Harfli Şehriye

Yeni tip Covid salg&#;n&#;, y&#;l&#;nda Dünya ekonomisinin siyah ku&#;usu olmu&#;tur. T&#;pta kalbin aniden, beklenmedik bir &#;ekilde durmas&#; (Sudden Cardiac Arrset , SAC): ba&#;ta beyin olmak üzere hayati öneme sahip organlara kan gitmemesine neden olarak ölümcül olabilmektedir. E&#;er hastaya saniyeler içinde de-fibrilatör ile müdahale edilemez ölüm kaç&#;n&#;lmaz olmaktad&#;r. &#;&#;te Covid salg&#;n&#; da Dünya ekonomilerde hem ekonomilerde ani duru&#;a hem de finansal piyasalarda büyük çapl&#; kay&#;plara neden olmu&#;tur. Güvenli varl&#;k olarak ABD tahvillerine olan talebin artmas&#; di&#;er varl&#;k s&#;n&#;flar&#;nda sert sat&#;&#;lara neden olmu&#; ilk çeyre&#;inde ABD borsalar&#;ndaki kay&#;plar y&#;l&#;ndan bu yana ilk defa %20 dü&#;ü&#; &#;eklinde olmu&#;tur. Burada geli&#;mi&#; ülkeler h&#;zl&#; bir biçimde ekonomiler aç&#;s&#;nda de-fibrilatör olarak adland&#;rabilece&#;imiz büyük çapl&#; paketlerle müdahalede bulunmu&#;lard&#;r.

&#;&#;te de-fibilatör benzeri parasal ve mali te&#;viklerin yan&#; s&#;ra vaka say&#;s&#;n&#;n yatayla&#;mas&#; aynen muhasebede oldu&#;u gibi ilk karantinaya giren ülkelerin karantinadan ilk ç&#;kmas&#; ile beraber yava&#; yava&#; baz&#; ekonomilerde görülen s&#;n&#;rl&#; karantina durumu piyasalarda salg&#;n&#;n neden oldu&#;u durgunlu&#;un sadece birkaç ayl&#;k olabilece&#;i ekonomilerde toparlanman&#;n U &#;eklinden ziyade V &#;eklinde olaca&#;&#; beklentisini kuvvetlendirmi&#;tir.

Bu beklentinin kuvvetlenmesine neden olan geli&#;meler ise ABD Merkez Bankas&#; Fed’in de-fibilatör olarak adland&#;rabilece&#;imiz niceliksel ve niteliksel gev&#;eme ad&#;mlar&#; sonras&#;nda s&#;n&#;rs&#;z bir biçimde ipote&#;e dayal&#; menkul k&#;ymet ve eyalet tahvili al&#;m&#; ve ABD, Bat&#; Avrupa ve Japonya taraf&#;ndan aç&#;klanan 6 trilyon dolarl&#;k mali te&#;viklerin de etkisi ile krizde ortaya ç&#;kan kayb&#;n &#;imdiden yar&#;s&#;n&#; telafi etmi&#; görülmektedir. Benzer &#;ekilde dü&#;ük kredi de&#;erlili&#;ine sahip &#;irket tahvillerinde ve ABD hisselerinde son dönemde gözlemlenen art&#;&#; bu y&#;l ya&#;anan kay&#;plar&#;n üçte birini &#;imdiden telafi etmi&#; görülmektedir.

Benzer &#;ekilde, finansal piyasalarda z&#;mni oynakl&#;&#;&#;n derecesi özellikle geli&#;mi&#; ülke merkez bankalar&#;n&#;n al&#;nd&#;&#;&#; ABD ve Euro bölgesinde yar&#; yar&#;ya azal&#;&#; göstermi&#;tir. Buna kar&#;&#;l&#;k mali ve parasal te&#;viklerin yetersiz kald&#;&#;&#; geli&#;mekte olan piyasalarda borsalarda, kurlarda ve petrolde oynakl&#;k kal&#;c&#;l&#;k göstermektedir. Çin taraf&#;na bakt&#;&#;&#;m&#;zda sat&#;n alma yöneticileri endeksi hem imalat hem de hizmetler taraf&#;n&#;n mart ay&#;nda toparlanma belirtilileri göstermesi dipten dönü&#; sinyali olarak görülmektedir.

Bu yaz&#;m&#;zda Dünya’da ya&#;anan belli ba&#;l&#; durgunluk sonras&#;nda ekonomilerde, &#;irket karl&#;l&#;klar&#;nda ve baz&#; varl&#;k fiyatlar&#;nda geri dönü&#;lerin yani resesyon öncesi seviyelere ortalama olarak ne kadarl&#;k bir dönemde döndüklerine de&#;inmeye çal&#;&#;aca&#;&#;m. Ama isterseniz ondan önce yaz&#;n&#;n ba&#;l&#;&#;&#;nda ekonomilerde toparlanma ile harfli &#;ehriye çorbas&#; aras&#;ndaki ili&#;kiyi aç&#;klay&#;m.

