Franz Kafka Dönüşüm Dil Ve Anlatım Özellikleri
kaynağı değiştir]
Gregor Samsa[değiştir DAMLA YAZICI
“Gregor Samsa bir sabah tedirgin dü&#;lerden uyand&#;&#;&#;nda, kendini yata&#;&#;nda devasa bir böce&#;e dönü&#;mü&#; buldu.” Dünya edebiyat&#; bu cümleyle tan&#;&#;al&#;, yüz koca y&#;l oldu ve gerçe&#;i söylemek gerekirse Gregor Samsa ile tan&#;&#;t&#;ktan sonra edebiyatta art&#;k hiçbir &#;ey eskisi gibi olamayacakt&#;. Franz Kafka “Dönü&#;üm”le modern temalar&#; klasik alegorik anlat&#;mla eriterek dünya edebiyat&#;nda beklenmedik ufuklar ve anlat&#;m olanaklar&#; açm&#;&#;t&#;. Tüm zamanlar&#;n en iyi öyküsü olarak adland&#;r&#;lan “Dönü&#;üm”ün ilk defa ’te bas&#;lmas&#;nda bu yana geçen yüz y&#;lda üzerine çok konu&#;uldu ve yaz&#;ld&#;.
50 sayfal&#;k bu k&#;sa hikâyeyi, ilk kez genç bir hukuk ö&#;rencisiyken okuyan Nobel ödüllü yazar Gabriel Garcia Marquez &#;öyle demi&#;ti: “&#;lk cümlede neredeyse yataktan dü&#;üseafoodplus.info Canetti, Kafka’n&#;n kendisinin de bu öyküyü “hiçbir zaman a&#;amayaca&#;&#;n&#;, çünkü Dönü&#;üm’ü a&#;abilecek bir &#;eyin olmad&#;&#;&#;n&#;” yazar.
“De&#;i&#;im’in ilk çevirmeni, Frans&#;zcadan yapt&#;&#;&#; çeviriyle, Vedat Günyol’dur. Bu çeviri ’da Ataç Yay&#;nevi taraf&#;ndan yay&#;mlanm&#;&#;t&#;r. &#;ngilizceye Metamorfoz olarak çevrilen kitap Türkçeye iki &#;ekilde çevrildi; “De&#;i&#;im” ve “Dönü&#;üm”. Vedat Günyol ve Kâmuran &#;ipal De&#;i&#;im’i, Ahmet Cemal ve di&#;erleri Dönü&#;üm’ü ye&#;lemekteler. Enis Batur ise ikisini de yanl&#;&#; bulur ve as&#;l çevirinin “Ba&#;kala&#;&#;m” olmas&#;n&#; söyler. Özellikle Kafka üzerine yo&#;unla&#;m&#;&#; edebiyat tarihçisi Heinz Politzer ve pekçok Kafka ara&#;t&#;rmac&#;s&#; Gregor Samsa’n&#;n böce&#;e “dönü&#;üm”ünden çok, onun bu durumu kar&#;&#;s&#;nda ailesinin sergiledi&#;i “de&#;i&#;im”i oda&#;a al&#;r. Öykünün temel izle&#;i asl&#;nda ailedir,derler. Bu nedenle önemli Kafka çevirmenlerinden Kamuran &#;ipal “De&#;i&#;im” ba&#;l&#;&#;&#;n&#; uygun görür.
Kitab&#;n ad&#; üzerine yürütülen bu tart&#;&#;malar, kitab&#;n içeri&#;i üzerine yap&#;lan tart&#;&#;malar&#;n yan&#;nda devede kulak kal&#;r elbet. Çünkü Kafka öyle bir metin i&#;lemi&#;tir ki, içinde toplum-birey etkile&#;iminden tutun da, Kafka’n&#;n ki&#;isel ya&#;am&#;ndaki Freudiyen d&#;&#;avurumlar&#;na kadar her &#;eyi bulabiliriz. Ancak bir bak&#;&#;ta de&#;il.
Gregor Samsa üzerinden anlat&#;lan bu kurgu metin, kurgudan gerçekli&#;e ve aç&#;kl&#;&#;a hemen ç&#;kmamaktad&#;r. Hele de böyle bir üsluba al&#;&#;&#;k olmayan dönemin edebiyat okurlar&#; için bu daha da karma&#;&#;k görünür. Kafka’n&#;n öyküsü yay&#;mland&#;ktan iki sene sonra ald&#;&#;&#; bir mektup durumu özetlemektedir:
"Sevgili Bay&#;m,
Beni bedbaht ettiniz.
Sizin 'Dönü&#;üm'ünüzü kuzinime hediye olarak ald&#;m.
Ne var ki o, hikayeyi anlamaktan seafoodplus.infom kitab&#; annesine verdi ve o da anlamad&#;. Annesi kitab&#; di&#;er kuzinime verdi ve o da bir aç&#;klama getiremedi. Sonunda bana yazd&#;lar. Ailedeki doktor ben oldu&#;um için hikayeyi de onlara benim aç&#;klamam&#; bekliyorlar. Ben de ne yapaca&#;&#;m&#; bilemez haldeyim.
