atatürk ün gençliğe hitabesi anlamı / Журнал ДА № 29 by Диалог Евразия - Issuu

Atatürk Ün Gençliğe Hitabesi Anlamı

atatürk ün gençliğe hitabesi anlamı

Osmanlı Rus Harbi'nden Sonra Erzurum'a Göç Eden Ahıskalı Türkler

Çalışmada ile yılları arasında Amerika Birleşik Devletleri’nin Florida Eyaleti’nin Jacksonville şehrine göç eden Ahıska Türklerinin kimliklerini oluşturan unsurlar, göç süreci içerisinde ele alınmıştır. Araştırmanın amacı, Ahıska Türklerinin Amerika’ya göç etme nedenlerinin, yaşadıkları sorunların ve göç sürecinin Ahıska kimliği üzerindeki yansımalarının ortaya konulmasıdır. Araştırmanın verileri, yılının Ocak-Mart ayları süresince Jacksonville’de yaşayan Ahıska Türklerinden elde edilmiştir. Ahıska Türklerinin sosyal gerçekliklerini onların bakış açılarından anlamak önemli olduğu için çalışmada 9 Ahıska Türkü ile derinlemesine görüşme yapılmış ve gündelik hayatlarını geçirdikleri mekânlarda katılımlı gözlem gerçekleştirilmiştir. Araştırmada Ahıska Türklerinin ABD’ye göç etmeden önce maruz kaldıkları ayrımcılık, en önemli sorun olarak ortaya çıkmıştır. Bunun yanı sıra Ahıska Türklerinin ABD’ye zorunlu olarak ve akrabalarıyla birlikte göç ettikleri ve göç ettikten sonra da Ahıska kimliğinin temel unsurlarını korudukları gözlenmiştir. Ahıska Türklerinin kimliğini belirleyen temel unsurlar ise Türklük, Türkçe ve Müslümanlık olarak saptanmıştır. In this study, elements constituting identities of Ahiska Turks who migrated to Jacksonville, Florida, between and was tackled in terms of migration process. The objective of this study is to present the reasons why the Ahiska Turks migrated to United States, the problems they faced before migration, and the effects of migration process on their identities. Data are obtained during January-March, from Ahiska Turks who live in Jacksonville, Florida. In-depth interviews with 9 Ahiska Turks and the participant observation was conducted in spaces where they spend their daily lives by forming an interaction in order to comprehend their social realities from their own point of view. The study revealed that discrimination toward Ahiska Turks before their migration to the United States was the most important problem they had. Further, It was observed that the Ahiska Turks involuntarily migrated to the United States with their families and they preserved the fundamental elements of their identities after their migration. Moreover, the basic elements determining the identity of Ahiska Turks are found to be Turkishness, Turkish, and Islam.

Журнал ДА № 29




редактор editör

Диалог с Айтматовым Aytmatov’la diyalog

С

уществующая в многонациональной и мультикультурной Евразии потребность жить вместе положила начало многим проектам, взрастила многих интеллигентов и стала стимулом для создания стратегического сотрудничества. История тому свидетель. Однако политические различия не заслоняют человеческую составляющую Евразии, в основе которой любовь. Если сегодня в Евразии поют песни о братстве и дружбе, если выросший на земле Кыргызстана «безымянный сын» выступает от лица не только тюркского и русского сообществ, но всего человечества, это означает, что цивилизация, имеющая глубокие корни, нерушима. Высказывания и указывающие направление знаки Айтматова перенесли нас в «цивилизацию терпимости». По его утверждению наш журнал «ДА» стал визитной карточкой Евразии, каждый наш писатель – духовным наставником, а каждая школа – очагом света. По этой причине ученики лицея имени Айтматова в Бишкеке, которым мы предоставляем слово, вспоминают его добро, а ежегодно завоевываемые ими на конкурсах медали приумножают человеческое достояние. В настоящем выпуске мы, издатели журнала «ДА», также хотели вспомнить добрым словом его, нашего Чингиза.

Если сегодня в Евразии поют песни о братстве и дружбе, если выросший на земле Кыргызстана «безымянный сын» выступает от лица не только тюркского и русского сообществ, но всего человечества, это означает, что цивилизация, имеющая глубокие корни, нерушима. Bugün Avrasya kardeşlik ve hoşgörü şarkıları söylüyorsa, Kırgız’ın yetiştirdiği bir “adsız oğlan” sadece Türk ve Rus dünyasına değil, tüm insanlığa tercüman oluyorsa, bu coğrafyada yitmeyen ve aşınmayan köklü bir medeniyet yaşamışız demektir.

Айтматов был киргизским романистом, писавшим на русском языке. Чтобы заповедать всему человечеству истину, он предпочел русский язык. Это означает, что назначение творчества он видел не в том, чтобы выдвинуть себя на передний план, а в том, чтобы выразить свой взгляд на цивилизацию, показать свое предвидение просвещенного человека. Та же нравственная позиция у ректора Московского государственного университета Виктора Садовничего, мнением которого мы поинтересовались. По той же причине в Турции в последнее время растет интерес к русскому языку. Подрастающее поколение выходит за пределы узких рамок, проявляет интерес к культуре соседей. Студенты, изучающие русский язык в турецких университетах, и те, кто осваивает турецкий язык в евразийских школах, не чувствуют себя неуютно, используя язык «кого-то другого» на выпускной церемонии и балу, изучая другую культуру и испытывая любовь «к другим». Мы видели это у Айтматова, Гюлена, Толстого, Ахмета Есеви и Юнуса Эмре. Следуя своим принципам, страны могут демонстрировать разные формы политического поведения на международной арене. Однако люди всегда должны знакомиться друг с другом, оказывать друг другу поддержку, сопереживать горю другого и радоваться его радостям. Ради этого Платформа Диалог Евразия развертывает свою деятельность в качестве общественной организации. Беларусь долгое время хотела присоединиться к Платформе, и наконец, после большой программы проведенных встреч, это желание оформилось. Окончательное «да», подтвердившее стремление к диалогу, позднее распространится дальше и выразится в конкретных проектах. Идеи Фетхуллаха Гюлена, которые уже долгое время обсуждаются евразийскими интеллектуалами, стали темой нашего предыдущего номера. По просьбе национальных комитетов Платформы состоялись презентации этого номера журнала. В ходе этих мероприятий в Азербайджане, Беларуси, Грузии, Казахстане, Кыргызстане, России и Украине была еще раз подтверждена потребность как в нашей Платформе, так и в нашем журнале. В этом выпуске вы с интересом прочтете специальную статью о Туркменистане, а также материал о «наших ценностях», подготовленный украинским писателем Виталием Панком. Надеемся, встретиться в следующем номере…■

Ç

ok milletli ve çok kültürlü Avrasya’da ihtiyaç duyulan birlikte yaşama isteği nice projeler başlattı, nice aydınlar yetiştirdi ve nice stratejik işbirlikleri kurdurdu. Tarih buna şahit. Fakat bir de her türlü politikaya rağmen, birbirini sevmekten geri durmayan Avrasya’nın insani yönünü incelemek gerek. Bugün Avrasya kardeşlik ve hoşgörü şarkıları söylüyorsa, Kırgız’ın yetiştirdiği bir “adsız oğlan” sadece Türk ve Rus dünyasına değil, tüm insanlığa tercüman oluyorsa, bu coğrafyada yitmeyen ve aşınmayan köklü bir medeniyet yaşamışız demektir. Aytmatov’un tespitleri ve yollara çizdiği işaret çizgileri bizi o “hoşgörü medeniyeti” iklimine götürdü. Onun tespitiyle dergimiz DA Avrasya’nın bir kartviziti, yazarlarımız birer mürşit, okullarımız birer aydınlık ocağı oldu. Bu sebepten olsa gerek ki, mikrofon uzattığımız Bişkek’teki Aytmatov Lisesi öğrencileri onu hayırla yad ediyor, her yıl aldıkları madalyalarla insanlığın refahına çalışıyorlar. Biz de DA camiası olarak bir dosya çalışmasıyla onu; “Bizim Cengiz”imizi hayırla yad edelim istedik.

Aytmatov bir Rusça yazan Kırgız romancıydı. O, bütün insanlığa hakikati göstermek için Kırgızcayı değil, Rusçayı tercih etmişti. Demek ki esas olan, ille de kendini ortaya koymak değil, bir medeniyet bakışı, bir aydın öngörüsüydü. Aynı bakış açısını, görüşlerine müracaat ettiğimiz Moskova Devlet Üniversitesi Rektörü Viktor Sadovniçiy’de de göreceksiniz. Yine aynı sebeptendir ki, Türkiye’de Rusçaya ilgi her geçen gün artıyor. Yeni yetişen gençlik dar kalıplardan sıyrılıp komşularını merak ediyor. Türk üniversitelerinde Rusça, Avrasya okullarında Türkçe okuyan öğrenciler mezuniyet tören ve balolarında “öteki”nin dilini kullanmaktan, kültürünü öğrenmekten ve onu sevmekten rahatsız olmuyor. Biz bunu Aytmatov’da gördük, Gülen’de gördük, Tolstoy’da, Ahmet Yesevi’de ve Yunus Emre’de gördük. Ülkeler kendi siyasetleri gereği, uluslar arası arenada çeşitli duruşlar sergileyebilirler. Fakat halklar hep tanışmalı, birbirine destek olmalı, birbirlerinin acılarına ağlamalı, sevinçlerine sevinmeliler. Diyalog Avrasya Platformu bu nedenle Avrasya’da bir sivil oluşum olarak etkinliğini sürdürüyor. Belarus uzun bir süredir üyelik arayışı içindeydi ve nihayet geniş bir programla üyeliği kesinleştirildi. Diyalog için dile getirilen “da” sözleri, bundan sonra projeler halinde daha da genişleyecek. Uzun bir süredir Avrasya aydınının gündeminde olan Fethullah Gülen, geçen sayımızın dosya ve kapak konusuydu. Platforma üye ülkelerden gelen talepler, dergimizin geçen sayısının tanıtımını sağladı. Azerbaycan, Belarus, Gürcistan, Kazakistan, Kırgızistan, Rusya ve Ukrayna’da yapılan bu tanıtım toplantılarında gerek dergimize ve gerekse platforma duyulan ihtiyaç Milli Komitelerimizce bir kez daha dile getirildi. Sayımızda yer verdiğimiz Türkmenistan’la ilgili özel dosyayı ve Ukraynalı yazarımız Vitaliy Panok’un kaleme aldığı “değerlerimiz”i beğeniyle okuyacaksınız. Bir sonraki sayıda buluşmak ümidiyle… ■


Платформа Диалог Евразия Diyalog Avrasya Platformu

Ежеквартальный международный культурно-интеллектуальный журнал Üç aylık uluslararası düşünce ve kültür dergisi

Председатель Başkan Нурлан Оразалин Nurlan Orazalin Сопредседатель Eşbaşkan Харун Токак Harun Tokak Генеральный секретарь Genel Sekreter Исмаил Тас İsmail Tas

Лето , 29 номер Yaz , Sayı: 29

Редколлегия Yayın Kurulu

Диалог начинается с «да». Diyalog ‘evet’le başlar. Журнал «ДА» – издание Платформы Диалог Евразия DA dergisi bir Diyalog Avrasya Platformu yayınıdır.

Yaygın Süreli Yayın / T. C. Kültür Bakanlığı Sertifika No:

Учредители İmtiyaz Sahibi В Турции: от имени АО «Фон Да Ажанс Хизм. Сан. ве Тидж.» Эркам Туфан Айтав. В РФ: НО «Фонд содействия развитию Центра восточной литературы Российской государственной библиотеки» Fon Da Ajans Hizm. San ve Tic. AŞ. adına Erkam Tufan Aytav

Азербайджан Azerbaycan Низами Джафаров Nizami Caferov Иса Хабиббейли İsa Habipbeyli Мустафа Саатчи Mustafa Saatçi Сулейман Окумуш Süleyman Okumuş Беларусь Belarus Ихсан Дилекчи İhsan Dilekçi

Генеральный координатор и ответственный редактор Genel Koordinatör ve Sorumlu Yazı İşleri Müdürü: Дженгиз Шимшек Cengiz Şimşek Редакторы русских текстов Rusça Redaktörleri: Александр Полещук Aleksandr Poleşuk Марина Меланьина Marina Melanina

Грузия Gürcistan Гиули Аласания Giuli Alasania Тамаз Гамкрелидзе Tamaz Gamkrelidze Нона Гамбашидзе Nona Gambaşidze Ясин Аслан Yasin Aslan

Редакторы отделов Alan Editörleri: Политика Siyaset Bilimi: Бушра Эрсанлы Büşra Ersanlı Cоциология Sosyoloji: Умит Мерич Ümit Meriç Kультура Kültür: Джемаль Ушак Cemal Uşak Экономика Ekonomi: Кадир Дикбаш Kadir Dikbaş

Казахстан Kazakistan Кансеит Абдезули Kanseyit Abdezulı Олжас Сулейменов Olcas Süleymenov

При участии Katkıda Bulunanlar: Гулназ Зарлыкова Gülnaz Zarlıkova Наталья Абельская Natalya Abelskaya Ольга Онар Olga Onar Сакина Айвазова Sakina Ayvazova Мустафа Алтуг Mustafa Altuğ

Кыргызстан Kırgızistan К. Молдокасымов K. Moldokasımov Мустафа Башкурт Mustafa Başkurt

Консультативный совет Danışma Kurulu: АНАР ANAR (Азербайджан Azerbaycan) Абиш Кекильбаев Abiş Kekilbayev Гарифулла Есим Garifulla Esim Мухтар Шаханов Muhtar Şahanov (Казахстан Kazakistan) Асан Ормушев Asan Ormuşev (Кыргызстан Kırgızistan) Ростислав Рыбаков Rostislav Rıbakov (Российская Федерация Rusya Federasyonu) Халиль Иналджик Halil İnalcık Кемаль Карпат Kemal Karpat Ильбер Ортайлы İlber Ortaylı Халит Рефиг Halit Refiğ Мете Тунчай Mete Tunçay (Турция Türkiye) Ответственность за статьи, опубликованные в журнале, несут авторы. Yazıların sorumluluğu yazarlarına aittir, dergiyi bağlamaz.

Координатор журнала в РФ Rusya Federasyonu Koordinatörü: Али Сами Йылдырым Ali Sami Yıldırım Координатор журнала в Казахстане Kazakistan Koordinatörü: Салих Акчай Salik Akçay Координатор журнала в Анкаре Ankara Koordinatörü: Фарук Эрбильгин Faruk Erbilgin Управ. информационным отделом İstihbarat ve Haber Bölüm Şefi: Салих Яйладжы Salih Yaylacı Дизайн Görsel Tasarım: Мурат Аджар Murat Acar (VividGraf 65 15) Отдел маркетинга Abone, Reklam ve Dağıtım: Шабен Гюль Şaben Gül ([email protected]) Адрес Yönetim Yeri, İmtiyaz Sahibi ve Sorumlu Müdür Adresi: Cumhuriyet Cad. No: /4 Harbiye-İstanbul/Türkiye Тел Tel: +90 () 17 51 Факс Faks: +90 () 82 34 Baskı: Renk Matbaası / Davutpaşa - İstanbul Tel: +90 () 11 27 Представительства Temsilcilikler: Турция Türkiye +90 () 17 51 Азербайджан Azerbaycan ([email protected]) + (12) 46 40 Беларусь Belarus ([email protected]) + (17) Грузия Gürcistan ([email protected]) + (32) 93 43 76 Казахстан Kazakistan ([email protected]) +7 () 31 60 Кыргызстан Kırgızistan ([email protected]) + () 59 65 30 Молдова Moldova ([email protected]) + (79) 76 70 83 Монголия Moğolistan ([email protected]) +34 29 66 32 54 63 Нахчеван Nahçıvan ([email protected]) + 12 02 17 Российская Федерация Rusya Federasyonu ([email protected]) +7 () 13 83 Татарстан Tataristan ([email protected]) +7 () 18 47 Таджикистан Tacikistan ([email protected]) + () 24 91 83 Туркменистан Türkmenistan ([email protected]) +99 () 41 14 Украина Ukrayna ([email protected]) +38 () 66 53 Türkiye’de fiyatı: YTL. KKTC’de fiyatı: YTL. Yıllık abone bedeli: 28 YTL. Öğrenciler için: 25 YTL. Avrupa: 30 EURO ABD: 35 USD Abone hesap numaraları: Asya Katılım Bankası A.Ş. Taksim Şubesi, YTL: USD: EURO: Posta çeki no: Подписной индекс: Каталог Пресса России Журнал «ДА» зарегистрирован в Министерстве по делам печати, телерадиовещания и средств массовых коммуникаций Российской Федерации Свидетельство о регистрации: ПИ İ от В России и странах СНГ цена договорная Журнал «ДА» зарегистрирован в Министерстве культуры, информации и спорта Республики Казахстан. Свидетельство о регистрации: Ж

seafoodplus.info • [email protected]

Монголия Moğolistan Цедендорж Дашдондов Ts. Daşdandov Молдова Moldova Мехмет Зор Кая Mehmet Zor Kaya Борис Мариaн Boris Marian Российская Федерация Rusya Federasyonu Михаил Мейер Mihail Meyer Леонид Сюкияйнен Leonid Sükiyainen Татьяна Филиппова Tatyana Filippova Александр Ручкин Aleksandr Ruçkin Евгений Дугин Yevgeniy Dugin Дамир Исхаков Damir İshakov Разиль Валеев Razil Valeyev Расим Хуснутдинов Rasim Husnutdinov Борис Клементьев Boris Klementyev Сельман Гюлен Selman Gülen Таджикистан Tacikistan Мехмон Бахти Mehmon Bahti Мумин Каноат Mumin Kanoat Эмсал Коч Emsal Koç Турция Türkiye Мехмет Алтан Mehmet Altan Токтамыш Атеш Toktamış Ateş Бешир Айвазоглу Beşir Ayvazoğlu Ниязи Октем Niyazi Öktem Авни Озгурель Avni Özgürel Мехмет Сарай Mehmet Saray Эдибе Созен Edibe Sözen Туркмениcтан Türkmenistan Джемиль Йылдыз Cemil Yıldız Украина Ukrayna Владимир Сергейчук Vladimir Sergeyçuk Исмаил Керимов İsmail Kerimov Гокхан Демир Gökhan Demir Алексей Чебукин Aleksey Çebukin Иван Драч İvan Draç Богдан Андрусышин Bogdan Andrusışin


содержание ГЛАВНАЯ ТЕМА DOSYA Айтматов: лицо литературы нашего времени Aytmatov: Çağımızın edebi yüzü

48 Путеводный свет Фетхуллаха Гюлена Gülen’in yol gösteren ışığı Владимир Авдеев Vladimir Avdeyev

10 Прощай, Чингиз-ага! Elveda üstad Анар / Anar 14 Папочка! Мы не смогли проводить тебя из нашего дома Babacığım! Seni evimizden uğurlayamadık Харун Токак / Harun Tokak 20 Айтматовский подход / Aytmatov yaklaşımı Эвелина Боровецкая / Evelina Borovetskaya 21 Лицо друга / Dostun yüzü Мумин Каноат / Mumin Kanoat 26 Он всегда был желанным гостем Her zaman beklenen misafir oldu Фоат Галимуллин / Fuat Galimullin

54 Ректор Московского государственного университета Виктор Садовничий:

От старосты курса – до ректора Moskova Devlet Üniversitesi Rektörü Viktor Sadovniçiy

Sınıf temsilciliğinden rektörlüğe Беседовал: Али Сами Йылдырым Konuşan: Ali Sami Yıldırım

27 Песня друзей / Dostların şarkısı Мусагит Хабибуллин / Musagit Habibullin 28 Представитель барокко в Азии Barok’un Asya’daki temsilcisi Иван Драч / İvan Draç 30 Айтматов и мировая метаморфоза Aytmatov ve dünya metamorfozu Гарифулла Есим / Garifulla Esim 35 Чингиз Айтматов и национальные литературы Cengiz Aytmatov ve milli edebiyatlar А.С. Ормушев / A. S. Ormuşev 40 Вселенная Айтматова / Aytmatov’un dünyası Тулеген Мамеев / Tulegen Mameyev 42 Айтматов и тюркский мир / Aytmatov ve Türk dünyası Омер Фарук Сёзджю / Ömer Faruk Sözcü

62 Насколько дóроги наши ценности? Değerlerimiz ne kadar değerli? Виталий Панок Vitaliy G. Panok


içindekiler СПЕЦИАЛЬНАЯ ТЕМА ÖZEL DOSYA

87 Туркменистан возрождается с Бердымухамедовым Türkmenistan Berdimuhamedov’la yeniden doğdu Джемиль Йылдыз Cemil Yıldız

66 Агрессия и насилие должны уступить место праву и справедливости Saldırganlık ve şiddetin yerini hukuk ve adalet almalıdır Леонид Сюкияйнен Leonid Sukiyainen

81 Быть сказителем «Манаса» – это дар свыше Manasçılık Allah vergisidir Абдыкерим Муратов Abdıkerim Muratov

Новые встречи: диалоги в Баку Yeni Buluşmalar: DA Bakü’de Владимир Авдеев Vladimir Avdeyev

Беларусь сказала диалогу «ДА» Belarus diyaloğa “Da!” dedi 98 УНИВЕРСИАДА Казань соберет студентов со всего мира UNIVERSIADE Dünya gençleri Kazan’da buluşuyor Беседовал: Аскар Гатин Александрович Konuşan: Askar Gatin Aleksandroviç

73 Нужен ли в Турции русский язык? Türkiye’de Rus diline ihtiyaç var mı? Учгюль Севинч, В.Г. Будай Sevinç Üçgül, V.G. Buğday

Спустя лет отношения между Украиной и Турцией стали еще динамичнее Ukrayna-Türkiye ilişkileri yılında daha dinamik

Мы воссоздаем разрушенный мир Dünyayı yeniden inşa ediyoruz Сергей Трахимёнок Sergey Trahimyonok



Айтматов Лицо литературы нашего времени

Aytmatov

Çağımızın edebi yüzü


главная тема

айтматов: лицо литературы нашего времени

Прощай, Чингиз-ага! Elveda üstad

Анар Председатель Союза писателей Азербайджана.

Anar Azerbaycan Yazarlar Birliği Başkanı.

«Медленно покидаем этот мир…»

“Dünyayı yavaş yavaş terk ediyoruz”

Невозможно поверить, что я больше не встречусь с Чингизом-ага, не буду с ним общаться, не буду беседовать с ним на самые разные темы в Москве или Бишкеке, Анкаре или Стамбуле.

