Östrojen Hormonu Eksikliği Ilaçları

Kadın sağlığının ve aile planlamasının önemli unsurlarından biri doğum kontrolü meselesidir. Sağlık alanındaki gelişmeler sayesinde aile planlamasına yönelik çeşitli yöntemler geliştirilmiş ve aynı yöntemler farklı kadın hastalıklarının tedavisinde de etkili bir biçimde kullanılmaya başlanmıştır. Bu yöntemler arasında toplumda en yaygın kullanılanı ise doğum kontrol haplarıdır.

Doğum Kontrol Hapı Nedir?

Doğum kontrol hapı veya oral kontraseptifler; kadın vücudunda önemli bir rol üstlenen eşey hormonları ve türevlerinin kullanıldığı, belirli bir kullanım düzenine sahip, ağızdan alınan ilaçlardır. Toplumdaki yaygın bilinen işlevi aile planlamasında kullanılması olsa da, çeşitli hormonal ve kadın hastalıklarında tedavi edici olarak da kullanımı vardır. Doğum kontrol hapları içerikleri ve kullanım çeşitlerine göre farklı sınıflara ayrılır.

Doğum Kontrol Hapı Çeşitleri Nelerdir?

Kullanım amacına, tercih edilen kullanım şekline ve ilaçların içeriklerine göre doğum kontrol hapları aşağıdaki çeşitlere ayrılır:

Kombine Haplar

Toplumda yaygın kullanımı olan kombine oral kontraseptifler, aile planlaması için en sık tercih edilen yöntemlerden biridir. Yapısında sentetik östrojen ve progesteron hormonları bulunur. İçeriğindeki bu sentetik hormon türevlerinin farmakolojik özelliklerine göre vücutta farklı etkiler elde edilebildiğinden, kişinin durumuna göre farklı kombine haplar tercih edilebilir.

Monofazik haplar

İçeriğindeki hormonların oranları her bir hapta eşit olarak belirlendiğinde monofazik olarak tanımlanır. Aylık döngüler halinde kullanılır. Ay sonunda âdet kanaması gerçekleşir. Ülkemizde sadece monofazik kombine doğum kontrol hapları kullanılmaktadır.

Multifazik haplar

Kutuda bulunan her bir haptaki hormon içeriği değişkenlik gösterdiğinde multifazik denir. Aylık döngüler halinde kullanılır. Ay sonunda âdet kanaması gerçekleşir.

Uzatılmış döngü hapları

İçeriğindeki hormonlara bağlı olarak döngü süresi 12 haftaya kadar uzatılmıştır. Bu nedenle kişi 12 hafta boyunca hapları kullanır ve yılda 3 ila 4 kez âdet kanaması görür.

Sadece Progesteron İçeren Haplar

Hap içeriğinde sadece sentetik progesteron türevi maddeler barındıran haplardır. Minihap olarak da bilinir. Özellikle sağlık nedenlerinden ötürü östrojen kullanamayan kadınlarda ve doğum sonrası korunma amaçlandığında tercih edilir. Her gün aynı saatte kullanılması gereklidir.

Acil Kontrasepsiyon

Ertesi gün hapı olarak da bilinen doğum kontrolü hapları, korunmasız cinsel ilişki sonrası doğum kontrolünün sağlanması için kullanılır. Bu haplar yüksek dozda progesteron türevi içerir. Etkili olabilmesi için, korunmasız cinsel ilişki sonrasındaki ilk 72 saat içerisinde kullanılmalıdır.

Doğum Kontrol Hapları Nasıl Etki Eder?

Kadın vücudundaki en önemli fizyolojik olayların başında adet döngüsü gelir. Bu döngü sağlıklı kadınlarda 21-35 gün arasında, ortalama 28 gün sürer. 28 günlük döngünün sağlanmasında en önemli mekanizma ise üretilen eşey hormonlarının dengesidir. Buna göre, 28 günlük bir döngüye sahip kadında, adet kanamasının başlandığı tarihten itibaren ilk 14 günde yumurtalıktan üreme hücresinin bırakılmasının (ovülasyon) başlatılması ve rahim iç yüzeyinin kanama sonrası tekrar kalınlaşmasına yönelik hazırlık evresi gerçekleşirken; kalan 14 günde rahim duvarının olası bir döllenmeye hazırlanması süreci meydana gelir. İlk 14 gündeki etkiden genel anlamda östrojen hormonu sorumluyken, kalan 14 günde hâkim olan hormon progesterondur. 28 günün sonunda gebelik gerçekleşmediği takdirde progesteron miktarının azalmasıyla adet kanaması gerçekleşir.

Doğum kontrol hapları içeriğindeki sentetik hormonlar sayesinde, sağlıklı bir adet döngüsüne sahip olmayan kadınlarda döngünün doğru şekilde gerçekleşmesini için hormon dengesinin kurulmasını sağlar. Doğum kontrolü amacıyla kullanıldığında, hormon dengesini etkileyerek döngünün ilk 14 gününün sonunda gerçekleşen ovülasyon mekanizmasının gerçekleşmesini engeller. Bu sayede, kadın üreme sistemine spermler ulaştığında dahi ovülasyon gerçekleşmediği için, döllenme meydana gelmez ve doğum kontrolü sağlanmış olur.