Bay&#;m! Siperlerde Ruslarla ka&#;&#;l&#;kl&#; ate&#;te gözümü k&#;rpmadan aylar geçirdim. Ama kuzenlerime mahçup olmay&#; kald&#;ramam. Bana yaln&#;z siz yard&#;m edebilirsiniz. Bunu yapmal&#;s&#;n&#;z çünkü beni bu karma&#;an&#;n içine dü&#;üren siz oldunuz. O yüzden lütfen bana kuzinimin 'Dönü&#;üm' hakk&#;nda ne dü&#;ünmesi gerekti&#;ini söyleyin.
En derinden sayg&#;lar&#;mla…
Dr. Siegfried Wolff
Berlin – 10 Nisan "
KAFAMIZDAK&#; HAMAM BÖCE&#;&#; &#;MGES&#;
Gregor Samsa’n&#;n dönü&#;tü&#;ü böcek y&#;llarca kafam&#;zda bir hamamböce&#;i imgesi olarak gezindi, oysa Kafka’n&#;n kitab&#; için yay&#;nc&#;s&#;na söyledi&#;i ilk &#;ey, “lütfen kapa&#;&#;na hamamböce&#;i gibi bir &#;ey çizmeyin” olmu&#;tu. Çünkü Gregor var olan bir &#;eye dönü&#;memi&#;tir. &#;nsanken, hayvan olmam&#;&#;t&#;r. O, ancak Kafka’n&#;n devasa bir böcek olarak tan&#;mlayabilece&#;i, neydü&#;ü belirsiz bir e&#;gale dönü&#;mü&#;tür. (Dönü&#;üm’ün Yay&#;nlar&#; taraf&#;ndan bas&#;lan halinde, Kafka’n&#;n tasvirlerinden yola ç&#;k&#;larak Gregor Samsa resmedilmeye çal&#;&#;&#;lm&#;&#;t&#;r) Kafka’n&#;n Gregor’un dönü&#;tü&#;ü varl&#;&#;&#; bizlere ancak böcek imgesiyle anlatabilmesinin alt&#; fazlas&#;yla doludur. Gregor, neden bir sabah uyand&#;&#;&#;nda kendini bir bukalemun olarak bulmaz da, böcek olarak bulur? Elbette Kafka’n&#;n en sevdi&#;i hayvan böcek diye de&#;ildir bu.
Burada k&#;saca öyküden söz edelim. Gregor’un babas&#; be&#; y&#;l önce çok para kaybetmi&#;tir ve k&#;z karde&#;i Grete çal&#;&#;mak için çok gençtir, annesinin ast&#;m&#; vard&#;r ve babas&#; da çal&#;&#;amayacak durumdad&#;r. Bunun üzerine Gregor da kreditörlerden birinde i&#;e ba&#;lar. Aile borç yükü alt&#;nda ezilmektedir. Gregor aileyi maa&#;&#; ile ayakta tutmaya çal&#;&#;an ki&#;idir ve bütün aile Samsa’n&#;n eline bakar. Taa ki, Gregor bir gün böcek olarak uyanana kadar. Onun böce&#;e dönü&#;mesi ailede önce pani&#;e sonra nefrete ve sonra onu d&#;&#;lamaya yol açar. Böcek olarak uyanan Gregor da büyük bir pani&#;e kap&#;l&#;r(böce&#;e dönü&#;ecek her insan&#;n kap&#;laca&#;&#; gibi) ancak onun pani&#;i bu dönü&#;üme yönelik de&#;il, bu dönü&#;ümün etkilerine yönelik ya&#;anmaktad&#;r. &#;öyle ki, Gregor böcek oldu&#;u için de&#;il, i&#;e geç kalaca&#;&#; için panik içindedir. &#;&#;te öykünün can al&#;c&#; damarlar&#;ndan biri budur. S&#;k&#;nt&#;lar&#;n, ailevi sorunlar&#;n(ki aile burada toplumu da temsil eder) paras&#;zl&#;&#;&#;n orta s&#;n&#;f bir genci getirdi&#;i nokta, insan olmaktan ç&#;kan ki&#;inin bu ola&#;anüstü durumu bile göz ard&#; etti&#;i bir yabanc&#;la&#;ma ya&#;anmaktad&#;r. Bu yabanc&#;la&#;ma Kafka’n&#;n eserinde çok katmanl&#;d&#;r. Ailenin Gregor’a giderek nefretinin armas&#; ve onu d&#;&#;lamaya çal&#;&#;mas&#; , ailesi için çal&#;&#;an genç için büyük bir vefas&#;zl&#;k örne&#;idir ancak o ailesine sitem etmek yerine, kendini onlara kabul ettirmeye çal&#;&#;&#;r. Bunu toplum- birey ili&#;kisi ba&#;lam&#;nda dü&#;ündü&#;ümüzde aile toplumun sembolik anlat&#;m&#;d&#;r. Kafka’n&#;n Gregor Samsa’s&#; hepimizin trajik hikayesinin izdü&#;ümüdür.
Her ne kadar toplum-birey ili&#;kisinde dair ç&#;kar&#;mlar varsa da bunun bir aile ile anlat&#;lmas&#;n&#;n nedeni ku&#;kusuz Kafka’n&#;n ya&#;am&#; irdelendi&#;inde bulan&#;kl&#;&#;a yer b&#;rakmayan bir parlakl&#;kla gözlerimizin önüne serilir.