Üstad Aytmatov’la bir daha muhabbet edemeyeceğime, çeşitli mevzular etrafında Bakü’de, Ankara’da, İstanbul’da, Moskova’da ve Bişkek’te bir araya gelerek müzakereler yapamayacağıma inanmak bana ağır geliyor.


dosya

aytmatov: çağımızın edebi yüzü

В

еликий писатель современности, великий сын киргизского народа и всего тюркского мира, друг Азербайджана, как он сам писал в предисловии к моей книге, мой старший брат Чингиз Айтматов покинул этот мир. Недавно ушла в вечность Римма Казакова. Другой великий поэт писал о «листопаде моего поколения». Невозможно поверить, что я больше не встречусь с Чингизом-ага, не буду с ним общаться, не буду беседовать с ним на самые разные темы в Москве или Бишкеке, Анкаре или Стамбуле. Всего несколько месяцев назад он был гостем в нашем городе. Президент Ильхам Алиев наградил его высшим орденом Азербайджана. В связи с ремонтом в Союзе писателей мы отметили его восьмидесятилетний юбилей в Центре Ататюрка. Чингиз Торекулович был в бодром состоянии: энергичен, готовился к юбилейным мероприятиям во многих странах и городах и, конечно же, на своей родной земле. Этот год был объявлен годом Чингиза Айтматова. Он покинул нас в середине этого года. Другую часть этого года, а также выпавшие на нашу долю будущие года и десятилетия мы будем жить уже без него. Легкомысленные или просто злобные люди были готовы плохо отзываться о писателях советской эпохи, получавших премии, почетные имена, привилегии от советской власти. Но они забывают, что ни одно официальное обещание и привилегии не смогли нисколько повлиять на творческую непреклонность настоящего мастера. Чингиз Айтматов в своих произведениях был одним из самых отважных и принципиальных мастеров. Может быть, в будущем появятся другие писатели такого же значения, может быть, даже большего, но никто в памяти нашего поколения не займет место seafoodplus.infoова. Когда мы только начинали литературную деятельность, он был уже живой легендой. Читая произведения «Прощай, Гульсары!», «Белый пароход», «И дольше века длится день», мы восхищаемся не только силой литературного выражения, но и несравненной отвагой автора. У советской власти хватало ума не превращать в диссидентов таких русских писателей как seafoodplus.info, seafoodplus.infoев, seafoodplus.infoин, seafoodplus.infoов, белорусского писателя seafoodplus.info, киргизского писателя seafoodplus.infoова, несмотря на то, что они ни в чем не отставали от изгнанных из Союза, считающихся диссидентами писателей, сокрушительно представлявших советскую действительность, остроту проблем советского существования. Наоборот, награждая самыми высокими наградами и премиями, а также публикуя их произведения, старались доказать всему миру, что seafoodplus.infoов и эти пи-

M

odern dünyanın büyük yazarı, Kırgız halkının ve bütün edebiyat dünyasının görkemli evladı, Azerbaycan’ın samimi dostu, kitabıma yazdığı ön sözde dediği gibi “benim büyük kardeşim”, ağabeyim Cengiz Aytmatov da bu dünyayı terk ederek ebedi istirahat mekanına, ahirete göç etti. Başka bir şair şöyle yazıyordu şiirinin dizelerinde: “Neslimin yaprak dökümü…” İnanmak hala çok zor geliyor. Büyük üstad Cengiz Aytmatov’la bir daha görüşemeyeceğime, muhabbet edemeyeceğime, çeşitli mevzular etrafında Bakü’de, Ankara’da, İstanbul’da, Moskova’da ve dahi Bişkek’te bir araya gelerek müzakereler yapamayacağıma inanmak ağır bana… O ölümünden bir ay önce şehrimizin aziz misafiriydi. Cumhurbaşkanımız İlham Aliyev tarafından Yüksek Devlet Nişanıyla taltif edilmişti. Yazarlar Birliği’nin binasının restorasyonda olması münasebetiyle onun sekseninci yaş gününü Atatürk Merkezi’nde kutlamıştık. O koca çınar dimdik, babayiğit, enerji dolu ve heyecanı ile ayaktaydı. O yıl “Cengiz Aytmatov Yılı” ilan edilmişti. Birçok ülkede ve doğduğu vatanında geniş törenlerle 80 yaşını kutlamaya hazırlanıyordu. O, bizi yılın ortalarında terk ederek ayrıldı aramızdan. Yıllar artık onsuz geçiyor. Bilmiyorum, ömür payımıza düşen nice yılda daha onsuz yaşayacağız? Sübjektif düşünen, kin tutan bazı yazarlar, Sovyet döneminde aldığı mükafatlar, fahri unvanlar ve imtiyazlar sebebiyle onu eleştiriyorlar. Ancak unuttukları bir şey var: Hiç bir mükafat ve imtiyaz gerçek sanatkarın metanetine, dirayetine, cesaretine ve doğruyu yazmasına zerre kadar zarar vermez. Aytmatov bütün eserlerinde bunu en cesur şekilde ortaya koymuş bir sanatkar ve üstaddı.

В середине года Айтматов ушел, покинув нас навсегда. Годы уже идут без него. Не знаю, как мы будем продолжать жить без него в отведенное нам время. Aytmatov, bizi yılın ortalarında terk ederek ayrıldı aramızdan. Yıllar artık onsuz geçiyor. Bilmiyorum, ömür payımıza düşen nice yılda daha onsuz yaşayacağız? Сердечный друг

На каждом заседании ПДЕ, в котором участвовал Чингиз Айтматов, он сидел рядом с Анаром и говорил ему: «Мы – аксакалы Евразии».

Samimi bir dost Cengiz Aytmatov katıldığı DAP'ın her toplantısında ANAR'la yanyana oturur: “Biz Avrasya’nın Aksakallarıyız” derdi..

YAZ • SAYI 29 DA

11


главная тема

айтматов: лицо литературы нашего времени Наш Айтматов

Президент Азербайджана Ильхам Алиев награждает Айтматова высшей государственной наградой.

Hepimizin Aytmatov’u Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev, Aytmatov’u Yüksek Devlet Nişanı’yla taltif etti.

сатели не против советской системы власти. Но ни одна премия, награда не смогла заставить их пойти против своей идеи, творческой природы, гражданского долга – заставить пойти против долга быть свидетелем и летописцем жестокой реальности.

Эта потеря доставляет нам боль. Но мы гордимся тем, что Айтматов известен во всем мире и находится на литературном олимпе. Aytmatov’u kaybetmek yüreğimizi yakıyor. Ama onun dünyaca meşhur bir edebiyat zirvesi olmasıyla da onur duyuyoruz.

12 ДА ЛЕТО • 29 НОМЕР

Объявлялось: «Свобода – это не самовольство!» Правда, разрешенная свобода – это не полная свобода. То же самое можно сказать и о разрешенной отваге. Чингиз Айтматов в годы, когда требовались совсем другие качества, был свободной личностью и свободным мастером. В «эпоху разрешенной отваги» легко быть храбрым, но если это связано с большим риском, то удается намного труднее. Родившийся на родине великого предка Манаса, в долине Талас, в маленьком селении Шекер, сын подвергнутых впоследствии репрессиям родителей, получивший образование зоотехника, Чингиз Айтматов своим врожденным талантом и яркостью личности стал самым публикуемым, читаемым и любимым во всем мире известным писателем. Статью, написанную в честь летия Айтматова, я назвал «Мы тоже им гордимся». Сегодня весь мир оплакивает потерю такого писателя, как Айтматов. Мы тоже пребываем в скорби. Скорбим – однако гордимся, что он был. Потому что он был также и нашим Айтматовым! Прощай, дорогой Чингиз-ага! ■

Bundan sonra belki başka yeni yazarlar yetişecek ve çok önemli konuları yazacaklardır. Ama hiç biri neslimizin hafızasından Cengiz Aytmatov’u silemeyecek ve Onu bulunduğu zirveden indiremeyecektir. Benim dönemimin yazarları daha edebiyata ilk adımını attıklarında Aytmatov yaşayan bir efsaneydi. Biz Elveda Gülsarı, Beyaz Gemi, Gün Olur Asra Bedel eserlerini okurken yalnız sanatsal tasvir gücü karşısında değil, hayatın gerçek problemlerini ortaya koymaktaki cesaretini hayranlıkla ve hayretle yorumlardık. Sovyet iktidarı birçok saçmalıklar ortaya koysa da V. Şuşkin, V. Astafyev, V. Rasputin, seafoodplus.infoov gibi Rus yazarlarla beraber Kırgız yazar C. Aytmatov’u ortadan kaldırmanın kendisine pahalıya mal olacağını biliyordu. Bu yazarlar ortaya koydukları eserlerle Sovyet iktidarının iç yüzünü en keskin biçimde cesaretle ve sarsıntı doğuracak şekilde ortaya koyuyorlardı. Sürgüne gönderilen yazarlardan hiç de geri kalır yanları yoktu. Aksine Aytmatov’u ve diğer yazarları en yüksek taltiflerle ödüllendiriyorlardı. Onların eserlerini yüksek tirajlarla bastırıyor ve halka dağıttırıyorlardı. Bununla bu yazarların sisteme karşı olmadıkları imajını veriyorlardı. Onlara verilen hiç bir ödül ya da imtiyaz onların akidesinden, sanatkarlığından ve halkın sesi soluğu olma yolundan geri koymamıştır.

“Bağımsızlık başıboşluk değildir” diye haykırılıyordu Evet, ama güdümlü bağımsızlık da tam bağımsızlık değildir. Aynen öyle de, güdümlü cesarette cesaret değildir. Cengiz Aytmatov ise tamamen özgür biçimde eserlerini cesaretle yazıyor ve sanatını icra ediyordu. Güdümlü cesaretle eser yazmak kolaydır. Ama şartların en ağır olduğu dönemde, tabir yerindeyse kelle koltukta cesaretle yazmak gerçek sanatkarın işidir. Aytmatov böyle bir sanatkardı. Talas vadisinin şeker köyünde gözlerini dünyaya açan, anne, baba ve akrabaları sürgünden sürgüne gönderilen, Veteriner Fakültesi mezunu, şahsi gayret ve kabiliyetleri ile yeryüzünün her köşesinde tanınan ve eserleri dillerden dillere tercüme edilerek okunan, parlak şahsiyet, dünyaca meşhur büyük sanatkar Cengiz Aytmatov en sevilen yazar olmaya, sevenlerinin gönlünde yaşamaya hak kazanmış bir üstaddır. Onu kaybetmek yüreğimizi yakıyor. Ama onun dünyaca meşhur bir edebiyat zirvesi olmasıyla da onur duyuyoruz. Çünkü O Kırgız’ın, Türkmen’in, Kazak’ın, Azeri’nin, dünyanın; kısaca hepimizin Aytmatov’uydu. ■



главная тема

айтматов: лицо литературы нашего времени

Безымянные сыны

Печаль киргизских детей читается в их глазах.

“Adsız Oğlan”lar Kırgız çocukların hüznü gözlerinden okunuyor.

Папочка!

Мы не смогли проводить тебя из нашего дома

Харун Токак Сопредседатель Платформы Диалог Евразия.

Harun Tokak Diyalog Avrasya Platformu Eşbaşkanı.

Babacığım! Seni evimizden uğurlayamadık


dosya

aytmatov: çağımızın edebi yüzü

В

есна года… Зима отступила из долин и с равнин, удалившись в горы, и готовится сдать свои последние позиции весне. Темные тучи над Азией мало-помалу исчезают, а весна уже изрядно дает о себе знать. Доселе невиданная похоронная процессия в тишине движется к Ата Бейиту. По всем видимым глазу возвышенностям, оврагам, тропинкам и полям прямо к Ата Бейиту тянется человеческий поток. Впереди всей этой многочисленной толпы идет глава Кыргызстана Аскар Акаев, государственные деятели, всемирно известные, как и Чингиз Айтматов, писатели, деятели искусств, журналисты и ученые. Военные машины, везущие саркофаги, движутся в строгом порядке. Всего саркофагов… В саркофагах находится человек, из которых были убиты выстрелом в затылок, а двое – выстрелом в сердце… По общему приказу всех человек одновременно опускают в подготовленные заранее могилы. Ужасающая картина. *** Ноябрь года… Зима полностью победила осень, отвоевав ее последние позиции, и заняла все районы и вершины. Зима победила… В те годы Бабюре еще была маленькой девочкой. Ей было 9 – 10 лет. Ее отец работал сторожем в поселке, где находились принадлежащие государству дома для приезжих в Чон Таше, который сейчас называется Ата Бейит. Здесь они жили в маленьком домике. В Чон Таше была также кирпичная фабрика. В те годы Чон Таш был полон людей, которые зимой приезжали, чтобы кататься на лыжах, а летом – чтобы отдохнуть. Особенно выходные дни превращались в праздник, благодаря детскому шуму и крикам. Бабюре тоже играла с ними аж до самого захода солнца. Дети просто обожали играть в прятки, потому что на кирпичной фабрике было много закоулков, где можно было спрятаться. Бабюре очень любила прятаться в этих закоулках. Зима года была очень холодной и началась очень рано. В начале ноября отец захотел отправить Бабюре вместе с матерью отдохнуть у друзей. Ссылаясь на то, что дом у друзей был маленьким и там проживало обширное семейство, мама не хотела ехать. Тогда отец напомнил ей, что это приказ начальства и что последствия невыполнения приказа окажутся для них неблагоприятными.

1

Baharı… Kış vadilerden, ovalardan dağlara doğru çekilmiş, son mevzileri de bahara teslim etmeye hazırlanmaktadır. Asya’nın üzerindeki siyah bulutlar yavaş yavaş sıyrılmakta, bahar kendisini iyiden iyiye hissettirmektedir. Hiç olmadık kadar uzun bir cenaze konvoyu Atabeyt’e doğru sükun içersinde yol almaktadır. Gözün görebildiği tepelerden, derelerden, patika yollardan, tarlalardan bir insan seli, Atabeyt’e doğru akın etmektedir. Başta Kırgızistan Devlet Başkanı Asker Akayev olmak üzere bütün devlet erkanı, Cengiz Aymatov gibi dünyaca ünlü yazarlar, sanatçılar, gazeteciler, bilim adamları kalabalığın önünde yürümektedirler. Lahitleri taşıyan askeri araçlar bir nizam halinde hareket etmektedir. Tam lahit… Lahitlerin içinde, yüz otuz beşi kafasının arkasından, ikisi kalbinden kurşunlanarak idam edilmiş kişi… Bir emirle kişi, aynı anda önceden açılan kabirlere konulur. Manzara ürperticidir. *** ’in Kasımı… Kış, sonbaharın son kalan neferlerini bile teslim almış, bütün bölgeleri, bütün zirveleri tutmuştur. Zafer kışındır… Babüre, o yıllarda henüz küçük bir kızdır. yaşlarındadır. Babası, bugün adı Atabeyt olarak değiştirilen Contaş’taki devlete ait misafirhanelerin bulunduğu kampüste bekçidir. Burada küçük bir evde kalırlar. Contaş’da bir de kerpiç fabrikası vardır. O yıllarda Contaş, kışın kayak yapmak, yazın da dinlenmek için gelen insanlarla dolar taşardı. Özellikle tatil günleri çocukların şamataları ile bay-

год был годом, когда возросло давление, мучения и ссылки не только в Кыргызстане, но и во всех республиках Советского Союза. yılı sadece Kırgızistan’da değil, tüm Sovyetler Birliği ülkelerinde; baskı, işkence ve sürgünlerin arttığı yıllardı.

Огромное столпотворение

В официальной церемонии проводов Айтматова приняли участие как государственные деятели, так и простые люди.

Mahşeri kalabalık Resmi törenle son yolculuğuna uğurlanan Aytmatov’a hem devlet hem halk sahip çıktı.

YAZ • SAYI 29 DA

15


главная тема

айтматов: лицо литературы нашего времени Сестра Ченгиза Айтматова Роза и её сновья Cengiz Aytmatov’un kız kardeşi Rosa Aytmatova ve oğulları.

Чингиз Айтматов, который в написанных им книгах открыто говорит о своей утрате: «Папочка, я не могу поставить тебе памятник, я даже не знаю, где ты», нашел место захоронения своего отца. Yazdığı kitaplarda adeta açık kayıp ilanı verir gibi “Babacığım! Ben sana bir anıt dikemem, nerede olduğunu bile bilmiyorum” diyen Cengiz Aytmatov babasının yerini bulmuştur.

16 ДА ЛЕТО • 29 НОМЕР

Взяв Бабюре, мама поспешно покинула Чон Таш. год был годом, когда возросло давление, мучения и ссылки не только в Кыргызстане, но и во всех республиках Советского Союза. Газеты, постоянно печатая статьи о том, что «враги народа» остаются безнаказанными, подстрекали руководство на местах к действию. Как и везде, в Кыргызстане тюрьмы были переполнены людьми. Многих людей, любимых народом, заклеймили как «врагов народа» и посадили в тюрьму. Этих людей требовалось устранить. Но где и как можно было их похоронить всех вместе и тайно? Народ не должен был знать это. Мог возникнуть всеобщий бунт. И в голову им пришла кирпичная фабрика, где Бабюре играла в прятки. К тому же, здесь уже была давно выкопана яма достаточно больших размеров. Через некоторое время Бабюре вместе с матерью вернулась с отдыха. Вернувшись, они увидели, что кирпичная фабрика разрушена, а находящаяся рядом глубокая яма заполнена, и над ней имеется небольшой земляной холмик. Отец сказал, чтобы они никому ничего не говорили и ни у кого ничего не спрашивали, иначе их всех тоже убьют. Иногда по ночам отец Бабюре брал в руки Коран, приходил к холмику и читал там. Когда он возвращался домой, то было видно, что он плакал. В лунные ночи Бабюре тайно следила, как ее отец читает Коран.

ram yerine dönerdi. Babüre de onlarla günbatımına kadar doyasıya oynardı. Çocuklar, özellikle saklambaç oynamaya bayılırdı. Çünkü kerpiç fabrikasının saklanmaya müsait köşe bucağı çoktu. Babüre, o köşe bucaklara saklanmayı çok severdi. ’in kışı hem çok soğuk, hem de erken başlamıştır. Kasım başlarında Babüre’nin babası; annesiyle birlikte Babüre’yi bir arkadaşının yanına tatile göndermek ister. Annesi, arkadaşlarının evlerinin dar, çoluk çocuklarının çok olmasını bahane ederek gitmek istemez. Babası, idarecilerin emri olduğunu, emrin yerine getirilmediğinde sonlarının ne olacağını hatırlatır. Annesi, Babüre’yi yanına alarak apar topar Contaş’tan ayrılır. yılı sadece Kırgızistan’da değil, tüm Sovyetler Birliği ülkelerinde; baskı, işkence ve sürgünlerin arttığı yıllardır. Gazeteler, sürekli “halk düşmanları” cezalandırılmıyor diye yayınlar yaparak idarecileri tahrik etmektedir. Her yerde olduğu gibi Kırgızistan’da da hapishaneler insanlarla dolup taşmaktadır. Halkın sevgilisi haline gelmiş nice insanlar “halk düşmanı” yaftasıyla içeri alınmaktadır. Bu insanların ortadan kaldırılması gerekiyordu. Ama topluca ve gizlice nereye-nasıl gömüleceklerdi. Halk fark etmemeliydi. Toplu isyan olabilirdi. Akıllarına, Babüre’nin saklambaç oynadığı kerpiç fabrikası gelir. Üstelik hazır kazılmış büyükçe bir çukur da vardır. Bir müddet sonra Babüre annesiyle tatilden döner. Kerpiç fabrikasının yıkıldığını, yanındaki derin çukurun doldurularak topraktan bir tepecik yapıldığını görürler.


dosya

aytmatov: çağımızın edebi yüzü год… Отец Бабюре готовился отправиться в свой последний путь. Его болезнь усилилась. Позвав к себе дочь, он сказал: «Доченька, эту тайну я до сегодняшнего дня никому не говорил. Об этом знаешь только ты. Под этим небольшим холмиком лежат киргизские ученые, народные лидеры и деятели культуры. Когда придет день, и сменится режим, скажи об этом тем, кто будет иметь должные полномочия, но до тех пор смотри, никому ничего не говори». После этого умер. Когда пришел год, со всех сторон стали слышны радостные весенние крики. Упал железный занавес. Бабюре отправилась к полномочным представителям власти и рассказала им все. Яма была вскрыта. Там нашли останки человек, из которых были убиты выстрелом в затылок, а двое – выстрелом в сердце. В этой яме в Чон Таше был и отец Чингиза Айтматова. Он был одним из двоих, убитых выстрелом в сердце. Чингиз Айтматов, его сестра и брат нашли своего отца, которого искали полвека, в яме на кирпичной фабрике. Чингиз Айтматов, который в написанных им книгах открыто говорит о своей утрате: «Папочка, я не могу поставить тебе памятник, я даже не знаю, где ты», нашел место захоронения своего отца.

Роза Айтматова даже не помнит лица своего отца. Не имея возможности хоть один раз вдоволь назвать его «папой», она обрела своего потерянного отца 53 года спустя, в яме около кирпичной фабрики. Rosa Aytmatova, babasının simasını bile hatırlamaz. Bir kere doya doya “Baba” diyemeden kaybettiği babasını 53 sene sonra bir kerpiç fabrikasının çukurunda sadece kemiklerine kavuşur. Babası, “sakın kimseye bir şey söylemeyin ve kimseye de soru sormayın, yoksa sizi de bizi de öldürürler” der. Babüre’nin babası; bazı geceler eline Kur’an’ı alarak, tepeciğin yanına gider ve Kur’an okurdu. Eve döndüğünde ağladığı belli olurdu. Babüre, mehtaplı gecelerde gizlice babasının Kur’an okuduğunu seyrederdi. Yılı… Babüre’nin babası son yolculuğuna çıkmak üzeredir. Hastalığı iyice artmıştır. Kızını yanına çağırarak; “kızım bu sırrımı bugüne kadar kimselere söylemedim. Bunu bir tek sen biliyorsun. Bu tümseğin altında Kırgızların alimleri, halk önderleri, medeniyet adamları yatıyor. Gün gelir devran değişirse yetkililere bunu söylersin, sakın o güne kadar kimselere bir şey söyleme” diyerek vefat eder.

Слезы матерей

Киргизские матери плакали по Айтматову так, словно потеряли своего собственного сына.

Anaların gözyaşı Kırgız anaları Aytmatov’un ardından öz evladını kaybetmiş gibi gözyaşı döktüler.


главная тема

айтматов: лицо литературы нашего времени

Министр туризма и культуры Турции Эртугрул Гюнай (в центре) и министр культуры и информации Султан Раев посетили могилу Айтматова и возложили венок. Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanı Ertuğrul Günay (ortada) ve Kırgızistan Kültür Bakanı Sultan Rayev Aytmatov’un kabrine çelenk koydular.

Роза Айтматова: «Дорогой папочка, в конце концов, найдя тебя, разве не должны мы были хотя бы проводить тебя? Прости нас за то, что мы не смогли вынести тебя из нашего дома».

18 ДА ЛЕТО • 29 НОМЕР

Мать, которая устала от ожидания, умерла 20 лет назад. Когда отца Чингиза Айтматова забрали из дома, объявив его врагом народа, самому Чингизу Айтматову было лет 8 – 9, а его сестре Розе – всего 5 – 6 месяцев. Сейчас же одному из них уже намного больше шестидесяти, а вторая оставила позади половину столетия. Бумага, на которой было записано решение о расстреле, продырявлена, и на краях отверстия все еще можно увидеть следы крови. Кости были по отдельности положены в саркофаги, и на военных машинах отправлены в Ата Бейит. Государственные деятели, близкие родственники и простые люди, образовавшие многочисленную толпу, следуют за везущими саркофаги военными машинами. Чингиз Айтматов, его сестра и брат, словно горестные монументы, следуют за своим отцом. Они словно неприступная крепость отчаяния. Роза Айтматова даже не помнит лица своего отца. Не имея возможности хоть один раз вдоволь назвать его «папой», она обрела своего потерянного отца 53 года спустя, в яме около кирпичной фабрики. Они приблизились к Ата Бейиту. Ступая по траве, Айтматовы думали о том, что, возможно, ступают по следам своего отца – кто знает, как часто их отец бродил там.

’lı yıllara gelindiğinde; her tarafta baharın çığlıkları duyulmaya başlar. Demirperde yıkılır. Babüre, Kırgız yetkililere gider ve durumu anlatır. Çukur açılır. ’i kafasının arkasından, ikisi de kalbinden kurşunlanmış kişinin kemikleri bulunur. Cengiz Aytmatov’un babası da Contaş’taki bu çukurdan çıkar. Kalbinden kurşunlanan iki kişiden birisidir. Cengiz Aytmatov ve kardeşleri yarım asırdan beri aradıkları babalarına kerpiç fabrikasındaki bu çukurda kavuşurlar. Yazdığı kitaplarda adeta açık kayıp ilanı verir gibi “babacığım ben sana bir anıt dikemem, nerede olduğunu bile bilmiyorum” diyen Cengiz Aytmatov babasının yerini bulmuştur. Beklemekten yorulan anneleri, vefat edeli 20 yıl olmuştur. Halk düşmanı diye babası evlerinden götürüldüğünde Cengiz Aytmatov sekiz-dokuz yaşlarında, kız kardeşi Rosa ise henüz beş altı aylıktır. Şimdi birisi altmış yaşını çoktan geçmiş, diğeri de yarım asrı çoktan geride bırakmıştır. . Babasının cebindeki infaz kararının hulasasının yazılı olduğu kağıt kurşunla delinmiş, deliğin kenarlarından sızan kan izleri hala bellidir. Kemikler, ayrı ayrı lahitlere yerleştirilir ve askeri arabalarla Atabeyt’e doğru yola çıkarılır. Devlet erkanı, yakınları ve halktan oluşan büyük bir kalabalık lahitleri taşıyan askeri araçları takip etmektedir.


dosya

aytmatov: çağımızın edebi yüzü Они начали чувствовать себя просто ужасно. Словно им снится чрезвычайно печальный сон… Перед глазами стоит молодой человек… 34 года… Один выстрел, и свинец вошел в сердце… И их отец упал на землю… «Папочка, дорогой папочка», – слова смешиваются с рыданиями. Момент, когда саркофагов по общему приказу одновременно начали опускать в подготовленные заранее могилы, стал для Айтматовых самым трагичным. Картина просто ужасающая. Они потеряли своего отца, которого искали всю жизнь, в тот же день, что и нашли. Словно Бог обрушил горы, и они остались под ними. Они пережили много страданий, но помнят о том, что люди должны прощать, иначе зло будет продолжаться бесконечно. Роза Айтматова, которая стояла, словно печальная фея воды, в то время как стекающие по ее щекам слезы орошали могилу ее отца, промолвила трясущимися губами: «Дорогой папочка, в конце концов, найдя тебя, разве не должны мы были хотя бы проводить тебя? Прости нас за то, что мы не смогли вынести тебя из нашего дома».■

Участие в церемонии лиц высшего ранга Президент Кыргызстана Курманбек Бакиев почтил память Чингиза Айтматова.

