Ahmet Kutsi Tecer Eserleri
kaynağı değiştir]
Sivas Lisesi'ne edebiyat öğretmeni olarak atanması üzerine gittiği Sivas şehrinde dört yıl kadar kaldı. Çalıştığı okulda Toplantı adıyla bir öğrenci dergisi çıkaran şair, arkadaşları Vehbi Cem ve Muzaffer Bey ile birlikte Kasım ’de Halk Şairleri Bayramı 'nı gerçekleştirdi; şenlikler sırasında yapılan yarışmada birinci gelen Aşık Veysel ile dostluğu başladı. Aşık Veysel’in yanı sıra, Suzani, Ruhsati, Mesleki, Talebi, Karslı Mehmet gibi halk şairlerinin tanıtılması için çalıştı. Halk Şairlerini Koruma Derneği' kurarak halk müziğinin tanınması, okula ve radyoya girmesi için çalıştı.
yılında Sivas Maarif Müdürlüğü'ne atandı ve aynı okulda Fransızca dersler verdi. Ayrıca Kız Muallim Mektebi ve Kız Meslek Lisesi'nde de edebiyat öğretmenliği yaptı. Sivas Halkevi'nin başına geçti, çevrede Halk Odaları'nın açılmasına önayak oldu.
Yörenin halk bilimi unsurlarını araştıran Ahmet Kutsi Bey, şiirlerini “Şiirler”() adlı kitabında topladı. Soyadı Kanunu çıktığında Sivas’ın Deliktaş Köyü’nden Ruhsati’nin bir şiirinde geçen Tecer Dağı’nın adını soyadı olarak seçti.[4]
Bürokrasi ve siyaset yaşamı[değiştir kaynağı değiştir]
Milletvekili Ahmet Kudsi Tecer, yılları arasında Ülkü mecmuasının ve Halkevleri'nin yönetimini üstlendi. Halkevleri’nin yayın organı olan bu mecmua, cumhuriyet ideolojisini yaymak için ’ten beri çıkarılmakta idi. Ülkü, Ahmet Kutsi Tecer’in idarecisi olduğu dönemde 15 günde bir yayımlandı. Fikir ve sanat hareketlerine yer verilen, kitap ve dergi tanıtımı yapılan dergide Âşık Veysel, Ali İzzet Özkan gibi âşıkların yurt genelinde tanıtılmasına yönelik çalışmalar vardı.
Bu dönemde Tecer’in yazıları ve şiirleri Ülkü’de, zaman zaman da Yücel dergisinde ve Ulus gazetesinde çıktı. Bu yıllarda köy temsilcileri ile ilgilendi, köy tiyatrosunu inceledi ve Koç yiğit Köroğlu oyununu yazdı.
Kültür Ateşeliği ve UNESCO[değiştir
AHMET KUTSİ TECER, TÜRK HALK BİLİMİNE KATKISI VE KOÇYİĞİT
KÖROĞLU’NA BİR BAKIŞ
Yrd. Doç. Dr. Mustafa KARABULUT1
TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI
RESEARCES ABOUT THE TURKS ALL AROUND THE WORLD
YIL/YEAR CİLT/VOLUME SAYI/NUMBER ISSN:
Türk Dünyası Araştırmaları
Öz
Ahmet Kutsi Tecer, Türk edebiyat tarihinde şiirleri, tiyatro eserleri ve Türk halk
bilimindeki çalışmalarıyla ön plana çıkmış bir yazarımızdır. Ahmet Kutsi, kaynağını
halktan alarak milli bir şiir meydana getirmek istemiştir. Tiyatro türünde de eserler
vermiş olan Tecer, Batı tekniği ile folklor ve halk malzemesini başarıyla birleştirmiştir.
Ahmet Kutsi, eserlerinde daima Anadolu ve memleket sevgisini işlemiştir. Tecer, folklor
ve âşık şiirinin Türkiye ’ de yayılışında büyük katkılarda bulunmuş, Aşık Veysel’i bütün
ülkeye tanıtmış, köylü temsillerini incelemiştir. Ahmet Kutsi, Koçyiğit Köroğlu adlı
eserinde, halk bilimi unsurlarını başarıyla kullanarak Şamanist Oğuz Türklerinin kültür
ve inanç değerlerini işlemiştir.
Anahtar kelimeler: Ahmet Kutsi Tecer, Türk Tiyatrosu, Tiyatro Edebiyatı, Türk
Halk Bilimi, Koçyiğit Köroğlu.
Ahmet Kutsi Tecer, His Contributions Turkish Folk Sciense
and View of Kogyigit Koroglu
Abstract
Ahmet Kutsi Tecer, on Turkish literature, poetry, theater works and works in the
science of the Turkish people came to the fore a outhor. Ahmet Kutsi, national origin by
the public wanted to bring a poem. Type of works in the theater who has given Tecer,
successfully combines Western technique and folk dance and folk material. Ahmet Kutsi,
Anatolia and the country’s love is always processed in the works. Tecer, folklore and
poetry lover in Turkey contributed to the spread of large, Asik Veysel 'I introduced the
whole country, examined the representations of the peasant. Ahmet Kutsi, in his book
Koroglu Kocyigit, folklore elements of the Oghuz Turks Shamanist using successfully
processed the values of culture and faith.
Key words: Ahmet Kutsi Tecer, Turkish theatre, theatrical literature, Turkish
Folk Science, Kogyigit Koroglu.
1. Giriş
Sanatçı, içinden çıktığı toplumdan aldıklarını yine topluma sunan bir
aynadır. Bu vazifesinde onun yardımcısı yapıtıdır. Yazar-eser-toplum arasında
sıkı bir ilişkide sanatçının kullandığı dili ve üslubu büyük önem taşır.
Ahmet Kutsi Tecer, Türk edebiyatında yukarıdaki bahsettiğimiz üçlünün
en sağlam ürünlerini veren sanatçılardandır. Türk tiyatrosuna özgün bir
kimlik kazandırma hususunda büyük gayret gösteren Tecer, folklor ve
halk edebiyatı üzerine yaptığı çalışmalar, bu sahalarda yeni ufuklar açar.
Dil, kültürün en önemli aktarım araçlarından olup milli kültürün
korunmasında başta gelen unsurdur. Tecer, yıllarca ihmal edilmiş olan
yerli ve milli unsurlarımızı, Batılı bir anlayışla yorumlayarak anlatırken,
halkın anlayabileceği dili kullanır. Onu bir kültür koruyucusu ve
aktarıcısı yapan da Tecer’in bu özelliğidir.
Ahmet Kutsi Tecer’in Türk halk bilimine yaptığı katkıları belirterek,
yazarın Koçyiğit Köroğlu adlı eseri inceleyeceğiz.
2. Tecer’in Türk Halk Bilimi’ne Katkıları
Türk halk kültürü malzemelerinin derlenmesinde ve geleceğe
aktarılmasında halk bilimi çalışmalarının önemli yeri vardır. Eski folklor
ürünlerimizin yazıya geçirilmesinden sonra, bu sahaya büyük önem verilmeye
başlanır. Ziya Gökalp, monash.pw Köprülü, Rıza Tevfik Bölükbaşı Türkiye’de
bilim olarak folklorun öncüleri kabul edilmektedir.2 Folklor teriminin karşılığı
olarak son yıllarda ülkemizde halk bilimi tabiri kullanılmaya başlanmıştır.
Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı’nda Ahmet Kutsi Tecer’in yeri
farklıdır. Çünkü Tecer, kendi dönemine kadar üzerinde pek durulmamış, hatta
çoğu zaman hakir görülmüş halk kültürü unsurlarından yola çıkarak, yeni bir
sentez oluşturmaya çabalayan bir sanatçımızdır.3 O, Türk halk edebiyatı ve Halk
Bilimi üzerine önemli çalışmalar yapmış olup aynı zamanda tiyatro yazarı ve
şairdir. Sivas’ta Aşık Veysel’i keşfederek Türk kültürüne kazandırmıştır.
Ayrıca, Sivas’ta ilk defa halk şairleri derneğini kurmuştur. Ahmet Kutsi Tecer,
Türk tiyatrosunun halk arasında yaşayan yönüne işaret ederek, bu konuda ciddi
çalışmalarda bulunmuştur.
Kendisi, Paris’te öğrencilik yıllarında Milli Kütüphanemde araştırma
yapma imkanı bulmuştur. Bu arada bazı kitaplarla yakından ilgilenmiştir.
Bunlardan S.T numara ile kayıtlı 11 Kanunusani tarihli bir elyazması
şairler mecmuasının sayfasında Köroğlu’na ait iki şiir görür. Bunlarda
Özdemiroğlu Osman Paşa’nın İran-Kuzey Azerbaycan fetihleri anlatılmaktadır.
Ayrıca, aynı yerde, fond tu, re numara ile kayıtlı bir yazmada da Cezayir’e
giden yeniçeri şairlerinin şiirleri vardır. sayfadan başlayan bu şiirler 14
manzumedir. İlk dört manzumenin şairi belli değildir, beşincisi Karacaoğlan’ın
bir koşmasıdır. Diğerleri Çırpanlı (4), Armudlu (1), Kul Çulha (2), Geda Muslu
(2) isimli (veya mahlaslı) şairlere aittir. Bunlar bilinen en eski ‘Cezayir
Şairleri’dir.4
Ahmet Kutsi Tecer, ’de bu araştırmalarını Halk Bilgisi Derneğfnin
çıkardığı Halk Bilgisi Mecmuasında yayımlar. Sivas’ta bulunduğu dönemde,
Edebiyat Öğretmeni Vehbi Cem (Aşkun) ve Müzik Öğretmeni Muzaffer Bey
(Sarısözen) ile saz ve şiirle iç içe kaynaşır. Kısa süre sonra Milli Eğitim Müdürü
olur. Tecer, bölgenin halk bilimi unsurlarını araştırma fırsatı bulur.
Kasım ’de Halk Şairleri Bayramını düzenlerler ve bu
şenliklerde yapılan yarışmada Aşık Veysel birinci olur. ’de Halk Şairleri
Derneğfni kurar ve daha sonra Sivas Halk Şairleri Bayramı adlı broşürü
hazırlar. Buradaki en önemli amacı, geniş halk kitlelerine ulaşmak ve aydın ile
halk arasındaki bağları güçlendirmektir. Ayrıca, Aşık Veysel’in yanı sıra,
Suzani, Ruhsati, Mesleki, Talebi, Karslı Mehmet vb. birçok aşık da ülkede
tanınmaya başladılar. Bu arada, Muzaffer Sarısözen’i Sivas’tan Ankara’ya
getirtip radyoda ve konservatuvarda vazife almasını sağlar. Böylece, Devlet
Konservatuvarı’na halk müziğimizi katar.
Bunlardan başka Ülkü dergisinin başındayken Türk folkloru üzerine
önemli araştırmalar yapar. Köylerde oyunları izlemiş ve resimlerini çekmiştir.
Bu hususta Köy Temsilleri () adlı eserini yazar. Onun bulduğu oyunların
birkaçı şunlardır: Ölü Oyunu, Şeytan Oyunu, Katip Oyunu, Ebe Oyunu, Kalaycı
Oyunu, Aptal Oyunu, Arab Oyunu, İstiklal Savaşı Oyunu vb. Onun Balıkesir,
Kırklareli, Burdur, Sivas, Kocaeli, Adapazarı yörelerindeki folklorla ilgili
gezilerinde Halil Bedii Yönetken yol arkadaşlığı yapmıştır. Bu gezilerdeki
izlenimlerini Ankara Radyosu’nda ifade etmiş; Kalem, Ülkü, Çığır, Ulus adlı
dergi ve gazetelerde kaleme almıştır.
Milli Folklor Enstitüsünün kurulmasından çok mutlu olur ve bunu
arkadaşı Cahit Öztelli’ye şu cümlelerle anlatır: Çok mes’udum, artık kırk yılın
rü’yası gerçekleşti! Türk folkloru kurtuldu.5 Tecer, Karagöz oyunlarından
Salıncak Safasinı Fransızcaya çevirir. Avrupa Konseyi Kültür Bölümü’nün
hazırladığı Avrupa Folkloru koleksiyonunun Avrupa Halk Tiyatrosu adlı
monash.pwde, Türk Halk Tiyatrosu bölümünü yazar. Bu eser ’te Paris’te
yayınlanır. Onun 16 Mart tarihli konferans yazısı, Türk Folklorunda
Sosyal Mesele (İstanbul ) adıyla bir broşür şeklinde yayımlanır. Ahmet
Kutsi Tecer, ayrıca geleneksel Erdek Şenliklerine öncülük eder.
3. Tiyatro Anlayışı ve Koçyiğit Köroğlu Örneği
Küçük yaşlarda tiyatroya merak salan Tecer, ilk ve orta okul yıllarında
Kırklareli’nde arkadaşlarıyla çeşitli oyunlar oynar. İstanbul’da lise döneminde
üç piyes denemesi olur; ’te Paris’e gittikten sonra Fransız tiyatrosunu
tanıma imkanı bulur. Türkiye’ye döndükten sonra, Batı tekniği ile folklorun ve
halk malzemesinin birleşiminden ‘milli tiyatro’ya ulaşmak ister. Tiyatromuzun
kaynağı konusunda Batıyı görme alışkanlığının karşı Tecer, yerliliği savunur.
Ahmet Kutsi Tecer, kaynağını yerli ve milli unsurlarımızdan alan tiyatro
eserlerini, Batılı bir anlayışla yorumlayarak, bu alanda öncü olmuştur.6
Tecer, Köylü Temsilleri adlı çalışması ile, tiyatromuzun halk arasında
yaşayan ve gelişen cephesine bakar. Asırlardır unutulan, kendi aydını tarafından
göz ardı edilen Türk köylüsünün, aslında hiç de yabana atılmayacak bir
zenginliğe sahip olduğuna ve bu kaynağın modern Türk tiyatrosunu
besleyeceğini savunur. Ayrıca Tecer, bu alanda çalışma yapacakları da
cesaretlendir.
Ahmet Kutsi Tecer’in toplam on bir tiyatro eserinin olduğunu görüyoruz.
Bunlar sırasıyla: Yazılan Bozulmaz, Köşebaşı, Koçyiğit Köroğlu, Bir Pazar
Günü, Satılık Ev, Hakikat yahut Yüzük, Didonlar, Arkadaş Hatırı, Ömür Yolu,
Sunalar. Oynanan ilk piyesi 1 perdelik Yazılan Bozulmaz (Ankara, )’dır.
Basım tarihi bakımından en eski eseri Koçyiğit Köroğlu'dur.
Koçyiğit Köroğlu, konusunu ünlü halk hikayelerimizden olan bu eser,
Köroğlu’nu bilinen kimliğinin dışında ele alarak, onu farklı bir kimlik ve
kişilikle yansıtan önemli bir eserdir. 1 Ekim 1 Mart tarihleri
arasında ülkü Mecmuası’nda tefrika edilir ve ilk defa yılında Ankara
Devlet Tiyatrosu tarafından sahnelenir. Ahmet Hamdi Tanpınar, bu eserinden
dolayı Tecer için şöyle der: Denilebilir ki, destana müdahalesi ilavelerden
ziyade, onu yontma şeklinde olmuştur. İyi bir heykeltıraş gibi önündeki
maddeyi yonta yonta, ondan fikri ve hayatı çıkarmıştır.7
Türk destanları içinde en geç çekirdeklenen, ötekilerine göre çok yeni bir
destandır.8 Köroğlu Destanı’nın kaynağı eski Türk destanlarıdır. Mehmet
Kaplan, Köroğlu’nu alp tipi içerisinde değerlendirir. Hayatın manasını kuvvetli
olma ve galebe çalmada bulması bakımından, hiç şüphesiz o da Oğuz Kağan ve
Dede Korkut kahramanları soyundan gelir. O da, onlar gibi ‘yiğitlik’i en üstün
kıymet sayan, aktif, dışa dönük, savaşçı bir tiptir.9
Köroğlu, bu eserde idealleri ve beklentileri olan, bu uğurda gerektiğinde
sevdiklerini feda edebilen biridir. Kendisi, kutsal bir görev için özel olarak
gönderildiğinin farkındadır. Eserdeki Köroğlu, Bolu Beyi, Ayvaz, Demircioğlu
vb. kahramanlar, bu hikayenin gerçek kahramanlarıdır. Gök Tanrı tarafından
kutsanmış olan Kır At ise olağanüstü özellikleriyle karşımıza çıkar.
4. Olay Örgüsü Bakımından Koçyiğit Köroğlu10
Oyun, Çamlıbel’de yaz mevsiminde başlar. Mehter kavalını çalarak, Deli
Kaman etrafı gözetleyerek dolaşmaktadırlar. İleride, kendilerine doğru gelmekte
olan kalabalığı görünce ağaçların arkasına saklanırlar. Bu kafileye Obabaşı
rehberlik etmektedir. Kalabalığın arasında bir de çocuklu kadın vardır. Mehter,
Odabaşı’na nereye gittiklerini sorar. Kafile, Köroğlu’nu görmeye gelmiştir.