Bu mekanizmaya ek olarak; özellikle sadece progesteron içerikli doğum kontrol hapları, rahim ağzı salgısını koyulaştırarak sperm geçişini engeller ve rahim iç duvarının incelmesini sağlayarak olası bir gebelikte döllenmiş hücrenin rahme tutunmasını önler. Bu mekanizmalar sayesinde istenmeyen gebeliklerin önüne geçilmiş olur.

Doğum Kontrol Hapı Nasıl Kullanılır?

Doğum kontrol hapı, tercih edilen çeşide bağlı olarak, kendine özgü kullanım şekillerine sahiptir. Toplumda sıklıkla tercih edilen kombine oral kontraseptifler 28 günlük adet döngüsüne uyumlu şekilde tasarlanır. Bu nedenle bu ilaçların bir aylık kutusu genellikle 21 ila 28 adet hap içerir. 21 haplık sürümlerde tüm haplarda aktif ilaç bulunurken; 28 günlük olanlarda ilk 21 adet hapta aktif ilaç bulunur, kalan 7 hap etkisizdir. Buna göre; âdet kanaması itibariyle aktif ilaca başlandıktan sonra; 21. gün itibariyle etkisiz ilaçların alımına devam edilir ve döngünün son gününde âdet kanaması gerçekleşir.

Sadece progesteron içerikli haplar, bütün bir döngü süresince her gün, aynı saatte alınır. Bu sayede, ilaç kullanımı devam ettiği sürece âdet kanaması düzenli olarak meydana gelir. İlaç kullanımının sürekli ve düzenli olması önemlidir; aksi takdirde ilacın doğum kontrol etkisi zayıflayabilir ve istenmeyen gebeliklerin gerçekleşmesi mümkün olabilir.

Doğum Kontrol Haplarının Faydaları Nelerdir?

Oral kontraseptifler, aile planlamasının yanında çeşitli sağlık etkileri nedeniyle de kullanılabilir. Özellikle kadın hastalıklarının tedavisi ve önlenmesinde önemli rol oynayabilir. Çeşitli alanlardaki faydaları aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Kolay ve etkili doğum kontrolü sağlar. Buna göre yalnızca doğum kontrol hapı yöntemini tercih eden çiftlerde istenmeyen gebelik oranları %0,3’e kadar azalır.
• Adet döngüsünün düzenlenmesinde en çok tercih edilen yöntemdir.
• Çok miktarda kanama ile sonuçlanan adet kanamalarında kanamanın azaltılmasını sağlar.
• Ağrılı adet döneminde ağrının azaltılmasına yardımcı olur.
• Adet öncesi huzursuzluk semptomlarının giderilmesinde faydalıdır.
• Menopoz öncesi dönemdeki semptomlarının kontrol edilmesinde etkilidir.
• Kemik mineral oranında artış sağlayarak kemik erimesine karşı koruyucudur.
• Yumurtalık kistleri ve tümörlerine karşı koruyucu özellik gösterir.
• Yumurtalık ve rahim kanseri gelişme riskini azaltır.
• Akne ve kıllanma şikayetlerinin giderilmesinde faydalıdır.
• Endometriozise (çikolata kistlerine) bağlı şikayetlerde azalma sağlar.
• Rahim duvarında gelişen miyomların sıklığını ve şikayetlerini azaltır.
• Fibrokist gelişimi gibi iyi huylu meme hastalıklarına karşı koruyucudur.

Doğum Kontrol Haplarının Yan Etkileri Nelerdir?

Doğum kontrol haplarının çeşitli faydalarının yanında, düzenli kullanımıyla beraber çeşitli yan etkilerin gelişme riski mevcuttur. Özellikle bazı sağlık sorunları olan kadınların doğum kontrol hapı kullanması sakıncalıdır. Bu nedenle, doğum kontrol hapı kullanım kararı uzman bir hekimin değerlendirmesi sonucu, hekimle beraber alınmalıdır. Riskli kişilerde doğum kontrolü hedefleniyorsa, başka yöntemler tercih edilmelidir.

Aşağıdaki durumlarda olan kişilerin doğum kontrol hapı kullanması sakıncalı olabilir:

• Doğum sonrası emzirenlerde ilk 6 hafta; emzirmeyen annelerde ilk 3 hafta
• 35 yaş üzerinde günde en az 15 adet sigara içen kadınlar
• Hipertansiyon hastaları
• Bacak toplardamarlarında pıhtılaşma şikâyeti olanlar (venöz tromboemboli öyküsü)
• İskemik kalp hastalığı olan kişiler
• İnme öyküsü veya beyin damar hastalıkları olan kişiler
• Kalp kapağı rahatsızlığı olan kişiler
• Auralı migren hastaları
• Meme kanseri olanlar
• 20 yıldır devam eden veya ileri organ hasarı olan diyabet hastaları
• Ağır sirozu olanlar
• Karaciğer tümörü olanlar (adenoma veya hepatoma)
• Uzun süre hareketsizliğe neden olacak büyük cerrahi işlem geçirenler
• Kanda pıhtılaşmaya eğilim oluşturacak hastalıklara sahip kişiler

Bunların yanında doğum kontrol hapları çeşitli yan etkilere sahiptir. Kullanım sonrası kişilerde sık görülen yan etkiler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Adet döngüsünde değişiklikler
• Bulantı
• Kilo artışı
• Duygu durum değişiklikleri
• Memelerde hassasiyet
• Baş ağrısı

Yan etkiler ilerlediği ve azalma göstermediği takdirde, uzman bir hekime başvurmak gereklidir.