Törene üst düzey katılım Kırgızistan Devlet Başkanı Kurmanbek Bakiyev, Cengiz Aytmatov’u kabri başında andı.

Cengiz Aytmatov ve kardeşleri hüzünden bir abide gibi yürürler babalarının ardından. Kederden erişilmez bir kale gibidirler. Rosa Aytmatova, babasının simasını bile hatırlamaz. Bir kere doya doya baba diyemeden kaybettiği babasının 53 sene sonra bir kerpiç fabrikasının çukurunda sadece kemiklerine kavuşabilir. Atabeyt’e yaklaşmışlardır. Aytmatov’lar, çimenlerin üzerinden geçerken; “belki de babamın ayak izlerine basıyoruz, babamız kim bilir ne kadar dolaştırıldı buralarda” diye düşünürler. Kendilerini çok kötü hissetmeye başlarlar. Çok acılı bir rüyada gibidirler… Gözlerinin önünde bir delikanlı… 34 yaşında… Bir atışla geldi kurşun kalbine saplandı… Ve babaları yere yıkıldı… “Babam… canım babam…” sesleri hıçkırıklara karışır. Yüz otuz yedi lahit, bir emirle aynı anda önceden kazılan kabirlere konulmaya başladığında Aytmatov’ların bittiği andır. Manzara ürperticidir. Bir ömür boyu aradıkları babalarını buldukları gün kaybetmişlerdir. Tanrı Dağları yıkılmış da altında kalmışlardır. Çok acılar çekmişlerdir ama yine de insanın affedici olması gerektiğini, yoksa kötülüklerin sonsuza kadar devam edip gideceğini düşünürler. Hüzünlü bir pınar perisi gibi duran Rosa Aytmatova’nın, yanaklarından süzülen yaşlar babasının toprağını ıslatırken, titreyen dudaklarından; “Canım babacığım seni bu kadar bulmuşken hiç değilse birimizin evinden uğurlamalı değil miydik. Seni evimizden çıkaramadığımız için bizi affet” cümleleri dökülür. ■

Rosa Aytmatova: “Canım babacığım seni bu kadar bulmuşken hiç değilse birimizin evinden uğurlamalı değil miydik. Seni evimizden çıkaramadığımız için bizi affet.”

YAZ • SAYI 29 DA

19


главная тема

айтматов: лицо литературы нашего времени

Как будто Айтматов знал, кроме нашего, еще и другой мир. Поэтому создавалось впечатление, что он больше, весомее – как могучее дерево среди незамысловатых кустарников. Aytmatov, sanki bizim dünyamızdan başka diğer bir dünya daha biliyor ve tanıyordu. Bu yüzdendir ki, hep çalılıkta farkedilmeyen kudretli bir ağaç izlenimi vermiştir.

Айтматовский подход Aytmatov yaklaşımı Эвелина Боровецкая Проф., председатель Отделения аксиологии Российского философского общества.

Evelina Borovetskaya Prof. Dr., Rusya Felsefe Birliği Aksiyoloji Bölümü Başkanı.

20 ДА ЛЕТО • 29 НОМЕР

О

н производил впечатление человека, который знает больше остальных. Как будто он знал, кроме нашего, еще и другой мир. Поэтому создавалось впечатление, что он больше, весомее – как могучее дерево среди незамысловатых кустарников. Вместе с тем, в нем была особая чуткость, которая при общении воспринималась как сопричастность. Как если бы особой расширенной аурой он прикасался к собеседнику бережно, осторожно, ненавязчиво – именно так, как делал в своих произведениях. Своими словами он касался нашего сердца, и проблемы, которые он ставил перед нами,

O

, herkesten fazla bilen bir insan izlenimi bırakıyordu. Sanki bizim dünyamızdan başka diğer bir dünya daha biliyor ve tanıyordu. Bu yüzdendir ki, hep anlaşılmayan karışık bir ağaçlıktaki kudretli bir ağaç izlenimi vermiştir. Bununla beraber onda ayrı bir nezafet vardı ki, bu incelik onunla teşrik-i mesaide olunduğunda ona özgü gibi algısını verirdi. Bu algı, geniş bir aura ile sohbet ettiği kişiye eserlerindeki gibi dikkatli, özenli bir şekilde yaklaştığı zamanlarda olurdu. O sözleri ile kalbimize ulaşmıştır ve önümüze koyduğu problemler ruhumuzu hareket ettirmelidir. Bunlar ahlak konusundaki düşünceler değildir, hayır. Bunlar öğretmen


dosya

aytmatov: çağımızın edebi yüzü должны были подвигнуть на труд наши души. Это были не размышления на тему о нравственности, нет. Это была именно мастерски поставленная Учителем задача духовного труда. Тех усилий сердца, которые приводят к его очищению – через слезы, через покаяние, через чувство единения с Высшим. Это то, что называется катарсисом и является основной целью и предназначением настоящего искусства во все времена. Его загадкой был тот мир, который существовал в нем. Это было не наше обыденное, не будничная суета, но особое бытие, которое выше нас по природе. Такое, которое может быть познаваемо только в меру его открываемости – как и насколько оно само этого пожелает. То, что нельзя получить никак иначе – только свыше. Наверное, это отмеченность Божьим Духом, когда горний мир раскрывается перед человеком своей непостижимостью. Для этого недостаточно одного намерения человека. Высшее открывается к общению только тогда, когда состояние человеческой личности достигает особой готовности, которую это высшее определяет само. Высокие вибрации души развиваются особыми усилиями сердца. И духовное измерение человеческой жизни измеряет тогда подлинное достоинство человека – настоящее, неподдельное, именно то, которое мы видели в Чингизе Айтматове.

«Чингиз! Не убивай никого… Этот мир справедлив» То, что сродни высшему миру, какая-то способность чувствовать его реальность. Это состояние исчерпывающе охарактеризовано в Писании словами «Много званых, но мало избранных». Он именно был таким – избранным из званых, тем, кому открылось. Почему так? И почему именно он? Что особенного было в нем, советском по происхождению человеке, что позволило ему пройти такой путь нравственного восхождения? Какие нравственные задачи ставила перед ним жизнь? С девяти лет – сирота, сын расстрелянного «врага народа». В десять лет – уже на работе. А в четырнадцать – самый старший мужчина в ауле: все остальные ушли на фронт. Ответственность не по годам. За женщин и детей всего аула. За свою семью – старенькую бабушку, сестренку, брата. За скот, без которого в высокогорной Киргизии не выжить. Тяготы и невзгоды возмущали неокрепший дух. Когда украли корову, оставив семью без единственной кормилицы, он хотел убить. Но слова встреченного им в степи старика остановили его. «Не убивай никого Этот мир справедлив», – так сказал старик. И двенадцатилетний Чингиз нашел в себе силы услышать эти слова!!! Именно из них и сформировалось его мировоззрение. Еще долгие годы будет он вспоминать эту встречу и наставление, которое принял как отеческое.

Лицо друга

Е

сли я скажу, что все повести и романы Чингиза Айтматова переведены на таджикский язык и являются самыми востребованными книгами у наших читателей, то просто констатирую факт. Влияние айтматовского творчества на творчество таджикских прозаиков – общеизвестное явление. Мы познакомились в году, и наше знакомство переросло в прекрасную дружбу – в этом тоже нет ничего удивительного, потому что он знал устода Мирзо Турсун-заде раньше и уважал больше, чем меня (Чингиз был первым его заместителем в Комитете солидарности стран Азии и Африки). Мумин Каноат Постоянные встречи на сессиях Верховного Совета СССР, в Комитете по ЛеНародный поэт Таджикистана. нинским и Государственным премиям, на съездах и пленумах Союза писателей и в Комитете солидарности давали возможность увидеть его в разMumin Kanoat ных ситуациях и порой в очень рискованные моменты. К его чести должен Tacikistan Milli Şairi. сказать: никогда не заставал его в состоянии уныния или растерянности. Айтматов всегда был собран, целеустремлен и мудр. Во время застолий, когда собирались наши учителя Мирзо Турсун-заде, Расул Гамзатов, Кайсын Кулиев, Мустай Карим, Камиль Яшен, Берды Кербабаев, Давид Кугультинов, всегда царили мудрость и красноречие. Из молодых обычно присутствовали Олжас Сулейменов, Ануар Алимжанов, я и – очень редко – Чингиз. Иной раз в его отсутствие Расул или Кайсын острили, что Чингиз и в гостинице создает свои шедевры. Он и в самом деле везде и повсюду работал. Иначе он не смог бы создать целую систему в художественной прозе. Если до «Белого парохода» его герои по характеру и психологии были людьми из Средней Азии, то от «Восхождения на Фудзияму» до последних произведений его герои – люди планеты Земля. Талант Айтматова от произведения к произведению растет и совершенствуется. Чингиз Айтматов – самый цельный и завершенный художник Евразии двадцатого века. Он обожал общество образованных, красивых женщин. В году я пригласил Чингиза, Олжаса и Ануара на банкет, организованный в честь интеллектуальных красавиц Таджикистана. Некоторые из них вели себя довольно раскованно. На другой день Чингиз сказал мне: у вас превратное представление о красоте. Одна из вчерашних дам – писаная красавица, но у нее отсутствует гармония внешней и внутренней красоты. Он постоянно искал черты красоты, импульсы добра, истинные и сильные натуры. На последней встрече во Фрунзе и на Иссык-Куле я запомнил его несколько отстранненым. Он говорил мне откровенно: мы с тобой, да еще Олжас, Абдулло, Эркин – аксакалы Средней Азии. Мы сделали все, что могли, для наших народов и сохранения дружбы между ними. Нужно передать эстафету в надежные руки. Об этом мы должны думать и таким образом действовать.

Dostun yüzü

E

ğer Cengiz Aytmatov’un bütün hikaye ve romanlarının Tacikçeye çevrildiğini ve okuyucularımızın en rağbet gösterdiği kitapları olduğunu söylersem, bir olayı tesbit etmiş olurum. Aytmatov’un fikirlerinin Tacik yazarlarına etkisi herkesin bildiği bir olgudur.

yılında tanıştık ve tanışıklığımız mükemmel bir dostluğa dönüştü. Bunda hayret edilecek birşey yok. Zira Aytmatov üstad, Mirzo Tursunzade’yi daha önce tanımıştı ve benden daha fazla hürmet gösteriyordu. Aytmatov, Asya Afrika Üyeleri Dayanışma Komitesi’nde onun birinci yardımcısıydı. SSCB’nin Yüksek Kurulu Lenin ve Devlet Ödülleri Komitesi oturumlarında, Yazarlar Birliği’nin genel oturumlarında, Dayanışma komisyonunda sürekli bir araya gelmeler, onu farklı durumlarda bazen çok riskli anlarda da görme imkanı verdi. Onu hiçbir zaman bezgin veya dalgın görmediğimi, onun adına onurla söylemem gerek. Aytmatov her zaman derli toplu, hedefe yönelmiş ve irfan doluydu. Mirzo Tursunzade, Rasul Hamzatov, Kaysın Kuliev, Mustay Karim, Kamil Yaşen, Berdı Kerbabaev ve David Kugultinov hocalarımız bir masa etrafında toplandıkları zaman, bilgelik ve belağat dolu bir ortam egemen olurdu. Gençlerden Olcas Süleymanov, Anuar Alimjanov, ben ve çok seyrek Aytmatov. Bir defasında Rasul veya Kaysın, “Aytmatov eserlerini otelde de yazabilir” diye latife yapmıştı.

O gerçekten her yerde, her ortamda çalışırdı. Yoksa o edebi nesirde tam teşekküllü sistemi oluşturamazdı. Onun Beyaz Gemi’ye kadarki kahramanları karakter ve psikolojik olarak Orta Asya’dandı, Fuji Yama Dağı’ndan son eserlerine kadar kahramanları dünya genelindendi. Aytmatov’un kabiliyeti eserden esere gelişiyor ve mükemmelleşiyordu. Cengiz Aytmatov Avrasya’nın yirminci yüzyıldaki en katışıksız ve nihai sanatçısıdır. Eğitimli ve güzel kadınların olduğu muhitleri çok severdi. yılında Cengiz’i, Olcas’ı ve Anuar’ı Tacikistan’ın güzel entellektüelleri onuruna düzenlenen şölene davet ettim. Bazıları gayet rahat davrandılar. Ertesi gün Cengiz “sizin ters bir güzellik anlayışınız var. Dünkü hanımlardan biri, ressamın fırçasından çıkmış kadar güzel bir kadın ama iç ve dış güzellik uyumu yoktu kendisinde” demişti. Devamlı güzellik vasıflarını, iyiliğin itici gücünü, gerçek ve güçlü mizacı arar ve toplardı. Frunze (Bişkek)’de ve Issık Göl’deki son buluşmamızda onu bir yana çekilmiş gördüm. Bana şöyle demişti: Biz seninle, Olcas, Abdullo ve Ekin’le Orta Asya’nın aksakallarıyız. Halklarımız ve aralarındaki dostluğu korumak için yapabileceğimiz herşeyi yaptık. Meşaleyi güvenli ellere teslim etmek gerek.” Bunu düşünmeli ve buna göre hareket etmemiz gerek.


айтматов: лицо литературы нашего времени tarafından özellikle ustaca verilmiş ruh emeğinin ödevleridir. Bunlar Yüce ile olan birliktelikle, istiğfarla, gözyaşları ile temizlenmeye yönelen kalp gayretleridir. Katarsis (arınma) denen şey budur ve asıl hedef de budur. Tüm zamanların sanatının asıl görevidir. Onun için asıl bilmece, içindeki diğer dünyadır. Bu bizim gündelik varlığımız değil, günlük siluetimiz değildir, fakat doğamız itibari ile üstün olan özel bir varlıktır. Bu var olma, onun açılması ve çözülmesi ölçüsünde bilinebilecek, bu da onun istediği ölçüde açılacaktır. Yani bunu farklı bir şekilde elde etmek mümkün değildir. Sadece “Yukarı”dan gelecektir. Herhalde, öteki alem tüm kavranılmazlığı ile insanın önüne açıldığında, yukarıdan Tanrı iradesi böyle çizmiştir. Bunun için de insanın sadece niyeti yeterli değildir. Yukarılar, ancak insanın kişisel şahsiyetinin özel bir hazırlığa eriştiği zaman, Yukarı’nın belirlemesiyle, diyaloğa açılmaktadır. Ruhun yüksek titreşimi ise kalbin özel gayretleri ile artmaktadır. Ve işte o zaman, insan hayatının ruhi seviyesi tıpkı Cengiz Aytmatov’da gördüğümüz sahte olmayan yetenekleri ölçmektedir.

“Kimseyi öldürme Bu dünya adaletlidir Cengiz”

Чингиз Айтматов, его отец Торекуль, мать Нагима и брат Ильгиз (). Aytmatov; babası Törekul, annesi Nagima ve kardeşi İlgiz’le ().

Айтматов – сын «врага народа»

Айтматов – с девяти лет – сирота, сын расстрелянного «врага народа». В десять лет – уже на работе. А в четырнадцать – самый старший мужчина в ауле: все остальные ушли на фронт.

Aytmatov: Halk düşmanı(!) bir babanın oğlu Dokuz yaşından itibaren “Halk Düşmanı” sıfatıyla kurşuna dizilen bir babanın oğlu olarak öksüz kalmıştı. On yaşında artık çalışıyordu. On dört yaşında tüm erkeklerin cepheye gitmesinden ötürü köydeki en büyük erkek olarak kalmıştı.

22 ДА ЛЕТО • 29 НОМЕР

Память об отце была для него священна. За нее он боролся в пятьдесят шестом, когда добивался реабилитации отца. И после этого – еще почти пятьдесят лет, до тех пор, пока не нашел его могилу. Его пассионарность была востребована в политике. Думаю, то лучшее, что было в перестройке, принес вовлеченный в нее Чингиз Айтматов. Само словосочетание «перестройка с человеческим лицом» – это Айтматовский подход. Потому что он сам был Человеком. Среди перестроечных реалий он выделял в первую очередь преодоление в стране духовно-нравственного кризиса. Считал очень важным окончательное избавление общества от комплекса страха. В те ставшие уже такими далекими годы он подчеркивал, что в основе общества нового типа должны лежать идеальные, духовные ценности. Что нет другого пути к гармоничному обществу, кроме совершенствования человеческих качеств, максимального напряжения нравственной активности людей. И перестроечная волна энтузиазма миллионов людей, когда вся страна у телеэкранов вбирала в себя энергию Первого съезда народных депутатов так, как засохшая земля после долгой за-

Üst aleme yakın olmak, onun gerçekliğini hissetmenin bir özelliğidir. Bu her şeyi kapsayan hal şu sözlerle eserinde yer alır: “Birçok ismi anılan kişi vardır, fakat seçilenler azdır”. Aytmatov, ismi anılanlar arasında öyle bir seçilen idi. Neden böyle oldu? Neden özellikle O? Onda ne yetenek vardı ki, Sovyet uyruklu bu insana böyle bir ahlaki yücelme yolundan geçme imkanı veriyordu? Hayat onun önüne hangi ahlaki sorunları koymuştu? Dokuz yaşından itibaren “Halk Düşmanı” sıfatıyla kurşuna dizilen bir babanın oğlu olarak öksüz kalmıştı. On yaşında artık çalışıyordu. On dört yaşında tüm erkeklerin cepheye gitmesinden ötürü köydeki en büyük erkek olarak kalmıştı. Yaşına uygun olmayan sorumluluklar Köyün tüm kadın ve çocuklarının sorumluluğu… Ailesinin, yaşlı ninesinin, kız ve erkek kardeşinin sorumluluğu. Kırgız’ın dağlıklarında hayatını idame ettiremeyeceği ineklerin sorumluluğu… Zorluklar ve perişanlıklar dayanıklı olmayan ruhunu hiddetlendirdi. İnekleri çalınıp aile tek beslenme kaynağından mahrum kalınca suçluları öldürmek istemişti. Fakat bozkırda karşılaştığı ihtiyar onu durdurup “Kimseyi öldürme Bu dünya adaletlidir” demişti. Ve on iki yaşındaki Cengiz kendisinde bu sözleri dinleyecek gücü bulmuştur. Tam da bu sözlerle onun dünya görüşü şekillenmiştir. Daha uzun yıllar bu karşılaşmayı ve baba sözü gibi aldığı bu uyarıyı hatırlayacaktır. Babasının anısı onun için kutsaldır. Elli altılı yıllarda onun için mücadele etmiş ve babasının iade-i itibarını sağlamaya çalışmıştır. Bundan sonra geçen nerede ise elli yıl daha, ta ki babasının mezarını bulana kadar.


dosya

aytmatov: çağımızın edebi yüzü сухи вбирает в себя живительную влагу, – это был подвиг в первую очередь Айтматова. Мне кажется даже, что силой своего духа, напряжением воли он метафизически материализовал эту мыслеформу. Народ воспрял, ликовал поначалу, а потом притих, а затем сказал: мы устали. В рабстве мы ели мясо. Пища свободы – манна небесная – скорее для птиц. Хотим плотского! Призывы к нравственному совершенствованию вошли в естественное противоречие с человеческой природой – природой плоти. И так же, как он предрек перестройку, он предсказал и ее крах. Слово «плаха» тоже стало прообразом будущего – в многослойности смыслов каждый может определить свой пласт казненного. Для меня он в том, что на вопрос «Читали ли вы Айтматова?» я ни разу еще не услышала от молодых людей ответа «да». Это значит, что, вместо установленного отсечения крайней плоти, произошло усекновение головы поколения, идущего нам на смену. Поколения наших детей, которых мы зачали во время перестройки, родили в период воодушевления высокими идеалами, растили в невзгоде постчернобыльских лет, вкладывали в них свои – ясно высказанные впервые после семидесяти лет молчания слова… Но похищен наш плод, наш труд, наше продолжение.

Когда падают горы Он был предвестником опасностей новой эпохи – эпохи информациологии. «Манкурт» – слово, которое он ввел в обиход. Кажется, он и словом хотел бороться с бездуховностью, с выхолощенностью сердца, с пустотой, которая заполняется чужими командами – вне нравственного поля, вне мысли, вне вертикальной составляющей жизни. Наверное, понимая, что мир пришел к тому рубежу, когда уже не читают романов со сложными нравственными заданиями, свое последнее послание нам он оставил на корешке книги. «Когда

Siyasetin Aytmatov’daki gibi ihtiraslı ve devrimci ruhlu insanlara ihtiyacı vardı. Sanırım perestroykanın iyi olan tarafı, Cengiz Aytmatov’un buna ilgi duyması olmuştur. “İnsani yüzü ile perestroyka” sözü, bir Aytmatov yaklaşımıdır. Çünkü onun kendisi insandır. Perestroyka gerçekleri arasında onun ilk sırada belirlediği, manevi-ahlaki krizin üstesinden gelmek olmuştur. Toplumu korku kompleksinden kurtarmanın çok önemli olduğunu söylemiştir. Bundan daha uzun yıllar önce altını çizdiği gibi yeni tip toplumun temelinde ideal manevi değerler bulunmalıdır. Başka türlü, barışık bir topluma ulaşmanın yolu yoktur. Bu, sadece insani niteliklerin olgunlaştırılması, insanların ahlaki etkinliğinin azami yükseltilmesi ile mümkün olacaktır. Hatta milyonlarca insanın perestroyka dalgasına olan iştiyakı, bu dönemde insanların kurumuş toprakların kuraklıktan çıkmışçasına suyu çektikleri gibi halk milletvekillerinin ilk toplantısındaki enerjiyi tüm ülke, televizyonlarının başında içine çekmiştir. Bu hareketlenme başta Aytmatov’a aittir. Hatta, bana öyle geliyor ki, Aytmatov ruh gücü ve irade gerilimi ile metafizik olarak bu düşünce şeklini maddileştirmiştir. Halk heyecanlanmış, övünç içerisindeydi fakat sonra ses kesilmişti. Bunun üzerine “biz yorulduk” demiştir. Kölelikte biz et yedik. Özgürlük ekmeği – kudret helvası – her şeyden önce kuşlar içindir. Hayatı istiyorum! Ahlaki olgunlaşma çağrıları insanların tabii fıtratları ile çelişkiye düşmeye başlamıştır. Aynı zamanda o, perestroykayı tahmin ettiği gibi onun parçalanmasını da önceden söylemiştir. “Darağacı” kelimesi de geleceği şekillendirmektedir. Çok katmanlı düşünce sisteminde herkes kendi katledilme katmanını seçebilir. Benim için bu “Aytmatov’u okudunuz mu?” sorusuna gençlerden “evet” cevabı duymayışımdır. Bu demektir ki, var olan bir sünneti yerine getirmek yerine bizim yerimize gelecek nesillerin kafalarının kırpılması söz konusu olmuştur. Perestroyka döneminde gebe kaldığımız bizim neslin

Когда украли корову, оставив семью без единственной кормилицы, Айтматов хотел убить. Но слова встреченного им в степи старика остановили его. «Не убивай никого Этот мир справедлив» İnekleri çalınıp aile tek beslenme kaynağından mahrum kalınca suçluları öldürmek istemişti. Fakat bozkırda karşılaştığı ihtiyar onu durdurup “Kimseyi öldürme Bu dünya adaletlidir” demişti.

