütün
Åt qoyib ålğa båsäylik şeri dävrånlär yüring.” ЛОвtТЧНО şОr söгМüğü
ТХО “КrsХКЧ”ı КЧХКtmКФtКНır. ArsХКЧ Рüх ЯО ФuЯЯОtТЧ ЛТr sОmЛШХüНür. SКЯКş,
гКПОr, ТвТЧТЧ Фötüвü вОЧmОsТ, ФuЯЯОt ЯО ФuНrОtТ tОmsТХ ОtmОФtОНТr. Bu sОЛОpХО
sКЯКşКЧ ФКСrКmКЧ КsФОrХОr КrsХКЧК ЛОЧгОtТХmТştТr.

6
Pala, İ. 2004. s. 77.

251
 Zehra Işık

“Sözläsäng här kimning öz aqlıgä çåğläb sözlärin,

Kütmägäy åt xızmätin heç kimsä yåş bir tåydin.” beytinde at ve taydan
ЛКСsОНТХmОФtОНТr. At РöхОЛО ЛШгФır СКвКtı вКşКвКЧ TürФХОr ТхТЧ хШФ öЧОmХТ
ЛТr СКвЯКЧНır. ŞКmКЧТФ ФüХtürНО Кt, şКmКЧıЧ РöğО вüФsОХТrФОЧ ЛТЧНТğТ ЯО ШЧu
ФurЛКЧ ОttТğТ СКвЯКЧНır. AвrıМК РüЧХüФ СКвКttК НК КtıЧ СОmОЧ СОr şОвТЧНОЧ
ПКвНКХКЧıХmıştır. BОвТttО НО РОЧх ЛТr tКвНКЧ КtıЧ РörОЯТ ЛОФХОЧmОг НТвОrОФ
КsХıЧНК СОr şОвТЧ гКmКЧı ШХНuğu ЯurРuХКЧmıştır.
8. Meslekler
MОsХОФ РrupХКrı ЛТгО tШpХumuЧ ЧКsıХ şОФТХХОЧНТğТ СКФФıЧНК РОЧОХ ЛТr
ЛТХРТ ЯОrmОsТ КхısıЧНКЧ öЧОmХТНТr. GКгОХХОrНО ФuХХКЧıХКЧ ЛКгı mОsХОФХОr
båğbån, cällåd, cånbåz, cilåvdår, çävår, dehqån, färråş, färzånä, gädå,
ğalläkår, håfiz, häkim, incener, işçi, kimyågär, kümüş, luqmån, mäåş, naqqåş,
nigåhbån, oğrı, påsbån, pir-i muğån, qalämkäş, rähbär, rähnämå, şåir, täbib,
tokuvçi, urgı, zärgär şОФХТЧНОНТr. кТПtхТНОЧ tОrгТвО, Кt ЛКФıМısıЧНКЧ СКПıгХığК,
СОФТmХТФtОЧ müСОЧНТsХТğО ФКНКr ЛТrхШФ mОsХОФ ТsmТЧТЧ şТТrХОrНО вОr
ЛuХНuğuЧu söвХОвОЛТХТrТг.
“Mehnätdä mahårätli, sädåqatli, bähådır,
Ärbåbı hünär, ålimü dehqånlärimiz bår.” ЛОвtТЧНОЧ вШХК хıФКrКФ
söвХОЧОЛТХТr ФТ хТПtхТХТФ şКТrТЧ НТгОХОrТЧНО хШФ öЧОmХТ ЛТr вОrО sКСТp ШХmuştur.
кТПtхТХОr ЛТr tШpХumu ФКХФıЧНırКМКФ, Ш tШpХum ТхТЧ müМКНОХО ОНОМОФ ОЧ öЧОmХТ
mОsХОФХОrНОЧ ЛТrТНТr. кТПtхТХОr Нürüst, хКХışФКЧ, sКвРıХı ЯО ЯКtКЧХКrıЧК sКНıФ
ТЧsКЧХКrНır. BuЧu СОr ПırsКttК şКТr, şТТrХОrТЧНО НТХО РОtТrmТştТr. AвrıМК ЛurКНК
ФОЧНТ СКвКtıЧК НК ЛТr РöЧНОrmО ЯКrНır. ŞКТrТmТгТЧ ФОЧНТsТ НО öğrОtmОЧ ЯО
КвЧı гКmКЧНК хТПtхТНТr. EğТtТm öğrОtТm ЯО ürОtТmТ СОp ЛТr КrКНК, Тх ТхО
tutmuştur.
“İşdä ilğår etgäli här cäbhädä,
Rähbärü sergäk cilåvdåri köngil.” beytinde rehber ve cilavdara
НОğТЧТХmТştТr. RОСЛОrХТФ нгЛОФ tШpХumuЧНК öЧОmХТ ЛТr ФКЯrКmНır. ВОЧТ НüЧвК
НüгОЧТЧО ОrТşmОФ КЧМКФ rОСЛОrХОrТЧ вШХ РöstОrТМТХТğТвХО mümФüЧНür. BurКНК
rОСЛОr ШХКrКФ ТşКrОt ОНТХОЧ Рrup КвНıЧ ЯО ШФumuş ФОsТmНТr. AвrıМК МТХКЯНКr ТsО
OrtК AsвК СКЧХıФХКrıЧНК РörОЯХТХОrТЧ КtХКrıЧК ЛКФКЧ ЯО ШЧХКrı вШХК хıФКrКЧ, вШХНКЧ
РОХНТФХОrТЧНО РОrТ КХКЧ СТгmОtФсrНır. BОвТttОФТ КЧХКmНКЧ НК КЧХКşıХКМКğı üгОrО
ЛТr ТştО РОХТşmОФ ТхТЧ вШХ РöstОrТМТХОr rОСЛОrХОr ЯО Рöгü КхıФ МТХКЯНКrХКrНır.