Mehter, Köroğlu ismini duyunca ortaya çıkıp şöyle der:
“Şimdi sefer mevsimi. Karadağ’dan Aladağ’a kadar geçitler
kervan geçirir. Arkadaşlar kimi kervan gözler, kimi Bolu Beyi’nin
adamlarını. Çamlıbel’de bir ben, bir de Deli Kaman” (s)
Daha sonra Deli Kaman söz alır:
“Köroğlu ’na gelince: Onun nerede olduğu belli olmaz. Bakarsın
şimdi Demircioğlu ile beraber. Şimdi Ayvaz’ın yanı sıra. Şimdi bir
uçurumdan aşağı inerken, şimdi, şimdi bir tepeye yükseliyor. Şimdi bir
yaralıyı tımar ederken, şimdi bir zorbanın başını kesiyor. Böyledir işte
Köroğlu. ”(s. 17)
Eserin ilk kısmında Köroğlu’nun destansı kişiliği verilir. Bu arada onun
en büyük yardımcısı Kır At’tır. Köylüler Bolu Beyi’nin zulmünden kurtarması
için Otluk Pınarı’ndan, Köroğlu’ndan yardım istemeye gelmişlerdir. Bolu
Beyi’nin adamları halkın hiçbir şeyini bırakmamış, ekin ve sürülerini
almışlardır. Bu sırada gök gürültüsü gibi bir ses duyulur ve Köroğlu, Kır At’la
gelir. Asıl ismi Elibazlıoğlu olan Obabaşı, Köroğlu’na şöyle der:
“Sen buraya gelmeden önce, biz, vergilerimizi, yıldönümünden
yıldönüme, kendimiz götürürdük Bolu Beyi’ne. O da bize sataşmazdı.
Kervan işletir, küpünü doldururdu. Derken sen çıkageldin. Bolu Beyi’nin
kervanlarını vurmaya başladın. Bolu Beyi de, vurduğun her kervanın
acısını bizden çıkarmaya başladı.” (s)
Bu sırada, yanlarındaki kadın, çocuğunu onlara teslim eder:
“Alın, onu size verdim. Ne yaparsanız yapın, ölürse Çamlıbel’de
ölür, yaşarsa o da sizin gibi bir koçak (yiğit) olur. ” (s)
Bolu Beyi, bu çocuğun babasını öldürmüştür ve kadın, çocuğunun
babasının öcünü almasını istemektedir. Köylüler Bolu Beyi’ne karşı birleşerek
Köroğlu’dan kendilerine önderlik etsin diye gelmişlerdir. Obabaşı bu durumu
şöyle açıklar:
“Bey arı olmadan, petek oğul tutmaz.” (s) Bunun üzerine
Köroğlu, köylülere kendisi ile savaşacaklarına dair yemin ettirir. Sonra
Köroğlu kılıcını kınından sıyırır ve hep birlikte ellerini kılıca uzatarak,
“Dosta dost, düşmana düşman!” (s)
Köroğlu, kılıcını Obabaşı’ya, topuzunu ve yayını diğer köylülere verir,
:“Alın. Bunlar benim nişanım. Sizde kalsın.” (s) der. Obabaşı, kılıcı
Koroğlu’na uzatır ve: “Bunu al. Baş kılıçsız olmaz.”(s) der. Topuzu
köylüden alı Köroğlu’na verir: “Bu da senin yumruğun. Bunsuz olmaz.” Yayı
alır fakat Köroğlu’na vermez: “Bu da bende kalsın. Ne zaman buna bir ok
yollarsan hepimiz ardından koşup geliriz.” (s) dedikten sonra ayrılırlar.
Köroğlu, derin derin düşünür:
“Sen, Köroğlu, bütün gün gezdin. Yayladan ovaya düştün.
Dağlardan, tepelerden aştın. Yurtları, obaları dolaştın. Ününün gittiği
yer kadar gidemedinYollarda düşen ihtiyarları kaldırdın. Emzikli
kadınlara yiyecek buldun. Zorbalara meydan okudun. Neye yarar? Daha
kim bilir kaç el sana uzanıyor. Kaç annenin gözü yaşlı? Kaç yiğidin beli
bükür? Kaç ihtiyarın bağrı yanık? Kaç Bolu Beyi’nin zindanları
kitleniyor.? (s)
Daha sonra ormanda, “Deliboranoğlu! Deliboranoğlu Batur!” (s)
diye bir ses duyulur. Bu, Köroğlu’nun gerçek ismidir. Ses şöyle devam eder:
“Baban seni Bolu Beyinden öcünü almak için gönderdi. O zaman
toy bir delikanlıydın. Yellerle boğuşuyor, sellerle kapışıyordun. Bindiğin
Kır At’ı, yedeğimde buraya getirdim. Çamlıbel’de bir kule yapmak için
sana öğüt verdim. Hatırlıyor musun?” (s)
Sütun halinde bir ışık belirir, ilerler ve Köroğlu’na yaklaşır. Sonra ışık
sütunu içinde bir tayf görülür. Kaman Ata’nın silueti belirir. Kaman Ata
Köroğlu’ndan sadece babasının değil, bütün mazlumların öcünü alması
gerektiğini söyler. Köroğlu’nun babası, Bolu Beyi’nin seyisi iken Bolu Beyi’ne
cılız bir tay getirdiğinden gözlerine mil çektirilerek cezalandırılmıştır. Köroğlu,
hem babasının öcünü almak, hem de mazlumlara yardım edebilmek için Bolu
Beyi ile mücadeleye girer.
Kaman Ata, Gök Tanrı’nın bunun için Köroğlu’nu seçtiğini söyler.
Köroğlu, bu iş için kendi gücünün yetmeyeceğini söylemesi üzerine Kaman Ata
durumu şöyle ifade eder:
“Kır At sende oldukça gücün eksik olmaz. Kır At ışık dölüdür. Kır
At’ı senin için yeryüzüne indirdim. ” (s)
Bunun üzerine Köroğlu cevap verir:
“Tut ki Bolu Beyi’ni öldürdüm. Bir kötü eksilir aradan, bir kötü
gelir onun yerine. Ne çıkar bundan ?” (s)
Kaman, Köroğlu’na şöyle der:
“Bu dünyaya bir ün, bir ad ister. Öyle bir ad ki zalimlerin yüreği
titresin, onu duyunca. Zulüm görenlerin gönlü umutla dolsun. Destanlar
onu söylesin, ozanlar onu dinletsin. Oğuz’un töresi bu!” (s)
Kaman, bütün mazlumların umudunun Köroğlu’nda olduğunu ona söyler.
Köroğlu, Kaman’a başından geçen bir aşk hikayesini anlatır. Köroğlu bir
zamanlar sazını onartmak için şehre indiğini, bu sırada sazcının kızına aşık
olduğunu, mekanı dağlar olduğundan kızı yanına alamadığını, bu kızdan bir
oğlu olduğunu ve onu görmek istediğini söyler. Kaman Ata, “Sen artık
kurbanlık koçsun. Gök Tanrı ’ya adaklısın.” (s) dedikten sonra kaybolur.
Köroğlu, murakabe halinden sıyrılır ve kendi kendine şöyle der: “Düş
müydü, hayal mi? Kaman mı, yürüyen bir ağaç mı?” (s)
Daha sonra Gök Tanrı’ya, zalimlerle savaşacağına dair söz verir.
Köroğlu ve adamları Bolu Beyi’nin kervanını basıp, ele geçirmeleri
üzerine Bolu Beyi hiddetlenir. Bu arada Ayvaz, karşı tarafa esir düşer, Deli
Kaman öldürülür. Ayvaz zindana kapatılır. Kır Atı çalmak isteyen Bolu
Beyi’nin yeğeni Doğan da öldürülür.
Bolu Beyi yeğenine yanar, yakılır:
“Doğan! Sevgili yeğenim! Alnından öpemediğim! Sen olmasan bizi
gafil avlamıştı haydutlar” (s)
Ayna zamanda, kervandaki malların geri verilmesi için Köroğlu’na elçi
gönderir. Köroğlu, malların paylaşıldığını ve geri vermeyeceklerini ifade eder.
Elçi, kaleye döner. Sonunda, Ayvaz’a karşı Köroğlu’nun Kır Atı’nı istemeye
karar verirler. Aynı zamanda Kır At’ı kim getirirse, Benli Nigâr’ı ona vereceğin
ilân eder. Bu arada, Nigâr’ın ününü duyarak ona aşık olmuş, Arslan diye bir
genç ortaya çıkar ve Kır At’ı getirebileceğini söyler.
Nigâr’la genç, karşılıklı söyleşirler. Nigar da Arslan’a aşık olur. Arslan,
Kır At’ı getirmek için vedalaştığında Benli Nigar onun başına bir şey
gelmesinden korktuğu için arkasından, “Gitme Arslan!” (s) diye seslenir.
Bolu Beyi, Benli Nigâr’ı isteyen Drahşan beylerine de, kendilerine
yardım etmeleri karşılığında kızını onlara verebileceğini söylemeleri için elçi
gönderir. Bolu Beyi çift taraflı oynamaktadır. Diğer taraftan da, kaledeki
güvenlik önlemlerinin arttırılması için emirler verir Bu arada, Arslan
Çamlıbel’e gelir ve Köroğlu ve arkadaşları ile karşılaşır. Bolu Beyi’nin elçisi
olduğunu ve Kır At’ı almaya geldiğini söyler. Köroğlu, bileğindeki kolçağından
dolayı onun kendi oğlu olduğunu anlar. Baba-oğul birbirine sarılırlar.
Daha sonra, gök gürültüleri, şimşekler arasında yamaçtaki ulu ağaca
yıldırım iner. Köroğlu ağacın altındadır. Ağaç ortadan ayrılır, içinden Kaman
görünür. Gök gürültüleri aralıkla devam eder, şimşekler parıldar ve Kaman
ortaya çıkarak,“Öz oğluna kavuşunca Ayvaz’ı unuttun.” (s) der. Köroğlu,
savaşı onun için durdurduğunu, yine onun için başlatacağını söyler. Bunun
üzerine Kaman, hem Ayvaz’ı kaybedeceğini, hem de Oğuz’un çok kayıp
vereceğini belirtir. Kaman şöyle devam eder: “Ne dersem onu yap. Ayvaz’ın
kurtulması için Kır At’ı Bolu Beyi’ne gönder.” (s) Köroğlu bu söze önce
karşı çıkar, daha sonra kabul eder. Bu arada, Bolu Beyi’nin Drahşan beylerine
yolladığı elçiler de, Köroğlu ve adamları tarafından esir alınmıştır. Bolu Beyi,
çift taraflı davranarak Köroğlu’na karşı yardım için Drahşan beylerine de Benli
Nigar için haber yollamıştır. Arslan, Bolu Beyi’nin kendisini aldattığını anlar ve
birlikte Bolu Beyi’ne karşı plan yaparlar.
Köroğlu, adamları, köylüler kılık kıyafet değiştirerek, Drahşan beyleri ve
onun düğün heyeti kılığına girerek kaleye girmeyi planlarlar. Arslan’a ise Kır
Atı vererek, kaleye yollarlar. Arslan kaleye gelir. Kır Atı getirdiğine
inanmazlar. Kalede Drahşan beyleri için büyük bir şölen hazırlığı vardır. Nigâr
ise bu hazırlığın kendisi ile Arslan’ın düğünü için yapıldığını zannetmektedir.
Bolu Beyi, “Seni Drahşan beylerine vereceğim.” (s) der.
Bu sırada Drahşan beyleri ve maiyeti gelir.. Bolu Beyi, gelenleri sofraya
oturtur. Şaraplar İçilmeden önce, Drahşan Beyi kılığındaki Mehter: “Önce biz
armağanlarımızı sunalım. Şarabı daha sonra küplerle içeriz!” (s) der.
Sandıklardan, köylüler ve Köroğlu’nun adamları çıkar. Çocuklu kadın Bolu
Beyi’ne bağırır:
“Ağıllarımızı bastın. Harmanlarımızı bastın. Yurtlarımızı bastın.
Obalarımızı bastın. Yıllarca bizi bunalttın. İşte şimdi basıldın!Hesap
vereceksin, hesap!” (s)
Çıkan çatışmadan sonra kale ele geçirilir. Arslan Nigar’a kavuşur. Bolu
Beyi, Köroğlu’na: “Haydi vur. Öcünü al.” (s) demesine rağmen, Köroğlu
onu Oğuz’a teslim eder. Sonra, Bolu Beyi’ni bir topal eşeğe bindirerek, oba oba
dolaştırma kararı alırlar.
Köroğlu ise yirmi yıllık dostu Demircioğlu’nu kaybettiği için durgun ve
hüzünlüdür. Obabaşı şöyle der:
“Bir kale aldık ama, bir kale verdik. Bu kalenin adı şimden
sonra Demircioğlu olsun! Köroğlu, istediğin, uğrunda döğüştüğün şey
oldu. Bütün birlik oldu. Oğuz’un eli derlendi, toparlandı. Şimdi sana
Oğuz’un dileği ne? Onu söyleyeyim. Seni biz, kendi isteğimizle, bütün
boyların başına seçtik. Bizim beyimiz artık sen! Kutlu olsun. ” (s)
Köroğlu tamamen bir ışık sütunu içindedir. Obabaşı devam eder:
“Bize can üfledin. Ölüyü dirilttin. Oğuz töresini canlandırdın.
Adın dillere destan!” (s)
Köroğlu Oğuz’a son konuşmasını yapar:
“Bir ad koyduk gidiyoruz. Oğuz’un içinde zulüm yok artık.
Bundan sonra töre sürüp gider. Gündoğudan günbatıya bir tek savaş
kaldı. Barış için savaş Çamlıbel’de yeni bir yurt kurulacak Ey Gök
Tanrı! Bu yeni yurdu, senin adınla kutlarım Hoş tutun birbirinizi.
Şenletin yurdunuzu. Ekininiz, ürününüz bol olsun Benim günüm artık
bitti. Ayvaz’ı üstünüze bıraktım. Ben de Kır At’ıma binip
gideceğim. ”(s)
Çocuklu kadın, Köroğlu’na nereye gittiğini sorar, ancak Köroğlu ona
cevap vermez, kolunu göğe doğru uzatarak orayı işaret eder. Vazifesini
tamamlamış olan Köroğlu, Çamlıbel’i Ayvaz’a bırakarak Kır At ile beraber
göğe yükselir.
5. Konu ve Izlek
Koçyiğit Köroğlu, konusunu Köroğlu anlatılarından alır. Eserde,
Köroğlu’nun Bolu Beyi’nden hem babasının hem de mazlumların öcünü alması
anlatılır.
Bu eserde kahramanların özellikleri izlek oluşumunda etkilidir.
Köroğlu’nun şahsında, yiğitlik, cesaret, öç alma ön plana çıkar. Köroğlu
mazlumların umudu, zalimlerin hasmıdır. Köroğlu, babasının ve mazlumların
öcünü almak için mücadele eder ve sonunda bu amacına ulaşır. Köroğlu’nun
gençliğinde başından bir aşk macerası geçer ve Arslan adında bir oğlu dünyaya
gelir. Köroğlu, oğluna oyunun ilerleyen kısımlarında kavuşur.
Arslan’ın şahsında da, yiğitlik, cesaret ve aşk temalarını görürüz. Babası
gibi bir yiğit olan Arslan, Köroğlu’nun mekanına gidip Kır At’ı isteyecek kadar
cesurdur. Ayrıca, Bolu Beyi’nin kızı Benli Nigar’ın ününü duyarak ona aşık
olur ve ona ulaşmak için büyük çaba gösterir.
Bolu Beyi ise, ihtiras, bencillik, zalimlik, maddi hırs vb. görülür. Bir
zamanlar Köroğlu’nun babasının gözlerine mil çektiren Bolu Beyi, şimdilerde
ise Oğuz boylarının mallarını zorla alan, obalarını yağmalayan biridir. Oyunun
sonunda, Köroğlu’na mağlup olarak cezalandırılır.
Eserde inanç izleği önemli bir yer tutar. İnanç, bir düşüncenin, bir
olgunun, nesne veya varlığın kişi veya toplumca gerçek olduğunun kabul
edilmesidir. Bu yönüyle insan hayatının önemli bir bölümünü etkiler.
Halkbilimi, belli bir toplumun eski dinlerinden miras alıp kendi çağının
şartlarına uygulayarak yaşattığı yeni dininde, yaşam şartlarının gerektirdiğince
yeni biçimler, yeni içerikler ve anlatışlarla oluşturduğu inanışlarla ilgilenir.11
Ahmet Kutsi Tecer'in “Koçyiğit Köroğlu” adlı tiyatro eserinde Oğuzların
daha Müslüman olmadan önceki Şamanizm ve Gök Tanrı inancı kültleri
görülür. Bu doğrultuda, oyunda Şamanist Oğuzlara ait inanç değerlerine ait bazı
motifleri12 şu şekilde sıralamak mümkündür: Gök Tanrı, şaman, at, Umay Ana,
ışık, dağ, ağaç, rüya ve ölüm.
Koçyiğit Köroğlu’nda Şamanist Oğuz Türklerinin inanç sistemi açıkça
verilmiştir. Eserin Prolog kısmında Oğuz neslinin yaratılışı anlatılır:
“Kişioğlu yeryüzüne inende,
Gök Tanrısı bir el kopsun diledi,
Oğuz doğdu yıldızlara belendi.