Самый лучший писатель ХХ века Yirminci yüzyılın en iyi yazarı

жизнь! С детства читала Айтматова. Ждала каждую его новую книгу. aşırtıcı bir hayat! Çocukluğumdan Aytmatov’u okurum. Onun her yeni kitabını bekУдлядивительная Помню потрясение от «Плахи». Во время горбачевской перестройки, неожиданно Ş lerdim. Dişi Kurdun Rüyaları romanından duyduğum şoku hatırlarım. Gorbaçov peвсех и себя, стала экспертом Комитета по экологии Верховного Совета СССР, restroykası döneminde, herkes için ve kendim için de şaşırtıcı bir şekilde SSCB Yüksek Birпознакомилась с Чингизом Торекуловичем. В году – в двадцатилетие перестройки – опять встретилась с Айтматовым. Успела сказать, что считаю его лучшим писателем ХХ века. Мы договорились, что мой сын Даниил будет писать его портрет. Его уход был таким неожиданным. И таким же неожиданным стало предложение написать для «ДА» свои воспоминания о Чингизе Торекуловиче. Только сейчас осмыслила, что работала над текстом, начиная со дня Полной луны Первого месяца нисана – еврейского Исхода – и до конца субботнего дня перед христианской Пасхой. Так – символами времени и событий – расставляются вехи Пути. Так – вне нас – соединяется то, что кажется нам несоединимым. Но за этим непостижимым всегда стоит человек. Человек как связующий мост – мост между Землей и Небом. В таком ракурсе несущественны наши различия. Значима только суть Божьего творения. Именно то, что выделял в человеке Чингиз Айтматов.

liği Ekoloji Komisyonu uzmanı olmuştum ve Cengiz Aytmatov ile tanışmıştım. yılında –perestroykanın yılında– tekrar Aytmatov ile karşılaştım. Ona kendisinin Yirminci yüzyılın en iyi yazarı olduğunu söyleme fırsatını buldum. Oğlum Danil’le, onun portresini yapması konusunda anlaştık. Onun gidişi öyle beklenmedik oldu ki… Aynı zamanda, Cengiz Aytmatov hakkında hatıralarımı DA dergisine yazmak da bir o kadar beklenmedik oldu. Şimdi fark ettim ki, metin üzerinde çalışmaya ilk Yahudi ‘Nisan’ ayının dolunayında başladım ve Hıristiyan Paskalya’sının öncesindeki son Cumartesi gününe kadar devam ettim. Yolların çizgileri böyle –olay ve zamanın sembolleri ile– çizilmektedir. Evet, bizim bağlantısız olduğunu düşündüklerimiz irademiz dışında bağlanmaktadır. Fakat bu kavranılmaz şeylerin arkasında, daima insan durmaktadır. İnsan bir köprüye benzer. Bu köprü yer ile gök arasındadır. Böyle bir kısa görünüşte, bizim ayrıcalıklarımız farklı değildir. Sadece ilahi kudretin özü önemlidir. Aytmatov, insanda özellikle bunu ortaya koymuştur.


главная тема

айтматов: лицо литературы нашего времени

Трагический контекст романа «Когда падают горы» – это не прощание автора перед уходом из здешней жизни, но прощание всех перед концом земного мира. Dağlar Devrildiğinde romanının trajik içeriği yazarın bu hayattan gidişinden önce veda etmesi değil, dünyanın sonundan önce herkesin vedasıdır.

Опасность века информации

Айтматов был предвестником опасностей эпохи информациологии. «Манкурт» – слово, которое он ввел в обиход.

Bilgi çağı tehlikesi Aytmatov, “bilgi çağı” tehlikesinin habercisi oldu. Mankurt sözcüğünü literatüre o sokmuştur.

24 ДА ЛЕТО • 29 НОМЕР

падают горы (Вечная невеста)» – это слова библейского содержания и сакрального смысла. Означают они конец времен для Земли и новый период жизни для тех, кто сумел соблюсти себя в чистоте духа после того, как завершил свое существование этот испорченный человеком мир. Трагический контекст романа – это не прощание автора перед уходом из здешней жизни, но прощание всех перед концом земного мира. И в недосказанности романа – особенность этой ситуации. Ведь в прощании так много того, что стоит вне слов. И могут ли вообще быть слова перед концом Земли? Ему открылось то, что он передал нам именно недосказанностью текста при абсолютной четкости названия. Глубокие потрясения и тяжкие утраты свойственны нашей эпохе. Не прекращаются войны и конфликты, мир переполнен бесчисленными проявлениями зла. Нет взаимного доверия между людьми, падает авторитет родителей, учителей, правительств, принижается личное достоинство человека, забываются традиции и теряется уважение к жизни. Утрачены традиционные представления об истине, добре и красоте, морально-этических нормах. Высшее вытесняется из всех областей общественной жизни, включая экономику, политику, образование и искусство. Одновременно рождается пренебрежительное отношение к религиозным ценностям. Представления о ценностях, лишенные религиозной основы, неизбежно деградируют. Столкновение религий и науки само по себе ускоряет процесс разрушения ценностей – при наличии расхождений во взглядах люди неизбежно начинают рассматривать эти ценности как относительные понятия. В глазах современного человека традиционные религиозные добродетели утратили силу убеждения. Их вытеснила повсеместная похоть, в которой уже нет места ни интимному, ни сакральному. Последний роман Чингиза Айтматова говорит и об этом крушении внутренней вселенной человека. Размышления Чингиза Айтматова в области аксиологии – теориии ценностей как смыслообра-

çocuklarını, yüksek ideallerin ilhamı altında doğurduk. Çernobil yıllarının felaketi ertesinde büyüttük, onlara yetmiş yıldan sonraki açıkça öğretilen sözlerin susmasını içlerine yerleştirdik Fakat bizim özümüz, emeğimiz, devamımız çalındı.

Dağlar Devrildiğinde Aytmatov, yeniçağın “bilgi çağı” tehlikesinin habercisi oldu. Mankurt sözcüğünü literatüre o sokmuştur. Sanırım o sözle ruhsuzlukla, kalp fakirleşmesiyle, ahlaki sınırların dışında, fikirlerin dışında, hayatı oluşturan dikey yabancı komutlarla dolan boşluklarla mücadele etmek istemiştir. Belki de dünyanın öyle bir hal almasındandır ki, artık insanlar karmaşık ahlaki görevleri anlatan romanları okumamaktadır. Aytmatov son mesajını bize kitap kapağının üzerinde bırakmıştır. Dağlar Devrildiğinde (Ebedi Nişanlı) bu sözler İncil’den alınmıştır ve kutsal manalar içermektedir. Bu yerküre için sonun geldiğini ve hayatının bu yeni döneminde insanın varlığını bozulmuş dünyada nasıl bitirdiğini, sonra ruh temizliğini nasıl gözettiğini ifade etmektedir. Romanın trajik içeriği yazarın bu hayattan gidişinden önce veda etmesi değil, dünyanın sonundan önce herkesin vedasıdır. Ve bu durumun özelliği romanın söylenmeyen kısmındadır. Vedalarda, sözlerin dışında kalan birçok şey vardır. Ayrıca dünyanın sonunun öncesinde söz söylenebilir mi hiç? Aytmatov’un, roman isminin açıklığı ve metnin söylenmeyen kısmında bize iletmeye çalıştığı mesaj, ona açılan o muamma idi. Bizim asrımız derin şoklar ve ağır kayıpların dönemi olmuştur. Savaşlar ve çatışmalar bitmek bilmemektedir, dünya sayısız kötülükler ile dolmuştur. İnsanlar arasında karşılıklı sevgi kalmamış, hükümetlerin, öğretmenlerin, ebeveynlerin otoriteleri azalmış, insanların kişisel özellikleri düşmüş, gelenekler unutulmuş ve hayata karşı saygı kaybolmuştur. Doğruluk, iyilik, güzellik ve etik-moral değerler hakkındaki geleneksel yaklaşımlar kaybedilmiştir. Toplumsal hayatın tüm alanlarında ekonomi, siyaset, eğitim ve sanatı kapsayaraktan yukarıya konulma gerçekleşmektedir. Aynı zamanda dini değerlere karşı bir ihmal doğmaktadır. Dini temelden arındırılmış değerler hakkındaki yaklaşımlar kaçınılmaz olarak gerilemektedir. Din ve bilimin çatışması, değerlerin kendi kendine yıkılma sürecini hızlandırmaktadır. Görüşlerdeki farklılıkların var oluşu ile insanlar kaçınılmaz olarak bu değerlerin kişiye göre değişen değerler olduğunu düşünmektedir. Toplumda doğan görüş ayrılıkları, arkasından bu değerleri göreceli kavramlar haline getirmiştir. Modern insanın gözünde geleneksel dindar hayır sahipleri ikna gücünü yitirmişlerdir. Onları yerinden eden, kutsallık ve mahremlik bile barındıramayan genel arzuları olmuştur. Cengiz Aytmatov’un son romanı insanlığın içindeki bu yıkılışı da anlatmaktadır. Айтматов с дочерью Ширин (). Aytmatov kızı Şirin’le ().


dosya

aytmatov: çağımızın edebi yüzü «Перестройка с человеческим лицом»

Его пассионарность была востребована в политике. Думаю, то лучшее, что было в перестройке, принес вовлеченный в нее Чингиз Айтматов. Само словосочетание «перестройка с человеческим лицом» – это Айтматовский подход.

Perestroyka’nın insani yüzü Siyasetin Aytmatov’daki gibi ihtiraslı ve devrimci ruhlu insanlara ihtiyacı vardı. Sanırım Perestroyka’nın iyi olan tarafı, Cengiz Aytmatov’un buna ilgi duyması olmuştur. “İnsani yüzü ile perestroyka” sözü, bir Aytmatov yaklaşımıdır.

зующих оснований человеческого бытия – всегда присутствовали в его произведениях. В стенах Национальной Академии наук Киргизской Республики он отстаивал необходимость выделения предметной проблематики аксиологии как самостоятельной науки. То, что общечеловеческие проблемы он формулировал средствами образно-интуитивного творчества, религиозно-мифологического знания, только подчеркивает значимость писателя для всего человечества как мыслителя. Каждое яркое создание Чингиза Айтматова, по мнению академика Турара Койчуева, построено на накале высоких страстей – столкновении добра и зла, радости и трагедии, любви и измены, долга и предательства, справедливости и ее отсутствия, правды и лжи, честности и обмана – ставя перед читателями вечный гамлетовский вопрос: «Быть или не быть?» Академик Николай Дыров высказывает созвучную мысль: «Творчество Айтматова, как и творчество Шекспира, обладает удивительной особенностью: необходимость его для цивилизации с каждым годом будет становиться все больше – для восстановления понятий ценностных категорий, которые утрачивает современная цивилизация, теряя при этом свою духовную и культурную значимость. Востребованность его произведений фактически становится одним из условий выживания цивилизации в тех нравственных категориях, которые, как чистый родник, даны нам от Господа и лежат в основе общения человека с Богом». ■

Cengiz Aytmatov’un aksiyoloji1 alanı çerçevesindeki düşünceleri onun eserlerinde daima yer almıştır. Kırgız Cumhuriyeti Milli Bilimler Akademisi içerisinde daima mantığın aksiyolojinin sorunsallarını ayrı bir bilim dalı gibi belirlenmesini savunmuştur. Aytmatov’un genel insani problemleri yaratıcı-sezgisel sanat ve dini-mitolojik bilgi ile şekillendirmesi, tüm insanlık için bir düşünür olarak önemini vurgulamaktadır. Akademisyen Turara Koyçuyeva’ya göre, Aytmatov’un her çarpıcı eseri, aşırı arzuların parlaklığı çerçevesinde şekillenmiştir. İyilik ve kötülüğün çatışması, sevinç ve trajedi, aşk ve aldatma, vefa ve ihanet, adalet ve adaletin yokluğu, gerçek ve yalan, dürüstlük ve kandırma duygularını okuyucunun önüne koyarak Hamlet’in o ezeli “Olmak ya da olmamak” sorunsalını sormaktadır. Akademisyen Nikolay Dırov şu fikirleri dile getirmektedir: “Aytmatov’un sanatı, Shakspeare’de olduğu gibi, şaşırtıcı bir özelliğe sahiptir: Modern medeniyetin kaybetmeye başladığı ve bu arada da manevi ve kültürel önemini de yitirdiği değer kategorilerinin anlaşılması için onun varlığına her yıl daha fazla ihtiyaç duyulacaktır. Onun eserlerine olan talep, fiili olarak medeniyetin değer kategorileri üzerinde ayakta kalabilmesi şartlarından biri haline gelmiştir. Bu değer kategorileri, Tanrı tarafından temiz bir kaynak gibi verilmiş ve Tanrı ile insanın konuşması temelindedir.” ■ 1 Değerbilim: Genel değer teorisi çerçevesinde değerin anlam, özellik, kaynak ve çeşitleri ile değeri belirleyen ölçütleri, değerin birey ve toplum hayatındaki yer ve önemini inceleyen disiplin.

Каждое яркое создание Чингиза Айтматова, по мнению академика Турара Койчуева, построено на накале высоких страстей – столкновении добра и зла. Akademisyen Turara Koyçuyeva’ya göre, Aytmatov’un her çarpıcı eseri, aşırı arzuların parlaklığı çerçevesinde şekillenmiştir. YAZ • SAYI 29 DA

25


главная тема

айтматов: лицо литературы нашего времени

Он всегда был желанным гостем

Ч

ингиз Айтматов, всемирно известный писатель, всегда охотно приезжал в Татарстан. Мы помним один из его первых визитов в составе делегации писателей Киргизии в семидесятые годы для участия в Днях литературы братской среднеазиатской республики. Особенно же мне запомнился его приезд в году в качестве гостя президента Республики Татарстан Минтимера Шаймиева. Он был любезно приглашен вместе с другим не менее знаменитым деятелем литературы Олжасом Сулейменовым. Чингиза Торекуловича сопровождал его младший сын. Мне – в те годы председателю Союза писателей Татарстана – было поручено встречать высоких гостей и сопровождать Фоат Галимуллин их на всех мероприятиях. Чингиз Айтматов познакомил меня Доктор филологических наук, с сыном Ильдаром. Я заметил, что имя Ильдар популярно профессор (Казань). у татар. Оказалось, киргизским братьям тоже нравится это имя. «Красивое привлекает все народы, – заметил АйтмаFuat Galimullin тов. – Ильдар означает человека, имеющего родину, хозяина Prof., Filoloji Bilimler Doktoru (Kazan). своей страны. Не только киргизский народ, но и мой род имеет непосредственное отношение к татарам. Я хотел, чтобы мой сын почувствовал тепло земли далеких предков». Чингиз Айтматов и татарский писатель Рафаэль Мустафин встретились особенно тепло, ибо они многие годы сотрудничали в редколлегии журнала «Дружба народов». Чингиз Торекулович говорил очень просто, но емко, обнаружив глубокое знание всемирного литературного процесса. Он высоко оценил вклад татарского народа в развитие культуры и просвещение тюркских народов. Особо отметил труды татарских ученых Хусаина Фаизханова, Калима Рахматуллина, Мадины Богдановой, Абдулкаюма Мифтахова и других, сделавших многое для изучения великого киргизского эпоса «Манас». В е годы мы часто встречались в Турции и Кыргызстане на мероприятиях, которые проводились в рамках форумов Платформы Диалог Евразия. Визит Чингиза Айтматова летом года в Казань стал его последней командировкой. Программу этой поездки он не смог выполнить: не хватило нескольких дней жизни…

Her zaman beklenen misafir oldu

D

ünyaca ünlü yazar Cengiz Aytmatov Tataristan’a seve seve gelirdi her zaman. Yetmişli yıllarda kardeş Orta Asya ülkesinin edebiyat günlerine katılmak için Kırgızistan yazarlarından oluşan delegasyonuyla yaptığı ilk ziyaretlerinden birini hatırlıyorum. yılında Tataristan Cumhurbaşkanı Mintimir Şaymiev’in misafiri olarak geldiği ziyareti özellikle hatırlıyorum. Diğer ünlü edebiyat adamı Olcas Süleymenov da yüksek düzeyde davet edilenlerdendi. Cengiz Törekuloviç’e küçük oğlu eşlik ediyordu. O zamanlar Tataristan Yazarlar Birliği Başkanı olarak bana bu yüksek misafirleri karşılamak ve bütün etkinliklerde kendilerine refakat etme görevi verilmişti. Cengiz Aytmatov beni oğlu İldar’la tanıştırdı. Ben İldar adının Tatarlar arasında popüler olduğunu belirtmiştim. Meğer Kırgız kardeşlerimiz de bu adı severmiş. Aytmatov, “Güzel olan bütün halkları cezp eder. İldar vatanı olan, ülkesinin sahibi anlamlarına gelir. Sadece Kırgız milletinin değil, benim soyumun da Tatarlarla dolaysız bir bağı var. Oğlum uzak atalarının sıcaklığını hissetsin istedim.” demişti. Cengiz Aytmatov ve Tatar yazar Rafael Mustafin fevkalade bir sıcaklıkla bir araya geldiler çünkü ikili uzun yıllar Drujba Narodov dergisinin yazı işlerinde mesai arkadaşlığı yapmışlardı. Cengiz Törekuloviç sade bir şekilde ama kapsamlıca, dünya edebiyat sürecine derinliğine hakim şekilde konuşuyordu. Tatar milletinin Türk soylu milletlerin kültür ve eğitimine yaptığı katkılara büyük değer verirdi. Özellikle Husain Faizhanov, Kalim Rahmatullin, Madina Bogdanova, Abdulkayum Miftahov ve diğer Tatar bilim adamlarının Kırgızların büyük Manas Destanı’nın araştırılmasındaki büyük gayretlerini zikretti. ’li yıllarda Türkiye’de, Kırgızistan’da Diyalog Avrasya Platformu’nun toplantıları vesilesiyle sık sık bir araya geldik. Cengiz Aytmatov’un yazındaki Tataristan’a gelişi onun son iş gezisi oldu. Bu gezisinin programını tamamlayamadı. Hayatının birkaç günü yetmedi


dosya

aytmatov: çağımızın edebi yüzü

Песня друзей

Dostların şarkısı

Мусагит Хабибуллин

Musagit Habibullin

Народный писатель Татарстана (Казань).

Tataristan Milli Yazarı (Kazan).

В

C

engiz Aytmatov’la zaman ve mekanda kilometre ve onlarca yıllara bölünmüş шкатулке моей памяти сохранились две встречи с Чингизом Айтматовым, разiki buluşma yerleri hafızamın cevahir kutusunda izlerini koruyor. İlki yazarın Kaделенные в пространстве и времени километрами и десятилетиями. Первая случилась при очередном приезде писателя в Казань. Несмотря на то, что тогzan’a gelişlerinden birinde oldu. Tatar yazarlarla bir araya gelememesine rağда он не смог отдельно встретиться с татарскими писателями, после завершения всех men, bütün işleri bittikten sonra Aytmatov’u oteline uğurlamaya gittik. Vakit geç olего дел мы пошли провожать Айтматова в гостиницу. Время было уже позднее, устаmuştu… misafir de, biz de yorulmuştuk. O yine de söylediğine göre sadece Tyan Şan ли и гость, и мы. Тем не менее, он захотел угостить нас чаем, составленным по осоdağlarında yetişen otlardan özel bir reçeteyle hazırlanmış çayından ikram etmek isбому рецепту из трав, растущих, по словам Айтматова, лишь в предгорьях Тянь-Шаня. tedi bize. “Han” (hükümet) otelinde seve seve kaldık. Çay içerken farkına varmadan Тогда мы душевно посидели в нашей «ханской» (правительственной) гостинице. За zaman geçmiş ve sohbetimiz uzayıp gitmişti geç vakte kadar. чаем время летит незаметно, и наша беседа затянулась надолго. Sıcak tartışmalar altında canımız daha sıcak şeyler içmek istedi ve o zaman TatarisПод горячие споры захотелось выпить чего-нибудь погорячее, и тогда Гариф Ахуtan Yazarlar Birliği Başkanı Garif Ahunov çantasından daha sert bir içecek çıkardı. Cenнов, председатель Союза писателей Татарстана, вынул из своего портфеля более giz Aytmatov genişçe gülmüş, ellerini iki yana açarak neşeyle “Tugan (Azizim) Garif, крепкое угощение. Чингиз Айтматов широко улыбнулся и, разведя руками, весело сказал: «Гариф, туган (родной), сам я не пью, но при виде твоего гостинца отчеben içmiyorum fakat senin ikramında içim nedense daha bir neşeli oldu” demişti. “Ama го-то стало весело на душе. Только сначала ты мне спой свою «Песню друзей», – önce ‘Dostların Şarkısı’nı söyle bana” diye eklemişti. “Kardeşim Cengiz ben sanatçı deдобавил он, – говорили, ты хорошо поешь». «Я, брат Чингиз, не артист, – отвечал ğilim” demişti Garif Ahunov “fakat söylemezlik de yapamam. Bu şarkı sadece samiГариф Ахунов, – но и не спеть не смогу. Эта песня мне тем mi dostlar için söylendiği için değerlidir” demişti. и дорога, что поется только истинным друзьям». «Эта песня – для тебя, брат Чингиз, она – тебе», – по- «Хай, мой Бишкек, если б не İçinde gümüş renkli nal sesleri, vuslatın önceden duyulan heyecanı ve kuvvetli dostça sarılışların sevinci ve Kazan’ın дытожил Гариф куплеты, в которых было все: и перестук было тебя!», – он с такой çınlayan davetinin olduğu şarkıların nakaratını “Bu şarkı seсеребряных копыт, и предвкушение встречи, и радость nin için Cengiz kardeşim, sana” diye bitirirdi. “Hey Bişkek’im, крепких дружеских объятий, и звонкий зов Казани «Хай, страстью повторил мой Бишкек, если б не было тебя!», – он с такой страстью sen olmasaydın” son satırları öyle bir tutkuyla tekrarlamıştı последние строки, что повторил последние строки, что Айтматов некоторое вреki, Aytmatov çarpılmış gibi bir süre Ahunov’a bakmış ve sonмя потрясенно смотрел на Ахунова, а затем обнял его в Айтматов некоторое время ra coşkuyla bir an sarılmıştı. пылком порыве. “Elli yaşımda bu şarkıyı niçin söylersin ha!” diye haykırdı. Şarпотрясенно смотрел на «Хай! Что ж ты не спел эту песню на моем пятидесятиkı kıymetli bir vesile olmuş, gece devam etmişti. Misafiriлетии?!» – воскликнул он. Песня стала достойным поводом Ахунова, а затем обнял его mizin ardından kendisi de soloya katılıyor, nakaratları ardı – вечер продолжался. И наш гость теперь уже сам сов пылком порыве. ardına tekrarlıyordu. En son üç kişi sarılarak söylemiştik. Ahuлировал, повторяя куплеты раз за разом. В конце мы стаnov’un şarkısı damarlarında Tatar kanı akan Kırgız yazarın ли петь втроем, обнявшись. Песня Ахунова всерьез поgerçekten hoşuna gitmişti. Bizden şarkının sözlerini kendisine нравилась киргизскому писателю, в жилах которого те“Hey Bişkek’im, sen кла татарская кровь. Он попросил, чтобы мы переписаyazmamızı rica etti. Biz “Kazan” kelimesini “Bişkek” olarak ли ему слова песни. Но когда слово «Казань» мы попыolmasaydın” satırlarını öyle değiştirmeye yeltendiğimizde itiraz etmiş hemen itiraz etтались заменить на «Бишкек», он сразу запротестовал: “gerek yok bırakın kalsın” demişti. Uzun süre ayrılamadık bir tutkuyla tekrarlamıştı ki, miş «Не надо, пусть «Казань» останется!» Мы долго не могbir o bizi, bir biz onu otelin kapısına kadar geçirmiştik ли расстаться: то он нас, то мы его провожали до дверей Aytmatov çarpılmış gibi bir O buluşmadan bu yana çok zaman geçti. Moskova’ya her geгостиницы lişimde Cengiz Aytmatov’la görüşme yolları aradım. Uzun süre Ahunov’a bakmış ve После той встречи утекло много воды. Каждый раз, başaramadım. Ancak bir gün Yazarlar Evi’ne uğradım. приезжая в Москву, я искал встречи с Чингизом Айтмаsonra coşkuyla sarılmıştı. süre Hem ülkede hem Yazarlar Birliği’nde dağılma başlamıştı товым. Долго не удавалось. Но как-то я зашел в Дом лиKapıyı açar açmaz Aytmatov’la burun buruna geldim. Sanтераторов. И в стране, и в Союзе писателей начинался развал Едва открыв дверь, я нос к носу столкнулся с Айki beni bekliyordu, kollarını genişçe açıp beni kucakladı. Hiçтматовым. Он будто только меня и ждал – широко распахнул объятия. Ни о чем bir şey sormadan beni “Grot”a (oranın büfesine böyle derdik) götürdü. не спросив, сразу повел меня в «грот» (буфет тамошний мы так называли). Aşağı indik Grot-Büfe küçük bir yerdi ama mükemmel çay ve kahve verirlerdi her Спустились «Грот» был небольшой, но чай-кофе там всегда подавали отменный. zaman. Cengiz büfedeki kıza bir şeyler fısıldadı ve beni köşedeki bir masaya oturttu. Чингиз что-то шепнул буфетчице и усадил меня за стол в дальнем углу. Сам сел Kendisi karşıma oturdu dirseklerini masaya dayadı “şimdi anlat bakalım kardeşim, oraнапротив, облокотился: «Давай, теперь расскажи, брат, как там мои друзья – Амирdaki arkadaşlarım nasıllar? Amirhan Aga, Sigbat Abı, Arif?” Annesinin sevgili şairi Sigхан-ага, Сигбат-абы, Ариф?» Я ответил, что Сигбат-абы – любимый поэт его матери bat Abı’nın vefat ettiğini söyledim. – уже в мире ином. “Ben de annemi son yolculuğuna uğurladım. Ta o zaman Kazan’dan döndüğüm za«Я ведь тоже маму проводил в последний путь. Уже тогда, когда я вернулся из Каman annem ağır hastaydı. Yine de bana Kazan’ı büyük bir ilgiyle tekrar tekrar sordu. зани, мама была тяжело больна. Тем не менее, она расспрашивала меня о Казани с большим интересом. Я привёз ей пуховый платок. Она этот платок приложиOna tüyden başörtüsü getirmiştim. Başörtüsünü ateşli yanağına koymuş ben de ona ла к горячей щеке, а я ей спел вашу песню, рассказал о том незабываемом вечеsizin şarkıyı söyledim o unutulmaz akşamı anlattım kendisine. Annem dinliyordu belре. Мама слушала, чуть улыбаясь, будто представляла меня среди друзей-татар. li belirsiz gülümseyerek beni sanki Tatar arkadaşların arasında tahayyül ediyordu. İki Через два три часа она умерла… Давай-ка споем опять «Песню друзей»! – «А можüç saat sonra vefat etti “Dostların Şarkısı’nı gel bir daha söyleyelim”. “Burada şarkı но ли здесь распевать?» – «Можно», – сказал великий писатель, не очень-то обsöylenebilir mi?” “Söylenir” dedi büyük yazar gelenlere çok da aldırış etmeden. ращая внимание на посетителей. Etrafta ruhun taşkınlıklarından anlayan yazar milleti oturuyordu. Cengiz sessizce şarВокруг сидели писатели – народ, понимающий толк в духовных порывах. Чингиз kımızı söylemeye başladı, sözü ben aldım. İnsanlar önce çaydan çakırkeyif olduğumuzu тихонечко запел нашу песню, я подхватил. Люди сначала, решив, что мы захмеsandılar sonra bize doğru seğirttiler. Hatta biri “bana da öğretin Cengiz Törekuloviç” лели от чая, заулыбались, а потом потянулись к нам. Один и вовсе пристал: «Науdiye tutturdu. Cengiz bana kurnazca göz kırpıp “eğer Dostların Şarkısı’nı öğrenmek isчите меня тоже, Чингиз Торекулович!» Чингиз, хитро подмигнув мне, ответил: «Если хочешь выучить «Песню друзей», почаще бывай в родной Казани». tiyorsan öz kent Kazan’a daha sık git” dedi.