Harfli &#;ehriye çorbas&#; kavram&#;, Büyük Depresyon sonras&#;nda ile y&#;llar&#; aras&#;nda ABD’de New Deal ad&#; verilen program sonucunda olu&#;turulan kurumlar ve bu kurumlar&#;n ba&#; harfleri ile an&#;lmas&#;na kar&#;&#; kullan&#;lan bir kavramd&#;r. Günümüzde bu kavram ekonomilerin resesyondan ç&#;k&#;&#;&#;n&#;n, toparlanman&#;n nas&#;l gerçekle&#;ece&#;ini tasvir etmek amac&#;yla kullan&#;ld&#;&#;&#; gibi Global Finansal Krizi sonras&#;nda ABD merkez bankas&#; taraf&#;ndan izlenene geleneksel niceliksel gev&#;eme ad&#;mlar&#; ve acil likidite imkanlar&#;n&#; tasvir etmek amac&#;yla kullan&#;lm&#;&#;t&#;r. Örne&#;in, Fed’in piyasa yap&#;c&#;s&#; bankalara sa&#;lanan likidite imkan&#; (Primary Dealer Credit Facility, PDCF) gibi imkanlarda bu &#;ekilde ifade edilmektedir.

Ekonomilerde görülecek toparlanman&#;n süresi resesyonun süresine e&#;it ise dipten dönü&#;te ç&#;kt&#; da ve finansal piyasalarda ya&#;an dü&#;ü&#;ü telafi edilebilmektedir. Bu yüzden piyasalarda beklenti her zaman V &#;eklinde bir toparlanman&#;n görülmesidir. Resesyonun uzamas&#; bilançolara ve i&#;gücü piyasalar&#;na daha büyük zarar verece&#;inden &#;irket karl&#;l&#;klar&#;nda ve varl&#;k fiyatlar&#;nda toparlanma daha yava&#; “U &#;eklinde” bir toparlanma görülecektir.

Dünya ekonomisinde ya&#;anan durgunluklar&#; inceledi&#;imizde durgunlu&#;un ortalama olarak bir y&#;l sürmesi durumunda resesyon öncesi seviyeye dönebilmek için dokuz aya ihtiyaç duyulmaktad&#;r. Bunun istisnas&#; ise Global Finansal Kriz (GFK) dir. GFK’in 18 ayda son bulmu&#; ama ç&#;kt&#;n&#;n ise Global Resesyon öncesi seviye dönmesi tam 21 ay sürmü&#;tür. &#;&#;sizlikte ise GFK öncesi seviyelere dönülmesi ise 6. y&#;l&#;n sonunda gerçekle&#;mi&#;tir.

&#;irket karl&#;l&#;klar&#; taraf&#; ise homojenlik göstermemesine kar&#;&#;l&#;k ortalama olarak kriz öncesi seviye dönmesi resesyon süresi ile ayn&#;d&#;r. Burada iki durgunluk dönemi ayk&#;r&#; bir durum sergilemektedir. &#;lki, petrol &#;okunun tetikledi&#;i durgunlu&#;u ve tekrar ertesi y&#;l ya&#;anan durgunluk sonras&#;nda &#;irket karl&#;klar&#;nda birkaç y&#;l hiçbir iyile&#;me görülmemi&#;tir. Ayk&#;r&#;l&#;k te&#;kil eden ikinci durum ise petrol &#;okunun tam tersine GFK’dir. Özellikle ABD ekonomisinde kriz sonras&#;nda bir iki y&#;l süren yava&#; toparlanmaya kar&#;&#;l&#;k &#;irket karl&#;l&#;klar&#; 12 ay sonra GFK öncesi seviyesine dönmü&#;tür.

Dünya ekonomisinde görülen di&#;er dönü&#; senaryosu ise L &#;eklinde olmaktad&#;r. Bu senaryoda ekonomiler uzunca bir süre toparlanamamaktad&#;r. Bu &#;ekilde resesyona örnek Büyük Depresyon dönemidir. Bir ba&#;ka dipten dönü&#; senaryosu ise W &#;eklinde senaryodur. Bu durum çif dipli bir resesyona i&#;aret etmektedir. ’ler de ya&#;anan resesyon ya da GFK sonras&#;nda Avrupa’da ya&#;anan borç krizi buna örnek olarak verilebilir.

Dünya örneklerine bakt&#;&#;&#;m&#;zda büyümede ve &#;irket karl&#;l&#;klar&#;nda resesyon sonras&#;nda iyile&#;me V &#;eklinde olsa da varl&#;k fiyatlar&#;nda geri dönü&#; için alfabedeki tek bir harfle özetlemek mümkün de&#;ildir. Örne&#;in hisse senetleri dipten zirveye ya&#;anan kay&#;plar&#;n geri al&#;nmas&#; yakla&#;&#;k 20 ay gibi daha geni&#; bir aral&#;kta olmaktad&#;r.

’ler, ’ler ve ’larda ya&#;anan resesyonlarda hisse senedi piyasalar&#;nda kay&#;plar&#;n geri al&#;nmas&#; için birkaç aya ihtiyaç duyulurken ’lar&#;n sonunda ya&#;anan “dot-com” ve konut balonunun patlamas&#; sonras&#;nda hisse senetleri piyasas&#;nda resesyon öncesine dönü&#; yakla&#;&#;k dört y&#;l alm&#;&#;t&#;r. Ayn&#; vadede ba&#;ka ülkelere ait hazine ve &#;irket tahvillerinin getirisi ile ABD hazine ve &#;irket tahvilleri getirisi aras&#;ndaki kredi spreadlar&#;n&#;n resesyon öncesi seviyelere dönmesi yakla&#;&#;k 18 ay almaktad&#;r.