Oğuz Atam göğe tuttu elini,
Gök Tanrısı bildi anın gönlünü,
Gece iken her yer gündüz bilindi.” (s)
Şamanist Oğuzlarda Gök Tanrı en yüce varlıktır ve aydınlık alemi temsil
etmektedir. Bozkır Türk topluluğunun asıl dini, Gök Tanrı diniydi. Eski
çağlarda, hiçbir kavim ile iştiraki olmayan bu inanç sisteminde Tengri( Tanrı)
en yüksek varlık olarak, itikadın merkezinde yer almıştı. Yaratıcı tam iktidar
sahibi idi. Aynı zamanda ‘semâvi’ mahiyeti haiz olup, çok kere Gök Tanrı diye
anılıyordu.13
Bolu Bey'i ve adamlarının baskı ve zulümlerine karşı Oğuz köylüleri,
Köroğlu'ndan yardım isterler. Çünkü onlar Köroğlu’nun, Gök Tanrı'nın
yeryüzündeki temsilcisi olduğuna inanmaktadır. Köroğlu, önce bu Oğuz
obalarına yardım etmek istemez. Gök Tanrı inancına bağlı olan Köroğlu'na bir
ses olarak ulaşan Kaman Ata, ona kendisinin Gök Tann'ya adanmış bir
kurbanlık koç olduğunu söyler. Bunun üzerine Köroğlu temsil ettiği ruhun
ehemmiyetini anımsar ve Kaman Ata'nın yol göstericiliğinde, Bolu Beyi'ne ve
onun temsil ettiği düzene karşı mücadele etmeye söz verir.14 Bolu Beyi ortadan
kaldırıldıktan sonra Oğuz obaları, Köroğlu'nun başlarında kalmalarını ister.
Köroğlu bunu kabul etmez ve kendisinin ve Kır At'ın göğe ait olduğunu ve
oraya dönmeleri gerektiğini ifade ettikten sonra Kır At ile birlikte ortadan
kaybolur.
Kaman, bu eserde önemli, bir rol oynar. Eski Türklerde ‘şaman’ sözcüğü
yerine daha çok ‘kam’ kullanılmıştır. Eski Türklerde dini törenleri yöneten,
hastalara ilaç yapan, ruhların öte dünyaya gitmesine yardım eden, evleri kötü
ruhlardan koruyan kimsedir. Bu eserde Kaman, idealize edilmiş şekilde
karşımıza çıkar. Türklerin eski paganizm devrindeki kam (şaman)lardan hemen
hemen farksız olan bu baksılar, Şamanilik akidelerini muhafaza eden bu
göçebeler arasında dini -içtimai mühim bir rol oynamışlardır. İşte bu suretle
bahşı kelimesi, ilkince kam (şaman) kelimesinin içine aldığı nevileri yani,
ruhlar ile münasebette bulunan mukaddes din adamı, ruhani, mefhumları ifade
etmiş olmalıdır.15
Kam, eski Türkler arasında dini-mistik bir kişi olarak algılanmaktaydı.
Şaman, her şeyden evvel önce kendi hususi usulleri vasıtası ile kazandığı
‘extase’ hali içinde ruhun göklere yükselmek veya yer altına inmek ve oralarda
gezip dolaşmak üzere, bedeninden ayrıldığını hisseden bir trans (aşkın)
ustasıdır. İnsanların dert ve dileklerini arz etmek üzere gökteki ve yer altındaki
tanrıların yanına giderek aracılık yapabilmesi böyle mümkün olmaktadır.16
Eserde, Kaman Ata, Gök Tanrı’nın mesajını Köroğlu’na iletir:
“(Sütun halinde bir ışık belirir, ilerler, Köroğlu’ya yaklaşır. Işık
sütunu içinde bir tayf görülür.)
Köroğlu: Kaman Ata
Kaman: ( Sözünü bitirmeden, Köroğlu'ya) Yalnız babanın değil,
bütün zulüm görenlerin öcünü almalısın. Köroğlu: Bunu nasıl
yapabilirim?
Kaman: Gök Tanrı seni bu iş için seçti. (s)
Kaman: Sen artık kurbanlık koçsun, Gök Tanrı 'ya adaksın.
(Işık sütunu yürür, uzaklaşır.)” (s)
Kaman, bir ışık sütunu halinde belirmesi ve ardından bir ses şeklinde
ortaya çıkarak, Köroğlu’na tavsiyelerde bulunması, onun dini gücü yanında,
sihri yönünü göstermesi bakımından önemlidir.
Koçyiğit Köroğlu’nda Kır At, oyunun temel unsurlarındandır. Kır At,
adeta bir Köroğlu'nun kolu kanadıdır. Kır At, eserde olağanüstü özellikleriyle
ve kutsallığıyla ön plana çıkar. Türk kültür ve medeniyetinde at kültü, mitik
devirlerden izler taşır. Bu yönüyle, destanlarda, efsanelerde vb. rüzgar, toprak,
su ve gök menşeli olarak karşımıza çıkar.17
“Kaman Atam çekti ışık Burağı,
Kır At döli oldu anın kısrağı,
Köroğlu ’nun hizmetine bağlandı.” (s)
Şamanist Oğuz Türklerinde gökyüzünün kutsallığı sebebiyle Kır At’a da
büyük önem verilir. Kaman, Köroğlu’na:
“Kaman: Kır At sende oldukça gücün eksik olmaz. Kır At ışık dölüdür.
Kır At 'ı senin için bu yeryüzüne indirdim.” (s)
Oyunda, Köroğlu'nun zalimlerle mücadelesinde, olağanüstü özellikleriyle
yeteneklerle donatılmış olarak Kır At karşımıza çıkar. Türk mitolojisinde
hakanların atlarını Tanrı cennetinden gönderir. Tanrının gönderdiği bu atlar,
gök ve kır-ak renklerindedir. Yani Tanrı’nın Tanrısallığının rengindedir.
Türkler'de ak-kır-gök Tanrı rengi olarak kabul edilir. Ya kutsal kabul edilen
sulardan çıkan, ya da gökyüzünden inen bu atlar, aynı zamanda, konuşma ve
uçma yeteneğine sahiptirler. Sahiplerinin başına bir iş geldiği zaman uçarak
veya konuşarak, gidip onların dertlerine dermen bulabilirler.18
Eski Türk Toplumu ifadesiyle genellikle İslam öncesi Türk toplumu
kastedilmektedir. Bu dönem Türklerin tarih sahnesine çıkışları olarak kabul
edilen M.Ö. yılından kitleler halinde İslamiyet’i kabul ettikleri X. yüzyıla
kadarki süreyi kapsamaktadır.19 Türkler eski çağlardan beri kadına toplum
statüsü bakımından mümkün olduğunca önem vermişlerdir.
Şamanist Oğuz Türkleri, kainattaki ruhları, iyi ve kötü olmak üzere iki
şekilde sınıflandırmaktadırlar. Yapılan bu sınıflandırmada, bu ruhların temsil
ettikleri varlıklarla beraber ve koruyucu, gözetici vasıfları taşırlar ki, bu ruhların
en önemlilerinden biri Tanrıça veya dişi ruh olarak da adlandırılan Umay
Ana'dır.20 Oyunda, Ayvaz'ın eşi Telli Döne, doğum sancılarının arttığı sırada
Umay Ana’dan yardım ister.
Şamanist inanç dairesinde ağaç, bolluk, bereket, ölümsüzlük ve mutluluk
simgesidir ki, Tanrı Umay'ın da bu özellikleri taşıyor olması nedeniyle, ağaç
kültüyle iç içe kullanılması anlamlıdır:
"Telli Döne: Dokuz düğüm oldum sağıma, dokuz düğüm oldum
soluma. Yürüdüm, yuvarlandım. Tepindim, toparlandım, İndim, çıktım
Yolda sancılar azdıkça "Umam! Umam" diye çağırdım. Bir ağaç altında
yedinci kat göğe gittim geldim. Karardı gözlerim, birden bire kıs kıs biri
baş ucumda gülerken gözümü açtım. ” (s. 62)
Koçyiğit Köroğlu’nda, Şamanist Oğuzlar arasında Umay Ana, kadınları
ve çocukları koruyan bir dişi ruh olarak yer alır.
Şamanist gelenekte ve Gök Tanrı inancında ışık motif hayatın önemli bir
parçasıdır. Eserde, ışık motifi, genellikle, Kaman Ata ve Kır At motifleri ile
beraber kullanılmıştır. Kaman, gökten bir ışık sütunu halinde Çamlıbel'e inip
Köroğlu’na yol gösterir. Kır At da, ışık dölü olduğu için büyük önem taşır:
“Kaman Atam çekti ışık Burağı,
Kır At döli oldu anın kısrağı,
Köroğlu ’nun hizmetine bağlandı” (s)
Oğuz Kağan Destanı’nda bir ışık demeti ile inen Gök Börü orduya yol
gösterir. Işık motifi, gökle ilgili olduğundan Şamanist Oğuzlarda kutsaldır.
Bu eserde dağ unsuru önemli bir motiftir. Şamanist Oğuz Türklerine
göre, bütün dünya ruhlarla doludur. Dağlar, göller, ormanlar vb. hep canlı birer
varlıktır. Eski Türkler, çok eski devirlerden itibaren, yer ve gökte kutsal bazı
güçlerin bulunduğuna inanırlar. Dağ motifi de bunlardan biridir.
Dağlar, ulaşılmazlığı, engeli, ayrılığı çağrıştırmasının yanı sıra, gücün,
gizemin de simgesidir. Dağ motifi, Türk dünyasında önem taşır. Koçyiğit
Köroğlu’nda olay örgüsünün merkezindeki Çamlıbel, ormanlarla kaplı, sarp
kayalıklarla çevrili, oldukça yüksek bir yerdedir. Köroğlu'nun kulesi de bu
bölgede yüksek bir tepe üzerindedir. Eserin ilk bölümünde Köroğlu’nun mekanı
ile ilgili bilgiler verilir:
“Çocuklu Kadın: Köroğlu’nun kulesine geldik mi?
Obabaşı: işte görünüyor.
I.Köylü: Kartal yuvası gibi bir yer.
II. Köylü: Tepeye yaklaştık, daha hiç kimseye rastlamadık.
Obabaşı: Günlerden beri şu sarp tepelere tırmanmak için yürüdük.
Şu doruk (Kuleyi gösterir.) gideceğimiz yer orası, Köroğlu'nu
görmek için geldik. ”(s)
Dağlar aynı zamanda insanoğlunu Gök Tanrı’ya daha çok yaklaştıran bir
unsurdur. Eserde, Köroğlu’nun meskeni olarak dağları görürüz:
“Ben Köroğlu ’yum dağda gezerim,
Esen rüzgardan hilye sezerim,
Bolu Beyi bir gün seni ezerim.” (s. 15)
Şamanist Oğuz Türklerinde ağaç kültüyle sıkça karşılaşırız. Türeyiş,
beslenme, tanrı ile irtibat kurma, cennete ulaşma, şifa ve dilek gibi çok çeşitli
inanışlara aracı olan ağaç, aynı zamanda evrensel bir anlam taşımaktadır.21 Orta
ve Kuzey Asya halklarının inanç sistemi olan Şamanizm'in temelinde de hayat
ağacı bulunmaktadır. Şaman davullarının üzerinde yer alan Hayat Ağacı,
yeryüzü ve gökyüzüne uzanan bölümlerden meydana gelir. Şaman’ın yer
altından gökyüzüne, oradan yeryüzüne inişini anlatan bu resimler, ay, güneş ve
çeşitli hayvanlardan ibarettir. At, ren geyiği, kuşlar, kurt, ayı gibi Sibirya
Şamanları'na göre, bu ağaç çamdır. Abakan Tatarlarına göre, yedi dallı beyaz
huş ağacıdır. Kayın, badem, elma ağaçlarını da kutsal saymışlardır. Hayat ağacı,
sonsuz zevklerin kaynağıdır. Bolluk, bereket, ölümsüzlük, mutluluk oradadır.22
Koçyiğit Köroğlu’nda ağaç motifi ayrıntılı olarak işlenmemesine rağmen,
gerek olay örgüsünde önemli bir mekan olması, gerekse tabiatın canlılığını
yansıtması bakımından dikkate değer.
“Alaca akşam, Köroğlu ormanda yalnız başına murakabeye dalar.
Orman kendi hayatını yaşamaktadır: Su sesleri, yaprak sesi, kuş, böcek
sesleri ” (s)
Türk inanç ve geleneğinden aksetmiş olarak, destan edebiyatında ağaç
motifinin hemen hemen her destanda yer aldığını görüyoruz. Bilhassa,
Şamanizm yaşantısının yaygın olduğu çağlarda oluşan destanlarda ağaç motifi
çeşitli özelliklerle şekillenmiştir.23 Çamlıbel’in etrafı ormanlarla kaplı yüksek
bir yerdir. . Oğuzların ağaca verdikleri önem, ormanla eşdeğerdir. Bu bölgenin
gür ormanlık alanlardan oluşması ile elbette ki Oğuzların tabiat telakkileri
arasında da yakın bir ilişki olsa gerektir. Eserde ağacı düş motifi ile beraber de
görmekteyiz:
“Çocuklu Kadın: Ben düşümde gördüm: Çamlıbel'de bir ulu ağaç
şöyle, göklere kadar ağmış Onun dallarının uzandığı yere kadar,
böğür böğür sürüler, hışıl hışıl ekinler dalgalanıyor Ot, ocak tütüyor
(Köroğlu'na döner.) O ağaç sensin işte!” (s)
Ahmet Kutsi Tecer, Oğuz Kağan Destanı'ndaki ağaç içinden çıkan
olağanüstü kadın motifine benzer olarak, ağaç içinden çıkan Kaman motifini
kullanmıştır:
“Gök gürültüleri, şimşekler arasında yamaçtaki ulu ağaca yıldırım
iner. Köroğlu ağacın altındadır. Ağaç ortadan ayrılır, içinden Kaman
görülür. ” (s)
Rüya, destanlarda sıkça karşılaşılan bir motiftir. Oğuz Kağan
Destanı’nda Uluğ Türk’ün gördüğü rüya, Oğuz Kağan’ın cihan hakimiyetine
işaret eder. Koçyiğit Köroğlu’nda ise Çocuklu Kadın’ın gördüğü düş,
Köroğlu’nun Çamlıbel’e hakim olacağı anlamında kullanılır:
“Çocuklu Kadın: Ben düşümde gördüm: Çamlıbel’de bir ulu ağaç
şöyle, göklere kadar ağmış Onun dallarının uzandığı yere kadar,
böğür böğür sürüler, hışıl hışıl ekinler dalgalanıyor Ot, ocak tütüyor
(Köroğlu'na döner.) O ağaç sensin işte!” (s)
Köroğlu'nun oğlu Arslan'ın, Bolu Beyi'nin kızı Benli Nigar'a aşık olması
ve onu arayıp bulması rüya motifi ile oluşur:
“Arslan: Bir gece düşümde, ak saçlı bir adam ‘iç’ diye bana bir
dolu sundu. İçtim. Hemen gözümdeki perde düştü. Dünya güzeli gibi bir
kız gördüm. Kendimden geçiverdim. Ak saçlı adam yavaşça kulağıma,
‘Bu kızın adı Benli Nigar. Git onu bul.’ dedi.” (s. 65)
Koçyiğit Köroğlu’nda, Türk kültürüne ait birçok unsur vardır. Bunlar,
insan tipinden, geleneklere ve inanç yapısına kadar gider. Tarih boyunca
kültürünü bünyesinde saklayan ve geleceğe taşıyan Türk toplumu, aynı
hassasiyeti sürdürmelidir. Türk toplumu tarihsel varlık alanını korumakla
yükümlüdür.24 Bu eser, Türk kültürünün korunmasında ve geleceğe
aktarılmasında hizmet etmesi bakımından büyük değer taşır.
7. Kişiler
Bu eserde, Köroğlu ve takımı, Bolu Beyi ve adamları ve halk/ köylüler
olmak üzere üç kesim vardır. Ayrıca, mitolojik varlıklar da eserde yer
almaktadır. Eserin olay örgüsü bu kahramanların birbiriyle ilişkisinden oluşur:
KOÇYİĞİT
KÖROĞLU
KİŞİLER DÜNYASI
Köroğlu
Takımı
Köroğlu : Destan kahramanı.
Demircioğlu : Köroğlu’nun bölükbaşısı.
Ayvaz: Çamlıbel’in en genç yiğidi.
Bukağıkıran, Dağdeviren, Yarımese, Tabutagirmez: Köroğlu’nun yiğitleri.
Mehter, Deli Kaman, Sarhoş Büke: Köroğlu’nun adamları.
Arslan: Köroğlu’nun oğlu.
Telli Döne: Ayvaz’ın karısı.
Bolu Beyi
Takımı
Bolu Beyi: Bir toprak beyi.
Doğan Bey: Bolu Beyi’nin yeğeni.
Subaşı, Pehlivanbaşı, Dizdar: Bolu beylerinden.
Kahya, Elçi, monash.pw, 2. Asker, Ulak: Bolu Beyi’nin adamları.
Kervanbaşı, Esirci: Bolu Beyi hesabına çalışan adamlar.
Benli Nigar: Bolu Beyi’nin kızı.
Perizat: Kervanbaşı’nın karısı.
monash.pw Kız, monash.pw Kız: Bolu Beyi’nin esirlerinden.
Halk Takımı
Obabaşı: Oğuz boylarından bir ihtiyar.
Çocuklu Kadın: Oğuz obalarından bir kadın.
1.Köylü: Bir Oğuz obasından.
2.Köylü: Başka bir Oğuz obasından.