YAZ • SAYI 29 DA

27


главная тема Представитель барокко в Азии Barok’un Asya’daki temsilcisi айтматов: лицо литературы нашего времени

Ч

C

ингиз Айтматов принадлежит к самым крупным явлениям мировой литературы на переломе тысячелетий. В основном, конечно, он состоялся еще в советский период. То, что он писал и на киргизском, и на русском языках, обеспечило ему возможность широкого контакта с русскоязычной аудиторией. Публикации его романов в московских журналах сразу делали их достоянием тех, до кого невозможно было и мечтать дотянуться совершеннейшим созданиям киргизского духа в оригинале. Чингиз Айтматов выдвинулся в ряд самых любимых и читаемых авторов – от Шолохова и Леонова до Авижюса и Друцэ, Гончара и Быкова. Журнал «Новый мир» с очередным романом киргизского автора сразу же становился раритетом – очередь нетерпеливых читателей сопровождала всесоюзную славу Я собирал в особую папочку рецензии о Чингизе из разных газет – от «Известий» до «Литгазеты» и «ЛитРоссии». Задумываясь над поворотами айтматовских сюжетов, я слышал скрип восточных повозок, ржание коней и рев верблюдов – я видел всадников в лисьих малахаях и всадниц в засаленных парчах и бархатах, в озорных шапочках, украшенных птичьим пером… В году я получил Государственную премию СССР вместе с Чингизом Айтматовым – предмет моей гордости. Мы познакомились с ним задолго

engiz Aytmatov milenyumların dönemeçlerindeki dünya edebiyatının en büyük zuhurlarından biridir. Esasında o daha Sovyetler zamanında ortaya çıkmıştı. Onun hem Rusça hem de Kırgızca yazması ona Rus dilli okuyucularla geniş bir temas kurma imkanı verdi. Onun Moskova dergilerinde romanlarının yayınlanması mükemmel bir şekilde yaratılmış Kırgız ruhuna ulaşma imkanını hayal bile edemeyenlere orijinalinde ulaşılır kıldı. Cengiz Aytmatov, Şolohov’dan Leonov’a, Avijos’tan Drutse’ye, Gonçar’dan Bıkov’a en sevilen ve okunan yazarlar arasında öne çıktı. Novıy Mir dergisi Kırgız yazarın son romanını yayınlamasıyla hemen nadirattan olurdu, sabırsız okuyucuların oluşturduğu sıra bütün Sovyetlerde onun şöhretine eşlik ederdi İzvestia’dan Litgazeta1 ve Litrossi’ye2 Cengiz hakkında çeşitli gazetelerde çıkan tahlil yazıları topladığım özel bir dosya tutardım. Aytmatov’un konularının değişimi üzerine düşünürken Doğu arabalarının gıcırtılarını, atların kişnemelerini ve develerin böğürtülerini duyardım. Tilki kürkünden kalpaklı, yağlı simli kumaş ve kadife giyinmiş, kuş tüyleriyle süslenmiş şapkalı süvariler görürdüm yılında SSCB devlet ödülünü Cengiz Aytmatov’la beraber almıştık. Benim için bir onur vesilesidir. Biz ondan çok daha önce tanıştık. Aytmaov, Kaysın Kuliyev, David Kugultinov, Mikola Bajan ve Oles Gonçar dostlarımla arkadaştı. Cengiz Aytmatov tebessümle yakalar, Ukrayna’da pastırma yazının uçuşan iplerini Buralara uğrayan atalarının bıraktığı Atların ağızlarındaki beyaz köpük gibi.

«Ты меня подводишь к Гоголю, Иван?!» – «Абсолютно верно, Чингиз. А ты и есть представитель Николая Гоголя, Михаила Булгакова и Габриэля Гарсиа Маркеса на Востоке» – «В хороший ряд ты меня ставишь, Иван, трудно отказаться»

Benim kendisine ithaf ettiğim bu küçük şiiri okuyunca gülümsedi ve sonsuza değin “İvan, bu çok basit! Sadece çetrefil şeyleri yazmak lazım. Sen ise basitleri karmaşık yazıyorsun” diye kafama mıhlamıştı. Bir süre bana bakmıştı. Acaba onun bu delikanlıca ironisine tahammül edebilecek miydim? Her şeyin yolunda olduğuna kanaat getirmiş ve o an tuzak kurma sırası bana gelmişti. “Cengiz, peki sen sosyalist realizmin temsilcisi olmadığını biliyor musun?” diye sorduğumda “Peki hangisinin temsilcisiyim? Kritik realizmin mi?” diye cevap vermişti. “Hayır! Büyülü realizmin Sen Barok’un Asya’daki temsilcisisin” dedim. Aytamtov tekrar “Peki bunu ne ile yerler İvan?” diye sorunca, Kübalı yazar Aleho Karpentyer’in Romanın

Иван Драч Народный поэт Украины.

İvan Draç Ukrayna Milli Şairi.

Cengiz “Sen beni Gogol’a mı yaklaştırıyorsun İvan?” diye itiraz edecek gibi olmuştu ki, “Kesinlikle doğru Cengiz. Sen zaten Nikolay Gogol’un, Mihail Bulgakov’un ve Gabriel Markues’in Doğu’daki temsilcisisin” diye cevapladım.

28 ДА ЛЕТО • 29 НОМЕР


dosya

aytmatov: çağımızın edebi yüzü до того – он дружил с моими друзьями Кайсыном Кулиевым и Давидом Кугультиновым, Миколой Бажаном и Олесем Гончаром. Чингиз Айтматов ловит, смеясь, Летящую нитку бабьего лета на Украине, Как белую пену с конских губ, Оставленную его забредшими сюда предками. Прочитав эти мои короткие стихи, посвященные ему, он улыбнулся и пригвоздил меня навеки: «Иван, это слишком вульгарно! Надо просто писать о сложном, а ты пишешь сложно о простом». И надолго задержал на мне взгляд – выдержу ли я его залихватскую иронию? Он убедился, что все в порядке – и тут пришла моя очередь устраивать подвохи. «А знаешь ли ты, Чингиз, что не являешься представителем социалистического реализма?» – «А какого? Критического?» – «Нет! Магического Ты – представитель барокко в Азии». – «А с чем это кушают, Иван?» Тогда я привел ему цитату из кубинского писателя Алехо Карпентьера (статья «Роман в Латинской Америке» из сборника «Судьба романа»): «Почти все мы, латиноамериканские писатели, за редким исключением, принадлежим барокко». «А для того, чтобы вы составили наглядное представление о том, что такое барокко, я вам посоветую посетить Андреевский собор в Киеве, созданный по проектам Растрелли. Присмотритесь к его плетеным колоннам, увитым гирляндами цветов, от вычурных решеток до роскошных лепных украшений, – и вот вам законченный образец барокко, который абсолютно сравним со стилем, общим для латиноамериканских писателей. Варгас Льоса – это барокко. Карлос Фуэнтес – это барокко. Хулио Кортасар, в конечном счете, со своими концепциями – тоже барокко». «Ты меня подводишь к Гоголю, Иван?!» – «Абсолютно верно, Чингиз. А ты и есть представитель Николая Гоголя, Михаила Булгакова и Габриэля Гарсиа Маркеса на Востоке» – «В хороший ряд ты меня ставишь, Иван, трудно отказаться» В таком ключе мы вели диалог, и только преждевременная кончина выдающегося киргизского мастера прервала его. Надо было бы сводить Чингиза Торекуловича на Андреевский спуск в Киеве, где обитал когда-то Михаил Булгаков, надо было бы помолиться в Андреевском соборе. Я – христианин – всегда в Баку или Стамбуле захожу в мечеть и обращаюсь к Всевышнему. То, что я снимаю обувь, как все мусульмане, только помогает мне в моей молитве Без Чингиза Айтматова не возникло бы в литературном обиходе такого понятия, как «манкуртизм». Манкурты одолевают нас, но когда появляются художники и мыслители, точно называющие явление, это значит, что против яда находится противоядие. Был с нами Чингиз Айтматов и остается с нами навек Чингиз Айтматов – значит, выживем! ■

Kaderi kitabındaki “Latin Amerika’da Roman” yazısından bir alıntıyla cevap verdim: “Biz Latin Amerikalı yazarların çok az istisna ile hemen hepimiz Barok’a aitiz.” Konuşmamı şu cümlelerle devam ettirdim: “Barok’un ne olduğu ile ilgili görsel bir düşünce oluşturmak istiyorsanız size Kiev’de Rastreslli’nin projesi olan Andreyevskiy kilisesini görmenizi tavsiye ederim. Onun çiçekten çelenkleriyle örülü sütunlarına, tumturaklı parmaklıklarından şahane süs kalıplarına kadar işte size Latin Amerika yazarlarının üsluplarıyla kıyaslanan Barok’un kusursuz örneği. Varchas Losa Barok’tur. Carlos Fuenches Barok’tur. Hulio Kortasar da son tahlilde anlayışlarıyla Barok’tur”. Cengiz “Sen beni Gogol’a mı yaklaştırıyorsun İvan?” diye itiraz edecek gibi olmuştu ki, “Kesinlikle doğru Cengiz. Sen zaten Nikolay Gogol’un, Mihail Bulgakov’un ve Gabriel Markues’in Doğu’daki temsilcisisin” diye cevapladım. Bundan çok hoşlanmıştı: “Beni iyi bir sıraya koydun İvan, reddetmek zor”. Bu minvalde diyaloğumuzu sürdürdük ve ancak büyük Kırgız ustanın zamansız ölümü onu kesti. Cengiz Törekuloviç’i Kiev’de bir zamanlar Mihail Bulgakov’un yaşadığı Andreyevskiy yokuşuna götürmeli ve Andreyevskiy kilisesinde dua edilmeliydi. Ben Hıristiyanım ama Bakü’de veya İstanbul’da her zaman camiye gider ve Yüceler Yücesi’ne dua ederim. Müslümanlar gibi ayakkabılarımı çıkarmam duamda bana yardımcı oluyor sadece “Mankurtizm” gibi bir kavram Cengiz Aytmatov’suz edebiyatta kullanıma girmezdi. Mankurtlar hakkımızdan geliyorlar, ancak olguyu dosdoğru tanımlayan sanatçı ve düşünürler ortaya çıktığı zaman zehire karşı panzehir var demektir. Cengiz Aytmatov bizimleydi ve sonsuza kadar bizimle olacak bu da demektir ki kurtulacağız! ■

Айтматов вечно с нами

Без Чингиза Айтматова не возникло бы в литературном обиходе такого понятия, как «манкуртизм». Манкурты одолевают нас, но когда появляются художники и мыслители, точно называющие явление, это значит, что против яда находится противоядие. Был с нами Чингиз Айтматов и остается с нами навек Чингиз Айтматов – значит, выживем!

Aytmatov sonsuza kadar bizimle “Mankurtizm” gibi bir kavram Cengiz Aytmatov’suz edebiyatta kullanıma girmezdi. Mankurtlar hakkımızdan geliyorlar, ancak olguyu dosdoğru tanımlayan sanatçı ve düşünürler ortaya çıktığı zaman zehire karşı panzehir var demektir. Cengiz Aytmatov bizimleydi ve sonsuza kadar bizimle olacak. Bu da demektir ki kurtulacağız!

1. Litgazeta: Literaturnaya Gazeta, Edebiyat Gazetesi. 2. Litrossii: Literatura Rossii, Rusya Edebiyatı Gazetesi.

YAZ • SAYI 29 DA

29


главная тема

айтматов: лицо литературы нашего времени

Гарифулла Есим Проф., депутат Сената Парламента Казахстана.

Garifulla Esim Prof. Dr., Milletvekili (Kazakistan).

Айтматов и мировая метаморфоза Aytmatov ve dünya metamorfozu


dosya

aytmatov: çağımızın edebi yüzü В казахской литературе не было пока основательного, глубокого слова об Айтматове. На вопросы о том, что истинно высокое в творчестве Чингиза Айтматова, а чего он не успел сделать, видимо, ответы будут даны не в спешке, а после основательной подготовки и осмысления. Kazak edebiyatında Aytmatov hakkında şimdiye kadar esaslı, derin bir söz söylenmedi. Sağlam bir hazırlık ve düşünceden sonra Cengiz Aytmatov’un eserlerinde gerçekten yüce şeylerin olup olmadığı sorularına cevap vermek için acele edilmiş olur, zira Aytmatov’un ömrü bunu yapmaya yetmedi.

D М

ировая метаморфоза начиналась с кыргызского аула. Чингиз Айтматов обнаружил мировые процессы в самом себе, на своей родной земле. Это означало появление писателя общемирового масштаба, ощущающего единство и целостность мира. Земля везде одна, сущность человека везде одинакова. Дух – понятие, через которое проявляется единство и целостность Вселенной. В году Чингиз Айтматов за книгу «Повести гор и степей» был удостоен самой престижной в СССР премии в области литературы и искусства. Тогда иные уверяли, что это все, что мог написать Айтматов, что это вершина его творчества, больше от него ждать нечего. Но вскоре выходят в свет повести «Ана жер Ана», «Прощай, Гульсары», написанные в иной манере, выходящей за рамки метода соцреализма. Новым был синкретизм таких жанров, как миф, фантастика, реализм. Потом был «Белый пароход» – по-

ünya metamorfozu bir Kırgız köyünde başladı. Cengiz Aytmatov dünyadaki süreçleri bizzat kendisinde, öz vatanında buldu. Bu, dünyayı tek ve bir bütün olarak hisseden dünya çapında bir yazarın doğması anlamına geliyordu. Yeryüzü her yerde aynıdır, insanın mahiyeti her yerde birdir. Ruh, kainatın birliği ve bütünlüğünün kendisinde tezahür ettiği kavramdır. Cengiz Aytmatov yılında sanat ve edebiyat alanında Dağlar ve Steplerden Masallar kitabıyla en prestijli ödüle layık görüldü. Bazıları o zamanlar Cengiz Aytmatov’un yazabileceği her şeyin bu olduğunu ve bunun sanatının zirvesi olduğunu ve ondan artık daha fazla bir şey beklenmeyeceğini iddia ediyorlardı. Ancak kısa bir süre sonra başka bir üslupta ve sosyalist gerçeklik çerçevesinde Toprak Ana ve Elveda Gülsarı uzun hikayeleri yayınlandı. Efsane, fantazi, realizm gibi türlerin yeni bir sinkretizmi oldu bu. Sonra bunları Cengiz Aytmatov’un “masaldan sonra geldi, masalın sonsözü oldu” dediği Beyaz Gemi takip etti. Sosyalist gerçekliğin teori ve pratiği Beyaz Gemi gibi bir eserin algılanmasına hazır değildi. Özellikle çocuğun hikayenin sonunda ölmesi çok sarstı. Bazıları bunun insanca olmadığını söylediler. Bütün sorun da hümanizmin fazilet (erdem) ve merhametsizlikten doğmasında zaten. Kötülüğün ne olduğunu öğrenmesek, fazilet nasıl ortaya

Теория и критика социалистического реализма не были готовы к восприятию такого произведения, как «Белый пароход». Sosyalist gerçekliğin teori ve pratiği Beyaz Gemi gibi bir eserin algılanmasına hazır değildi.

YAZ • SAYI 29 DA

31


главная тема

айтматов: лицо литературы нашего времени Писателю Чингизу Айтматову свойственны глубинная логика художественного описания, глубинное понимание природы человека и социального бытия. Нельзя открыть тайну человека, сравнивая или сопоставляя его с какой-либо вещью или явлением. Yazar Cengiz Aytmatov edebi tasvirinin derin mantığıyla, insan tabiatını ve toplumsal varlığını derin anlayışla temayüz etmiştir. İnsanın sırrı onu bir eşya veya olgu ile kıyaslamakla veya onların yerine koymakla çözülmez. весть, которую Айтматов называл сказкой, приходящей за сказкой, послесловием сказки. Теория и критика социалистического реализма не были готовы к восприятию такого произведения, как «Белый пароход». Особенно потрясала смерть мальчика в финале повести. Некоторые говорили, что это негуманно. Но в том-то все дело, что гуманизм берет свое начало из добродетели и жестокости. Как может проявиться добродетель, если мы не узнаем, что такое зло? Зло востребовано добродетелью, в противном случае определить сущность добродетели невозможно… В повести «Пегий пес, бегущий краем моря» тема детского созидания продолжена. Но это произведение Айтматова не нашло такого бурного отклика, как «Белый пароход»: мы не были готовы к такому разговору, ибо в «Пегом псе» мировая метаморфоза показана как проблема. Одинокая лодка, качающаяся в морских волнах, напоминает судьбу человечества. Убедившись в том, что они заблудились, взрослые один за другим бросаются в море, чтобы спасти мальчика. Он должен остаться, чтобы продолжить жизнь. В «Буранном полустанке» соседствуют легенда и фантастика. Хотя и легенда, и фантастика связаны одним событием, но смысл и значения у них разные. Когда речь идет об отдельном человеке, писатель ограничивается легендой. Фантастика вступает в права, когда разговор заходит о человечестве.