KAFKA’DA BABA F&#;GÜRÜ
Kafka ’te, Prag’da, sonraki y&#;llarda do&#;acak alt&#; çocu&#;un ilki olarak dünyaya geldi; onu takip eden iki erkek karde&#;i, George ve Heinrich çocuk ya&#;larda öldüler. Onlar&#;n ard&#;ndan üç k&#;zkarde&#;i, Elli, Valli ve Ottla dünyaya geldi. ’deki k&#;sa bir dönem haricinde Franz hayat&#; boyunca Ottla ile yak&#;n oldu. Annesi Julie Löwy, nispeten hali vakti yerinde bir aileden geliyordu. Babas&#; Hermann ise çok daha yoksul bir ailedendi, bir kasab&#;n o&#;luydu. Hermann otuz ya&#;&#;nda Julie ile tan&#;&#;&#;p evlenince evlilikle gelen çeyiz, ona gelecek y&#;llarda büyüyecek bir konfeksiyon i&#;i kurma imkan&#; sa&#;lad&#;. Bu süre boyunca Hermann’&#;n çe&#;itli ürünler satt&#;&#;&#; dükkan&#; hep evi ile ayn&#; alandayd&#;. Kafka bu dükkanda bir süre çal&#;&#;m&#;&#;t&#;r. Franz için, çocuklu&#;u ve ergenli&#;i s&#;ras&#;nda d&#;&#;ar&#;daki dünya ile aile alan&#; ayn&#; &#;eydi. Çünkü ya&#;ad&#;&#;&#; ev, çal&#;&#;t&#;&#;&#; dükkan, okudu&#;u lise hep evinden birkaç ad&#;m ötedeydi. Daha sonra hukuk fakültesine girdinde de kendi &#;ehrini tercih edecekti. Bunu zorunlu mahkeme stajyerli&#;i takip etti. Daha sonra yar&#; kamusal bir kurum olan i&#;çilerin kaza sigortas&#; enstitüsünde çal&#;&#;maya ba&#;lad&#;. ’de hastal&#;&#;&#;ndan ötürü emekliye ayr&#;l&#;ncaya dek, orada y&#;llar boyunca istikrarl&#; bir &#;ekilde çal&#;&#;t&#;.
Baba figürü Kafka’n&#;n eserlerinde temel dürtü ve bilinçalt&#;lardan biridir. “Dü&#;manl&#;&#;&#;m&#;z&#;n kökleri çok derinde” dedi&#;i babas&#; için Kas&#;m ’da, ölümünden dört buçuk y&#;l önce, bir d&#;&#;avurum metni olan "Babaya Mektup"u, yazd&#;. Babas&#; sert görünü&#;lü, cevval, iri bir adamd&#;. Kafka ise c&#;l&#;z ve renksizdir. Fiziksel anlamdaki bu fark bile Kafka’n&#;n babas&#;na duydu&#;u öfkeyi artt&#;r&#;yor ve ezilmi&#;lik, a&#;a&#;&#;lanm&#;&#;l&#;k hissini uyand&#;r&#;yordu. Bu, kendisinden utanmas&#;n&#; sa&#;l&#;yordu. Bu konuda &#;öyle der Kafka; “O zamanlar her biçimde, cesaretlendirilmeye ihtiyac&#;m vard&#;. Sonuçta, s&#;rf senin fiziksel varl&#;&#;&#;nla bile a&#;a&#;&#; çekiliyordum. Örne&#;in, nas&#;l ayn&#; banyo kabininde soyundu&#;umuzu hat&#;rl&#;yorum. Ben orada bir deri bir kemik, güçsüz önemsiz; sen ise güçlü, uzun, heybetli”
Annesi ise baban&#;n otoritesi kar&#;&#;s&#;nda pasif kalan ancak Kafka’n&#;n utanc&#;n&#; kendi çabas&#;yla yok etmeye çal&#;&#;an bir kad&#;nd&#;. Franz ’da yazd&#;&#;&#; "Babaya Mektup"ta annesinin, kocas&#;n&#;n ve o&#;lunun aras&#;nda kalarak içine dü&#;tü&#;ü ve ç&#;kamad&#;&#;&#; ikileminin fark&#;na varm&#;&#;t&#;. Franz’&#;n temel hedefi babas&#;yd&#;.
"Dönü&#;üm"deki bir bölüm anne ve babas&#; ile olan ili&#;kisine dair içinde bar&#;nd&#;rd&#;klar&#;n&#; d&#;&#;ar&#; vurur: Anne Samsa, o&#;lunun odas&#;ndan böcek Gregor’u ilk gördü&#;ünde fenala&#;&#;r: “Neredeyse tamamen vazgeçmi&#; gibi, kollar&#; yana aç&#;lm&#;&#; bir halde koltu&#;a dü&#;tü ve k&#;p&#;rdamad&#;”. Tamamen ç&#;lg&#;na dönen Gregor salona gitmeye yeltendi; sonras&#;ndan sinirden ç&#;lg&#;na dönmü&#; babas&#; taraf&#;ndan elmalarla bombalan&#;rcas&#;na odas&#;na geri kovaland&#;, elmalardan biri, “Gregor’un s&#;rt&#;na sapland&#;.”