Çoban: Oymak çobanı.
monash.pwğlı, monash.pwğlı: Telli Döne’nin kardeşleri.
monash.pwnlı, monash.pwnlı: Obabaşı’nın torunları.
Mitolojik
Kahramanlar
Kaman, Kır At
Koçyiğit Köroğlu adlı oyun, karakterden hareket edilerek yazılmıştır.
Burada, Köroğlu, Bolu Beyi, Ayvaz, Demircioğlu, Kır At gerçek kahramanlar
olarak karşımıza çıkar.
Eserin baş kişisi Köroğlu’dur. Birinci bölümün başındaki şu beyitler, onu
tanımamız için önemlidir:
“Ben bir Köroğlu ’yum dağda gezerim,
Esen rüzgardan hilye sezerim,
Bolu Beyi bir gün seni ezerim.” (s)
Köroğlu bu eserde yiğitliği ve cesareti yanında, halkın çıkarını düşünen,
hatta bu uğurda sevdiklerini bile riske atabilecek kadar ideal çizilmiştir.
Köroğlu’nun gençlik yıllarında başından geçen bir aşk macerasından Arslan adlı
bir oğlu olmuştur. Bolu Beyi’ne götürmek için babasından Kır Atı isteyen
oğluna şöyle der:
“Seni toyluğuna bağışladım. Arkadaşlar! Evlat başka, ülkü başka.
Bizi Çamlıbel’de birleştiren soy sop değil. Zalim beylerden alınacak
öcümüz var. ” (s)
Köroğlu, Oğuz töresine uygun biçimde mertlik ahlakıyla donatılmıştır.
Bu bakımdan Türk kültüründen derin izler taşır. Köroğlu eserde Bolu Beyi,
kendi takımı ve halkla çatışma halindedir. Bu yönüyle Köroğlu önce dramatik
sonra trajik kahramana dönüşür. O, sırası geldiğinde babasının intikamını ve
evlat sevgisini ikinci plana atarak halkı düşünür. O, bireysel öçten ziyade, bütün
mazlumların hakkını arayan bir kahramandır. Oyunun başından sonuna kadar
Bolu Beyi ile çatışma halindedir. Ona, bilinen kimliğinin dışında insani
özellikler eklenmiştir.
Bolu Beyi, Köroğlu’nun amaçlarına ulaşmasını engellemeye çalışan,
maddiyatın, ihtirasın, bencilliğin, kötülüğün timsali bir kişidir. Bu yönleriyle
kart karakter ve hasım güç olarak oyunda yer alır. Asıl amacı, Kır At’a sahip
olarak büyük bir güce kavuşmak ve isteklerine daha çabuk ulaşmaktır.
Kır At, bu iki kahramandan sonra oyundaki en önemli
kahramandır. Kır At, arzu edilen nesne/varlık olarak karşımıza çıkar ve
oyunu sürükler. Mitolojik özelliklere sahiptir. Eserde, ışık dölü olarak
verilir. Kır At, Çamlıbel’in her şeyidir, halkın güvencesidir, kurtuluşudur.
Ayvaz, oyunda Köroğlu’nun yardımcısıdır. Çamlıbel’in en genç
yiğitlerindendir.
Kaman, bu eserde mitolojik bir kahraman olarak yer alır. O, gök
gürültüleri ve şimşekler sonrası, yarılan ağacın ortasından çıkar. Bu özellik,
Türklerdeki Gök Tanrı inancından gelmektedir. Gök Tanrı’nın sözlerini
Köroğlu’na ileten bir hüviyete sahip olan Kaman, Köroğlu’nu Oğuz için
mücadele etmesi için yönlendirir.
Obabaşı, Oğuz boylarından bir ihtiyardır. Köroğlu’nu zevk sefa peşinden
koşmakla suçlar ve onu Bolu Beyi’ne karşı koymaya, mazlumların öcünü
almaya çağırır.
8. Zaman
Bu eserde, zaman belli belirsizdir. Yazar, Türklüğün çok eski
dönemlerine giderek, Türklerin Müslümanlığı kabul etmedikleri dönemlere
kadar gider. “Oyundaki olaylar Oğuzların İslam olmasından önceki bir devirde
geçer.25 Bu gidişin özel nedenleri olduğunu söylemek mümkündür. Bu
nedenlerden en önemlisi, Türklüğün geçmişinde derin izler bırakan Tarihi
dönemleri ve bu dönemlerin içinde bulunan zamanla kesişmesini sağlamaktır.
Aralarında çok uzun bir zaman olmakla birlikte, Oğuz’la Köroğlu’nun aynı
zamanda kesişmeleri, ortak idealler ve beklentiler karşısında geçmişte olduğu
gibi, şimdi de aynı duyarlılığın gösterilmesidir.26
9. Mekan/Dekor
Ahmet Kutsi Tecer, eserine başlamadan önce, destanın belli bir yeri
olmadığı gibi Çamlıbel de, Bolu da belli bir yerin adı değildir (s) der. Bu,
Köroğlu destanının belli bir mekanı olmadığının ifadesidir. Ancak, bu esede
olay örgüsünde dağlar, ovalar, yaylalar, ormanlar ve kaleler ön plandadır. Tecer,
eserinin sahnelenmesi için dekora önem vermiştir. Bu bakımdan her sahnede
dekor hakkında bilgiler verir:
“Uzakta burçlar, mazgallar, ufukta ormanlar, dağlar görünür.
Bolu Beyi, yanında beyler, elinde şarap tası” (s)
“Bolu Beyi’nin hisarı. İki asker bir kalkan üzerinde Doğan Bey ’in
ölüsünü taşırlar. Bolu Beyi, yanında Subaşı, Pehlivanbaşı, Dizdar, eğilip
eğilip Doğan ’ın yüzüne bakar, sonra askerler kalkanı yere bırakırlar.
Derinden derinden uğultular, yığınların sesi duyulur. Mazgallarda
yerleştirilen okçular görünür. ” (s. 49)
Eserde mitolojik varlık ve kavramlar olmasından dolayı sahneleme ve
dekor oluşturmada hassasiyet gerekir. Özellikle ışıklandırma sisteminin
dikkatlice hazırlanması gerekir.
Dil ve Üslup
Koçyiğit Köroğlu, konuşma diliyle yazılmış olup sahneleme bakımından
uygundur. İçerisinde bazı eski Türkçe sözcükler bulunmasına rağmen eserin
anlaşılmasına bir engel yoktur. Köroğlu’nun dışında eserdeki diyaloglar uzun
değildir. Köroğlu’nun konuşmaları bazen bir sayfa bile tutar.
Eserde, halk ifadelerini ve deyimlerini çokça görürüz. Tecer’in Türk halk
kültürü ve edebiyatı ile ilişkisi göz önüne alındığında, bu özelliğini eserine
yansıtması, sanat anlayışına paraleldir:
“Kartalın yavrusu kartal olur Bu daha çocuk, aklı ermez.”
(s. 19)
“Bey arı olmadan petek oğul tutmaz Sürü çobansız yayılmaz. ”
(s)
“Dosta dost, düşmana düşman. ” (s)
“Dağdan şara (şehir) indim Al dedim şu kolçağı (bileklik).
Toyluk edersen (s)
“Koçyiğit gömleğimi giydim eğnime. ” (s)
“Mal canın yongası Günbalı gibi sarışın (s)
“Göze göz, dişe diş. ” (s)
“Yiğit sandığımız oğul meğer çaşıtmış! (ajan, ara bozmak
amacıyla söz taşıyan) ” (s. 70)
Eserdeki bazı diyaloglarda mensur şiir edası vardır. Bu, onun şair
olmasından da kaynaklanmaktadır:
“Gün bitmek üzeredir. Sen, Köroğlu, bütün gün gezdin. Yayladan
ovaya düştün. Dağlardan, tepelerden aştın. Yurtları, obaları dolaştın.
Ününün gittiği yer kadar gidemedin. ” (s. 22)
Sonuç
Ahmet Kutsi Tecer, Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatında şair ve yazar
olarak tanınır. Şiirlerini genel olarak aşk, tabiat, ölüm-hayat vb. izleklerin yer
aldığı bireysel duyguları işleyenler ve yurt sevgisini ele alanlar diye iki gruba
ayırabiliriz. O, genellikle halk şiirlerinin sekizli ve on birli hece ölçüsüne ve milli
nazım birimi olan dörtlüğü kullanır. Ahmet Kutsi, Aşık Veysel gibi halk şiirinin
son büyük sanatçılarından bir ismi ülkemize tanıtır. O, Yunus Emre, Karacaoğlan
ve köylü temsilleri üzerine ciddi çalışmalar yapar.
Ahmet Kutsi, tiyatro türünde de önemli eserler verir. Paris'te tanıdığı
modern Avrupa tiyatrosunu, Türkiye’ye dönünce Batı tekniği ile folklor ve halk
malzemesini birlikte ele alarak milli tiyatroya ulaşmayı hedefler. Bu yolda kaleme
aldığı tiyatrolarında, Türk tiyatro geleneğimizden, halk kültüründen ve halk
motiflerinden yararlanır, Türk toplumunun değişme sürecini canlı tablolar halinde
işler.
Ahmet Kutsi Tecer, "Koçyiğit Köroğlu" adlı oyununda, Oğuz Türklerinin
gerek Şamanizm ve gerekse Gök Tanrı inanç dairelerinde bulundukları
dönemlerde, kainata, insana, tabiata hangi açılardan yaklaştıklarını, batı tiyatro
tekniklerinden de faydalanarak, oyunlaştırmış olduğu eserinde oldukça başarılı bir
şekilde günümüze taşımayı bilir. Tecer burada, Gök Tanrı, şaman, at, Umay Ana,
ışık, dağ, ağaç vb. Türk mitolojisine ait birçok unsuru başarıyla işler. Bunlar Türk
destanlarında sık sık kullanılan inanç ile ilgili motiflerdir. Ayrıca, Dede Korkut
hikayelerinin inanç yapısından da tesirler görülür. Bu açıdan bakıldığında Koçyiğit
Köroğlu, Türklerin maddi-manevi hayatını tasvir etmede önemli yere sahiptir.
"Koçyiğit Köroğlu" adlı oyun üzerinde yapmış olduğumuz bu incelemede,
karşılaştığımız Şamanist Oğuz Türkler' ine ait, zengin kültürel miras, eserin
folklorik altyapısını bu denli etkin kılan Tecer'in, halk kültürüne bakışı ile
doğrudan ilişkili olması nedeniyle de dikkate değerdir. Köroğlu Destanı'nı,
İslamiyet öncesi Oğuz kültür dairesi içerisine bir kez daha taşıyarak, şahsına
münhasır bir eser olarak ortaya çıkarmış olan Tecer, eserini ulaşması gereken
hedefle de bitirmesini bilmiştir ki bu da; zulüm karşısında hakkın ve iyinin daima
galip geleceğidir.
"Koçyiğit Köroğlu" içerdiği sembollerle, taşıdığı evrensel mesajla, kadim
Türk kültürünü ele alış tarzıyla, folklorun bütünleştirici, yol gösterici vasfını bir
kez daha ortaya koyar ve kültür mirasının derlenip toplanarak, yeniden
işlenmesinin, ileriye doğru sağlam adımlar atmak isteyen toplumlar için bir
vazgeçilmez olduğunu, bir kez daha vurgular. Bu sebeple “Koçyiğit Köroğlu”,
Türk dili ve edebiyatı, Türk kültürü ve Türk folkloru için temel eserler arasında yer
alır. Tecer bu eserinde, gelenek ile modern olanı başarıyla işler. Tecer, bu
oyununda Türklerin dil, din, gelenekler-görenekler vb. kültürel mirasını başarıyla
ele alır. Bu bakımdan Koçyiğit Köroğlu adlı eser, kültür taşıyıcılığı görevini de
yerine getirir.
Kaynakça
Aksoy, Numan Durak, Eski Türk Toplumunda Kadının Sosyal Statüsü,
Türk Dünyası
Araştırmaları Dergisi, Sayı, s
Aytaş, Gıyasettin, Ahmet Kutsi Tecer ve Tiyatro Edebiyatımıza Katkısı,
G.U. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 23, Sayı 2, Ankara,
Boratav, Pertev Naili, Soruda Türk Folkloru, Gerçek Yayınevi,
İstanbul,
Elçin, Şükrü, "Atların Doğuşları ile İlgili Efsaneler”, Halk Edebiyatı
Araştırmaları 2, Akçağ Yay., Ankara,
Ergun, Metin, Ural Batır, Akbuzat, Köroğlu Destanları Arasındaki
Benzerlikler, Milli Folklor, Sayı 49, Ankara,
Gökdemir, Sevgi, Ahmet Kutsi Tecer, Kültür ve Turizm Bakanlığı
Yayınları, Ankara,
Göksu, Cebrail, Gölbaşı Halk Kültüründe Halk İnanışlarının Eski Türk
İnançları
Bağlamında Değerlendirilmesi, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı
Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Ötüken Yay., İst.
Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar-3 Tip Tahlilleri,
Dergah Yayınları, İstanbul,
Köprülü, M.,Fuad, Edebiyat Araştırmaları, Türk Tarih Kurumu Yay.,
Ank.,
Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, Varlık Yayınları,
İstanbul,
Ögel, Bahaeddin, Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları,
Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul,
Öztürk, Ali, Çağlar İçinde Türk Destanları, Alioğlu Yayınla, İstanbul,
Sepetçioğlu, monash.pw, Karşılaştırmalı Türk Destanları, İrfan Yayınevi,
İstanbul,
Seyidoğlu, Bilge, “Hayat Ağacı”, İnci Enginün Armağanı, Dergah
Yayınları, İstanbul,
Sümbüllü, Yusuf Ziya, Ahmet Kutsi Tecer’in “Koçyiğit Köroğlu” Adlı
Oyunu Üzerine Bir İnceleme, A.Ü. Türkiyat Enstitüsü Dergisi, Sayı 24,
Erzurum,
Tan, Nail, Folklor, Halk Kültürü Yay., İstanbul,
Tanpınar, Ahmet Hamdi, Halk Destanlarından Milli Edebiyata II (Ahmet
Kutsi Tecer’in “Koçyiğit Köroğlu”su Münasebetiyle), Doğumunun
Yıldönümünde Ahmet Kutsi Tecer (Haz. Rıdvan Çongur), Kültür Bakanlığı
Yayınları, Ankara,
Tecer, Ahmet Kutsi, Koçyiğit Köroğlu, Bilge Kültür Sanat Yay., İstanbul,
Türkdoğan, Orhan, Türk Toplum Yapısı ve “Etnikleşme”, Türk Dünyası
Araştırmaları Dergisi, Sayı, s
1
Adıyaman Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim
Üyesi
2
Nail Tan, Folklor, Halk Kültürü Yay., İstanbul, , s
3
Gıyasettin Aytaş, Ahmet Kutsi Tecer ve Tiyatro Edebiyatımıza Katkısı, G.Ü. Gazi Eğitim
Fakültesi Dergisi Cilt: 23, Sayı: 2, Ankara, , s
4
Sevgi Gökdemir, Ahmet Kutsi Tecer, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara,
, s
5
Sevgi Gökdemir, Ahmet Kutsi Tecer, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara,
, s
6
Gıyasettin Aytaş, Ahmet Kutsi Tecer ve Tiyatro Edebiyatımıza Katkısı, G.Ü. Gazi Eğitim
Fakültesi Dergisi Cilt: 23, Sayı: 2, Ankara, , s
7
monash.pw Tanpınar, Halk Destanlarından Milli Edebiyata II (Ahmet Kutsi Tecer’in
“Koçyiğit Köroğlu”su Münasebetiyle), Doğumunun Yıldönümünde Ahmet Kutsi
Tecer, (Haz. Rıdvan Çongur), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, , s
8
M. Necati Sepetçioğlu, Karşılaştırmalı Türk Destanları, İrfan Yayınevi, İstanbul, ,
s
9
Mehmet Kaplan, Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar-3 Tip Tahlilleri, Dergah Yayınları,
İstanbul, , s.