32 ДА ЛЕТО • 29 НОМЕР

çıkar ki? Fazilet kötülüğü ister, aksi takdirde faziletin mahiyetini anlamak mümkün olmayacaktı Deniz Kıyısında Koşan Ala Köpek uzun hikayesinde çocuk yaratılışı konusu devam ediyor. Ancak Aytmatov’un bu eseri Beyaz Gemi kadar coşkun bir yankı bulmadı: Böyle bir konuşmaya hazır değildik zira Deniz Kıyısında Koşan Ala Köpek’te dünya metamorfozu problem olarak gösterildi. Denizin dalgaları üstünde yalpalayan yalnız kayık insanlığın kaderini hatırlatıyor. Yollarını kaybettiklerine kanaat getiren yetişkinler çocuğu kurtarmak için birbirleri ardınca denize atılırlar. Hayatı devam ettirmesi için onun yaşaması gerekir. Kar Fırtınası İstasyonu’nda ise efsane ve fantazi iç içedir. Gerçi efsane de fantazi de tek bir olayla ilintilidirler fakat mana ve anlamları farklıdır. Konu tek bir insan olunca yazar efsaneyle yetiniyor. Fantazi, insanlık söz konusu olunca harekete geçiyor. Kar Fırtınası İstasyonu’ndan sonra Dişi Kurdun Rüyaları yayınlandı. Dişi Kurdun Rüyaları zihinde diğergam ve çilecilik tabloları çağrıştırır. Burada kötülüğü iyilikten, adaleti haksızlıktan ayırmak çok zordur. Adalet kazanmadı, savaş alanında kurban gitti. Ölümden daha güçlü bir kuvvet var mı? Evet, var elbette. Bu inancın gücünün safiyetidir. Safiyete sadece yaşayanlar değil, ölümün nefeslerini hissedenler ve hayatta olmayanlar da arzu duyar. Romanın temel düşüncesi insanın insana armağanı hayatın korunması, bu amaç uğruna yapılan ölümcül mücadele kurban da gerektirir, fikirlerin, kavramların, tasavvurların ve bunların doğurduğu dramların çatışmasını da. Yazar Cengiz Aytmatov edebi tasvirinin derin mantığıyla, insan tabiatını ve toplumsal varlığını derin anlayışla temayüz etmiştir. İnsanın sırrı onu bir eşya veya olgu ile kıyaslamakla veya onların yerine koymakla çözülmez. İnsan dünyada benzeri olmayan bir tecellidir. İnsanı ancak insanla kıyaslayarak tanımak mümkündür. Dişi Kurdun Rüyaları romanından sonra Cengiz Aytmatov, siyaset hayatında girdi. Yazar için faydalı oldu mu bu? Tek bir cevap vermek zordur. Ona bu


dosya

aytmatov: çağımızın edebi yüzü После «Буранного полустанка» была опубликована «Плаха». «Плаха» вызывает в воображении картины жертвенного аскетизма. Здесь очень трудно отделить зло от добра, справедливость от вероломства. Справедливость не восторжествовала, она пала жертвой на поле брани. Есть ли сила могущественнее смерти? Да, конечно есть, эта сила – чистота веры. Чистоты жаждут не только живые, но и те, кто чувствует дыхание смерти, и те, кого уже нет в живых. Идея романа – сохранить жизнь, которая дарует человека человеку, напомнить всем, что смертельная схватка, которая идет во имя этой цели, предполагает и жертвы, и столкновение взглядов, понятий, представлений, и порождаемые ими драмы. Писателю Чингизу Айтматову свойственны глубинная логика художественного описания, глубинное понимание природы человека и социального бытия. Нельзя открыть тайну человека, сравнивая или сопоставляя его с какойлибо вещью или явлением. Человек – это явление, равного которому нет в мире. Познать человека можно лишь в сопоставлении с человеком. После романа «Плаха» Чингиз Айтматов окунулся с головой в политическую жизнь. Было ли это полезно для писателя? Трудно ответить одним словом. Мы далеки от желания упрекать его в этом, ибо на наших глазах рассыпалась в прах Красная империя, заявлявшая о будущей своей тысячелетней истории. Самое большое достижение наших дней заключается в том, что утвердилась свобода духа, не стало прежней цензуры, боязни огласки, опасности прямо высказывать мнение. В эти годы Чингиз Айтматов написал еще один роман – «Тавро Кассандры». Над человечеством нависла угроза, тавро Кассандры. Если мы зададимся вопросом, какой это знак, то, безусловно, это знак Судного дня. Ты видишь и чувствуешь приближение конца света, но сделать ничего не можешь… В казахской литературе не было пока основательного, глубокого слова об Айтматове. На вопросы о том, что истинно высокое в творчестве Чингиза Айтматова, а чего он не успел сделать, видимо, ответы будут даны не в спешке, а после основательной подготовки и осмысления. ■

konuda sitem edecek düşüncelerden uzağız çünkü gelecek bin yıllık tarihini ilan eden Kızıl İmparatorluk gözlerimizin önünde un ufak oluyordu. O günlerimizin en büyük kazanımı, ruhun özgürlüğünün teyit edilmiş olması, geçmişteki sansür, ifşa etme korkusu ve düşünceleri direk söyleme tehlikesinin kalmamış olması. Bu yıllarda Cengiz Aytmatov bir roman daha yazdı: Kassandra Damgası. İnsanlığı Kassandra Damgası tehdit ediyordu. “Bu neye işarettir?” diye kendimize soracak olursak elbette kıyamet gününe işaret ediyor. Dünyanın sonunun geldiğini görüyor ve hissediyorsun ama elinden bir şey gelmiyor Kazak edebiyatında Aytmatov hakkında şimdiye kadar esaslı, derin bir söz söylenmedi. Sağlam bir hazırlık ve düşünceden sonra Cengiz Aytmatov’un eserlerinde gerçekten yüce şeylerin olup olmadığı sorularına cevap vermek için acele edilmiş olur, zira Aytmatov’un ömrü bunu yapmaya yetmedi. ■

Айтматов: писатель или политик?

После романа «Плаха» Чингиз Айтматов окунулся с головой в политическую жизнь. Было ли это полезно для писателя? Трудно ответить одним словом.

Yazar Aytmatov mu siyasetçi Aytmatov mu? Dişi Kurdun Rüyaları romanından sonra Cengiz Aytmatov, siyaset hayatında girdi. Yazar için faydalı oldu mu bu? Tek bir cevap vermek zordur.

YAZ • SAYI 29 DA

33


главная тема

айтматов: лицо литературы нашего времени


dosya

aytmatov: çağımızın edebi yüzü

Чингиз Айтматов и национальные литературы Cengiz Aytmatov ve milli edebiyatlar Востребованный современный писатель, Айтматов своими художественными открытиями расширил границы национальной литературы, поднял её до мирового уровня.

Çağdaş ve değerli bir yazar olan Aytmatov, kendi sanatsal keşifleri sayesinde milli edebiyatın sınırlarını genişletmiş ve dünya standartlarına yükseltmeyi başarmıştır.

«Т

C

ворчество должно быть глубоко связано с тем, что происходит в мире. Творчество ради себя самого – преступное равнодушие», – сказал Чингиз Айтматов в интервью, данном газете «Новые известия». Писатель, еще в раннем детстве испытавший на себе горечь страшных репрессий и тяготы разрушительнейшей войны, отвергал всеми силами своей человеческой природы жестокость и насилие, предательство и трусость, видел опасность наркомании. Все это по-разному проявилось в произведениях Мастера. С особым эмоциональным накалом и в великолепной художественной форме трагедия и боль людей изображены в «Материнском поле». Геннадий Базаров, талантливый кыргызский кинорежиссер, назвал это великой находкой. А персонажи романа «Тавро Кассандры» не хотят меняться, пройти через нравственное очищение, катарсис, так как насилие, зло, нетерпимость, нажитые людьми в течение веков, сделали их невосприимчивыми к истине. Они предпочитают

engiz Aytmatov, Novıye İzvestiya gazetesine verdiği röportajda “İcra edilen sanat, dünyada olup bitenlerle yakından ilgili olmalıdır. Şahıs adına yapılan sanat, yerilmeğe değer bir ilgisizliktir.” demişti. Henüz erken yaşlarında savaşın yıkıcılığını, baskısını ve zor acılarını bizzat yaşamış olan yazar, zulüm ve şiddet, ihanet ve korkaklık kavramlarının daima karşısında durmuş ve uyuşturucu bağımlılığı tehlikesinin hep farkında olmuştur. Bunların hepsi, farklı şekillerde Üstadın eserlerinde yer bulmuştur. İnsanların ıstırapları ve trajedileri müthiş bir sanat kabiliyeti ve özel bir duygusallıkla Toprak Ana romanında yansıtılmıştır. Öyle ki, yetenekli Kırgız yönetmen Genadiy Bazarov bu durumu büyük bir buluş olarak nitelendirmektedir. Kassandra Damgası romanındaki şahıslar, değişmek istememektedir. Ahlaki arınmadan geçmeyi ve temizlenmeyi reddetmektedirler. Zira bu insanların asırlar boyunca edinmiş oldukları şiddet, kötülük ve hoşgörüsüzlük içeren tavırları, onları gerçeklere karşı vurdumduymaz hale getirmiştir. Onlar Apokalipsis’i tercih etmektedirler ve bu seçim, as-

А.С. Ормушев Профессор, ректор Восточного университета им. Махмуда КашгариБарскани.

A. S. Ormuşev Prof. Dr., Mahmut Kaşgari-Barskani Doğu Üniversitesi Rektörü.

YAZ • SAYI 29 DA

35


главная тема

айтматов: лицо литературы нашего времени Апокалипсис, и такой выбор таит в себе большую опасность. Но эту опасность человек создает сам. Как сказал писатель в одном из своих интервью, человек технически уже уподобился Богу, а нравственно остался варваром. Добившись могущества над природой, он может погибнуть вследствие преступного использования достижений собственного разума. Каждое произведение Чингиза Айтматова – это открытие незнакомого мира. Только тончайшее мастерство и общечеловеческая боль автора всегда остаются узнаваемыми. И еще – его искренность, его всегдашнее стремление помочь всемирному взаимопониманию людей. Востребованный современный писатель, Айтматов своими художественными открытиями расширил границы национальной литературы, поднял её до мирового уровня. Проблемы, поставленные писателем, актуальны и сейчас, в период ускорившихся процессов глобализации, объективность и неизбежность которой сегодня ни у кого не вызывает сомнения.

Самобытность национальных культур

Каждое произведение Чингиза Айтматова – это открытие незнакомого мира. Только тончайшее мастерство и общечеловеческая боль автора всегда остаются узнаваемыми. И еще – его искренность, его всегдашнее стремление помочь всемирному взаимопониманию людей. Cengiz Aytmatov’un her bir eseri, okuyucusuna yabancı bir dünya sunar. Ancak yazarın ustalığı, samimiyeti, bütün insanlara has acısı ve onun insanlar arasında evrensel anlayışı sağlama çabası her zaman aynıdır.

36 ДА ЛЕТО • 29 НОМЕР

По мнению ученых, одним из путей сохранения самобытности национальных культур является межцивилизационный, межконфессиональный и межкультурный диалог, в процессе которого люди осознают свои различия и, вместе с тем, единство и общность. Примечательно, что в году, когда глобализация как практическое воплощение интеграционных процессов и теоретический проект еще не вошла в русло современной социокультурной действительности, по инициативе писателя Айтматова был проведен Иссык-Кульский форум, идеи которого были восприняты новой мировой интеллектуальной элитой. Для воплощения своей мечты, возникшей еще на Иссык-Кульском форуме, Айтматов проделал колоссальную работу и как писатель, и как общественный деятель. Свидетельство того – его яркие выступления по животрепещущим вопросам современного общества на республиканских и международных конференциях, симпозиумах и форумах; его глубокие статьи, посвященные проблемам культуры и цивилизации. Но, конечно, главная ценность – написанные им книги, сближающие людей планеты и подготавливающие почву для диалога и взаимопонимания. Какой должна быть национальная литература младогосударственных образований, появившихся на политической карте мира в период ускоряющейся глобализации? Как ей сохранить свою самобытность, не растворяясь в доминирующих культурах? У представителей младописьменных литератур есть и ориентир, и духовная опора. Это – великий Чингиз Айтматов, предвосхитивший своим творчеством многие проблемы современности. ■


dosya

aytmatov: çağımızın edebi yüzü lında özünde büyük bir tehlikeyi barındırmaktadır. Lakin, bu tehlikeyi insan kendisi oluşturmaktadır. Verdiği röportajlardan birinde yazarın dediği gibi, teknik olarak insanoğlu Tanrı’yı taklit edebilmiştir. Fakat ahlaken hep barbar olarak kalmıştır. Tabiat üzerindeki hakimiyeti elde edince, yine çirkin fikirler üreten aklın yüzünden, kendi sonunu getirebilir. Cengiz Aytmatov’un her bir eseri, okuyucusuna yabancı bir dünya sunar. Ancak yazarın ustalığı, samimiyeti, bütün insanlara has acısı ve onun insanlar arasında evrensel anlayışı sağlama çabası her zaman aynıdır. Çağdaş ve değerli bir yazar olan Aytmatov, kendi sanatsal keşifleri sayesinde milli edebiyatın sınırlarını genişletmiş ve dünya standartlarına yükseltmeyi başarmıştır. Onun ortaya koymuş olduğu problemler, tarafsızlığı ve kaçınılmaz oluşu kimsede kuşku uyandırmayan küreselleşme sürecinin hızla gelişmekte olduğu günümüzde de güncelliğini korumaktadır.

Milli kimliklerin muhafazası Bilim adamlarına göre, milli kimlikleri muhafaza etme yollarından biri de, insanların kendi farklılıklarının ve aynı zamanda aralarındaki birlik ve ittifaklarının şuuruna varmış oldukları medeniyetler, dinler ve kültürler arası diyalog sürecidir. ’da, yani küreselleşme kavramının henüz teorik bir proje olduğu ve daha bugünkü sosyokültürel hayatımıza girmediği dönemde, yeni entelektüel elit tabaka tarafından kabul gören fikirlerin ortaya konulduğu Issık Göl Forumu, yazar Aytmatov’un girişimleri sayesinde gerçekleştirilmiştir. Aytmatov, Issık Göl Forumu’nda doğan hayalinin gerçekleştirilmesi adına, hem bir yazar hem de faaliyet gösteren bir aydın olarak muazzam işler başarmıştır. Milli ve uluslararası konferanslarda, çeşitli sempozyum ve forumlarda, günümüz toplumunun güncel meseleleriyle ilgili verdiği parlak demeçleri, kültür ve medeniyet problemleri üzerine yazdığı derin anlamlı makaleleri, bunun birer örneğidir. Ancak en önemlisi, tabii ki de onun, dünya insanlarını birbirine yakınlaştıran, hoşgörü ve diyalog zemini hazırlayan değerli eserleridir. Hızla küreselleşen bir dönemde siyasi haritada ortaya çıkan genç devletlerin eğitimlerinde milli edebiyat nasıl olmalıdır? Hakim kültürlerin etkisi altında erimeden kendi varlığını nasıl korumalılar? Yeni yazılı edebiyatların temsilcilerinde hem belli başlı bir hedef hem de manevi bir direnç vardır. Bu, sanatı ile birçok modern problemin üstesinden gelen büyük yazar Cengiz Aytmatov’dur. ■

YAZ • SAYI 29 DA

37


главная тема

айтматов: лицо литературы нашего времени


dosya

aytmatov: çağımızın edebi yüzü


главная тема Вселенная Айтматова Aytmatov’un dünyası

айтматов: лицо литературы нашего времени

Айтматов пришел в неугомонном веке, загорелся, как звезда во Вселенной, и оставил в сердцах миллиардов людей свет и тепло.

Е Тулеген Мамеев Поэт, Заслуженный деятель культуры Киргизской Республики.

Tulegen Mameyev Şair, Kırgızistan Devlet Sanatçısı.

40 ДА ЛЕТО • 29 НОМЕР

сли спросить у живущих на планете Земля, кем будут гордиться глубоко мыслящие люди в далеком будущем, я не побоюсь ответить: они будут гордиться Человеком с большой буквы – Чингизом Айтматовым. Он пришел в неугомонном веке, загорелся, как звезда во Вселенной, и оставил в сердцах миллиардов людей свет и тепло. «Человек, который живет на Земле, должен оставаться человеком, должен отстоять и показать свою духовность, богатство своей натуры, потому что человек появился на свет, чтобы любить всех, кто живет на этой планете», – таков завет Чингиза Айтматова, который на века останется в золотом фонде человечества. Своим умом и талантом он возвысился не только над кыргызской землей, Средней Азией и землей всех тюркоязычных народов. Чингиз Айтматов – звезда, сияющая во Вселенной, звезда всего человечества. Все люди рождаются безупречно чистыми, одинаково смеются, одинаково плачут, живут и умирают. Богатство ума, которое оставил нам Айтматов, принадлежит всем живущим. Каждое его произведение – это песнь любви, образец отношений между молодыми и пожилыми, между девушками и юношами, детьми и родителями. Он

O hareketli bir dönemde dünyaya geldi, bir yıldız gibi evrende parladı ve milyarların kalbinde bir ışık ve sıcaklık bıraktı.

B

ir gün dünya gezegeninde yaşayanlara “Geniş fikirli insanlar uzak bir gelecekte kiminle iftihar edecekler?” sorusu yöneltilirse, hiç şüphesiz ki çekinmeden: “Büyük bir insan olan Cengiz Aytmatov ile” diye cevap verirdim. O hareketli bir dönemde dünyaya geldi, bir yıldız gibi evrende parladı ve milyarların kalbinde bir ışık ve sıcaklık bıraktı. “Dünyada yaşadığı sürece insan, her zaman insan olarak kalmalıdır. Kendi maneviyatını, doğasının zenginliğini göstermeli ve korumalıdır. Zira insanoğlu dünyaya yaşayan herkese karşı sevgi beslemek için gelmektedir.” – Cengiz Aytmatov’un bu nasihati, asırlarca insanlığın altın hazinesinde saklanacak bir sözdür. Sahip olduğu zekası ve yeteneği ile sadece Kırgız değil, tüm Orta Asya ve Türk halklarının toprakları üzerinde yücelmiştir. Cengiz Aytmatov, adeta evrende parlayan bir yıldızdır; tüm insanlığın yıldızıdır. Tüm insanlar temiz ve safça dünyaya gözünü açar, ağlar, güler, yaşar ve gider. Aytmatov’un, arkasında bıraktığı akıl zenginliği, yaşamaya devam edenler içindir. Onun her eseri bir sevgi nağmesidir. Genç ve ihtiyarların, bir birini seven aşıkların, evlat ile anne-babası arasındaki birer sevgi ilişkisi örneğidir. Aytmatov, insanları daima dürüstlüğe, sevgide samimiyete ve toprak-ananın semerelerini,


dosya

aytmatov: çağımızın edebi yüzü

призывал людей жить честно, любить всей душой, беречь плоды матери-земли – все то, что дал Всевышний одушевленным и неодушевленным. Каждое его произведение возвышает ум и чувства, углубляет духовность, показывает разницу между человеком и животным. И я как поэт воспринимаю его величественные и таинственные слова – слова, которые порой удивляют и которые я берегу в своей душе. Каждый человек, читавший его книги, соприкоснулся с большим вдохновением и воспитанием чувств. В произведениях Айтматова я вижу человеческую любовь, трагедию эпохи, печаль века и образ матери Все это – исторический подарок нашего поколения будущему. Спустя много лет жители планеты Земля через произведения Чингиза Айтматова узнают о нашем непростом мире и о нынешней эпохе. Наш Чингиз – Человек, которым мы гордимся не только в настоящем, но и перед человечеством будущего. Он – отдельная Вселенная! ■

Allah’ın canlı ve cansız olanlara bahşetmiş olduğu her şeyi korumaya davet etmiştir. Aytmatov’un her eseri insanın yüreği ve aklını kabartıyor, hissiyatını derinleştiriyor, insan ile hayvan arasındaki farkı ortaya seriyor. Ben bir şair olarak onun, insanı bazen hayretlere düşüren ulu ve sırlarla örtülü sözlerini benimsiyor ve gönlümün derinliklerinde saklıyorum. Onun kitaplarını okumuş olan herkes, mutlaka büyük bir ilham ve ruh terbiyesiyle karşılaşır. Aytmatov’un eserlerinde insan sevgisi, çağın trajedisi, asrın kederi ve annenin tasvirini görüyorum. Bu kavramların hepsi, şimdiki neslin gelecektekilere tarihi bir hediyesidir. Yıllar sonra, dünya adlı bu gezegende yaşayacak olanlar, Cengiz Aytmatov’un eserleri sayesinde bugünkü devrimizi tanıma fırsatı bulacak ve hiç de kolay olmayan bu dünyamızı öğrenmiş olacaklar. Bizim Cengiz’imiz, sadece günümüzde değil, geleceğin insanlığı karşısında da kendisiyle iftihar ettiğimiz bir insan. O, apayrı bir evrendir! ■

Наш Чингиз – Человек, которым мы гордимся не только в настоящем, но и перед человечеством будущего. Bizim Cengiz’imiz, sadece günümüzde değil, geleceğin insanlığı karşısında da kendisiyle iftihar ettiğimiz bir insan. O, apayrı bir evrendir! YAZ • SAYI 29 DA

41


главная тема

айтматов: лицо литературы нашего времени

Айтматов и тюркский мир Aytmatov ve Türk dünyası Омер Фарук Сёзджю Директор кыргызско-турецкого мужского лицея seafoodplus.infoова.

Ömer Faruk Sözcü Dr., Bişkek Aytmatov Erkek Lisesi Müdürü.

Чингиз Айтматов является представителем не только своей страны, но и всей Евразии, он – гордость своего времени и всего тюркского мира, философ-просветитель, посол цивилизации среди братских тюркоговорящих стран и народов.

Cengiz Aytmatov, sadece kendi memleketinin değil, bütün Avrasya’nın büyük temsilcisi, kendi zamanının ve Türk dünyasının gururu, onların aydın filozofu, Türkçe konuşan kardeş ülkeler ve halklar arasında medeniyet elçisidir.


dosya

aytmatov: çağımızın edebi yüzü

«С

тех далеких эпох и до наших времен слова породили слова, а мысли породили мысли. Одни тюркю смешались с другими. События и рассказы о них превратились в эпическую легенду. Именно так до нас дошли рассказы о Манасе, о сыне Манаса Семетее, который объединил киргизские племена и стал символом этого единства, о войнах, которые киргизы вели со своими бесчисленными врагами, и героических подвигах… Голоса наших отцов и всех наших предков стали частью этой легенды. И мы всегда будем слышать эти голоса. Мы будем слышать хлопанье крыльев птиц, покидающих эти места, топот копыт, которые уже долгие годы не стучат по этой земле, стоны умерших на войне героев, надрывный плач по погибшим и радостные победные выкрики. Этот эпический сказ, являющийся гордостью всех живых и гордостью всех нас, будет возрождать и напоминать нам о прошлом…». На протяжении всей киргизской истории были указывающие киргизам путь мудрецы, управляющие обществом писатели и духовные лица, смелые, как Манас, герои, известные и другим народам ученые. Чингиз Айтматов является представителем не только своей страны, но и всей Евразии, он – гордость своего времени и всего тюркского мира, философ-просветитель, посол цивилизации среди братских тюркоговорящих стран и народов.

Наш Чингиз с помощью своего пера открыл свои объятия всему миру Во второй половине XX века имя Чингиза Айтматова начало ассоциироваться со всем народом. «Чингиз» и «Киргиз» – эти два слова стали обозначать одно и то же. Во всем мире, говоря «Чингиз», подразумевали «Киргиз», а говоря «Киргиз», подразумевали «Чингиз». Если один Чингиз (Чингисхан) своим мечом заставил покориться полмира, то наш Чингиз с помощью своего пера открыл свои объятия всему миру. На сегодняшний день произведения Чингиза Айтматова переведены на языков мира, а тираж достиг 60 миллионов. Эти цифры демонстрируют то, насколько Чингиза Айтматова ценят и любят во всем мире. Описав жизнь обычных людей, он создал произведения, которые обогатили духовный мир всего человечества. Его произведения отражали наиболее свято чтимые человеческие идеи той эпохи и стали зеркалом народа и своего времени. Вместе с ним народы всего мира разделили с киргизским народом его горести и радости, вместе с ним огорчались и радовались.

“O

nun uzak çağlardan zamanımıza kadarki sözleri yeni sözleri, fikirleri ise yeni fikirleri doğurdu. Ve türküler başka türkülere karıştı. Olaylar ve bu olayların öyküsü bir destana dönüştü. Manas’ın ve Kırgız aşiretlerini birleştiren, bu birliğin simgesi olan Manas’ın oğlu Semetey’in hikâyeleri, Kırgızların sayısız düşmanlarıyla yaptıkları savaşlar, kahramanlıklar, bize işte böyle ulaştı Biz bu destana babalarımızın, bütün ecdadımızın seslerini verdik. Bu sesleri hep duyacağız: Çok eski zamanlarda buraları terk eden kuşların uçuşunu, nice zamandır artık toprağı dövmeyen toynakların sesini, savaşta ölen kahramanların naralarını, ölenler için yakılan ağıtlarımızı, zaferler için sevinç çığlıklarımızı duyacağız. Bu destan, yaşayanların; hepimizin övüncü için, geçmişi canlandıracak, gösterecektir” Kırgızların tarihinde her zaman kendilerine yol gösteren alimleri, toplumu yönlendiren yazarları ve hatipleri, Manas gibi cesur yiğitleri, başka milletlerce tanınmış bilim adamları olagelmiştir. Cengiz Aytmatov, sadece kendi memleketinin değil, bütün Avrasya’nın büyük temsilcisi, kendi zamanının ve Türk dünyasının gururu, onların aydın filozofu, Türkçe ko-

Произведения Чингиза Айтматова отражали наиболее свято чтимые человеческие идеи той эпохи и стали зеркалом народа и своего времени. Вместе с ним народы всего мира разделили с киргизским народом его горести и радости, вместе с ним огорчались и радовались. O’nun kaleminden çıkan tabiat sevgisi, ebedi ve bitmez muhabbet, ahlaki yüksek değerler dünya milletlerinin ve her bir okuyucunun yüreğine işlemiştir.

YAZ • SAYI 29 DA

43


Что сказали ученики? Öğrenciler ne dediler? айтматов: лицо литературы нашего времени

главная тема

Ученики образовательных учреждений «Себат» похожи на Нургази из «Белого парохода», Алтынай из «Первого учителя», Султанмурата и Мырзагюль из «Ранних журавлей», которые испытывали страстную тягу к науке, пострадали ради будущего киргизского народа, хотели, чтобы киргизский народ был информированным, нравственным и верующим. Мээрим Русланбекова ученица 10 класса кыргызско-турецкого лицея «Айчурек»: Произведения Чингиза Айтматова принадлежат не только сегодняшнему, но и завтрашнему дню, так как предвосхищают события истории. И дольше века длится память о нем в наших сердцах Мeerim Ruslanbekova Ayçurek Kırgız-Türk Lisesi sınıf öğrencisi Cengiz Aytmatov’un eserleri sadece günümüze değil, tarihi olayları önceden öngörmesinden dolayı yarınlarımıza da aittir. Ve asırlar boyu da o bizim kalbimizde yaşayacaktır… Чолпон Орозбекова ученица 11 класса кыргызско-турецкого лицея «Айчурек»: Все его произведения очень дороги мне, потому что в них он учит нас самому трудному – ежедневно быть человеком!