Daha önce sordu&#;umuz soruya gelirsek; neden böcek? Çünkü ezilmi&#;li&#;i, çirkinli&#;i, iktidars&#;zl&#;&#;&#; ve d&#;&#;lanmay&#; en iyi temsil eden varl&#;k. Çünkü Kafka, babas&#;yla yan yana durdu&#;u bütün anlarda kendini bir böcek gibi ezilmi&#; ve çirkin hissediyordu.
Dönü&#;üm büyük oranda Kafka’n&#;n aile ya&#;am&#;n&#;n da trajedisidir. “Kafka babas&#;na olan korkusunu tak&#;nt&#;l&#; bir hazla besledi. Kafka bu çocuksu ba&#;&#;ml&#;l&#;&#;&#; sayesinde, büyümeyi reddederek ve yeti&#;kin ya&#;am&#;n&#;n getirdi&#;i büyük mücadeleleri s&#;rtlamada ba&#;ar&#;s&#;z olarak bir yazar&#;n hayat&#; için gerekli olan ko&#;ulu, kendine ait alan&#; yarat&#;yordu.” diyor Saul Friedlander.
UTANÇ YARATAN H&#;SS&#;ZL&#;K VE AHLAK&#; SORUMLULUK
Eric Santner, "Dönü&#;üm" için yapt&#;&#;&#; yorumlar&#;nda, “Kafka’n&#;n edebi dünyas&#;n&#;n en esrarengiz ögelerinden biri &#;üphesiz iktidars&#;zl&#;&#;&#;n kendini aniden muazzam bir güce dönü&#;türebilmesi, hatta iktidars&#;zl&#;&#;&#;n kendini gücün en rahats&#;z edici özelliklerinden biri olarak göndermesidir.” Bu niteleme sadece "Dönü&#;üm"e özgü de&#;il, bütün Kafka eserlerinde gücünü olu&#;turan itekleyicidir asl&#;nda. Zay&#;f olan&#;n içinden ç&#;kacak olan “yeniden do&#;an”&#;n gücü.
Franz’&#;n en eski ve en yak&#;n arkada&#;lar&#;ndan olan Oskar Pollak’la arkada&#;l&#;&#;&#; üniversitenin son y&#;llar&#;nda kopsa da, Kafka kendisinden bir alt dönemden olan Max Brod’la giderek daha da yak&#;nla&#;t&#; ve onunla hayat&#; boyunca arkada&#; kald&#;. Ölmeden önce bütün yazd&#;klar&#;n&#; ona verdi ve ölümünden sonra hepsini yakmas&#;n&#; söyledi. Ancak Max Brod bu vasiyeti yerine getirmedi ve insanl&#;&#;&#;n bugün kült eserlerinden olan birçok Kafka yap&#;t&#; gün&#;&#;&#;&#;&#;na ç&#;kt&#;. Max Brod’un yerine getirmedi&#;i bu vasiyet hep tart&#;&#;&#;l&#;r; arkada&#;&#;n&#;n istemedi&#;i bir &#;eyi yapmas&#; ve yap&#;tlar&#; yay&#;mlamas&#;n&#;n ahlaki ölçe&#;i nedir? Ayr&#;ca Kafka’n&#;n yazd&#;klar&#;n&#;n Max Brod taraf&#;ndan sansürlenerek yay&#;mland&#;&#;&#; da söylenmektedir.
Kafka 25 Eylül ’de, “Bir Köy Hekimi”ni yazd&#;ktan yakla&#;&#;k alt&#; ay sonra ve akci&#;er enfeksiyonu te&#;hisi konduktan birkaç hafta sonra günlü&#;üne, “hala ‘Bir Köy Hekimi’ gibi eserler sayesinde geçici bir tatmin ya&#;&#;yorum çünkü böyle &#;eyler, yazabildi&#;imi kan&#;tl&#;yorlar. Fakat mutluluk ancak dünyay&#; saf, do&#;ru ve de&#;i&#;mez olana eri&#;tirebilirsem gelecek."
Kafka’n&#;n hep geri döndü&#;ü birkaç temel sorun: Utanç yaratan hissizlik ve ahlaki sorumluluklar, karma&#;&#;k bir cinsellik, do&#;runun kaçamakl&#;&#;&#; ve en önemlisi de kötülüklerin oldu&#;u bir dünya ve daha da ötesi, kötü bir dünya.
Kafka’n&#;n yaz&#;n&#;nda o büyük s&#;k&#;&#;m&#;&#;l&#;&#;&#; hep hissederiz. Do&#;du&#;u ve ya&#;ad&#;&#;&#; &#;ehir Prag gibi kapal&#;, puslu ve gridir. &#;öyle der ya zaten Prag için; “Bu iki büklüm olmu&#; kocakar&#;n&#;n pençeleri var. &#;nsan teslim olmak zorunda kal&#;yor. Onun iki yan&#;n&#;, Vysehrad’&#; ve kaleyi yang&#;na vermek isterdim. Belki ancak o zaman ondan kaçmak mümkün olabilirdi.”
nest...