10
Çalışmamızda yararlandığımız kaynak: Ahmet Kutsi Tecer, Koçyiğit Köroğlu, Bilge
Kültür Sanat Yayınları, İstanbul,
11
Pertev Naili Boratav, Soruda Türk Folkloru, Gerçek Yayınevi, İstanbul, ,s
12
Bu konuda geniş bilgi için bkz. Yusuf Ziya Sümbüllü, Ahmet Kutsi Tecer ’in “Koçyiğit
Köroğlu ” Adlı Oyunu Üzerine Bir İnceleme, A.Ü. Türkiyat Enstitüsü Dergisi, Sayı 24,
Erzurum,, s
13
Bahaeddin Ögel, Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Türk Dünyası
Araştırmaları Vakfı, İstanbul, , s
14
Yusuf Ziya Sümbüllü, Ahmet Kutsi Tecer ’in “Koçyiğit Köroğlu ” Adlı Oyunu Üzerine Bir
İnceleme, A.Ü. Türkiyat Enstitüsü Dergisi, Sayı 24, Erzurum,, s
15
monash.pw Köprülü, Edebiyat Araştırmaları, Türk Tarih Kurumu Yay., Ank., , ¬
16
İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü, Ötüken Yay., İst. , s
17
Şükrü Elçin, "Atların Doğuşları ile İlgili Efsaneler", Halk Edebiyatı Araştırmaları 2,
Akçağ Yay., Ankara, , s
18
Metin Ergun, Ural Batır, Akbuzat, Köroğlu Destanları Arasındaki Benzerlikler, Milli
Folklor, Sayı 49, Ankara, , s
19
Numan Durak Aksoy, Eski Türk Toplumunda Kadının Sosyal Statüsü, Türk Dünyası
Araştırmaları Dergisi, Sayı, s
20
Yusuf Ziya Sümbüllü, Ahmet Kutsi Tecer’in “Koçyiğit Köroğlu” Adlı Oyunu Üzerine Bir
İnceleme, A.Ü. Türkiyat Enstitüsü Dergisi, Sayı 24, Erzurum,, s
21
Cebrail Göksu, Gölbaşı Halk Kültüründe Halk İnanışlarının Eski Türk İnançları
Bağlamında Değerlendirilmesi, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı, ss
22
Bilge Seyidoğlu, “Hayat Ağacı”, İnci Enginün Armağanı, Dergah Yayınları, İstanbul,
, s
23
Ali Öztürk, Çağlar İçinde Türk Destanları, Alioğlu Yayınla, İstanbul, , s
24
Orhan Türkdoğan, Türk Toplum Yapısı ve “Etnikleşme”, Türk Dünyası Araştırmaları
Dergisi, Sayı, s
25
Behçet Necatigil, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, Varlık Yayınları, İstanbul, ,
s
26
Gıyasettin Aytaş, Ahmet Kutsi Tecer ve Tiyatro Edebiyatımıza Katkısı, G.U. Gazi Eğitim
Fakültesi Dergisi Cilt: 23, Sayı: 2, Ankara, , s
kaynağı değiştir]
AHMET KUTSİ TECER, TÜRK HALK BİLİMİNE KATKISI VE KOÇYİĞİT
KÖROĞLU’NA BİR BAKIŞ
Yrd. Doç. Dr. Mustafa KARABULUT1
TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI
RESEARCES ABOUT THE TURKS ALL AROUND THE WORLD
YIL/YEAR CİLT/VOLUME SAYI/NUMBER ISSN:
Türk Dünyası Araştırmaları
Öz
Ahmet Kutsi Tecer, Türk edebiyat tarihinde şiirleri, tiyatro eserleri ve Türk halk
bilimindeki çalışmalarıyla ön plana çıkmış bir yazarımızdır. Ahmet Kutsi, kaynağını
halktan alarak milli bir şiir meydana getirmek istemiştir. Tiyatro türünde de eserler
vermiş olan Tecer, Batı tekniği ile folklor ve halk malzemesini başarıyla birleştirmiştir.
Ahmet Kutsi, eserlerinde daima Anadolu ve memleket sevgisini işlemiştir. Tecer, folklor
ve âşık şiirinin Türkiye ’ de yayılışında büyük katkılarda bulunmuş, Aşık Veysel’i bütün
ülkeye tanıtmış, köylü temsillerini incelemiştir. Ahmet Kutsi, Koçyiğit Köroğlu adlı
eserinde, halk bilimi unsurlarını başarıyla kullanarak Şamanist Oğuz Türklerinin kültür
ve inanç değerlerini işlemiştir.
Anahtar kelimeler: Ahmet Kutsi Tecer, Türk Tiyatrosu, Tiyatro Edebiyatı, Türk
Halk Bilimi, Koçyiğit Köroğlu.
Ahmet Kutsi Tecer, His Contributions Turkish Folk Sciense
and View of Kogyigit Koroglu
Abstract
Ahmet Kutsi Tecer, on Turkish literature, poetry, theater works and works in the
science of the Turkish people came to the fore a outhor. Ahmet Kutsi, national origin by
the public wanted to bring a poem. Type of works in the theater who has given Tecer,
successfully combines Western technique and folk dance and folk material. Ahmet Kutsi,
Anatolia and the country’s love is always processed in the works. Tecer, folklore and
poetry lover in Turkey contributed to the spread of large, Asik Veysel 'I introduced the
whole country, examined the representations of the peasant. Ahmet Kutsi, in his book
Koroglu Kocyigit, folklore elements of the Oghuz Turks Shamanist using successfully
processed the values of culture and faith.
Key words: Ahmet Kutsi Tecer, Turkish theatre, theatrical literature, Turkish
Folk Science, Kogyigit Koroglu.
1. Giriş
Sanatçı, içinden çıktığı toplumdan aldıklarını yine topluma sunan bir
aynadır. Bu vazifesinde onun yardımcısı yapıtıdır. Yazar-eser-toplum arasında
sıkı bir ilişkide sanatçının kullandığı dili ve üslubu büyük önem taşır.
Ahmet Kutsi Tecer, Türk edebiyatında yukarıdaki bahsettiğimiz üçlünün
en sağlam ürünlerini veren sanatçılardandır. Türk tiyatrosuna özgün bir
kimlik kazandırma hususunda büyük gayret gösteren Tecer, folklor ve
halk edebiyatı üzerine yaptığı çalışmalar, bu sahalarda yeni ufuklar açar.
Dil, kültürün en önemli aktarım araçlarından olup milli kültürün
korunmasında başta gelen unsurdur. Tecer, yıllarca ihmal edilmiş olan
yerli ve milli unsurlarımızı, Batılı bir anlayışla yorumlayarak anlatırken,
halkın anlayabileceği dili kullanır. Onu bir kültür koruyucusu ve
aktarıcısı yapan da Tecer’in bu özelliğidir.
Ahmet Kutsi Tecer’in Türk halk bilimine yaptığı katkıları belirterek,
yazarın Koçyiğit Köroğlu adlı eseri inceleyeceğiz.
2. Tecer’in Türk Halk Bilimi’ne Katkıları
Türk halk kültürü malzemelerinin derlenmesinde ve geleceğe
aktarılmasında halk bilimi çalışmalarının önemli yeri vardır. Eski folklor
ürünlerimizin yazıya geçirilmesinden sonra, bu sahaya büyük önem verilmeye
başlanır. Ziya Gökalp, monash.pw Köprülü, Rıza Tevfik Bölükbaşı Türkiye’de
bilim olarak folklorun öncüleri kabul edilmektedir.2 Folklor teriminin karşılığı
olarak son yıllarda ülkemizde halk bilimi tabiri kullanılmaya başlanmıştır.
Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı’nda Ahmet Kutsi Tecer’in yeri
farklıdır. Çünkü Tecer, kendi dönemine kadar üzerinde pek durulmamış, hatta
çoğu zaman hakir görülmüş halk kültürü unsurlarından yola çıkarak, yeni bir
sentez oluşturmaya çabalayan bir sanatçımızdır.3 O, Türk halk edebiyatı ve Halk
Bilimi üzerine önemli çalışmalar yapmış olup aynı zamanda tiyatro yazarı ve
şairdir. Sivas’ta Aşık Veysel’i keşfederek Türk kültürüne kazandırmıştır.
Ayrıca, Sivas’ta ilk defa halk şairleri derneğini kurmuştur. Ahmet Kutsi Tecer,
Türk tiyatrosunun halk arasında yaşayan yönüne işaret ederek, bu konuda ciddi
çalışmalarda bulunmuştur.
Kendisi, Paris’te öğrencilik yıllarında Milli Kütüphanemde araştırma
yapma imkanı bulmuştur. Bu arada bazı kitaplarla yakından ilgilenmiştir.
Bunlardan S.T numara ile kayıtlı 11 Kanunusani tarihli bir elyazması
şairler mecmuasının sayfasında Köroğlu’na ait iki şiir görür. Bunlarda
Özdemiroğlu Osman Paşa’nın İran-Kuzey Azerbaycan fetihleri anlatılmaktadır.
Ayrıca, aynı yerde, fond tu, re numara ile kayıtlı bir yazmada da Cezayir’e
giden yeniçeri şairlerinin şiirleri vardır. sayfadan başlayan bu şiirler 14
manzumedir. İlk dört manzumenin şairi belli değildir, beşincisi Karacaoğlan’ın
bir koşmasıdır. Diğerleri Çırpanlı (4), Armudlu (1), Kul Çulha (2), Geda Muslu
(2) isimli (veya mahlaslı) şairlere aittir. Bunlar bilinen en eski ‘Cezayir
Şairleri’dir.4
Ahmet Kutsi Tecer, ’de bu araştırmalarını Halk Bilgisi Derneğfnin
çıkardığı Halk Bilgisi Mecmuasında yayımlar. Sivas’ta bulunduğu dönemde,
Edebiyat Öğretmeni Vehbi Cem (Aşkun) ve Müzik Öğretmeni Muzaffer Bey
(Sarısözen) ile saz ve şiirle iç içe kaynaşır. Kısa süre sonra Milli Eğitim Müdürü
olur. Tecer, bölgenin halk bilimi unsurlarını araştırma fırsatı bulur.
Kasım ’de Halk Şairleri Bayramını düzenlerler ve bu
şenliklerde yapılan yarışmada Aşık Veysel birinci olur. ’de Halk Şairleri
Derneğfni kurar ve daha sonra Sivas Halk Şairleri Bayramı adlı broşürü
hazırlar. Buradaki en önemli amacı, geniş halk kitlelerine ulaşmak ve aydın ile
halk arasındaki bağları güçlendirmektir. Ayrıca, Aşık Veysel’in yanı sıra,
Suzani, Ruhsati, Mesleki, Talebi, Karslı Mehmet vb. birçok aşık da ülkede
tanınmaya başladılar. Bu arada, Muzaffer Sarısözen’i Sivas’tan Ankara’ya
getirtip radyoda ve konservatuvarda vazife almasını sağlar. Böylece, Devlet
Konservatuvarı’na halk müziğimizi katar.
Bunlardan başka Ülkü dergisinin başındayken Türk folkloru üzerine
önemli araştırmalar yapar. Köylerde oyunları izlemiş ve resimlerini çekmiştir.
Bu hususta Köy Temsilleri () adlı eserini yazar. Onun bulduğu oyunların
birkaçı şunlardır: Ölü Oyunu, Şeytan Oyunu, Katip Oyunu, Ebe Oyunu, Kalaycı
Oyunu, Aptal Oyunu, Arab Oyunu, İstiklal Savaşı Oyunu vb. Onun Balıkesir,
Kırklareli, Burdur, Sivas, Kocaeli, Adapazarı yörelerindeki folklorla ilgili
gezilerinde Halil Bedii Yönetken yol arkadaşlığı yapmıştır. Bu gezilerdeki
izlenimlerini Ankara Radyosu’nda ifade etmiş; Kalem, Ülkü, Çığır, Ulus adlı
dergi ve gazetelerde kaleme almıştır.
Milli Folklor Enstitüsünün kurulmasından çok mutlu olur ve bunu
arkadaşı Cahit Öztelli’ye şu cümlelerle anlatır: Çok mes’udum, artık kırk yılın
rü’yası gerçekleşti! Türk folkloru kurtuldu.5 Tecer, Karagöz oyunlarından
Salıncak Safasinı Fransızcaya çevirir. Avrupa Konseyi Kültür Bölümü’nün
hazırladığı Avrupa Folkloru koleksiyonunun Avrupa Halk Tiyatrosu adlı
monash.pwde, Türk Halk Tiyatrosu bölümünü yazar. Bu eser ’te Paris’te
yayınlanır. Onun 16 Mart tarihli konferans yazısı, Türk Folklorunda
Sosyal Mesele (İstanbul ) adıyla bir broşür şeklinde yayımlanır. Ahmet
Kutsi Tecer, ayrıca geleneksel Erdek Şenliklerine öncülük eder.
3. Tiyatro Anlayışı ve Koçyiğit Köroğlu Örneği
Küçük yaşlarda tiyatroya merak salan Tecer, ilk ve orta okul yıllarında
Kırklareli’nde arkadaşlarıyla çeşitli oyunlar oynar. İstanbul’da lise döneminde
üç piyes denemesi olur; ’te Paris’e gittikten sonra Fransız tiyatrosunu
tanıma imkanı bulur. Türkiye’ye döndükten sonra, Batı tekniği ile folklorun ve
halk malzemesinin birleşiminden ‘milli tiyatro’ya ulaşmak ister. Tiyatromuzun
kaynağı konusunda Batıyı görme alışkanlığının karşı Tecer, yerliliği savunur.
Ahmet Kutsi Tecer, kaynağını yerli ve milli unsurlarımızdan alan tiyatro
eserlerini, Batılı bir anlayışla yorumlayarak, bu alanda öncü olmuştur.6
Tecer, Köylü Temsilleri adlı çalışması ile, tiyatromuzun halk arasında
yaşayan ve gelişen cephesine bakar. Asırlardır unutulan, kendi aydını tarafından
göz ardı edilen Türk köylüsünün, aslında hiç de yabana atılmayacak bir
zenginliğe sahip olduğuna ve bu kaynağın modern Türk tiyatrosunu
besleyeceğini savunur. Ayrıca Tecer, bu alanda çalışma yapacakları da
cesaretlendir.
Ahmet Kutsi Tecer’in toplam on bir tiyatro eserinin olduğunu görüyoruz.
Bunlar sırasıyla: Yazılan Bozulmaz, Köşebaşı, Koçyiğit Köroğlu, Bir Pazar
Günü, Satılık Ev, Hakikat yahut Yüzük, Didonlar, Arkadaş Hatırı, Ömür Yolu,
Sunalar. Oynanan ilk piyesi 1 perdelik Yazılan Bozulmaz (Ankara, )’dır.
Basım tarihi bakımından en eski eseri Koçyiğit Köroğlu'dur.
Koçyiğit Köroğlu, konusunu ünlü halk hikayelerimizden olan bu eser,
Köroğlu’nu bilinen kimliğinin dışında ele alarak, onu farklı bir kimlik ve
kişilikle yansıtan önemli bir eserdir. 1 Ekim 1 Mart tarihleri
arasında ülkü Mecmuası’nda tefrika edilir ve ilk defa yılında Ankara
Devlet Tiyatrosu tarafından sahnelenir. Ahmet Hamdi Tanpınar, bu eserinden
dolayı Tecer için şöyle der: Denilebilir ki, destana müdahalesi ilavelerden
ziyade, onu yontma şeklinde olmuştur. İyi bir heykeltıraş gibi önündeki
maddeyi yonta yonta, ondan fikri ve hayatı çıkarmıştır.7
Türk destanları içinde en geç çekirdeklenen, ötekilerine göre çok yeni bir
destandır.8 Köroğlu Destanı’nın kaynağı eski Türk destanlarıdır. Mehmet
Kaplan, Köroğlu’nu alp tipi içerisinde değerlendirir. Hayatın manasını kuvvetli
olma ve galebe çalmada bulması bakımından, hiç şüphesiz o da Oğuz Kağan ve
Dede Korkut kahramanları soyundan gelir. O da, onlar gibi ‘yiğitlik’i en üstün
kıymet sayan, aktif, dışa dönük, savaşçı bir tiptir.9
Köroğlu, bu eserde idealleri ve beklentileri olan, bu uğurda gerektiğinde
sevdiklerini feda edebilen biridir. Kendisi, kutsal bir görev için özel olarak
gönderildiğinin farkındadır. Eserdeki Köroğlu, Bolu Beyi, Ayvaz, Demircioğlu
vb. kahramanlar, bu hikayenin gerçek kahramanlarıdır. Gök Tanrı tarafından
kutsanmış olan Kır At ise olağanüstü özellikleriyle karşımıza çıkar.
4. Olay Örgüsü Bakımından Koçyiğit Köroğlu10
Oyun, Çamlıbel’de yaz mevsiminde başlar. Mehter kavalını çalarak, Deli
Kaman etrafı gözetleyerek dolaşmaktadırlar. İleride, kendilerine doğru gelmekte
olan kalabalığı görünce ağaçların arkasına saklanırlar. Bu kafileye Obabaşı
rehberlik etmektedir. Kalabalığın arasında bir de çocuklu kadın vardır. Mehter,
Odabaşı’na nereye gittiklerini sorar. Kafile, Köroğlu’nu görmeye gelmiştir.
Mehter, Köroğlu ismini duyunca ortaya çıkıp şöyle der:
“Şimdi sefer mevsimi. Karadağ’dan Aladağ’a kadar geçitler
kervan geçirir. Arkadaşlar kimi kervan gözler, kimi Bolu Beyi’nin
adamlarını. Çamlıbel’de bir ben, bir de Deli Kaman” (s)
Daha sonra Deli Kaman söz alır:
“Köroğlu ’na gelince: Onun nerede olduğu belli olmaz. Bakarsın
şimdi Demircioğlu ile beraber. Şimdi Ayvaz’ın yanı sıra. Şimdi bir
uçurumdan aşağı inerken, şimdi, şimdi bir tepeye yükseliyor. Şimdi bir
yaralıyı tımar ederken, şimdi bir zorbanın başını kesiyor. Böyledir işte
Köroğlu. ”(s. 17)
Eserin ilk kısmında Köroğlu’nun destansı kişiliği verilir. Bu arada onun
en büyük yardımcısı Kır At’tır. Köylüler Bolu Beyi’nin zulmünden kurtarması
için Otluk Pınarı’ndan, Köroğlu’ndan yardım istemeye gelmişlerdir. Bolu
Beyi’nin adamları halkın hiçbir şeyini bırakmamış, ekin ve sürülerini
almışlardır. Bu sırada gök gürültüsü gibi bir ses duyulur ve Köroğlu, Kır At’la
gelir. Asıl ismi Elibazlıoğlu olan Obabaşı, Köroğlu’na şöyle der:
“Sen buraya gelmeden önce, biz, vergilerimizi, yıldönümünden
yıldönüme, kendimiz götürürdük Bolu Beyi’ne. O da bize sataşmazdı.