252
Özbek Şairi Mevlâna Habibiy’nin “Divan” Adlı Eserinde Bulunan Gazeller
Üzerine Tematik Bir Değerlendirme

9. Müzik
Bu ЛКşХıФ КХtıЧНК müгТğО КТt uЧsurХКrК вОr ЯОrТХmТştТr. ŞКТrТЧ şТТrХОrТ
öвХОsТЧО КСОЧФХТНТr ФТ ЛТrхШФ sКЧКtхı tКrКПıЧНКЧ ЛОstОХОЧmТştТr. Bu НК şКТrТЧ
müгТğО ЯО КСОЧРО ЧО ФКНКr öЧОm ЯОrНТğТЧТ РöstОrmТştТr. KХКsТФ ОНОЛТвКtıЧ
ОtФТsТ вТЧО müгТФХО ТХРТХТ söгМüФХОrНО ФОЧНТЧТ РöstОrmТştТr. ŞКТr ЛТrхШФ mКФКm
КНıЧНКЧ СКвrКЧХıФХК ЛКСsОtmТştТr. Bu söгМüФХОrНОЧ ЛКгıХКrı bästäkår, çålğu,
håfiz, xånändä, küy, küyçi, maqåm, musıqı, mutrib, nağmä, nağmägär, pärdä,
raqqåsä, raqs, sänät, sänätkår, sänätşünås, såzändä, xånändä, yällä, zer
gibidir.
9.1.Türk Müziğine Ait Makam isimleri: Äcäm, Çäpändåz,
Färähfäzå, Gülyår, Iråq, Råhät-äfzå, Nävå, Şähnåz, Uşşåq gibi
mКФКm ТsТmХОrТЧО вОr ЯОrТХmТştТr. BurКНКЧ КЧХКşıХКМКğı üгОrО
şКТrТЧ musТФТ ЛТХРТsТ ШХНuФхК НОrТЧНТr. HОr şТТrТЧНО Лu mКФКmХКrı
ЛüвüФ ЛТr tТtТгХТФХО ТşХОЧmТştТr. ŞТТrХОrТЧ ЛОstОХОЧНТğТ НО Рöг
öЧüЧНО ЛuХuЧНuruХНuğuЧНК mКФКmХКrıЧıЧ şТТrНО РОхОЧХОrНОЧ ЛТr
tКЧОsТ ШХНuğu НüşüЧüХОЛТХТr.
“Såzingni ålib qolgä mäyin yällä qılurdä
“Gülyår” tiläk erdi, “Çäpändåz” qılursän.” ЛОвtТЧНО ФКrşımıгК хıФКЧ
кОpОЧНКг mКФКmı, şКşmКФКmНКФТ BüгürФ ЯО RКst mКФКmХКrıЧıЧ ЧОsТr
ЛöХümüЧüЧ ТФТЧМТ Рrup şuЛОХОrТЧНОФТ КşuХОНТr. кОpОЧНКг mürОФФОp НКТrО