DAMLA YAZICI
“Gregor Samsa bir sabah tedirgin dü&#;lerden uyand&#;&#;&#;nda, kendini yata&#;&#;nda devasa bir böce&#;e dönü&#;mü&#; buldu.” Dünya edebiyat&#; bu cümleyle tan&#;&#;al&#;, yüz koca y&#;l oldu ve gerçe&#;i söylemek gerekirse Gregor Samsa ile tan&#;&#;t&#;ktan sonra edebiyatta art&#;k hiçbir &#;ey eskisi gibi olamayacakt&#;. Franz Kafka “Dönü&#;üm”le modern temalar&#; klasik alegorik anlat&#;mla eriterek dünya edebiyat&#;nda beklenmedik ufuklar ve anlat&#;m olanaklar&#; açm&#;&#;t&#;. Tüm zamanlar&#;n en iyi öyküsü olarak adland&#;r&#;lan “Dönü&#;üm”ün ilk defa ’te bas&#;lmas&#;nda bu yana geçen yüz y&#;lda üzerine çok konu&#;uldu ve yaz&#;ld&#;.
50 sayfal&#;k bu k&#;sa hikâyeyi, ilk kez genç bir hukuk ö&#;rencisiyken okuyan Nobel ödüllü yazar Gabriel Garcia Marquez &#;öyle demi&#;ti: “&#;lk cümlede neredeyse yataktan dü&#;üseafoodplus.info Canetti, Kafka’n&#;n kendisinin de bu öyküyü “hiçbir zaman a&#;amayaca&#;&#;n&#;, çünkü Dönü&#;üm’ü a&#;abilecek bir &#;eyin olmad&#;&#;&#;n&#;” yazar.
“De&#;i&#;im’in ilk çevirmeni, Frans&#;zcadan yapt&#;&#;&#; çeviriyle, Vedat Günyol’dur. Bu çeviri ’da Ataç Yay&#;nevi taraf&#;ndan yay&#;mlanm&#;&#;t&#;r. &#;ngilizceye Metamorfoz olarak çevrilen kitap Türkçeye iki &#;ekilde çevrildi; “De&#;i&#;im” ve “Dönü&#;üm”. Vedat Günyol ve Kâmuran &#;ipal De&#;i&#;im’i, Ahmet Cemal ve di&#;erleri Dönü&#;üm’ü ye&#;lemekteler. Enis Batur ise ikisini de yanl&#;&#; bulur ve as&#;l çevirinin “Ba&#;kala&#;&#;m” olmas&#;n&#; söyler. Özellikle Kafka üzerine yo&#;unla&#;m&#;&#; edebiyat tarihçisi Heinz Politzer ve pekçok Kafka ara&#;t&#;rmac&#;s&#; Gregor Samsa’n&#;n böce&#;e “dönü&#;üm”ünden çok, onun bu durumu kar&#;&#;s&#;nda ailesinin sergiledi&#;i “de&#;i&#;im”i oda&#;a al&#;r. Öykünün temel izle&#;i asl&#;nda ailedir,derler. Bu nedenle önemli Kafka çevirmenlerinden Kamuran &#;ipal “De&#;i&#;im” ba&#;l&#;&#;&#;n&#; uygun görür.
Kitab&#;n ad&#; üzerine yürütülen bu tart&#;&#;malar, kitab&#;n içeri&#;i üzerine yap&#;lan tart&#;&#;malar&#;n yan&#;nda devede kulak kal&#;r elbet. Çünkü Kafka öyle bir metin i&#;lemi&#;tir ki, içinde toplum-birey etkile&#;iminden tutun da, Kafka’n&#;n ki&#;isel ya&#;am&#;ndaki Freudiyen d&#;&#;avurumlar&#;na kadar her &#;eyi bulabiliriz. Ancak bir bak&#;&#;ta de&#;il.
Gregor Samsa üzerinden anlat&#;lan bu kurgu metin, kurgudan gerçekli&#;e ve aç&#;kl&#;&#;a hemen ç&#;kmamaktad&#;r. Hele de böyle bir üsluba al&#;&#;&#;k olmayan dönemin edebiyat okurlar&#; için bu daha da karma&#;&#;k görünür. Kafka’n&#;n öyküsü yay&#;mland&#;ktan iki sene sonra ald&#;&#;&#; bir mektup durumu özetlemektedir:
"Sevgili Bay&#;m,
Beni bedbaht ettiniz.
Sizin 'Dönü&#;üm'ünüzü kuzinime hediye olarak ald&#;m.
Ne var ki o, hikayeyi anlamaktan seafoodplus.infom kitab&#; annesine verdi ve o da anlamad&#;. Annesi kitab&#; di&#;er kuzinime verdi ve o da bir aç&#;klama getiremedi. Sonunda bana yazd&#;lar. Ailedeki doktor ben oldu&#;um için hikayeyi de onlara benim aç&#;klamam&#; bekliyorlar. Ben de ne yapaca&#;&#;m&#; bilemez haldeyim.