Kervan işletir, küpünü doldururdu. Derken sen çıkageldin. Bolu Beyi’nin
kervanlarını vurmaya başladın. Bolu Beyi de, vurduğun her kervanın
acısını bizden çıkarmaya başladı.” (s)
Bu sırada, yanlarındaki kadın, çocuğunu onlara teslim eder:
“Alın, onu size verdim. Ne yaparsanız yapın, ölürse Çamlıbel’de
ölür, yaşarsa o da sizin gibi bir koçak (yiğit) olur. ” (s)
Bolu Beyi, bu çocuğun babasını öldürmüştür ve kadın, çocuğunun
babasının öcünü almasını istemektedir. Köylüler Bolu Beyi’ne karşı birleşerek
Köroğlu’dan kendilerine önderlik etsin diye gelmişlerdir. Obabaşı bu durumu
şöyle açıklar:
“Bey arı olmadan, petek oğul tutmaz.” (s) Bunun üzerine
Köroğlu, köylülere kendisi ile savaşacaklarına dair yemin ettirir. Sonra
Köroğlu kılıcını kınından sıyırır ve hep birlikte ellerini kılıca uzatarak,
“Dosta dost, düşmana düşman!” (s)
Köroğlu, kılıcını Obabaşı’ya, topuzunu ve yayını diğer köylülere verir,
:“Alın. Bunlar benim nişanım. Sizde kalsın.” (s) der. Obabaşı, kılıcı
Koroğlu’na uzatır ve: “Bunu al. Baş kılıçsız olmaz.”(s) der. Topuzu
köylüden alı Köroğlu’na verir: “Bu da senin yumruğun. Bunsuz olmaz.” Yayı
alır fakat Köroğlu’na vermez: “Bu da bende kalsın. Ne zaman buna bir ok
yollarsan hepimiz ardından koşup geliriz.” (s) dedikten sonra ayrılırlar.
Köroğlu, derin derin düşünür:
“Sen, Köroğlu, bütün gün gezdin. Yayladan ovaya düştün.
Dağlardan, tepelerden aştın. Yurtları, obaları dolaştın. Ününün gittiği
yer kadar gidemedinYollarda düşen ihtiyarları kaldırdın. Emzikli
kadınlara yiyecek buldun. Zorbalara meydan okudun. Neye yarar? Daha
kim bilir kaç el sana uzanıyor. Kaç annenin gözü yaşlı? Kaç yiğidin beli
bükür? Kaç ihtiyarın bağrı yanık? Kaç Bolu Beyi’nin zindanları
kitleniyor.? (s)
Daha sonra ormanda, “Deliboranoğlu! Deliboranoğlu Batur!” (s)
diye bir ses duyulur. Bu, Köroğlu’nun gerçek ismidir. Ses şöyle devam eder:
“Baban seni Bolu Beyinden öcünü almak için gönderdi. O zaman
toy bir delikanlıydın. Yellerle boğuşuyor, sellerle kapışıyordun. Bindiğin
Kır At’ı, yedeğimde buraya getirdim. Çamlıbel’de bir kule yapmak için
sana öğüt verdim. Hatırlıyor musun?” (s)
Sütun halinde bir ışık belirir, ilerler ve Köroğlu’na yaklaşır. Sonra ışık
sütunu içinde bir tayf görülür. Kaman Ata’nın silueti belirir. Kaman Ata
Köroğlu’ndan sadece babasının değil, bütün mazlumların öcünü alması
gerektiğini söyler. Köroğlu’nun babası, Bolu Beyi’nin seyisi iken Bolu Beyi’ne
cılız bir tay getirdiğinden gözlerine mil çektirilerek cezalandırılmıştır. Köroğlu,
hem babasının öcünü almak, hem de mazlumlara yardım edebilmek için Bolu
Beyi ile mücadeleye girer.
Kaman Ata, Gök Tanrı’nın bunun için Köroğlu’nu seçtiğini söyler.
Köroğlu, bu iş için kendi gücünün yetmeyeceğini söylemesi üzerine Kaman Ata
durumu şöyle ifade eder:
“Kır At sende oldukça gücün eksik olmaz. Kır At ışık dölüdür. Kır
At’ı senin için yeryüzüne indirdim. ” (s)
Bunun üzerine Köroğlu cevap verir:
“Tut ki Bolu Beyi’ni öldürdüm. Bir kötü eksilir aradan, bir kötü
gelir onun yerine. Ne çıkar bundan ?” (s)
Kaman, Köroğlu’na şöyle der:
“Bu dünyaya bir ün, bir ad ister. Öyle bir ad ki zalimlerin yüreği
titresin, onu duyunca. Zulüm görenlerin gönlü umutla dolsun. Destanlar
onu söylesin, ozanlar onu dinletsin. Oğuz’un töresi bu!” (s)
Kaman, bütün mazlumların umudunun Köroğlu’nda olduğunu ona söyler.
Köroğlu, Kaman’a başından geçen bir aşk hikayesini anlatır. Köroğlu bir
zamanlar sazını onartmak için şehre indiğini, bu sırada sazcının kızına aşık
olduğunu, mekanı dağlar olduğundan kızı yanına alamadığını, bu kızdan bir
oğlu olduğunu ve onu görmek istediğini söyler. Kaman Ata, “Sen artık
kurbanlık koçsun. Gök Tanrı ’ya adaklısın.” (s) dedikten sonra kaybolur.
Köroğlu, murakabe halinden sıyrılır ve kendi kendine şöyle der: “Düş
müydü, hayal mi? Kaman mı, yürüyen bir ağaç mı?” (s)
Daha sonra Gök Tanrı’ya, zalimlerle savaşacağına dair söz verir.
Köroğlu ve adamları Bolu Beyi’nin kervanını basıp, ele geçirmeleri
üzerine Bolu Beyi hiddetlenir. Bu arada Ayvaz, karşı tarafa esir düşer, Deli
Kaman öldürülür. Ayvaz zindana kapatılır. Kır Atı çalmak isteyen Bolu
Beyi’nin yeğeni Doğan da öldürülür.
Bolu Beyi yeğenine yanar, yakılır:
“Doğan! Sevgili yeğenim! Alnından öpemediğim! Sen olmasan bizi
gafil avlamıştı haydutlar” (s)
Ayna zamanda, kervandaki malların geri verilmesi için Köroğlu’na elçi
gönderir. Köroğlu, malların paylaşıldığını ve geri vermeyeceklerini ifade eder.
Elçi, kaleye döner. Sonunda, Ayvaz’a karşı Köroğlu’nun Kır Atı’nı istemeye
karar verirler. Aynı zamanda Kır At’ı kim getirirse, Benli Nigâr’ı ona vereceğin
ilân eder. Bu arada, Nigâr’ın ününü duyarak ona aşık olmuş, Arslan diye bir
genç ortaya çıkar ve Kır At’ı getirebileceğini söyler.
Nigâr’la genç, karşılıklı söyleşirler. Nigar da Arslan’a aşık olur. Arslan,
Kır At’ı getirmek için vedalaştığında Benli Nigar onun başına bir şey
gelmesinden korktuğu için arkasından, “Gitme Arslan!” (s) diye seslenir.
Bolu Beyi, Benli Nigâr’ı isteyen Drahşan beylerine de, kendilerine
yardım etmeleri karşılığında kızını onlara verebileceğini söylemeleri için elçi
gönderir. Bolu Beyi çift taraflı oynamaktadır. Diğer taraftan da, kaledeki
güvenlik önlemlerinin arttırılması için emirler verir Bu arada, Arslan
Çamlıbel’e gelir ve Köroğlu ve arkadaşları ile karşılaşır. Bolu Beyi’nin elçisi
olduğunu ve Kır At’ı almaya geldiğini söyler. Köroğlu, bileğindeki kolçağından
dolayı onun kendi oğlu olduğunu anlar. Baba-oğul birbirine sarılırlar.
Daha sonra, gök gürültüleri, şimşekler arasında yamaçtaki ulu ağaca
yıldırım iner. Köroğlu ağacın altındadır. Ağaç ortadan ayrılır, içinden Kaman
görünür. Gök gürültüleri aralıkla devam eder, şimşekler parıldar ve Kaman
ortaya çıkarak,“Öz oğluna kavuşunca Ayvaz’ı unuttun.” (s) der. Köroğlu,
savaşı onun için durdurduğunu, yine onun için başlatacağını söyler. Bunun
üzerine Kaman, hem Ayvaz’ı kaybedeceğini, hem de Oğuz’un çok kayıp
vereceğini belirtir. Kaman şöyle devam eder: “Ne dersem onu yap. Ayvaz’ın
kurtulması için Kır At’ı Bolu Beyi’ne gönder.” (s) Köroğlu bu söze önce
karşı çıkar, daha sonra kabul eder. Bu arada, Bolu Beyi’nin Drahşan beylerine
yolladığı elçiler de, Köroğlu ve adamları tarafından esir alınmıştır. Bolu Beyi,
çift taraflı davranarak Köroğlu’na karşı yardım için Drahşan beylerine de Benli
Nigar için haber yollamıştır. Arslan, Bolu Beyi’nin kendisini aldattığını anlar ve
birlikte Bolu Beyi’ne karşı plan yaparlar.
Köroğlu, adamları, köylüler kılık kıyafet değiştirerek, Drahşan beyleri ve
onun düğün heyeti kılığına girerek kaleye girmeyi planlarlar. Arslan’a ise Kır
Atı vererek, kaleye yollarlar. Arslan kaleye gelir. Kır Atı getirdiğine
inanmazlar. Kalede Drahşan beyleri için büyük bir şölen hazırlığı vardır. Nigâr
ise bu hazırlığın kendisi ile Arslan’ın düğünü için yapıldığını zannetmektedir.
Bolu Beyi, “Seni Drahşan beylerine vereceğim.” (s) der.
Bu sırada Drahşan beyleri ve maiyeti gelir.. Bolu Beyi, gelenleri sofraya
oturtur. Şaraplar İçilmeden önce, Drahşan Beyi kılığındaki Mehter: “Önce biz
armağanlarımızı sunalım. Şarabı daha sonra küplerle içeriz!” (s) der.
Sandıklardan, köylüler ve Köroğlu’nun adamları çıkar. Çocuklu kadın Bolu
Beyi’ne bağırır:
“Ağıllarımızı bastın. Harmanlarımızı bastın. Yurtlarımızı bastın.
Obalarımızı bastın. Yıllarca bizi bunalttın. İşte şimdi basıldın!Hesap
vereceksin, hesap!” (s)
Çıkan çatışmadan sonra kale ele geçirilir. Arslan Nigar’a kavuşur. Bolu
Beyi, Köroğlu’na: “Haydi vur. Öcünü al.” (s) demesine rağmen, Köroğlu
onu Oğuz’a teslim eder. Sonra, Bolu Beyi’ni bir topal eşeğe bindirerek, oba oba
dolaştırma kararı alırlar.
Köroğlu ise yirmi yıllık dostu Demircioğlu’nu kaybettiği için durgun ve
hüzünlüdür. Obabaşı şöyle der:
“Bir kale aldık ama, bir kale verdik. Bu kalenin adı şimden
sonra Demircioğlu olsun! Köroğlu, istediğin, uğrunda döğüştüğün şey
oldu. Bütün birlik oldu. Oğuz’un eli derlendi, toparlandı. Şimdi sana
Oğuz’un dileği ne? Onu söyleyeyim. Seni biz, kendi isteğimizle, bütün
boyların başına seçtik. Bizim beyimiz artık sen! Kutlu olsun. ” (s)
Köroğlu tamamen bir ışık sütunu içindedir. Obabaşı devam eder:
“Bize can üfledin. Ölüyü dirilttin. Oğuz töresini canlandırdın.
Adın dillere destan!” (s)
Köroğlu Oğuz’a son konuşmasını yapar:
“Bir ad koyduk gidiyoruz. Oğuz’un içinde zulüm yok artık.
Bundan sonra töre sürüp gider. Gündoğudan günbatıya bir tek savaş
kaldı. Barış için savaş Çamlıbel’de yeni bir yurt kurulacak Ey Gök
Tanrı! Bu yeni yurdu, senin adınla kutlarım Hoş tutun birbirinizi.
Şenletin yurdunuzu. Ekininiz, ürününüz bol olsun Benim günüm artık
bitti. Ayvaz’ı üstünüze bıraktım. Ben de Kır At’ıma binip
gideceğim. ”(s)
Çocuklu kadın, Köroğlu’na nereye gittiğini sorar, ancak Köroğlu ona
cevap vermez, kolunu göğe doğru uzatarak orayı işaret eder. Vazifesini
tamamlamış olan Köroğlu, Çamlıbel’i Ayvaz’a bırakarak Kır At ile beraber
göğe yükselir.
5. Konu ve Izlek
Koçyiğit Köroğlu, konusunu Köroğlu anlatılarından alır. Eserde,
Köroğlu’nun Bolu Beyi’nden hem babasının hem de mazlumların öcünü alması
anlatılır.
Bu eserde kahramanların özellikleri izlek oluşumunda etkilidir.
Köroğlu’nun şahsında, yiğitlik, cesaret, öç alma ön plana çıkar. Köroğlu
mazlumların umudu, zalimlerin hasmıdır. Köroğlu, babasının ve mazlumların
öcünü almak için mücadele eder ve sonunda bu amacına ulaşır. Köroğlu’nun
gençliğinde başından bir aşk macerası geçer ve Arslan adında bir oğlu dünyaya
gelir. Köroğlu, oğluna oyunun ilerleyen kısımlarında kavuşur.
Arslan’ın şahsında da, yiğitlik, cesaret ve aşk temalarını görürüz. Babası
gibi bir yiğit olan Arslan, Köroğlu’nun mekanına gidip Kır At’ı isteyecek kadar
cesurdur. Ayrıca, Bolu Beyi’nin kızı Benli Nigar’ın ününü duyarak ona aşık
olur ve ona ulaşmak için büyük çaba gösterir.
Bolu Beyi ise, ihtiras, bencillik, zalimlik, maddi hırs vb. görülür. Bir
zamanlar Köroğlu’nun babasının gözlerine mil çektiren Bolu Beyi, şimdilerde
ise Oğuz boylarının mallarını zorla alan, obalarını yağmalayan biridir. Oyunun
sonunda, Köroğlu’na mağlup olarak cezalandırılır.
Eserde inanç izleği önemli bir yer tutar. İnanç, bir düşüncenin, bir
olgunun, nesne veya varlığın kişi veya toplumca gerçek olduğunun kabul
edilmesidir. Bu yönüyle insan hayatının önemli bir bölümünü etkiler.
Halkbilimi, belli bir toplumun eski dinlerinden miras alıp kendi çağının
şartlarına uygulayarak yaşattığı yeni dininde, yaşam şartlarının gerektirdiğince
yeni biçimler, yeni içerikler ve anlatışlarla oluşturduğu inanışlarla ilgilenir.11
Ahmet Kutsi Tecer'in “Koçyiğit Köroğlu” adlı tiyatro eserinde Oğuzların
daha Müslüman olmadan önceki Şamanizm ve Gök Tanrı inancı kültleri
görülür. Bu doğrultuda, oyunda Şamanist Oğuzlara ait inanç değerlerine ait bazı
motifleri12 şu şekilde sıralamak mümkündür: Gök Tanrı, şaman, at, Umay Ana,
ışık, dağ, ağaç, rüya ve ölüm.
Koçyiğit Köroğlu’nda Şamanist Oğuz Türklerinin inanç sistemi açıkça
verilmiştir. Eserin Prolog kısmında Oğuz neslinin yaratılışı anlatılır:
“Kişioğlu yeryüzüne inende,
Gök Tanrısı bir el kopsun diledi,
Oğuz doğdu yıldızlara belendi.
Oğuz Atam göğe tuttu elini,
Gök Tanrısı bildi anın gönlünü,
Gece iken her yer gündüz bilindi.” (s)
Şamanist Oğuzlarda Gök Tanrı en yüce varlıktır ve aydınlık alemi temsil
etmektedir. Bozkır Türk topluluğunun asıl dini, Gök Tanrı diniydi. Eski
çağlarda, hiçbir kavim ile iştiraki olmayan bu inanç sisteminde Tengri( Tanrı)
en yüksek varlık olarak, itikadın merkezinde yer almıştı. Yaratıcı tam iktidar
sahibi idi. Aynı zamanda ‘semâvi’ mahiyeti haiz olup, çok kere Gök Tanrı diye
anılıyordu.13
Bolu Bey'i ve adamlarının baskı ve zulümlerine karşı Oğuz köylüleri,
Köroğlu'ndan yardım isterler. Çünkü onlar Köroğlu’nun, Gök Tanrı'nın
yeryüzündeki temsilcisi olduğuna inanmaktadır. Köroğlu, önce bu Oğuz
obalarına yardım etmek istemez. Gök Tanrı inancına bağlı olan Köroğlu'na bir
ses olarak ulaşan Kaman Ata, ona kendisinin Gök Tann'ya adanmış bir
kurbanlık koç olduğunu söyler. Bunun üzerine Köroğlu temsil ettiği ruhun
ehemmiyetini anımsar ve Kaman Ata'nın yol göstericiliğinde, Bolu Beyi'ne ve
onun temsil ettiği düzene karşı mücadele etmeye söz verir.14 Bolu Beyi ortadan
kaldırıldıktan sonra Oğuz obaları, Köroğlu'nun başlarında kalmalarını ister.