Sebat Eğitim Kurumları’nın öğrencileri Beyaz Gemi’deki Nurgazi, Birinci Öğretmen’deki Altınay gibi, Erken Gelen Turnalar’daki Sultanmurat ve Mırzagül gibi ilime susamış, Kırgız milletinin geleceği için ıstırap çekmiş; Kırgız milletinin bilgili, ahlaklı, imanlı olmasını istemişlerdir.

Çolpon Orozbekova Ayçurek Kırgız-Türk Lisesi Sınıf öğrencisi Onun eserlerinin tümü benim için çok değerli, çünkü o eserlerinde bize hayatta en zor olan şeyin her zaman insan olmak olduğunu öğretiyor! Бетюль Акман ученица 11 класса кыргызско-турецкого лицея «Айчурек»: Впервые увидев его, я была поражена: для меня Айтматов всегда был недосягаемой звездой. Теперь, когда его нет, он живет в глубине моего сердца Betül Akman Ayçurek Kırgız-Türk Lisesi sınıf öğrencisi Ben onu ilk gördüğümde hayret içinde kalmıştım. Benim için Aytmatov her zaman ulaşılması mümkün olmayan yıldızdı. Şimdi o yok ama kalbimin derinliklerinde yaşıyor… Кемель Айтмурзаев ученик 10 класса кыргызско-турецкого лицея им. Ч. Айтматова: Айтматов был очень значимым человеком не только для кыргызского народа. Его вклад в развитие мирового искусства так велик, что я не боюсь написать банальную фразу о том, что он всегда будет жить в сердцах многих людей – потому что это чистая правда. Kemel Aytmurzayev seafoodplus.infoov Kırgız-Türk Lisesi sınıf öğrencisi Aytmatov, sadece Kırgız halkı için çok önemli kişilik değildi. Onun dünya sanatına yatırımı o kadar büyük ki, alışılmış bir söz de olsa “O her zaman birçok insanın kalbinde yaşayacak” ifadesini kullanmaktan çekinmiyorum. Çünkü bu çok doğru. Сергей Коровкин ученик 10 класса кыргызско-турецкого лицея им. Ч. Айтматова: Чингиз Айтматов – это мой идеал и великий сын своего народа. Sergey Korovkin seafoodplus.infoov Kırgız-Türk Lisesi sınıf öğrencisi Cengiz Aytmatov, benim idealimdeki kişilik ve halkımızın büyük evladıdır. Малик Умаров ученик 10 класса кыргызско-турецкого лицея им. Ч. Айтматова: Мне кажется, Айтматова можно назвать героем его же повести «Первый учитель» – Дюйшеном, поскольку он так же, как и его герой, борется за образование и просвещение своего народа. Мalik Umarov seafoodplus.infoov Kırgız–Türk Lisesi sınıf öğrencisi Bana göre Aytmatov’u, kendi halkının eğitimi ve aydınlığı için mücadele vermesinden dolayı, kendi eserlerinden Öğretmen Duyşen romanının kahramanlarından Duyşen olarak tanımlayabiliriz.

Порожденная его пером любовь к природе, вечная неиссякаемая любовь, высокие моральные ценности вошли в сердца народов всего мира и каждого читателя в отдельности. Все учителя в образовательных учреждениях «Себат» являются такими же опытными учителями с добрыми намерениями, как Дюйшен и учитель географии Инкамаль из повести Чингиза Айтматова «Первый учитель», которые учили детей современным нравственным принципам, справедливо воспитывали и любили их, думали об их будущем. А ученики этих лицеев, в свою очередь, похожи на Нургази из «Белого парохода», Алтынай из «Первого учителя», Султанмурата и Мырзагюль из «Ранних журавлей», которые испытывали страстную тягу к науке, пострадали ради будущего киргизского народа, хотели, чтобы киргизский народ был информированным, нравственным и верующим. И именно так, как они мечтали, учительский коллектив и ученики образовательных учреждений «Себат» в короткий период времени стали известны в нашей стране своими успехами на поприще науки. В апреле года, приняв участие в церемонии награждения победителей олимпиады по турецкому языку, Чингиз Айтматов сообщил о том, что, по случаю его восьмидесятилетия, он был приглашен в Турцию, что в октябре года он ездил в Элазыг для участия в «Пятнадцатых вечерах хазарских стихов», по-


dosya

aytmatov: çağımızın edebi yüzü

делился своей радостью по поводу того, что открывшийся там парк был назван его именем и ему вручили награду за служение тюркскому миру. Отметив, что, по его мнению, подобные события помогают делать общую культуру частью будущего, Айтматов упомянул о том, что дружеские взаимоотношения между двумя странами вызывают чувство гордости. В один из последних дней жизни великий писатель Чингиз Айтматов посетил наш лицей и сказал нам следующее: «Не забывай своего имени, не забывай своих предков, не забывай свой народ, не забывай свой язык». И этот человек, который был как отец для каждого из нас, безвременно покинул нас. Мы же, взяв жизнь нашего отца Чингиза Айтматова и его произведения в качестве примера, считаем своим долгом претворять его наставления, оставленные нам в качестве наследства, в жизнь, и ради этого прилагать все усилия к тому, чтобы познакомить все человечество с тюркским миром и турецким народом. Провожая этого избранного человека нашего времени в последний путь, мы хорошо знаем о том, что в XXI веке мы уже будем лишены одного из необыкновенных классиков мировой литературы. Айтматов еще долго будет продолжать жить в наших сердцах. Благодаря созданному им миру, не имеющему границ, он навсегда останется в памяти человечества. ■

nuşan kardeş ülkeler ve halklar arasında medeniyet elçisidir.

Bizim Cengiz’imiz kalemiyle bütün dünyaya kucağını açmıştır Cengiz Aytmatov Yüzyılın ikinci döneminde, tek bir isimle bir milletin ismini tanıtıyordu. “Cengiz” ve “Kırgız” denen bu iki kelimeyi bir anlamda buluşturdu. Artık dünya halkları Cengiz deyince Kırgız’ı; Kırgız deyince Cengiz’i tanıyorlardı. Eğer bir Cengiz dünyanın yarısına kılıçla boyun eğdirdiyse, bizim Cengiz’imiz kalemiyle bütün dünyaya kucağını açmıştır. Cengiz Aytmatov’un eserleri günümüzde dile çevrilmiş olup 60 milyon nüsha olarak yayımlanmıştır. Bu rakamlar Aytmatov’un dünya üzerinde ne kadar değerli ve sevilen biri olduğunu göstermektedir. O sıradan insanların hayatlarını yazıp, bütün insanlığın ruh dünyasını zenginleştiren eserler ortaya çıkarmıştır. Onun eserleri, o zamanki devrin en kutsal insancıl fikirlerini yansıtıp, milletin ve zamanın aynası olmuştur. Bununla birlikte dünya milletleri, Kırgız milletinin kaygı ve sevincini birlikte paylaşıp, onunla beraber üzülüp onunla beraber sevinmiştir. O’nun kaleminden çıkan tabiat sevgisi, ebedi ve bitmez muhabbet, ahlaki yüksek değerler dünya milletlerinin ve her bir okuyucunun yüreğine işlemiştir. “Sebat Eğitim Kurumları”nın bütün öğretmenleri, onun eserlerindeki “Birinci Öğretmen” Duyşen Hoca gibi, coğrafya dersine giren İnkamal Hoca gibi;

Айтматов обращается к ученикам кыргызскотурецкого лицея им. Чингиза Айтматова в Бишкеке. Aytmatov, Bişkek’teki Cengiz Aytmatov KırgızTürk Lisesi’nde öğrencilere hitap ediyor.

YAZ • SAYI 29 DA

45


Что сказали ученики? Öğrenciler ne dediler? айтматов: лицо литературы нашего времени

главная тема

Школьники встретили Ч. Айтматова с любовью. Элазыг/Турция

Elazığlı öğrenciler Aytamtov’u sevgiyle karşıladılar.

Данияр Абдылдаев ученик 11 класса кыргызско-турецкого лицея им. Ч. Айтматова: Гордость – слово, которым я хотел бы охарактеризовать Чингиза Айтматова. Я испытываю безграничную гордость, а затем уже восхищаюсь его талантом, человечностью и опытом, которыми он делится с нами в своих произведениях. Он, простой человек из глубинки, вырос во всеми уважаемого, известного писателя с большим именем, в народное, культурно-литературное достояние Кыргызстана и кыргызского народа. В своих книгах писатель раскрывал быт, традиции, жизненные устои кыргызов, описывал самые лучшие, тёплые человеческие отношения, поступки – и в то же время противоречивые стороны жизни. Чингиз Айтматов стал героем, наставником не только для нас, его соотечественников, но и для читателей из тюркоязычных стран, он стал частью нашей жизни. Он учил оставаться человеком, несмотря на то, что это трудно в тяжёлые, быстротечные времена. Daniyar Abdılbayev seafoodplus.infoov Kırgız-Türk Lisesi sınıf öğrencisi “Övünç” kelimesini Aytmatov’la karakterize etmek isterdim. Ben sınırsız övünç duyuyorum. Onun eserlerinde bizimle paylaştığı beceri, insanlık ve tecrübesine hayranlık duyuyorum. O derinliklerden gelen sadece bir insan. O, büyük, saygıdeğer, ünlü yazarlarla birlikte Kırgızistan ve Kırgız halkının milli, edebi ve kültürel değerleri ile büyümüş birisidir. Yazar kendi eserlerinde Kırgız halkı için hayati önemi olan prensiplerini, adet ve yaşayış tarzlarını açıklamakta, en sıcak insan ilişkileri ve hareketlerini ve aynı zamanda hayatın tezatlıklarını tasvir etmiştir. Aytmatov sadece biz hemşerileri için değil, Türk dünyasından okurlarının kahramanı, öğretmeni ve bizim hayatımızın bir parçası olmuştur. O, tüm çağın hızlı akışına ve zorluklara rağmen insan olarak kalmayı öğretmiştir.

öğrencilere çağdaş ve ahlaki eğitim veren, onları adaletli yetiştiren, çocukları seven, onların geleceğini düşünen temiz niyetli, tecrübeli öğretmenlerdendir. Bu lisenin öğrencileri ise Beyaz Gemi’deki Nurgazi, Öğretmen Duyşen’deki Altınay gibi, Erken Gelen Turnalar’daki Sultanmurat ve Mırzagül gibi ilime susamış, Kırgız milletinin geleceği için ıstırap çekmiş; Kırgız milletinin bilgili, ahlaklı, imanlı olmasını istemişlerdir. Onların da düşündüğü gibi, “Sebat Eğitim Kurumları”nın öğretmen ve öğrencileri kısa sürede, memleketimizde bilimsel alandaki başarılarıyla tanınmışlardır. yılı Nisan ayında 6. Türkçe Olimpiyatları Kırgızistan ödül törenine katılan Cengiz Aytmatov sekseninci yaş günü dolayısıyla Türkiye’den de davetler aldığını, yılının Ekim ayında “ Hazar Şiir Akşamları”na katılmak üzere Elazığ’a gittiğini, orada açılan bir parka kendi isminin verilmesi dolayısıyla çok sevindiğini ve burada Türk Dünyası Hizmet Ödülü ile onurlandırıldığını aktarmıştı. Bu gibi şeyleri ortak kültürü geleceğe taşıma adına olumlu bulduğunu dile getiren Aytmatov, iki ülke arasındaki dostluk bağlarının gurur verici olduğunu sözlerine eklemişti. Büyük yazarımız Aytmatov ömrünün son günlerinin birinde lisemizi ziyaret edip, bize “adını unutma, atanı unutma, milletini unutma, dilini unutma”

Чахо Рыдванов ученик 10 класса кыргызско-турецкого лицея им. Ч. Айтматова: Чингиз Айтматов преодолел все трудности и испытания своей жизни и смог стать настоящим человеком. Поэтому о нем нельзя сказать коротко – для этого просто не хватит слов. Все любят и уважают его Çaho Rıdvanov seafoodplus.infoov Kırgız-Türk Lisesi sınıf öğrencisi Aytmatov, hayatında tüm zorlukların ve engellerin üstesinden gelerek önemli bir seviye kazanmıştır. Bundan dolayı onu birkaç cümle ile anlatamayız. Onu anlatmaya kelimeler yetmez. Herkes onu seviyor ve ona saygı duyuyor… Василий Шкарин ученик 10 класса кыргызско-турецкого лицея им. Ч. Айтматова: Для меня он просто человек. Быть может, кто-то меня осудит, скажет, что нельзя великого представителя кыргызского народа называть простым словом, но для меня высший смысл – родиться, прожить жизнь и умереть достойным человеком. Порой люди забывают об этом, им кажется, что если есть жизнь, то не надо платить за этот дар. Чингиз Айтматов был не просто великим писателем, выдающимся политиком, достойным представителем своего народа – он всегда оставался самим собой. Сколько бы я ни читал его произведений, каждая строчка, написанная им, вселяет в меня веру, что только воистину достойный человек мог так красиво и безошибочно переносить на бумагу человеческие чувства. Vasiliy Şkarin seafoodplus.infoov Kırgız-Türk Lisesi sınıf öğrencisi O benim için sadece bir insandı. Belki birileri beni yargılayıp “Kırgız halkının büyük bir temsilcisini basit bir kelimeyle ifade edemezsin” diyebilirler. Fakat benim için doğmak, hayatı yaşamak ve saygıdeğer bir insan olarak ölmenin anlamı büyüktür. Zaman zaman insanlar bunu unutup, eğer hayat varsa bu nimet için herhangi bir bedel ödemenin gereksiz olduğunu düşünürler. Aytmatov sadece bir yazar değil, müstesna bir politikacı ve Kırgız halkının kahramanıdır. O her zaman olduğu gibiydi. Onun ne kadar eserini okuduysam, eserlerinin her satırı bende “insanın duyguları ancak bu kadar güzel ve hatasız olarak kağıda dökülebilir” inancını doğurmuştur.

46 ДА ЛЕТО • 29 НОМЕР

Университет Фатих deyip, her birimize babalık присвоил Ч. Айтматову görevini yapıp aramızdan звание Почетного доктора. ayrılmıştır. Biz de Cengiz AytСтамбул/Турция matov atamızın hayatını, Fatih Üniversitesi eserlerini kendimize örnek Aytmatov’a fahri doktora ünvanı verdi. alıp, onun bize miras bıraktığı nasihatlerini hayatımıza tatbik etmeyi, bu uğurda bütün gücümüzle Türk dünyasını ve Türk milletini dünyaya tanıtmayı kendimize bir borç bildik. Zamanımızın o güzide insanını, son yolculuğuna uğurlarken, artık onun asırda günümüze bırakacağı dünya edebiyatının eşsiz klasiklerinden mahrum kalacağımızı da çok iyi biliyoruz. Aytmatov olgusu, can dünyamızda uzun süre yaşamaya devam edecektir. O kendi edebiyat dünyasıyla, sınırsız fikir yapısıyla ve üstün zekasıyla insanlığın zihninde ebediyete kadar yaşayacaktır. ■



путешествие

Все дети – это наши дети

Всевышний устами Фетхуллаха Гюлена дал этим людям понимание того, что все дети мира – их дети.

Bütün çocuklar bizim çocuğumuzdur Yaratan, insanlara Fethullah Gülen aracılığıyla, dünya çocuklarının aynı zamanda kendi çocukları da olduğunu öğretti.

Владимир Авдеев Исполнительный директор Института развития прессы (Россия).

Vladimir Avdeyev Basın Geliştirme Enstitüsü Başkan Yardımcısı (Rusya).

48 ДА ЛЕТО • 29 НОМЕР

Путеводный свет Фетхуллаха Гюлена Gülen’in yol gösteren ışığı Человек велик не именем, а сердцем и разумом. И Фетхуллах Гюлен смог силой своих идей, силой убеждения заставить людей поверить в необходимость творить добро, помогать ближним.

İnsanlar isimleriyle değil, ancak kalp ve akıl sentezleriyle yücelirler. Fethullah Gülen de insanları, fikirleri ve teşvikleriyle muhataplarını iyilik ve hayır yolunda koşmaya yöneltmiş.


gezi

Н

едавно вместе с коллегами из Платформы Диалог Евразия наша небольшая группа посетила Турцию. Время, как всегда, не шло, а летело. Но пяти дней (или, кажется сейчас, мгновений) оказалось достаточно, чтобы понять: самые яркие впечатления в душе оставили не только Босфор, Айя-София и Каппадокийские пещеры. Я привез в Россию нечто большее – ощущение духовного богатства, подаренного не памятниками истории, а людьми. Они учат детей и лечат больных, занимаются бизнесом и журналистикой, растят малышей и заботятся о стариках. Они совсем разные, как могут быть разными только люди. Но их объединяет общая вера и надежда, преданность одному высокому имени. Но человек велик не именем, а сердцем и разумом. И Фетхуллах Гюлен смог силой своих идей, силой убеждения заставить людей поверить в необходимость творить добро, заниматься благотворительностью и меценатством, помогать ближним. Людьми, которых мы встречали в Турции, движет желание оказывать конкретную помощь. Они безвозмездно передают деньги в благотворительные фонды, жертвуют средства на строительства объектов образования и культуры, понимая, что такая помощь особенно нужна людям и стране. Ведь каждое поколение здравомыслящих людей живет именно ради следующего поколения, ради тех, кто придет в этот мир вслед за тобой. Уже сейчас очевидно, что многие из тех, кого мы называем «завтрашним поколением», будут благодарны за эту помощь. Турецкие учителя давно поняли, что нельзя учить, не воспитывая. Каких людей мы получим в итоге, если будем образовывать детей, передавать им знания и навыки, но не приобщать их к непреходящим ценностям? Чего стоит специалист, не способный испытывать любовь, уважение, сострадание, не впитавший в себя веру, способность делиться теплом и добром? Что сможет оставить после себя людям тот, кто не жил ради них? Ответ очевиден: такой человек пройдет по жизни, как комета по небу, не оставив после себя достойного следа. Наверняка, среди тех, кто учится сегодня в Колледже Бурч или Университете Фатих, таких не будет. Эти образовательные учреждения построены на благотворительные деньги тех, кто считает Фетхуллаха Гюлена своим духовным наставником. Они считают эту поддержку не заслугой, а долгом. Наверное, поэтому они до сих пор не хотят, чтобы их узнавали на улице, писали о них в прессе, публично благодарили А студенты и школьная детвора, которым

B

eraber geçirdiğimiz beş gün (hatta şimdi baktığımızda beş saniye gibi) zarfında Boğaz, Ayasofya ve Kapadokya’dan ziyade beni daha çok etkileyen şey; oradaki insanların samimiyeti ve ruh zenginliği oldu. Rusya’ya dönerken tarihi yansıtan figürler değil, insanların bana hediye ettiği o ruh zenginliğini getirdim. Bizimle tanıştırılan insanların hepsi sosyal hayatta farklı mesleklere sahiplerdi. Kimisi öğretmen, kimisi doktor, kimisi esnaf, kimisi gazeteci Ama onları aynı düşünce ikliminde birleştiren şey; kalplerinde var olan inanç ve ümitle o büyük isme vefa hissi taşımalarıydı. O isim ise Fethullah Gülen’di. İnsanlar isimleriyle değil, ancak kalp ve akıl sentezleriyle yücelirler. Fethullah Gülen de insanları, fikirleri ve teşvikleriyle muhataplarını iyilik ve hayır yolunda koşmaya yöneltmiş. Türkiye’de görüştüğümüz insanların bu hislerle dolu olduğu ilk bakışta hissediliyordu. Muhtaç olan insanlara hiç bir karşılık beklemeden yardım ediyor, eğitim ve kültür kurumlarının inşa ve icrası için finansal destek sağlıyorlardı. Tabi ki bu faaliyetler, ideal vasıfları haiz bir neslin yetişmesi için yapılıyordu. Şimdiden belli ki, “gelecek nesil” yapılan bu fedakarlıklardan ötürü minnettar olacak. Türk öğretmenler öğrencilere iyi bir terbiye vermeden eğitim öğretim olmayacağı görüşündeler. Öğrenciler kültürel, ahlaki ve dini değerlere önem vermeden nasıl ideal insan olacaklar? Saygı ve merhametten yoksun, inançlı, iyilik ve samimiyetten nasibini alamamış bir öğretmenin öğretebileceği ne vardır ki? Gelecek nesiller için, hayatında hiçbir meşguliyete yer vermeyen bir insan ne bırakabilir ki arkasında? Cevap belli: Böyle biri gökteki kuyruklu yıldız misali, geçtikten bir süre sonra hiçbir iz bırakmayacaktır.

Уже сейчас очевидно, что многие из тех, кого мы называем «завтрашним поколением», будут благодарны за эту помощь. Турецкие учителя давно поняли, что нельзя учить, не воспитывая. Şimdiden belli ki, “gelecek nesil” yapılan bu fedakarlıklardan ötürü minnettar olacak. Türk öğretmenler öğrencilere iyi bir terbiye vermeden eğitim öğretim olmayacağı görüşündeler.

YAZ • SAYI 29 DA

49


путешествие Мы все дети единого Бога. Поэтому помогать людям, воспитывать настоящего человека, личность должны все мы, независимо от национальности и религии, страны и государства, профессии и социального статуса. Hepimiz tek yaratıcının kullarıyız. Bu yüzden insanlara yardım etmek, kişiliği ile dört dörtlük bir insan yetiştirmek; milliyet ve din, ülke ve devlet, meslek ve sosyal statü farkı gözetmeden hepimizin görevidir. посчастливилось учиться в этих замечательных учреждениях, кажутся такими же, как все студенты и учащиеся мира. Они радуются началу занятий, но еще больше рады звонку на перемену, предпочтут сначала вдоволь наиграться в футбол, а уж потом сесть за уроки. Они смеются над ошибками и оговорками, переживают на экзаменах, дружат, ссорятся, влюбляются Но, несомненно, образование, которое дают им в этих благодатных стенах, позитивно скажется не только на их профессионализме и карьерном росте. Оно идет рука об руку с воспитанием, что сделает их не только знатоками и мастерами своего дела, но и личностями, которым можно будет смело доверить воспитание тех, кто придет после нас.

Мы все дети единого Бога Чем же оказались столь привлекательны идеи Фетхуллаха Гюлена для тех, кто больше не мыслит свою жизнь без благотворительности, без потребности отдавать другим людям себя, свои знания, опыт, силы, деньги, время? Возможно, понимание того, что наша Земля так мала, и все проблемы одной страны, одного народа становятся проблемой всех. Ведь поняли мы все, в конце концов, что глобальное потепление, засуха, природные катастрофы и социальные бедствия не знают границ. Что мощной океанской волне все равно, что сметать на своем пути – бедную рыбацкую деревушку или двадцатиэтажный пятизвездочный рай.