Bay&#;m! Siperlerde Ruslarla ka&#;&#;l&#;kl&#; ate&#;te gözümü k&#;rpmadan aylar geçirdim. Ama kuzenlerime mahçup olmay&#; kald&#;ramam. Bana yaln&#;z siz yard&#;m edebilirsiniz. Bunu yapmal&#;s&#;n&#;z çünkü beni bu karma&#;an&#;n içine dü&#;üren siz oldunuz. O yüzden lütfen bana kuzinimin 'Dönü&#;üm' hakk&#;nda ne dü&#;ünmesi gerekti&#;ini söyleyin.
En derinden sayg&#;lar&#;mla…
Dr. Siegfried Wolff
Berlin – 10 Nisan "
KAFAMIZDAK&#; HAMAM BÖCE&#;&#; &#;MGES&#;
Gregor Samsa’n&#;n dönü&#;tü&#;ü böcek y&#;llarca kafam&#;zda bir hamamböce&#;i imgesi olarak gezindi, oysa Kafka’n&#;n kitab&#; için yay&#;nc&#;s&#;na söyledi&#;i ilk &#;ey, “lütfen kapa&#;&#;na hamamböce&#;i gibi bir &#;ey çizmeyin” olmu&#;tu. Çünkü Gregor var olan bir &#;eye dönü&#;memi&#;tir. &#;nsanken, hayvan olmam&#;&#;t&#;r. O, ancak Kafka’n&#;n devasa bir böcek olarak tan&#;mlayabilece&#;i, neydü&#;ü belirsiz bir e&#;gale dönü&#;mü&#;tür. (Dönü&#;üm’ün Yay&#;nlar&#; taraf&#;ndan bas&#;lan halinde, Kafka’n&#;n tasvirlerinden yola ç&#;k&#;larak Gregor Samsa resmedilmeye çal&#;&#;&#;lm&#;&#;t&#;r) Kafka’n&#;n Gregor’un dönü&#;tü&#;ü varl&#;&#;&#; bizlere ancak böcek imgesiyle anlatabilmesinin alt&#; fazlas&#;yla doludur. Gregor, neden bir sabah uyand&#;&#;&#;nda kendini bir bukalemun olarak bulmaz da, böcek olarak bulur? Elbette Kafka’n&#;n en sevdi&#;i hayvan böcek diye de&#;ildir bu.
Burada k&#;saca öyküden söz edelim. Gregor’un babas&#; be&#; y&#;l önce çok para kaybetmi&#;tir ve k&#;z karde&#;i Grete çal&#;&#;mak için çok gençtir, annesinin ast&#;m&#; vard&#;r ve babas&#; da çal&#;&#;amayacak durumdad&#;r. Bunun üzerine Gregor da kreditörlerden birinde i&#;e ba&#;lar. Aile borç yükü alt&#;nda ezilmektedir. Gregor aileyi maa&#;&#; ile ayakta tutmaya çal&#;&#;an ki&#;idir ve bütün aile Samsa’n&#;n eline bakar. Taa ki, Gregor bir gün böcek olarak uyanana kadar. Onun böce&#;e dönü&#;mesi ailede önce pani&#;e sonra nefrete ve sonra onu d&#;&#;lamaya yol açar. Böcek olarak uyanan Gregor da büyük bir pani&#;e kap&#;l&#;r(böce&#;e dönü&#;ecek her insan&#;n kap&#;laca&#;&#; gibi) ancak onun pani&#;i bu dönü&#;üme yönelik de&#;il, bu dönü&#;ümün etkilerine yönelik ya&#;anmaktad&#;r. &#;öyle ki, Gregor böcek oldu&#;u için de&#;il, i&#;e geç kalaca&#;&#; için panik içindedir. &#;&#;te öykünün can al&#;c&#; damarlar&#;ndan biri budur. S&#;k&#;nt&#;lar&#;n, ailevi sorunlar&#;n(ki aile burada toplumu da temsil eder) paras&#;zl&#;&#;&#;n orta s&#;n&#;f bir genci getirdi&#;i nokta, insan olmaktan ç&#;kan ki&#;inin bu ola&#;anüstü durumu bile göz ard&#; etti&#;i bir yabanc&#;la&#;ma ya&#;anmaktad&#;r. Bu yabanc&#;la&#;ma Kafka’n&#;n eserinde çok katmanl&#;d&#;r. Ailenin Gregor’a giderek nefretinin armas&#; ve onu d&#;&#;lamaya çal&#;&#;mas&#; , ailesi için çal&#;&#;an genç için büyük bir vefas&#;zl&#;k örne&#;idir ancak o ailesine sitem etmek yerine, kendini onlara kabul ettirmeye çal&#;&#;&#;r. Bunu toplum- birey ili&#;kisi ba&#;lam&#;nda dü&#;ündü&#;ümüzde aile toplumun sembolik anlat&#;m&#;d&#;r. Kafka’n&#;n Gregor Samsa’s&#; hepimizin trajik hikayesinin izdü&#;ümüdür.
Her ne kadar toplum-birey ili&#;kisinde dair ç&#;kar&#;mlar varsa da bunun bir aile ile anlat&#;lmas&#;n&#;n nedeni ku&#;kusuz Kafka’n&#;n ya&#;am&#; irdelendi&#;inde bulan&#;kl&#;&#;a yer b&#;rakmayan bir parlakl&#;kla gözlerimizin önüne serilir.