Köroğlu bunu kabul etmez ve kendisinin ve Kır At'ın göğe ait olduğunu ve
oraya dönmeleri gerektiğini ifade ettikten sonra Kır At ile birlikte ortadan
kaybolur.
Kaman, bu eserde önemli, bir rol oynar. Eski Türklerde ‘şaman’ sözcüğü
yerine daha çok ‘kam’ kullanılmıştır. Eski Türklerde dini törenleri yöneten,
hastalara ilaç yapan, ruhların öte dünyaya gitmesine yardım eden, evleri kötü
ruhlardan koruyan kimsedir. Bu eserde Kaman, idealize edilmiş şekilde
karşımıza çıkar. Türklerin eski paganizm devrindeki kam (şaman)lardan hemen
hemen farksız olan bu baksılar, Şamanilik akidelerini muhafaza eden bu
göçebeler arasında dini -içtimai mühim bir rol oynamışlardır. İşte bu suretle
bahşı kelimesi, ilkince kam (şaman) kelimesinin içine aldığı nevileri yani,
ruhlar ile münasebette bulunan mukaddes din adamı, ruhani, mefhumları ifade
etmiş olmalıdır.15
Kam, eski Türkler arasında dini-mistik bir kişi olarak algılanmaktaydı.
Şaman, her şeyden evvel önce kendi hususi usulleri vasıtası ile kazandığı
‘extase’ hali içinde ruhun göklere yükselmek veya yer altına inmek ve oralarda
gezip dolaşmak üzere, bedeninden ayrıldığını hisseden bir trans (aşkın)
ustasıdır. İnsanların dert ve dileklerini arz etmek üzere gökteki ve yer altındaki
tanrıların yanına giderek aracılık yapabilmesi böyle mümkün olmaktadır.16
Eserde, Kaman Ata, Gök Tanrı’nın mesajını Köroğlu’na iletir:
“(Sütun halinde bir ışık belirir, ilerler, Köroğlu’ya yaklaşır. Işık
sütunu içinde bir tayf görülür.)
Köroğlu: Kaman Ata
Kaman: ( Sözünü bitirmeden, Köroğlu'ya) Yalnız babanın değil,
bütün zulüm görenlerin öcünü almalısın. Köroğlu: Bunu nasıl
yapabilirim?
Kaman: Gök Tanrı seni bu iş için seçti. (s)
Kaman: Sen artık kurbanlık koçsun, Gök Tanrı 'ya adaksın.
(Işık sütunu yürür, uzaklaşır.)” (s)
Kaman, bir ışık sütunu halinde belirmesi ve ardından bir ses şeklinde
ortaya çıkarak, Köroğlu’na tavsiyelerde bulunması, onun dini gücü yanında,
sihri yönünü göstermesi bakımından önemlidir.
Koçyiğit Köroğlu’nda Kır At, oyunun temel unsurlarındandır. Kır At,
adeta bir Köroğlu'nun kolu kanadıdır. Kır At, eserde olağanüstü özellikleriyle
ve kutsallığıyla ön plana çıkar. Türk kültür ve medeniyetinde at kültü, mitik
devirlerden izler taşır. Bu yönüyle, destanlarda, efsanelerde vb. rüzgar, toprak,
su ve gök menşeli olarak karşımıza çıkar.17
“Kaman Atam çekti ışık Burağı,
Kır At döli oldu anın kısrağı,
Köroğlu ’nun hizmetine bağlandı.” (s)
Şamanist Oğuz Türklerinde gökyüzünün kutsallığı sebebiyle Kır At’a da
büyük önem verilir. Kaman, Köroğlu’na:
“Kaman: Kır At sende oldukça gücün eksik olmaz. Kır At ışık dölüdür.
Kır At 'ı senin için bu yeryüzüne indirdim.” (s)
Oyunda, Köroğlu'nun zalimlerle mücadelesinde, olağanüstü özellikleriyle
yeteneklerle donatılmış olarak Kır At karşımıza çıkar. Türk mitolojisinde
hakanların atlarını Tanrı cennetinden gönderir. Tanrının gönderdiği bu atlar,
gök ve kır-ak renklerindedir. Yani Tanrı’nın Tanrısallığının rengindedir.
Türkler'de ak-kır-gök Tanrı rengi olarak kabul edilir. Ya kutsal kabul edilen
sulardan çıkan, ya da gökyüzünden inen bu atlar, aynı zamanda, konuşma ve
uçma yeteneğine sahiptirler. Sahiplerinin başına bir iş geldiği zaman uçarak
veya konuşarak, gidip onların dertlerine dermen bulabilirler.18
Eski Türk Toplumu ifadesiyle genellikle İslam öncesi Türk toplumu
kastedilmektedir. Bu dönem Türklerin tarih sahnesine çıkışları olarak kabul
edilen M.Ö. yılından kitleler halinde İslamiyet’i kabul ettikleri X. yüzyıla
kadarki süreyi kapsamaktadır.19 Türkler eski çağlardan beri kadına toplum
statüsü bakımından mümkün olduğunca önem vermişlerdir.
Şamanist Oğuz Türkleri, kainattaki ruhları, iyi ve kötü olmak üzere iki
şekilde sınıflandırmaktadırlar. Yapılan bu sınıflandırmada, bu ruhların temsil
ettikleri varlıklarla beraber ve koruyucu, gözetici vasıfları taşırlar ki, bu ruhların
en önemlilerinden biri Tanrıça veya dişi ruh olarak da adlandırılan Umay
Ana'dır.20 Oyunda, Ayvaz'ın eşi Telli Döne, doğum sancılarının arttığı sırada
Umay Ana’dan yardım ister.
Şamanist inanç dairesinde ağaç, bolluk, bereket, ölümsüzlük ve mutluluk
simgesidir ki, Tanrı Umay'ın da bu özellikleri taşıyor olması nedeniyle, ağaç
kültüyle iç içe kullanılması anlamlıdır:
"Telli Döne: Dokuz düğüm oldum sağıma, dokuz düğüm oldum
soluma. Yürüdüm, yuvarlandım. Tepindim, toparlandım, İndim, çıktım
Yolda sancılar azdıkça "Umam! Umam" diye çağırdım. Bir ağaç altında
yedinci kat göğe gittim geldim. Karardı gözlerim, birden bire kıs kıs biri
baş ucumda gülerken gözümü açtım. ” (s. 62)
Koçyiğit Köroğlu’nda, Şamanist Oğuzlar arasında Umay Ana, kadınları
ve çocukları koruyan bir dişi ruh olarak yer alır.
Şamanist gelenekte ve Gök Tanrı inancında ışık motif hayatın önemli bir
parçasıdır. Eserde, ışık motifi, genellikle, Kaman Ata ve Kır At motifleri ile
beraber kullanılmıştır. Kaman, gökten bir ışık sütunu halinde Çamlıbel'e inip
Köroğlu’na yol gösterir. Kır At da, ışık dölü olduğu için büyük önem taşır:
“Kaman Atam çekti ışık Burağı,
Kır At döli oldu anın kısrağı,
Köroğlu ’nun hizmetine bağlandı” (s)
Oğuz Kağan Destanı’nda bir ışık demeti ile inen Gök Börü orduya yol
gösterir. Işık motifi, gökle ilgili olduğundan Şamanist Oğuzlarda kutsaldır.
Bu eserde dağ unsuru önemli bir motiftir. Şamanist Oğuz Türklerine
göre, bütün dünya ruhlarla doludur. Dağlar, göller, ormanlar vb. hep canlı birer
varlıktır. Eski Türkler, çok eski devirlerden itibaren, yer ve gökte kutsal bazı
güçlerin bulunduğuna inanırlar. Dağ motifi de bunlardan biridir.
Dağlar, ulaşılmazlığı, engeli, ayrılığı çağrıştırmasının yanı sıra, gücün,
gizemin de simgesidir. Dağ motifi, Türk dünyasında önem taşır. Koçyiğit
Köroğlu’nda olay örgüsünün merkezindeki Çamlıbel, ormanlarla kaplı, sarp
kayalıklarla çevrili, oldukça yüksek bir yerdedir. Köroğlu'nun kulesi de bu
bölgede yüksek bir tepe üzerindedir. Eserin ilk bölümünde Köroğlu’nun mekanı
ile ilgili bilgiler verilir:
“Çocuklu Kadın: Köroğlu’nun kulesine geldik mi?
Obabaşı: işte görünüyor.
I.Köylü: Kartal yuvası gibi bir yer.
II. Köylü: Tepeye yaklaştık, daha hiç kimseye rastlamadık.
Obabaşı: Günlerden beri şu sarp tepelere tırmanmak için yürüdük.
Şu doruk (Kuleyi gösterir.) gideceğimiz yer orası, Köroğlu'nu
görmek için geldik. ”(s)
Dağlar aynı zamanda insanoğlunu Gök Tanrı’ya daha çok yaklaştıran bir
unsurdur. Eserde, Köroğlu’nun meskeni olarak dağları görürüz:
“Ben Köroğlu ’yum dağda gezerim,
Esen rüzgardan hilye sezerim,
Bolu Beyi bir gün seni ezerim.” (s. 15)
Şamanist Oğuz Türklerinde ağaç kültüyle sıkça karşılaşırız. Türeyiş,
beslenme, tanrı ile irtibat kurma, cennete ulaşma, şifa ve dilek gibi çok çeşitli
inanışlara aracı olan ağaç, aynı zamanda evrensel bir anlam taşımaktadır.21 Orta
ve Kuzey Asya halklarının inanç sistemi olan Şamanizm'in temelinde de hayat
ağacı bulunmaktadır. Şaman davullarının üzerinde yer alan Hayat Ağacı,
yeryüzü ve gökyüzüne uzanan bölümlerden meydana gelir. Şaman’ın yer
altından gökyüzüne, oradan yeryüzüne inişini anlatan bu resimler, ay, güneş ve
çeşitli hayvanlardan ibarettir. At, ren geyiği, kuşlar, kurt, ayı gibi Sibirya
Şamanları'na göre, bu ağaç çamdır. Abakan Tatarlarına göre, yedi dallı beyaz
huş ağacıdır. Kayın, badem, elma ağaçlarını da kutsal saymışlardır. Hayat ağacı,
sonsuz zevklerin kaynağıdır. Bolluk, bereket, ölümsüzlük, mutluluk oradadır.22
Koçyiğit Köroğlu’nda ağaç motifi ayrıntılı olarak işlenmemesine rağmen,
gerek olay örgüsünde önemli bir mekan olması, gerekse tabiatın canlılığını
yansıtması bakımından dikkate değer.
“Alaca akşam, Köroğlu ormanda yalnız başına murakabeye dalar.
Orman kendi hayatını yaşamaktadır: Su sesleri, yaprak sesi, kuş, böcek
sesleri ” (s)
Türk inanç ve geleneğinden aksetmiş olarak, destan edebiyatında ağaç
motifinin hemen hemen her destanda yer aldığını görüyoruz. Bilhassa,
Şamanizm yaşantısının yaygın olduğu çağlarda oluşan destanlarda ağaç motifi
çeşitli özelliklerle şekillenmiştir.23 Çamlıbel’in etrafı ormanlarla kaplı yüksek
bir yerdir. . Oğuzların ağaca verdikleri önem, ormanla eşdeğerdir. Bu bölgenin
gür ormanlık alanlardan oluşması ile elbette ki Oğuzların tabiat telakkileri
arasında da yakın bir ilişki olsa gerektir. Eserde ağacı düş motifi ile beraber de
görmekteyiz:
“Çocuklu Kadın: Ben düşümde gördüm: Çamlıbel'de bir ulu ağaç
şöyle, göklere kadar ağmış Onun dallarının uzandığı yere kadar,
böğür böğür sürüler, hışıl hışıl ekinler dalgalanıyor Ot, ocak tütüyor
(Köroğlu'na döner.) O ağaç sensin işte!” (s)
Ahmet Kutsi Tecer, Oğuz Kağan Destanı'ndaki ağaç içinden çıkan
olağanüstü kadın motifine benzer olarak, ağaç içinden çıkan Kaman motifini
kullanmıştır:
“Gök gürültüleri, şimşekler arasında yamaçtaki ulu ağaca yıldırım
iner. Köroğlu ağacın altındadır. Ağaç ortadan ayrılır, içinden Kaman
görülür. ” (s)
Rüya, destanlarda sıkça karşılaşılan bir motiftir. Oğuz Kağan
Destanı’nda Uluğ Türk’ün gördüğü rüya, Oğuz Kağan’ın cihan hakimiyetine
işaret eder. Koçyiğit Köroğlu’nda ise Çocuklu Kadın’ın gördüğü düş,
Köroğlu’nun Çamlıbel’e hakim olacağı anlamında kullanılır:
“Çocuklu Kadın: Ben düşümde gördüm: Çamlıbel’de bir ulu ağaç
şöyle, göklere kadar ağmış Onun dallarının uzandığı yere kadar,
böğür böğür sürüler, hışıl hışıl ekinler dalgalanıyor Ot, ocak tütüyor
(Köroğlu'na döner.) O ağaç sensin işte!” (s)
Köroğlu'nun oğlu Arslan'ın, Bolu Beyi'nin kızı Benli Nigar'a aşık olması
ve onu arayıp bulması rüya motifi ile oluşur:
“Arslan: Bir gece düşümde, ak saçlı bir adam ‘iç’ diye bana bir
dolu sundu. İçtim. Hemen gözümdeki perde düştü. Dünya güzeli gibi bir
kız gördüm. Kendimden geçiverdim. Ak saçlı adam yavaşça kulağıma,
‘Bu kızın adı Benli Nigar. Git onu bul.’ dedi.” (s. 65)
Koçyiğit Köroğlu’nda, Türk kültürüne ait birçok unsur vardır. Bunlar,
insan tipinden, geleneklere ve inanç yapısına kadar gider. Tarih boyunca
kültürünü bünyesinde saklayan ve geleceğe taşıyan Türk toplumu, aynı
hassasiyeti sürdürmelidir. Türk toplumu tarihsel varlık alanını korumakla
yükümlüdür.24 Bu eser, Türk kültürünün korunmasında ve geleceğe
aktarılmasında hizmet etmesi bakımından büyük değer taşır.
7. Kişiler
Bu eserde, Köroğlu ve takımı, Bolu Beyi ve adamları ve halk/ köylüler
olmak üzere üç kesim vardır. Ayrıca, mitolojik varlıklar da eserde yer
almaktadır. Eserin olay örgüsü bu kahramanların birbiriyle ilişkisinden oluşur:
KOÇYİĞİT KÖROĞLU | KİŞİLER DÜNYASI |
Köroğlu Takımı | Köroğlu : Destan kahramanı. Demircioğlu : Köroğlu’nun bölükbaşısı. Ayvaz: Çamlıbel’in en genç yiğidi. Bukağıkıran, Dağdeviren, Yarımese, Tabutagirmez: Köroğlu’nun yiğitleri. Arslan: Köroğlu’nun oğlu. Telli Döne: Ayvaz’ın karısı. |
Bolu Beyi | Bolu Beyi: Bir toprak beyi. Doğan Bey: Bolu Beyi’nin yeğeni. Subaşı, Pehlivanbaşı, Dizdar: Bolu beylerinden. Kahya, Elçi, monash.pw, 2. Asker, Ulak: Bolu Beyi’nin adamları. Perizat: Kervanbaşı’nın karısı. monash.pw Kız, monash.pw Kız: Bolu Beyi’nin esirlerinden. |
Halk Takımı | Obabaşı: Oğuz boylarından bir ihtiyar. 1.Köylü: Bir Oğuz obasından. 2.Köylü: Başka bir Oğuz obasından. Çoban: Oymak çobanı. monash.pwğlı, monash.pwğlı: Telli Döne’nin kardeşleri. |
Mitolojik Kahramanlar | Kaman, Kır At |
Koçyiğit Köroğlu adlı oyun, karakterden hareket edilerek yazılmıştır.
Burada, Köroğlu, Bolu Beyi, Ayvaz, Demircioğlu, Kır At gerçek kahramanlar
olarak karşımıza çıkar.
Eserin baş kişisi Köroğlu’dur. Birinci bölümün başındaki şu beyitler, onu
tanımamız için önemlidir:
“Ben bir Köroğlu ’yum dağda gezerim,
Esen rüzgardan hilye sezerim,
Bolu Beyi bir gün seni ezerim.” (s)
Köroğlu bu eserde yiğitliği ve cesareti yanında, halkın çıkarını düşünen,
hatta bu uğurda sevdiklerini bile riske atabilecek kadar ideal çizilmiştir.
Köroğlu’nun gençlik yıllarında başından geçen bir aşk macerasından Arslan adlı
bir oğlu olmuştur. Bolu Beyi’ne götürmek için babasından Kır Atı isteyen
oğluna şöyle der:
“Seni toyluğuna bağışladım. Arkadaşlar! Evlat başka, ülkü başka.
Bizi Çamlıbel’de birleştiren soy sop değil. Zalim beylerden alınacak
öcümüz var. ” (s)
Köroğlu, Oğuz töresine uygun biçimde mertlik ahlakıyla donatılmıştır.
