Damar Yolu Şişmesi

Kalp ve Damar Cerrahisi Uzmanları

Vücutta oluşan zararlı maddeler kan ile taşınarak böbreklere gelir, böbreklerde temizlenen kan tekrar vücut dolaşımına katılır. Kronik böbrek yetmezliği olan hastaların böbrekleri çalışmadığından dolayı kanlarındaki bu maddelerin temizlenmesi için belirli aralıklarla diyalize girmeleri gereklidir. Kronik böbrek yetmezliğinde tedavi "hemodiyaliz" ya da "periton diyalizi" ile yapılabilmektedir. Kronik böbrek yetmezliği olan hastalar için sıklıkla kullanılan ve daha çok tercih edilen yöntem, hemodiyalizdir. Bu yöntem, kanın damardan alınıp hemodiyaliz makinesinden geçirilmesi ve temizlenip tekrar damara verilmesi esasına dayanır. Hastanın hemodiyalize girebilmesi için uygun damar yolunun olması gerekmektedir. Damar girişim yollarında ilk tercih edilen "arteriyovenöz fistül" oluşturulmasıdır. Arteriyovenöz fistül, kol ya da bacakta herhangi bir yerde atardamar ile toplardamar arasında cerrahi yöntemle bir yol açılması, bağlantı kurulmasıdır. Önce aktif olmayan kolda daha sonra aktif kolda olmak üzere; el bileği,  ön kol, üst kolda fistül açılır. Daha sonraki tercih yapay damarlar (greft) ve son olarak da kalıcı kateter takılması yöntemidir. Kalıcı damar girişimi sağlanıncaya kadar da geçici kateterler kullanılmaktadır.
Arteriyovenöz fistül diyalize giren hastaya gerekli damar yolu sağlanması için açılır
Hemodiyalizde hastanın diyaliz makinesinin iğnesinin girebileceği büyüklükte toplardamara sahip olması ve bu damarın diyaliz makinesinin çalışmasına yetecek miktarda akım sağlaması gerekmektedir. Normal toplardamarlarda akım ve damar büyüklüğü diyaliz makinesine girmek için yeterli değildir. Artriyovenöz fistülle atardamardan gelen kan toplardamara yönlendirilir. Arteriyovenöz fistül ile toplardamar kan akımı artırılır, damar çapı genişler. Bu şartlar oluşturulan fistül ile sağlanır.

İşlem lokal anestezi ile ve ağrısız olarak gerçekleştiriliyor

Bu işlem için kullanılması uygun toplardamarlar öncelikli olarak aktif kullanılmayan koldur. (Sağ elini kullananlar için sol ya da sol elini kullananlar için sağ kol) İşlem kolun en uç kısmından (El bileği) başlanarak zamanla fistülle ilgili sorunlar oldukça kolun yukarısına çıkılarak devam ettirilmelidir. Fistülde kullanılan damarlar genelde aynı damarlardır. Kolda fistül için yüzeysel damarlar kullanılabilir. Sorun oluştukça aynı damarlar üzerinde ilerlenir.
Kronik böbrek yetmezliği olan hastalar için damarlar çok önemli
Kolun alt tarafında fistül açıldığında; fistülde sorun olursa, fistül tıkanırsa kolun yukarısına çıkılması olasılığı vardır. Örneğin el bileğinde fistül açıldığında fistülün üst tarafında, ön kolda sorun oluşursa, üst kolda sorun oluşmamış damar bulunabilir. Tersine kolun üst tarafından başlanılırsa ve kolun üst tarafında damarlarda sorun oluşursa altta tekrar fistül yapma olasılığı daha azdır. Her iki kolda hastanın damarlarının durumuna göre birkaç kez fistül yapılma olasılığı vardır. Kronik böbrek yetmezlikli hastaların en değerli varlıkları damarları konumuna gelmiştir. Bu nedenle fistülde eğer mümkünse düşük bir olasılık dahi olsa her damar dikkatli bir şekilde kullanılmalı fistül denenmelidir.
Özellikle kronik böbrek yetmezlikli hastalarda damar yolu kullanmak gerekirse (Kan alımı, ilaç yapımı gibi durumlarda) her iki koldaki damarlar korunmalıdır mümkünse el üstü ya da içyüzdeki damarlar kullanılmalıdır. Genellikle çapının uygunluğu ve ilk anda farkedilebilirliği yüzünden fistül için kullandığımız damarlar sıklıkla kullanılmaktadır. Bu damarlarda daha sonradan sorunlar oluşabilmektedir.
Yapılan fistül el ile hissedilebilir, ara ara kontrol edilmeli çalışmadığı fark edilirse doktora başvurulmalıdır. Fistülden diyalize girilebilmesi için fistülün olgunlaşması gerekmektedir. Bu yaklaşık 3 hafta ile 2 ay arasında geçen sürelerde gerçekleşir. Arteriyovenöz fistül girişimleri genelde çok sorunsuz operasyonlardır. Çok nadiren komplikasyonlar oluşabilir.
Hemodiyaliz amaçlı fistüllerde oluşabilecek sorunlar işlemin hayati öneminin yanında hafif kalıyor
Kanama, damar içi pıhtılaşması, el ve kolda şişme, fistül damarlarında balonlaşma, enfeksiyon, elde kan beslenmesi bozukluğu gibi nadir görülen ve kolayca müdahale edilebilecek bazı istenmeyen etkiler görülebilmektedir. Ancak uygulamanın hayati öneminin yanında bu komplikasyonlara ait müdahale edilebilir riskler önemsiz kalmaktadır. 