KAFKA’DA BABA F&#;GÜRÜ
Kafka ’te, Prag’da, sonraki y&#;llarda do&#;acak alt&#; çocu&#;un ilki olarak dünyaya geldi; onu takip eden iki erkek karde&#;i, George ve Heinrich çocuk ya&#;larda öldüler. Onlar&#;n ard&#;ndan üç k&#;zkarde&#;i, Elli, Valli ve Ottla dünyaya geldi. ’deki k&#;sa bir dönem haricinde Franz hayat&#; boyunca Ottla ile yak&#;n oldu. Annesi Julie Löwy, nispeten hali vakti yerinde bir aileden geliyordu. Babas&#; Hermann ise çok daha yoksul bir ailedendi, bir kasab&#;n o&#;luydu. Hermann otuz ya&#;&#;nda Julie ile tan&#;&#;&#;p evlenince evlilikle gelen çeyiz, ona gelecek y&#;llarda büyüyecek bir konfeksiyon i&#;i kurma imkan&#; sa&#;lad&#;. Bu süre boyunca Hermann’&#;n çe&#;itli ürünler satt&#;&#;&#; dükkan&#; hep evi ile ayn&#; alandayd&#;. Kafka bu dükkanda bir süre çal&#;&#;m&#;&#;t&#;r. Franz için, çocuklu&#;u ve ergenli&#;i s&#;ras&#;nda d&#;&#;ar&#;daki dünya ile aile alan&#; ayn&#; &#;eydi. Çünkü ya&#;ad&#;&#;&#; ev, çal&#;&#;t&#;&#;&#; dükkan, okudu&#;u lise hep evinden birkaç ad&#;m ötedeydi. Daha sonra hukuk fakültesine girdinde de kendi &#;ehrini tercih edecekti. Bunu zorunlu mahkeme stajyerli&#;i takip etti. Daha sonra yar&#; kamusal bir kurum olan i&#;çilerin kaza sigortas&#; enstitüsünde çal&#;&#;maya ba&#;lad&#;. ’de hastal&#;&#;&#;ndan ötürü emekliye ayr&#;l&#;ncaya dek, orada y&#;llar boyunca istikrarl&#; bir &#;ekilde çal&#;&#;t&#;.
Baba figürü Kafka’n&#;n eserlerinde temel dürtü ve bilinçalt&#;lardan biridir. “Dü&#;manl&#;&#;&#;m&#;z&#;n kökleri çok derinde” dedi&#;i babas&#; için Kas&#;m ’da, ölümünden dört buçuk y&#;l önce, bir d&#;&#;avurum metni olan "Babaya Mektup"u, yazd&#;. Babas&#; sert görünü&#;lü, cevval, iri bir adamd&#;. Kafka ise c&#;l&#;z ve renksizdir. Fiziksel anlamdaki bu fark bile Kafka’n&#;n babas&#;na duydu&#;u öfkeyi artt&#;r&#;yor ve ezilmi&#;lik, a&#;a&#;&#;lanm&#;&#;l&#;k hissini uyand&#;r&#;yordu. Bu, kendisinden utanmas&#;n&#; sa&#;l&#;yordu. Bu konuda &#;öyle der Kafka; “O zamanlar her biçimde, cesaretlendirilmeye ihtiyac&#;m vard&#;. Sonuçta, s&#;rf senin fiziksel varl&#;&#;&#;nla bile a&#;a&#;&#; çekiliyordum. Örne&#;in, nas&#;l ayn&#; banyo kabininde soyundu&#;umuzu hat&#;rl&#;yorum. Ben orada bir deri bir kemik, güçsüz önemsiz; sen ise güçlü, uzun, heybetli”
Annesi ise baban&#;n otoritesi kar&#;&#;s&#;nda pasif kalan ancak Kafka’n&#;n utanc&#;n&#; kendi çabas&#;yla yok etmeye çal&#;&#;an bir kad&#;nd&#;. Franz ’da yazd&#;&#;&#; "Babaya Mektup"ta annesinin, kocas&#;n&#;n ve o&#;lunun aras&#;nda kalarak içine dü&#;tü&#;ü ve ç&#;kamad&#;&#;&#; ikileminin fark&#;na varm&#;&#;t&#;. Franz’&#;n temel hedefi babas&#;yd&#;.
"Dönü&#;üm"deki bir bölüm anne ve babas&#; ile olan ili&#;kisine dair içinde bar&#;nd&#;rd&#;klar&#;n&#; d&#;&#;ar&#; vurur: Anne Samsa, o&#;lunun odas&#;ndan böcek Gregor’u ilk gördü&#;ünde fenala&#;&#;r: “Neredeyse tamamen vazgeçmi&#; gibi, kollar&#; yana aç&#;lm&#;&#; bir halde koltu&#;a dü&#;tü ve k&#;p&#;rdamad&#;”. Tamamen ç&#;lg&#;na dönen Gregor salona gitmeye yeltendi; sonras&#;ndan sinirden ç&#;lg&#;na dönmü&#; babas&#; taraf&#;ndan elmalarla bombalan&#;rcas&#;na odas&#;na geri kovaland&#;, elmalardan biri, “Gregor’un s&#;rt&#;na sapland&#;.”