Bu bakımdan Türk kültüründen derin izler taşır. Köroğlu eserde Bolu Beyi,
kendi takımı ve halkla çatışma halindedir. Bu yönüyle Köroğlu önce dramatik
sonra trajik kahramana dönüşür. O, sırası geldiğinde babasının intikamını ve
evlat sevgisini ikinci plana atarak halkı düşünür. O, bireysel öçten ziyade, bütün
mazlumların hakkını arayan bir kahramandır. Oyunun başından sonuna kadar
Bolu Beyi ile çatışma halindedir. Ona, bilinen kimliğinin dışında insani
özellikler eklenmiştir.
Bolu Beyi, Köroğlu’nun amaçlarına ulaşmasını engellemeye çalışan,
maddiyatın, ihtirasın, bencilliğin, kötülüğün timsali bir kişidir. Bu yönleriyle
kart karakter ve hasım güç olarak oyunda yer alır. Asıl amacı, Kır At’a sahip
olarak büyük bir güce kavuşmak ve isteklerine daha çabuk ulaşmaktır.
Kır At, bu iki kahramandan sonra oyundaki en önemli
kahramandır. Kır At, arzu edilen nesne/varlık olarak karşımıza çıkar ve
oyunu sürükler. Mitolojik özelliklere sahiptir. Eserde, ışık dölü olarak
verilir. Kır At, Çamlıbel’in her şeyidir, halkın güvencesidir, kurtuluşudur.
Ayvaz, oyunda Köroğlu’nun yardımcısıdır. Çamlıbel’in en genç
yiğitlerindendir.
Kaman, bu eserde mitolojik bir kahraman olarak yer alır. O, gök
gürültüleri ve şimşekler sonrası, yarılan ağacın ortasından çıkar. Bu özellik,
Türklerdeki Gök Tanrı inancından gelmektedir. Gök Tanrı’nın sözlerini
Köroğlu’na ileten bir hüviyete sahip olan Kaman, Köroğlu’nu Oğuz için
mücadele etmesi için yönlendirir.
Obabaşı, Oğuz boylarından bir ihtiyardır. Köroğlu’nu zevk sefa peşinden
koşmakla suçlar ve onu Bolu Beyi’ne karşı koymaya, mazlumların öcünü
almaya çağırır.
8. Zaman
Bu eserde, zaman belli belirsizdir. Yazar, Türklüğün çok eski
dönemlerine giderek, Türklerin Müslümanlığı kabul etmedikleri dönemlere
kadar gider. “Oyundaki olaylar Oğuzların İslam olmasından önceki bir devirde
geçer.25 Bu gidişin özel nedenleri olduğunu söylemek mümkündür. Bu
nedenlerden en önemlisi, Türklüğün geçmişinde derin izler bırakan Tarihi
dönemleri ve bu dönemlerin içinde bulunan zamanla kesişmesini sağlamaktır.
Aralarında çok uzun bir zaman olmakla birlikte, Oğuz’la Köroğlu’nun aynı
zamanda kesişmeleri, ortak idealler ve beklentiler karşısında geçmişte olduğu
gibi, şimdi de aynı duyarlılığın gösterilmesidir.26
9. Mekan/Dekor
Ahmet Kutsi Tecer, eserine başlamadan önce, destanın belli bir yeri
olmadığı gibi Çamlıbel de, Bolu da belli bir yerin adı değildir (s) der. Bu,
Köroğlu destanının belli bir mekanı olmadığının ifadesidir. Ancak, bu esede
olay örgüsünde dağlar, ovalar, yaylalar, ormanlar ve kaleler ön plandadır. Tecer,
eserinin sahnelenmesi için dekora önem vermiştir. Bu bakımdan her sahnede
dekor hakkında bilgiler verir:
“Uzakta burçlar, mazgallar, ufukta ormanlar, dağlar görünür.
Bolu Beyi, yanında beyler, elinde şarap tası” (s)
“Bolu Beyi’nin hisarı. İki asker bir kalkan üzerinde Doğan Bey ’in
ölüsünü taşırlar. Bolu Beyi, yanında Subaşı, Pehlivanbaşı, Dizdar, eğilip
eğilip Doğan ’ın yüzüne bakar, sonra askerler kalkanı yere bırakırlar.
Derinden derinden uğultular, yığınların sesi duyulur. Mazgallarda
yerleştirilen okçular görünür. ” (s. 49)
Eserde mitolojik varlık ve kavramlar olmasından dolayı sahneleme ve
dekor oluşturmada hassasiyet gerekir. Özellikle ışıklandırma sisteminin
dikkatlice hazırlanması gerekir.
Dil ve Üslup
Koçyiğit Köroğlu, konuşma diliyle yazılmış olup sahneleme bakımından
uygundur. İçerisinde bazı eski Türkçe sözcükler bulunmasına rağmen eserin
anlaşılmasına bir engel yoktur. Köroğlu’nun dışında eserdeki diyaloglar uzun
değildir. Köroğlu’nun konuşmaları bazen bir sayfa bile tutar.
Eserde, halk ifadelerini ve deyimlerini çokça görürüz. Tecer’in Türk halk
kültürü ve edebiyatı ile ilişkisi göz önüne alındığında, bu özelliğini eserine
yansıtması, sanat anlayışına paraleldir:
“Kartalın yavrusu kartal olur Bu daha çocuk, aklı ermez.”
(s. 19)
“Bey arı olmadan petek oğul tutmaz Sürü çobansız yayılmaz. ”
(s)
“Dosta dost, düşmana düşman. ” (s)
“Dağdan şara (şehir) indim Al dedim şu kolçağı (bileklik).
Toyluk edersen (s)
“Koçyiğit gömleğimi giydim eğnime. ” (s)
“Mal canın yongası Günbalı gibi sarışın (s)
“Göze göz, dişe diş. ” (s)
“Yiğit sandığımız oğul meğer çaşıtmış! (ajan, ara bozmak
amacıyla söz taşıyan) ” (s. 70)
Eserdeki bazı diyaloglarda mensur şiir edası vardır. Bu, onun şair
olmasından da kaynaklanmaktadır:
“Gün bitmek üzeredir. Sen, Köroğlu, bütün gün gezdin. Yayladan
ovaya düştün. Dağlardan, tepelerden aştın. Yurtları, obaları dolaştın.
Ününün gittiği yer kadar gidemedin. ” (s. 22)
Sonuç
Ahmet Kutsi Tecer, Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatında şair ve yazar
olarak tanınır. Şiirlerini genel olarak aşk, tabiat, ölüm-hayat vb. izleklerin yer
aldığı bireysel duyguları işleyenler ve yurt sevgisini ele alanlar diye iki gruba
ayırabiliriz. O, genellikle halk şiirlerinin sekizli ve on birli hece ölçüsüne ve milli
nazım birimi olan dörtlüğü kullanır. Ahmet Kutsi, Aşık Veysel gibi halk şiirinin
son büyük sanatçılarından bir ismi ülkemize tanıtır. O, Yunus Emre, Karacaoğlan
ve köylü temsilleri üzerine ciddi çalışmalar yapar.
Ahmet Kutsi, tiyatro türünde de önemli eserler verir. Paris'te tanıdığı
modern Avrupa tiyatrosunu, Türkiye’ye dönünce Batı tekniği ile folklor ve halk
malzemesini birlikte ele alarak milli tiyatroya ulaşmayı hedefler. Bu yolda kaleme
aldığı tiyatrolarında, Türk tiyatro geleneğimizden, halk kültüründen ve halk
motiflerinden yararlanır, Türk toplumunun değişme sürecini canlı tablolar halinde
işler.
Ahmet Kutsi Tecer, "Koçyiğit Köroğlu" adlı oyununda, Oğuz Türklerinin
gerek Şamanizm ve gerekse Gök Tanrı inanç dairelerinde bulundukları
dönemlerde, kainata, insana, tabiata hangi açılardan yaklaştıklarını, batı tiyatro
tekniklerinden de faydalanarak, oyunlaştırmış olduğu eserinde oldukça başarılı bir
şekilde günümüze taşımayı bilir. Tecer burada, Gök Tanrı, şaman, at, Umay Ana,
ışık, dağ, ağaç vb. Türk mitolojisine ait birçok unsuru başarıyla işler. Bunlar Türk
destanlarında sık sık kullanılan inanç ile ilgili motiflerdir. Ayrıca, Dede Korkut
hikayelerinin inanç yapısından da tesirler görülür. Bu açıdan bakıldığında Koçyiğit
Köroğlu, Türklerin maddi-manevi hayatını tasvir etmede önemli yere sahiptir.
"Koçyiğit Köroğlu" adlı oyun üzerinde yapmış olduğumuz bu incelemede,
karşılaştığımız Şamanist Oğuz Türkler' ine ait, zengin kültürel miras, eserin
folklorik altyapısını bu denli etkin kılan Tecer'in, halk kültürüne bakışı ile
doğrudan ilişkili olması nedeniyle de dikkate değerdir. Köroğlu Destanı'nı,
İslamiyet öncesi Oğuz kültür dairesi içerisine bir kez daha taşıyarak, şahsına
münhasır bir eser olarak ortaya çıkarmış olan Tecer, eserini ulaşması gereken
hedefle de bitirmesini bilmiştir ki bu da; zulüm karşısında hakkın ve iyinin daima
galip geleceğidir.
"Koçyiğit Köroğlu" içerdiği sembollerle, taşıdığı evrensel mesajla, kadim
Türk kültürünü ele alış tarzıyla, folklorun bütünleştirici, yol gösterici vasfını bir
kez daha ortaya koyar ve kültür mirasının derlenip toplanarak, yeniden
işlenmesinin, ileriye doğru sağlam adımlar atmak isteyen toplumlar için bir
vazgeçilmez olduğunu, bir kez daha vurgular. Bu sebeple “Koçyiğit Köroğlu”,
Türk dili ve edebiyatı, Türk kültürü ve Türk folkloru için temel eserler arasında yer
alır. Tecer bu eserinde, gelenek ile modern olanı başarıyla işler. Tecer, bu
oyununda Türklerin dil, din, gelenekler-görenekler vb. kültürel mirasını başarıyla
ele alır. Bu bakımdan Koçyiğit Köroğlu adlı eser, kültür taşıyıcılığı görevini de
yerine getirir.
Kaynakça
Aksoy, Numan Durak, Eski Türk Toplumunda Kadının Sosyal Statüsü,
Türk Dünyası
Araştırmaları Dergisi, Sayı, s
Aytaş, Gıyasettin, Ahmet Kutsi Tecer ve Tiyatro Edebiyatımıza Katkısı,
G.U. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 23, Sayı 2, Ankara,
Boratav, Pertev Naili, Soruda Türk Folkloru, Gerçek Yayınevi,
İstanbul,
Elçin, Şükrü, "Atların Doğuşları ile İlgili Efsaneler”, Halk Edebiyatı
Araştırmaları 2, Akçağ Yay., Ankara,
Ergun, Metin, Ural Batır, Akbuzat, Köroğlu Destanları Arasındaki
Benzerlikler, Milli Folklor, Sayı 49, Ankara,
Gökdemir, Sevgi, Ahmet Kutsi Tecer, Kültür ve Turizm Bakanlığı
Yayınları, Ankara,
Göksu, Cebrail, Gölbaşı Halk Kültüründe Halk İnanışlarının Eski Türk
İnançları
Bağlamında Değerlendirilmesi, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı
Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Ötüken Yay., İst.
Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar-3 Tip Tahlilleri,
Dergah Yayınları, İstanbul,
Köprülü, M.,Fuad, Edebiyat Araştırmaları, Türk Tarih Kurumu Yay.,
Ank.,
Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, Varlık Yayınları,
İstanbul,
Ögel, Bahaeddin, Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları,
Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul,
Öztürk, Ali, Çağlar İçinde Türk Destanları, Alioğlu Yayınla, İstanbul,
Sepetçioğlu, monash.pw, Karşılaştırmalı Türk Destanları, İrfan Yayınevi,
İstanbul,
Seyidoğlu, Bilge, “Hayat Ağacı”, İnci Enginün Armağanı, Dergah
Yayınları, İstanbul,
Sümbüllü, Yusuf Ziya, Ahmet Kutsi Tecer’in “Koçyiğit Köroğlu” Adlı
Oyunu Üzerine Bir İnceleme, A.Ü. Türkiyat Enstitüsü Dergisi, Sayı 24,
Erzurum,
Tan, Nail, Folklor, Halk Kültürü Yay., İstanbul,
Tanpınar, Ahmet Hamdi, Halk Destanlarından Milli Edebiyata II (Ahmet
Kutsi Tecer’in “Koçyiğit Köroğlu”su Münasebetiyle), Doğumunun
Yıldönümünde Ahmet Kutsi Tecer (Haz. Rıdvan Çongur), Kültür Bakanlığı
Yayınları, Ankara,
Tecer, Ahmet Kutsi, Koçyiğit Köroğlu, Bilge Kültür Sanat Yay., İstanbul,
Türkdoğan, Orhan, Türk Toplum Yapısı ve “Etnikleşme”, Türk Dünyası
Araştırmaları Dergisi, Sayı, s
1
Adıyaman Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim
Üyesi
2
Nail Tan, Folklor, Halk Kültürü Yay., İstanbul, , s
3
Gıyasettin Aytaş, Ahmet Kutsi Tecer ve Tiyatro Edebiyatımıza Katkısı, G.Ü. Gazi Eğitim
Fakültesi Dergisi Cilt: 23, Sayı: 2, Ankara, , s
4
Sevgi Gökdemir, Ahmet Kutsi Tecer, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara,
, s
5
Sevgi Gökdemir, Ahmet Kutsi Tecer, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara,
, s
6
Gıyasettin Aytaş, Ahmet Kutsi Tecer ve Tiyatro Edebiyatımıza Katkısı, G.Ü. Gazi Eğitim
Fakültesi Dergisi Cilt: 23, Sayı: 2, Ankara, , s
7
monash.pw Tanpınar, Halk Destanlarından Milli Edebiyata II (Ahmet Kutsi Tecer’in
“Koçyiğit Köroğlu”su Münasebetiyle), Doğumunun Yıldönümünde Ahmet Kutsi
Tecer, (Haz. Rıdvan Çongur), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, , s
8
M. Necati Sepetçioğlu, Karşılaştırmalı Türk Destanları, İrfan Yayınevi, İstanbul, ,
s
9
Mehmet Kaplan, Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar-3 Tip Tahlilleri, Dergah Yayınları,
İstanbul, , s.
10
Çalışmamızda yararlandığımız kaynak: Ahmet Kutsi Tecer, Koçyiğit Köroğlu, Bilge
Kültür Sanat Yayınları, İstanbul,
11
Pertev Naili Boratav, Soruda Türk Folkloru, Gerçek Yayınevi, İstanbul, ,s
12
Bu konuda geniş bilgi için bkz. Yusuf Ziya Sümbüllü, Ahmet Kutsi Tecer ’in “Koçyiğit
Köroğlu ” Adlı Oyunu Üzerine Bir İnceleme, A.Ü. Türkiyat Enstitüsü Dergisi, Sayı 24,
Erzurum,, s
13
Bahaeddin Ögel, Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Türk Dünyası
Araştırmaları Vakfı, İstanbul, , s
14
Yusuf Ziya Sümbüllü, Ahmet Kutsi Tecer ’in “Koçyiğit Köroğlu ” Adlı Oyunu Üzerine Bir
İnceleme, A.Ü. Türkiyat Enstitüsü Dergisi, Sayı 24, Erzurum,, s
15
monash.pw Köprülü, Edebiyat Araştırmaları, Türk Tarih Kurumu Yay., Ank., , ¬
16
İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü, Ötüken Yay., İst. , s
17
Şükrü Elçin, "Atların Doğuşları ile İlgili Efsaneler", Halk Edebiyatı Araştırmaları 2,
Akçağ Yay., Ankara, , s
18
Metin Ergun, Ural Batır, Akbuzat, Köroğlu Destanları Arasındaki Benzerlikler, Milli
Folklor, Sayı 49, Ankara, , s
19
Numan Durak Aksoy, Eski Türk Toplumunda Kadının Sosyal Statüsü, Türk Dünyası
Araştırmaları Dergisi, Sayı, s
20
Yusuf Ziya Sümbüllü, Ahmet Kutsi Tecer’in “Koçyiğit Köroğlu” Adlı Oyunu Üzerine Bir
İnceleme, A.Ü. Türkiyat Enstitüsü Dergisi, Sayı 24, Erzurum,, s
21
Cebrail Göksu, Gölbaşı Halk Kültüründe Halk İnanışlarının Eski Türk İnançları
Bağlamında Değerlendirilmesi, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı, ss
22
Bilge Seyidoğlu, “Hayat Ağacı”, İnci Enginün Armağanı, Dergah Yayınları, İstanbul,
, s
23
Ali Öztürk, Çağlar İçinde Türk Destanları, Alioğlu Yayınla, İstanbul, , s
24
Orhan Türkdoğan, Türk Toplum Yapısı ve “Etnikleşme”, Türk Dünyası Araştırmaları
Dergisi, Sayı, s
25
Behçet Necatigil, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, Varlık Yayınları, İstanbul, ,
s
26
Gıyasettin Aytaş, Ahmet Kutsi Tecer ve Tiyatro Edebiyatımıza Katkısı, G.U. Gazi Eğitim
Fakültesi Dergisi Cilt: 23, Sayı: 2, Ankara, , s