50 ДА ЛЕТО • 29 НОМЕР

Büyük ihtimalle Burç Koleji’nde veya Fatih Üniversitesi’nde okuyanlar arasında böyle insanlar çıkmayacaktır. Bu eğitim kurumları Fethullah Gülen’i kendilerine bir rehber olarak görenlerin finansal desteğiyle inşa edildi. Onlar bu desteği bir hizmet değil, borç olarak düşünüyor. Bu yüzden sokaklarda tanınmak, basında yayınlanmak istemiyor veya karşılık olarak herhangi bir teşekkür beklemiyorlar. Bu güzel kurumlarda okuyan şanslı öğrenciler dünyadaki diğer öğrenciler gibi, ders başlayınca seviniyorlar ama paydos ziline daha bir seviniyorlar. Önce doya doya futbol oynamaya koşuyor sonra da ders çalışmayı tercih ediyorlar. Komik şeylere gülüyorlar, arkadaşlık yapıyorlar, kavga ediyorlar, aşık oluyorlar… Şüphesiz ki bu bereketli kurumlarda verilen eğitim sadece öğrencilerin uzmanlık alanlarında ve kariyerlerinde değil, her alanda pozitif etkisini gösterecektir. Eğitim, terbiye harcı ile karılıyor ve böylece öğretmenler işlerini profesyonelce yapan elemanlar yetiştirmenin yanında verdikleri rehberlik ile onları aynı zamanda vasıflı birer fert haline getirmeye çalışıyorlar.


gezi Самый лучший звук – звонок на перемену

Студенты и школьная детвора, которым посчастливилось учиться в этих замечательных учреждениях, кажутся такими же, как все студенты и учащиеся мира. Они радуются началу занятий, но еще больше рады звонку на перемену.

En güzel ses teneffüs zili sesi Bu güzel kurumlarda okuyan şanslı öğrenciler dünyadaki diğer öğrenciler gibi, ders başlayınca seviniyorlar ama teneffüs ziline daha bir seviniyorlar.

Что наркомания, алкоголизм и СПИД уносят миллионы жизней, независимо от того, в какой стране живут люди, страдающие от болезни или пагубной страсти. Мы все – дети единого Бога. Поэтому помогать людям, воспитывать настоящего человека, личность должны все мы, независимо от национальности и религии, страны и государства, профессии и социального статуса. А может быть, человеку необходим азарт, и он, наконец, понял, что состязаться можно не только на футбольном поле, боксерском ринге или за карточным столом? Возможно, есть смысл добиваться победы в другом? Скажем, в количестве добрых дел, которые успеешь сделать за свою жизнь, или добрых слов, которые скажут о тебе люди, когда ты покинешь бренный мир. Тем более что жизнь коротка, а в добрых делах нуждаются многие. Хочется предположить еще одно: Всевышний устами Фетхуллаха Гюлена дал этим людям

Hepimiz tek yaratıcının kullarıyız Hayatını, hayır yaparak; bilgisini, gücünü, tecrübesini, para ve zamanını paylaşarak yaşayanların Fethullah Gülen’in fikirlerini çekici bulmalarının sebebi nedir? Belki dünyamızın küçük olması ve milletlerin problemlerinin artık birbirine çok benzemesidir. Sonuç itibariyle küresel ısınma, kuraklık, doğal afetler ve sosyal felaketler gibi sorunlara da sınırların çok da önemi olmadığını öğrendik. Okyanustaki dev dalgalar için fakir bir balıkçı köyü ya da yirmi katlı, beş yıldızlı cennet gibi bir oteli yok etmek arasında fark yoktur. Uyuşturucu bağımlılığı, alkolizm ve AIDS, başka hastalıklar ya da hayatı karartan bir hırs tutkusu için insanların hangi ülkeden oldukları önemli değildir. Bunlar kim olduğuna bakmadan birçok hayatı söndürüyor. Hepimiz tek yaratıcının kullarıyız. Bu yüzden insanlara yardım etmek, kişiliği ile dört dörtlük bir insan yetiştirmek; milliyet ve din, ülke ve devlet, meslek ve sosyal statü farkı gözetmeden hepimizin görevidir.

За несколько дней, проведенных в Турции, я повстречал немало сохранивших надежду и обретших веру людей. Türkiye’de kaldığım birkaç gün içerisinde bu özellikte pek çok ümitli ve inançlı insana rastladım. YAZ • SAYI 29 DA

51


путешествие Смысл – в количестве добрых дел, которые успеешь сделать, или добрых слов, которые скажут о тебе люди, когда ты покинешь бренный мир. Тем более что жизнь коротка, а в добрых делах нуждаются многие. Hayatın değeri bu fani dünyadan göçtükten sonra, yaptığın iyilikler vesilesiyle, arkandan söylenen iyi sözlerle ölçülür. Ömür çok kısa ve birçok kişi kendilerine uzanacak bir yardım eli bekliyor.

52 ДА ЛЕТО • 29 НОМЕР

понимание того, что все дети мира – их дети. Поэтому они и стремятся помочь не только своим чадам, но и всем маленьким человечкам стать настоящими людьми, готовыми впоследствии продолжить их дело. И это понимание необходимо передавать другим людям, учить их терпению и толерантности, снисходительности к слабостям других. Как учит Священный Коран, «коль среди тех, кто верует, одни вступили в спор с другими, примирите их» ().

«Быть рядом с Богом, оставаясь собой» Но каким бы путем ни приходили люди к своей высокой цели, можно сказать совершенно уверенно: Бог даровал им понимание высшего смысла земного бытия – жить, помогая людям. И теперь они руководствуются им и становятся счастливее, делая счастливее других. За несколько дней, проведенных в Турции, я повстречал немало таких людей. Людей, которые, сохранив надежду и обретя веру, нашли и свою путеводную звезду, имя которой Доброта и Понимание ближнего. По-моему, они обрели твердую почву под ногами, вступили на путь, с которого не свернут. Они служат людям, делая их мудрее, добрее, чище. Это невозможно без истинной Веры. Веры в Бога, веры в свои силы, веры в будущее. И, конечно, без поиска себя, своего места на Земле, своего места в жизни других людей. У великого Мевляны Джелаледдина Руми, имя которого так много значит для десятков поколений людей, и которого так ценит и часто вспоминает в своем творчестве Фетхуллах Гюлен, есть такие строки, написанные нам в назидание почти лет назад: «Быть рядом с Богом, оставаясь собой». Наверное, эти слова как нельзя лучше подходят к душевному состоянию людей, которые укрепляются в своей вере, помогая людям и сохраняя себя, свою душу – бесценный дар, дарованный им Богом. ■

Artık coşkunun sadece futbol sahası, boks ringi veya kumar masasıyla sınırlandırılamayacağını anlamamız gerekiyor. Belki başka bir kulvarda da zafer kazanmamız bir anlam ifade eder. Hayatın değeri bu fani dünyadan göçtükten sonra, yaptığın iyilikler vesilesiyle, arkandan söylenen iyi sözlerle ölçülür. Ömür çok kısa ve birçok kişi kendilerine uzanacak bir yardım eli bekliyor. Başka bir açıdan bakacak olursak; Yaratan, insanlara Fethullah Gülen aracılığıyla, dünya çocuklarının aynı zamanda kendi çocukları da olduğunu öğretti. Onun için bu yardımseverler sadece kendi çocuklarına değil, diğer küçük çocuklara da ideal birer insan olmaları adına el uzatıyorlar. Kur’an-ı Kerim’de “Mü’minler arasında tartışanları barıştırın.” () ayetinde de buyrulduğu gibi, bu barış mesajını başkalarına da telkin etmek, farklı görüşlere karşı sabırlı ve hoşgörülü olmayı öğretmek gerekiyor.

“Halk içinde Hak’la beraber olmak” İnsanlar bu dünyada amaçlarına ulaşmak için hangi yolu kullanırlarsa kullansınlar, Allah onlara var olmanın amacının insanlara yardım etmek olduğunu öğretti. Artık bunu kendilerine rehber edinip, başkalarını mutlu etmekten haz duyuyorlar. Türkiye’de kaldığım birkaç gün içerisinde bu özellikte pek çok ümitli ve inançlı insana rastladım. Ve onlar, kendilerine yol gösteren, adı iyilik ve samimiyetle bütünleşmiş olan yıldızı da bulmuşlar. Ayaklarının altında güvenilir ve sağlam bir yol var ve bu yoldan dönmemeye kararlılar. İnsanlara hizmet ederken onları daha iyi, bilge ve temiz hale getiriyorlar. Bütün bunlar ancak Allah’a iman, öz güven, geleceğe ümitle bakıp kendini bulma, dünyada ve başkalarının hayatlarında yer edinmeyle olabilir. Fethullah Gülen’in eserlerinde sık sık adı geçen, aynı zamanda insanlık için çok önemli olan Hz. Mevlana Celalettin Rumi’nin yıl önce yazmış olduğu satırlarda: “Halk içinde Hak’la beraber olmak” ifadesi geçer. Bu söz Allah’ın verdiği en değerli armağanlar olan ruh ve benliği koruyup, başkalarına yardım ederek inancını güçlendiren insanların ruh hallerini yansıtıyor. ■



лицом к лицу Ректор Московского государственного университета

Виктор Садовничий:

От старосты курса –до ректора Moskova Devlet Üniversitesi Rektörü

Viktor Sadovniçiy

Sınıf temsilciliğinden rektörlüğe

Беседовал: Али Сами Йылдырым Координатор журнала «ДА» в РФ.

Konuşan: Ali Sami Yıldırım Da Rusya Federasyonu Koordinatörü.

54 ДА ЛЕТО • 29 НОМЕР

Продолжая традицию прошлых столетий, Россия и по сей день играет ведущую роль в таких отраслях, как политика, наука и литература. Несомненно, самым важным фактором этого успеха и авторитета является образование. Образование есть источник, к которому в течение долгих веков обращаются вдохновленные национальными героями народы, стремясь к возвышению путем саморазвития. Виктор Садовничий – один из тех, кто посвятил свою жизнь образовательной и научной деятельности, приобрел мировую известность. Занимая в течение

Rusya Federasyonu dünya siyaset, bilim ve edebiyat sahnelerinde geçmişte olduğu gibi, çağımızda da etkin bir rol oynamaya devam ediyor. Bu başarının ve etkinin sağlanmasındaki en önemli unsur hiç kuşkusuz eğitim Eğitim, bir milletin kendine has çizgide gelişip yükselmesinde, hayatını bu işe adamış kahramanların rehberliğinde sık sık başvuracağı önemli bir kaynak Sayın Viktor Sadovnichy de bu bağlamda Rusya’nın dünya bilimler tarihine kazandırmış olduğu bir eğitim sevdalısı Şu anda Rusya’nın tartışmasız en prestijli eğitim müessesesi olan Moskova Devlet Üniversitesi’nde on beş yıldan bu yana rektörlük yapan Sadovnichy, yaklaşık yarım asırdır akademik hayatın bizzat içinde. Krasnopavlovka köyünden Moskova Devlet Üniversitesi Rektörlük makamına uzanan hayat serüvenini ve mevcut eğitim sistemini artısı ve eksisi ile değerlendirmesi simasında beliren samimiyetin diline de yansıdığının göstergesi Ali Sami Yıldırım: Sayın Sadovnichy kendinizi tanıtabilir misiniz? Nasıl bir öğrencilik hayatınız oldu? Viktor Sadovniçiy: Üniversite eğitimine adım atmam kolay şartlarda gerçekleşmedi. İlköğretimimi bir köy okulunda tamamladım. Çocukluğumu Harkov bölgesindeki Krasnopavlovka köyünde geçirdim. Sekizinci sınıftayken, Moskova Serçe Tepeleri’nde bir eğitim ve bilim sarayının kurulacağını duydum. Böylece Moskova Devlet Üniversitesi’ne girmek benim için


yüz yüze

Московский государственный университет. Moskova Devlet Üniversitesi.

последних 15 лет должность ректора самого престижного высшего учебного заведения России, он около полувека работает в научной сфере. В ходе нашей беседы Виктор Антонович рассказал нам о своем жизненном пути, начавшемся в селе Краснопавловка Харьковской области и однажды волею судьбы приведшем его на должность ректора Московского государственного университета, и сделал оценку современной системы образования. Али Сами Йылдырым: Виктор Антонович, расскажите, пожалуйста, немного о себе. Были ли хорошим учеником в школе, университете? Виктор Садовничий: Мой путь к дверям университета не был простым. Я учился в сельской школе в селе Краснопавловка Харьковской области. В восьмом классе я увидел в газете информацию о строительстве университета – писалось, что в Москве, на Воробьевых горах, будет сооружен Дворец образования и науки. Так у меня появилась мечта – поступить в МГУ. Но поехать в город из села было практически невозможно, потому что для этого требовался паспорт. А паспорт в сельской местности тогда не давали, удерживая там молодежь. Поэтому я вместе с другом после школы поехал устраиваться работать на шахту в Донбасс. Я стал работать в забое, учился в вечерней школе и, получив аттестат, подал документы в Белорусскую сельскохозяйственную академию. Надо сказать, что я всегда был очень хорошим математиком, и страха, что не смогу поступить, у меня не было. Но мой бригадир Николай стал

bir gaye-i hayal haline geldi. Ancak, yolculuk için pasaport gerektiğinden dolayı, köyden şehre gitmek hemen hemen imkansızdı. O zamanlar gençlerin köylerden ayrılmalarını engellemek için pasaport vermezlerdi. Bu yüzden okul bittikten sonra arkadaşımla beraber bir maden ocağında çalışmak üzere Donbass’a gittim. Donbass’da aynı zamanda akşam okulunda eğitim görüyordum. Diploma aldıktan sonra Belarus Ziraat Akademisi’ne başvuru için gereken belgeleri gönderdim. Şunu söylemek gerekiyor ki, her zaman iyi bir matematikçiydim. Bu sebeple üniversiteye gireceğimden hiç kuşkum yoktu. Ama çalıştığım yerdeki ustabaşım Nikolay “Ne! Ziraat Akademisi de ne oluyor? Sen matematikçisin, üniversiteye gitmen lazım”, diye benimle alay ediyordu. Ama ben belgelerimin akademiye artık gönderilmiş olduğunu söyledim. O zaman Nikolay “Bir gece içinde belgelerini geri getirirsem gidecek misin?” dedi. Bahse girdik. Belgelerimi geri getirebilirse üniversite eğitimim için Moskova’ya gidecektim. Çok geçmeden belgelerim Nikolay’ın postane müdürü olarak çalışan eşi sayesinde geri geldi. Nikolay’la beraber Moskova’ya gittik. MekanikMatematik Fakültesi’nin sınavlarına girdim ve kazandım. Böylece hayalim gerçekleşti. O zaman 19 yaşındaydım. Nikolay ise üniversitenin hukuk fakültesine girdi.

Я считаю, что уровень подготовки абитуриентов падает год от года. И на то есть причины. Bana göre üniversiteye girenlerin bilgi seviyesi her yıl düşüyor. Bunun çeşitli sebepleri var.

Ya eşiniz ve çocuklarınız, onlar nasıl bir eğitim aldılar? Eşimle aynı sınıfta okuyorduk. Çocuklarımız da Matematik fakültesinden mezun oldular. Bu fakültede iltimasla okumak ve ders geçmek mümkün değildir. Oğlum Yuriy profesör, Matematik Fakültesi’nde öğretim üyeliği yapıyor. Kızım İnna hesap uzmanı ve Sibernetik Fakültesi’nde ders veriyor. Kısacası herkes matematikçi Herkes Moskova Devlet Üniversitesi’nden çok iyi notlarla mezun oldu. Bu yolu seçmelerinden çok mutluyum. Bir gün Moskova Devlet Üniversitesi’nin yöneticisi olacağınızı hiç tahmin edebilir miydiniz? Her şey birinci sınıftayken başladı. Son sınıf öğrencilerinin kontrolü rehberliğinde bir doğa gezisine katıldık. Son sınıf öğrencilerinin ilk sınıf öğrencilerini bu tür gezilere götürmeleri adettendi. Büyükleri-

Ректор Садовничий на совещании с коллегами из университета. Rektör Sadovniçiy üniversiteden meslektaşlarıyla toplantıda.


Студенты факультета психологии. Psikoloji Fakültesi öğrencileri.

меня поддевать: «Ну, какая сельхозакадемия! Ты же математик – поехали в университет!» Но я уже отослал документы в академию. И тогда Николай мне говорит: «А если я верну их за ночь, ты поедешь?» Мы поспорили: если он сможет вернуть документы – я поеду «за своей мечтой» в Москву. А нет – так нет. И что вы думаете? Он их вернул. Правда, благодаря своей супруге, которая работала начальником почты. Так мы с Николаем отправились в Москву. Ну, а дальше были экзамены на мехмат и зачисление. Так сбылась моя мечта. Мне было 19 лет. Николай же поступил на юридический факультет университета.

Более десяти лет возглавляю конкурс «Учитель года» и вижу, какие прекрасные преподаватели есть в России. On yıldan fazla “Yılın Öğretmeni” yarışmasının başındayım ve Rusya’da ne kadar iyi öğretmen olduğunu gayet iyi görüyorum.

56 ДА ЛЕТО • 29 НОМЕР

Ваши жена и дети тоже посвятили свою жизнь математике? Жена – моя однокурсница. И все дети учились на мехмате. Там по блату учиться невозможно – надо уметь хотя бы считать… Сын Юра – доктор наук, уже профессор. Он преподает на мехмате. Дочь Инна преподает на ВМК (факультет вычислительной математики и кибернетики), а другая дочь, Анна, работает в Торгово-промышленной палате и еще преподает на экономическом факультете. Одним словом, все математики… Все окончили МГУ с отличием. Я рад, что они выбрали этот путь. Смели ли Вы когда-нибудь предположить, что в один день станете руководителем МГУ? Каков был этот путь? Все началось еще на первом курсе. Старшекурсники повели нас в поход. Это была традиция мехмата: старшекурсники приучали первокурсников ходить в походы. А обратно мы возвращались уже самостоятельно, потому что старшекурсники остались еще на одну ночь. Нам надо было сесть на электричку. И вот мы –

miz gittiğimiz yerde bir gece daha kalacakları için, tek başımıza geri dönmek zorundaydık. Elektrikli trene binmemiz lazımdı. Aramızda çok kız vardı ve trene binmek için ormandan geçiyorduk. Bu arada yoğun bir yağmur başladı, hava karardı. Yolumuzu kaybettik. Kızlar ağlamaya başladılar. Ben grubumuzu ormandan götürdüm. Ben de dahil olmak üzere hiç kimse yolu bilmediğinden tesadüfen götürdüm tabi. Sonraki gün üniversitede sınıf temsilcisinin seçileceği bir toplantı düzenleniyordu. Galiba sınıf arkadaşlarım çok minnettar kaldıkları için beni seçtiler. Bundan sonra devamlı olarak kurumumuzda farklı görevler yaptım: Sınıf temsilciliği, öğrenci komitesi başkanlığı, sınıfın; sonra da fakültenin Komsomol Birliği’nin sekreterliği Okulda akademik çalışmalara zaman ayırma bakımından çok titiz olmak gerektiği için derslerden sosyal işlere zaman ayırmak, ilk zamanlar benim için çok zordu. Özellikle Mekanik-Matematik Fakültesi’nde sadece kendi bilgilerinizi kullanarak okuyabilirsiniz. Ama sonunda akademik meşguliyetlerin yanında sosyal faaliyetlere de katılmaya başladım ve üniversiteyi pekiyi notlarla bitirdim. Yüksek lisans yapmaya karar verdim. Süresinden önce tezimi bitirdim ve fakültede asistan olarak kaldım. Kısa bir süre sonra doçent oldum. Aynı zaman diliminde profesörlük tezimi yazıyordum. O yıllarda üniversitenin en genç profesörü oldum. yılında Rektör Yardımcısı oldum yılında Moskova Devlet Üniversitesi’ne Rektör olarak seçildim.

Bilgisayarı biliyorlar ama Aleksandr Puşkin’i tanımıyor ve okumuyorlar Üniversitede kırk yıldan fazla süredir öğretim üyeliği yapıyorsunuz. Üniversite adaylarını biraz değerlendirir misiniz?


среди нас много девчонок – отправились по лесу на станцию. В это время пошел сильный дождь, быстро стемнело. Мы заблудились. Девчонки заныли. Я взял на себя командование и вывел их. Конечно, случайно вывел, потому что дороги никто не знал. А на следующий день было студенческое собрание, где выбирали старосту курса. Наверное, чувство благодарности у моих однокурсников было столь велико, что они выбрали меня. И после этого я постоянно был на какихто постах: староста курса, председатель студкома, секретарь комсомольской организации курса, потом факультета Так как в любой общественной работе много беготни, а учеба требует сосредоточенности, первое время было сложно. Тем более что на мехмате никогда не было скидок ни на что – засчитывались только твои знания. Но я втянулся и в итоге окончил университет с отличием. Поступил в аспирантуру, досрочно защитился и был оставлен ассистентом на кафедре. Потом стал доцентом и одновременно защищал докторскую. Был самым молодым профессором в те годы в университете. А в году я стал заместителем проректора… Ну, а уже в году был избран ректором МГУ.

Ребята умеют работать с компьютером. Но они не знают Александра Пушкина Вы больше сорока лет преподаете в университете. Как меняется уровень знаний абитуриентов? Я считаю, что уровень подготовки абитуриентов падает год от года. И на то есть причины. Я не хочу сказать, что виноваты учителя. Более десяти лет возглавляю конкурс «Учитель года» и вижу, какие прекрасные преподаватели есть в

Bana göre üniversiteye girenlerin bilgi seviyesi her yıl düşüyor. Bunun çeşitli sebepleri var. Öğretmenlerin suçlu olduğunu söylemek istemem. On yıldan fazla “Yılın öğretmeni” yarışmasının başındayım ve Rusya’da ne kadar iyi öğretmen olduğunu gayet iyi görüyorum. Bunun sebebi olarak 90’lı yıllarda eğitime bakış açısını söyleyebilirim: Öğretmen kendini pazar ekonomisine uymayan bir şahıs olarak görüyordu. Bir diğer sebep ise öğretmenlere verilen destek seviyesi. Bu, onların toplumda üstün olmayan statüde sınıflandırılmasına yol açıyor. Eğitimimizde kalitenin her geçen dönem daha da düştüğüne dikkat çekmek istiyorum. Üniversitede bize gelen çocukların sadece bir yönde gelişmiş olduğunu fark etmekteyiz. Mesela bilgisayar ve internet ile çalışmayı biliyorlar ama Aleksandr Puşkin’i, Mihail Lermontov’u, Lev Tolstoy’u tanımıyor ve okumuyorlar. Maalesef çocukların hatasız Rusça konuşamamaları ve yazamamaları da bizi endişe içinde bırakıyor. Okullarda verilen eğitimde hayata hazırlama noktasında endişelerim var. Okulda Rusça hazırlığın kalitesi hızla düşüyor. Neslimizin çocukluğundan beri ezbere bildiği klasik eserler üzerine üniversitemizde yazılan kompozisyonların bazen sadece bir kaç cümleden oluştuğunu söylemek yeterli sanırım. Ayrıca ülkemizde matematik öğrenme ve öğretme kalitesi de gittikçe düşüyor. Bence bunun stratejik bir anlamı var. Saint Petersbrug’taki G-8 zirvesinden çıkan son bildiriyi okursanız, devlet başkanlarının eğitim deklarasyonunu imzalarken ilk önce matematik bilimini düşündüklerini anlarsınız. Bu problem hem Amerika hem Avrupa hem de Japonya’da baş göstermeye başladı. Rusya eskiden okullarda yüksek matematik eğitimi olan bir ülkeydi. Bizim klasik kitapların arasında şimdi okul öğrencilerinin gerektiği ölçüde fay-

Ребята умеют работать с компьютером, Интернетом. Но они не знают Александра Пушкина, Михаила Лермонтова, не читают Льва Толстого. Öğrenciler bilgisayar ve internet ile çalışmayı biliyorlar ama Puşkin’i, Lermontov’u, Tolstoy’u tanımıyor ve okumuyorlar. YAZ • SAYI 29 DA

57


лицом к лицу

Приезжие студенты сконцентрированы на движении к своим целям, они знают, чего хотят, и добиваются этого. Порой москвичи, несмотря на более комфортные условия жизни дома, под опекой родителей, учатся хуже общежитских студентов. Moskova dışından gelen öğrencilerin belli amaçları oluyor. Fakat Moskovalı öğrenciler ev hayatlarının rahat şartlarına ve anne babalarının desteğine rağmen yurtta kalan öğrencilerden daha başarısız oluyorlar.

58 ДА ЛЕТО • 29 НОМЕР

Ректор Виктор Садовничий. Rektör Viktor Sadovniçiy.

nest...

batman iftar saati 2021 viranşehir kaç kilometre seferberlik ne demek namaz nasıl kılınır ve hangi dualar okunur özel jimer anlamlı bayram mesajı maxoak 50.000 mah powerbank cin tırnağı nedir