Fistülü korumak için bu noktalara dikkat!

* Kullanılmadan önce akım, thrill açısından fistülün diyaliz doktoru ya da hemşiresi tarafından   kontrolü yapılır. Hastaya da kontrolü öğretilir.
* Fistüllü kolun üzerine yatılmamalı, bu kolla ağır yük taşınmamalı ve ağır kaldırılmamalıdır.
* Fistüllü kola saat ve takı takılmamalıdır.
* Fistüllü kolu sıkan giysiler giyilmemelidir.
* Fistüllü koldan tansiyon bakılmaması ve baktırılmaması konusunda hasta uyarılır.
* Fistüllü koldan tedavi yapılmaması gerektiği hastaya söylenir.
* Fistüllü kolun temizliğine dikkat edilmelidir. Diyalize gelmeden önce fistüllü  kol ılık su ve sabunla yıkanmalıdır.
* Fistüllü kolda ağrı, şişlik, kızarıklık, hassasiyet vb. gibi belirtiler olduğunda mutlaka hekime bildirilmelidir.

Adana'da 9 yıl önce yakalandığı göğüs kanseriyle mücadele eden 50 yaşındaki ev hanımı Fatma Tekeci, sırtında ağrı olduğu için yaklaşık bir ay önce Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Balcalı Hastanesindeki doktoruna gitti.

Doktor Tekeci'yi muayene ettikten sonra tomografi çektirmesini söyledi. Tekeci'ye 19 Aralık'a tomografi günü verildi. Tekeci, tomografi çektirip doktora tekrar muayene oldu. Ancak doktor ilaçlı tomografi çektirmesini istedi. Tekeci, tekrar tomografi bölümüne gitti. Burada bir hemşire, ilaçlı tomografi olduğu için Tekeci'ye damar yolu açıp mavi renkte intraket taktı.

Tomografiye giden Tekeci'yi buradaki görevli ise ilaç verileceği için takılan intraketin pembe renkte olması gerektiğini söyledi. Tekeci de tekrar hemşirenin yanına giderek yanlış renkte intraket taktığını söyleyip pembe renkli intraket taktırdıktan sonra tomografi çektirmeye gitti. Burada kadına, damar yolundan ilaç verilmeye başlandı. Ancak Tekeci'nin eli şişmeye, ağrı hissetmeye başladı. Kadın ağrıdan duramayınca tepki vermesi üzerine ilaç zerk işlemi yarıda bırakıldı ve tomografi çektiremedi.

Ağrıdan duramayan Tekeci, hemşireden şikayetçi olacağını söyleyip hasta haklarına ve polise gitti. Ancak elindeki ağrı dayanılmaz hal alınca hastanenin acil servisine başvurdu. Burada doktorlar hastayı görür görmez tomografi için verilen radyoaktif maddenin ilacın damar yolu iyi açılmadığı için deri altına gittiğinden dokulara ve sinire zarar verdiğini belirleyerek hastayı hemen ameliyata aldılar. Bir ameliyat yeterli olmayınca 72 saat sonra ikinci kez ameliyat oldu.

Tekeci elini kaybetmekle karşı karşıya kalınca 19 Aralık'tan 27 Aralık'a kadar hastanede tedavi altında tutuldu. Tekeci, taburcu olduktan sonra polis merkezine giderek hemşireden şikayetçi oldu. Hastanın şikayeti üzerine hastane yönetimi hemşireyle ilgili idare işlem başlattı.

Tekeci, hastaneye sırtındaki ağrılarını gidermek için gittiğini ancak başına gelmeyen kalmadığını belirterek, "Tomografi bölümüne gittim, hemşire bana önce bir damar yolu açtı, ancak yanlış takmış sonra bir tane daha açtı, diğeri de 'kalsın işlem sonunda ikisini birlikte çıkarırız' dedi. Hemşire çok gergin ve sinirliydi. Ben tomografiye gittim, ilacı verdiler. Hemen elimde ağrı ve şişlik başladı. Ancak ağrıdan duramadığım için hastanenin acil servisine başvurdum doktorlar hemen ameliyata aldılar. 72 saat sonra bir ameliyat daha yaptılar. Eve gelsem elimden olacaktım. Bir hafta hastanede yattım. Hala da ne olacağı belli değil" dedi.

Tekeci, kanser hastası olduğu için sağ kolunu yüzde 100 kullanamadığını, hemşire hatası nedeniyle de sol kolunu da kullanamaz olduğunu ifade ederek, "Ben hemşireden şikayetçiyim. Benim elimin ne olacağı belli değil. Şimdi iki elimi birlikte kullanamıyorum hemşire beni çok mağdur etti. Gelip bir özür bile dilemedi, beni azarlamaya devam etti" diye konuştu.

Hastane yönetimi, sorumlu hemşire ve olayla ilgili idari soruşturma başlatıldığını bildirdi.