Daha önce sordu&#;umuz soruya gelirsek; neden böcek? Çünkü ezilmi&#;li&#;i, çirkinli&#;i, iktidars&#;zl&#;&#;&#; ve d&#;&#;lanmay&#; en iyi temsil eden varl&#;k. Çünkü Kafka, babas&#;yla yan yana durdu&#;u bütün anlarda kendini bir böcek gibi ezilmi&#; ve çirkin hissediyordu.
Dönü&#;üm büyük oranda Kafka’n&#;n aile ya&#;am&#;n&#;n da trajedisidir. “Kafka babas&#;na olan korkusunu tak&#;nt&#;l&#; bir hazla besledi. Kafka bu çocuksu ba&#;&#;ml&#;l&#;&#;&#; sayesinde, büyümeyi reddederek ve yeti&#;kin ya&#;am&#;n&#;n getirdi&#;i büyük mücadeleleri s&#;rtlamada ba&#;ar&#;s&#;z olarak bir yazar&#;n hayat&#; için gerekli olan ko&#;ulu, kendine ait alan&#; yarat&#;yordu.” diyor Saul Friedlander.
UTANÇ YARATAN H&#;SS&#;ZL&#;K VE AHLAK&#; SORUMLULUK
Eric Santner, "Dönü&#;üm" için yapt&#;&#;&#; yorumlar&#;nda, “Kafka’n&#;n edebi dünyas&#;n&#;n en esrarengiz ögelerinden biri &#;üphesiz iktidars&#;zl&#;&#;&#;n kendini aniden muazzam bir güce dönü&#;türebilmesi, hatta iktidars&#;zl&#;&#;&#;n kendini gücün en rahats&#;z edici özelliklerinden biri olarak göndermesidir.” Bu niteleme sadece "Dönü&#;üm"e özgü de&#;il, bütün Kafka eserlerinde gücünü olu&#;turan itekleyicidir asl&#;nda. Zay&#;f olan&#;n içinden ç&#;kacak olan “yeniden do&#;an”&#;n gücü.
Franz’&#;n en eski ve en yak&#;n arkada&#;lar&#;ndan olan Oskar Pollak’la arkada&#;l&#;&#;&#; üniversitenin son y&#;llar&#;nda kopsa da, Kafka kendisinden bir alt dönemden olan Max Brod’la giderek daha da yak&#;nla&#;t&#; ve onunla hayat&#; boyunca arkada&#; kald&#;. Ölmeden önce bütün yazd&#;klar&#;n&#; ona verdi ve ölümünden sonra hepsini yakmas&#;n&#; söyledi. Ancak Max Brod bu vasiyeti yerine getirmedi ve insanl&#;&#;&#;n bugün kült eserlerinden olan birçok Kafka yap&#;t&#; gün&#;&#;&#;&#;&#;na ç&#;kt&#;. Max Brod’un yerine getirmedi&#;i bu vasiyet hep tart&#;&#;&#;l&#;r; arkada&#;&#;n&#;n istemedi&#;i bir &#;eyi yapmas&#; ve yap&#;tlar&#; yay&#;mlamas&#;n&#;n ahlaki ölçe&#;i nedir? Ayr&#;ca Kafka’n&#;n yazd&#;klar&#;n&#;n Max Brod taraf&#;ndan sansürlenerek yay&#;mland&#;&#;&#; da söylenmektedir.
Kafka 25 Eylül ’de, “Bir Köy Hekimi”ni yazd&#;ktan yakla&#;&#;k alt&#; ay sonra ve akci&#;er enfeksiyonu te&#;hisi konduktan birkaç hafta sonra günlü&#;üne, “hala ‘Bir Köy Hekimi’ gibi eserler sayesinde geçici bir tatmin ya&#;&#;yorum çünkü böyle &#;eyler, yazabildi&#;imi kan&#;tl&#;yorlar. Fakat mutluluk ancak dünyay&#; saf, do&#;ru ve de&#;i&#;mez olana eri&#;tirebilirsem gelecek."
Kafka’n&#;n hep geri döndü&#;ü birkaç temel sorun: Utanç yaratan hissizlik ve ahlaki sorumluluklar, karma&#;&#;k bir cinsellik, do&#;runun kaçamakl&#;&#;&#; ve en önemlisi de kötülüklerin oldu&#;u bir dünya ve daha da ötesi, kötü bir dünya.
Kafka’n&#;n yaz&#;n&#;nda o büyük s&#;k&#;&#;m&#;&#;l&#;&#;&#; hep hissederiz. Do&#;du&#;u ve ya&#;ad&#;&#;&#; &#;ehir Prag gibi kapal&#;, puslu ve gridir. &#;öyle der ya zaten Prag için; “Bu iki büklüm olmu&#; kocakar&#;n&#;n pençeleri var. &#;nsan teslim olmak zorunda kal&#;yor. Onun iki yan&#;n&#;, Vysehrad’&#; ve kaleyi yang&#;na vermek isterdim. Belki ancak o zaman ondan kaçmak mümkün olabilirdi.”