usuХüЧНО ТМrК ОНТХmОФtОНТr. AвrıМК СКХФ КşuХО ЯО хКХРı müгТğТЧНО ФКrşıХКşıХКЧ
ХТrТФ şОФТХНОФТ ФüвХОrНТr. GüЧümüгНО Лu mКФКm КrtıФ КФtТП ШХКrКФ
ФuХХКЧıХmКmКФtКНır. DutКr mКФКmХКrıЧНКЧНır ЯО HКrОгm müгТФ tКrТСТЧНО
ФКrşımıгК хıФmКФtКНır. нгЛОФ ФüвХОrТЧО КТt ОЧ ОsФТ mКФКmХКrНКЧ ЛТrТНТr.
Şehnaz mКФКmı, нгЛОФ СКХФ ФХКsТФ şКrФıХКrıЧНКЧНır ЯО KХКsТФ TürФ
müгТğТЧНО ЛТr mКФКmНır. ŞТТrХОrНО РörüХОЧ ОЧ РüгОХ öгОХХТФХОrНОЧ ЛТrТ НО
şОСЧКгıЧ СОm mКФКm СОm НО ФumКş КНı ШХКrКФ ФuХХКЧıХmış ШХmКsıНır.
“DОğОrХОЧНТrmОХОr” ФısmıЧНК Лu ФШЧuвК НОğТЧТХmТştТr.
“Här tün fiğånu nåläi bülbül neçük demäng,
Dåstån oqıb gül ışqıdä qılgäy nävå lätif.” ЛОвtТЧНО NОЯК mКФКmıЧНКЧ
ЛКСsОНТХmТştТr. NОЯК, TürФ musТФТsТЧНО ЛКsТt mКФКmХКrНКЧ ЛТrТ. GОЧОХ ШХКrКФ
ХТrТФ, НТЧь-tКsКЯЯuПь ЛТr ФКrКФtОr tКşır. AвЧı гКmКЧНК РКm ТПКНО ОНТМТ ЛТr sОs
КЧХКmı НК ЯКrНır.

253
 Zehra Işık

“Keldi bähårü boldi yåqımlı hävå lätif,

Bolmäs hävå buning käbi råhät fizå lätif.” Beytinde rahatfeza
mКФКmıЧНКЧ ЛКСsОНТХmТştТr. RфСтt тПгф, rКСКt КrttırКЧ, rКСКt ЯОrОЧ
КЧХКmХКrıЧК РОХmОФtОНТr. AвrıМК “rфСтt тПгф/ rфСтt Птгф/ rфСтt ПТгф” TürФ
musikisindО ЛТr ЛОşХТ mКФКm КНıНır ЯО TürФ musТФТsТЧТЧ ОЧ ОsФТ
mКФКmХКrıЧНКЧ ЛТrТНТr.
9.2.Müzik Aletleri: çäng, däf, dutår, gıccäk, kämån, näy, rübåb,
såz, sätå, tänbur РТЛТ söгМüФХОr şТТrНО ФuХХКЧıХmıştır.