Kurtuluş Savaşı Cemiyetler
kaynağı değiştir]
1919'un ilk aylarında, başta iktidardan düşmüş İttihat ve Terakki Fırkası'nın yerel düzeydeki önderlerinin gayretiyle şekillenmeye başlayan cemiyetlerin kuruluş süreci, işgallerin de tetiklemesiyle ve özellikle İzmir'in İşgali sonrasında Osmanlı halkı arasında derin tepkilerle hız kazandı. Bunun sonucunda Türkiye'nin farklı bölgelerinde aynı anda birkaç yurtsever cemiyet kuruldu.[1] Osmanlı hükûmetine muhalif olan eski İttihat ve Terakki Fırkası üyelerinin yanı sıra milliyetçi askerler ve aydınlar bu cemiyetlerde etkindi ve seslerini protesto, miting ve yayıncılık gibi barışçı yöntemlerle duymak için mücadele ediyorlardı. Bu, İtilaf Devletleri'nin politikasını değiştirmede etkili değildi.
Sivas Kongresi'nden sonra[değiştir Kurtuluş Savaşı’nda Cemiyetler
KURTULUŞ SAVAŞI’NDA CEMİYETLER
Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra Anadolu’da bir dizi işgaller başlamış; bazı güçler bu işgallerin yanında yer almış, bazıları da işgallere karşı harekete geçmiştir.
Cemiyetlerin yararlı veya zararlı diye tanımlanmalarında temel değer Anadolu’nun bağımsızlığı konusu olmuştur.
Anadolu’nun işgaline karşı direnenler ve mücadele edenlere yararlı (Milli), işgallere destek olanlar veya mandacılığı savunanlara zararlı cemiyetler adı verilmiştir.
Kısaca, cemiyetler, Milli Mücadelenin yanında ve karşısında olmalarına göre ikiye ayrılmıştır.
A) MİLLİ VARLIĞA DÜŞAN CEMİYETLER
ZARARLI CEMİYETLER
a) Azınlıklar Tarafından Kurulanlar
Rumlar tarafından kurulanlar
1- MAVRİ MİRA
Doğrudan Patriğe ve Yunan Hükümetine bağlı olarak kurulmuştur. Büyük Yunanistan’ı (Megalo İdea) gerçekleştirmeyi, Bizans İmparatorluğu’nu yeniden kurmayı amaçlamıştır. Ege ve Trakya’da yoğun olarak faaliyet göstermiştir.
Mavri Mira’nın Alt Teşkilatları:
a) Yunan Kurultayı ve Göçmenler Cemiyeti: Rum okullarında izcilik etkinlikleri adı altında silahlı militanlar yetiştiriyorlardı.
b) Yunan ve Trakya Komitesi: Doğu Trakya’yı Yunanistan’a katmayı amaçlamıştır.
2- ETNİK-İ ETERYA
Yunanlıların tarihi cemiyetidir. 1814’te kurulmuştur. Mavri Mira ile birlikte çalışmıştır. I. Dünya Savaşı’nın uygun ortamından faydalanarak tekrar faaliyete geçmiştir. Karadeniz’de bir Pontus Devleti kurmak için çalışmıştır.
3- PONTUS RUM CEMİYETİ
Rum Patrikhanesine bağlı olarak kurulan bu cemiyet de Karadeniz’de bir Rum Pontus Devleti’nin kurulması için çalışmalarda bulunmuş, bölgedeki Türk halkını göçe zorlayarak çoğunluk olmayı amaçlamıştır.
Ermeniler Tarafından Kurulanlar
Taşnak Sütyan-Ermeni Hınçak Cemiyetleri (Ermeni İhtilal Cemiyeti)
Ermeni Patriği’nin liderliğinde Doğu Anadolu’da bir Ermeni Devleti kurmak amacıyla örgütlenmiştir. Silahlı baskın, gasp ve cinayetlerle bölgede Türk halkını yıldırmaya, göçe zorlamaya çalıştılar ve masum insanları öldürdüler.
Ermeni ve Rum Birliği Komitesi
Rumlarla Ermenilerin dayanışması için Patrik Zaven Efendi tarafından kurulmuştur.
Museviler Tarafından Kurulanlar
Alyans İsrailit ve Makkabi
Yahudilerin haklarını korumak ve Filistin’de Yahudi devleti kurmak istemişler ve Rumlarla işbirliği yapmışlardır.
b) Müslüman Türkler Tarafından Kurulanlar
Zararlı Cemiyetler
1- Sulh ve Selamet-i Osmaniye Fırkası
Padişahın fikirlerini ve Damat Ferit Hükümeti’ni desteklemiştir. Ülkenin kurtuluşunun padişah ve halifenin emirlerine sıkı sıkıya uymakla mümkün olacağını savunmuştur.
2- Teali İslam Cemiyeti
İstanbul medreselerinde görevli bazı müderrisler tarafından, Anadolu’daki ulusal direnme eylemlerine ve padişahlık düzenini istemeyenlere karşı kurulmuştur.
Düşmana karşı direnmenin yararsız olduğunu, Osmanlı Devleti’nin dini esaslara bağlı kalınarak kurtarılabileceğini bu nedenle Saltanat ve Hilafetin güçlendirilmesi gerektiğini savunuyor ve Anadolu Hareketi’ne karşı çıkıyorlardı. Yerel ayaklanmalara, özellikle Konya İsyanı’na büyük ölçüde etkide bulundular. Şeriat düzenini savunan laiklik karşıtı olarak kurulan bir cemiyettir.
3- Hürriyet ve İtilaf Partisi
1911’de, İttihat ve Terakki Partisi’ne karşı kurulan bu parti, Mondros’tan sonra ön plana çıktı. Siyasal hayatta önemli rol oynadı. Anadolu Milli Direnişine karşıdır. Milli mücadele komutanlarını suçlayarak onları birer isyancı olarak nitelendirmiştir. Bazı zararlı dernekler tarafından da desteklenmiştir.
4- İngiliz Muhipleri Cemiyeti
İngiltere’den “Kavmi Necip” (soylu millet)olarak bahseden bir cemiyettir. Milyonlarca Müslümanı sömürgesi altına alan bu devletin dost olduğunu belirtmiş, İngiliz mandacılığını savunan, İstanbul Hükümeti’ne bağlı bir cemiyettir.
5- Wilson Prensipleri Cemiyeti
Amerikan mandacılığını savunanlar tarafından kurulmuştur. ABD himayesinde Osmanlı Devleti’nin kalkınabileceğini savunmuştur. Amerikan mandasını isteyen kurucular arasında Halide Edip Adıvar, Refik Halid Karay gibi kişilerde bulunmaktaydı.
6- Kürt Teali Cemiyeti
Wilson İlkeleri’ne dayanarak Doğu Anadolu’da bağımsız bir Kürt Devleti kurmayı amaçlamıştır (Müslüman halkın kurduğu tek ayrılıkçı cemiyettir).
Bu cemiyetler Kurtuluş Savaşı’nın yapılmasını geciktirmiştir.
MİLLİ CEMİYETLER
Kuruluş Amaçları ve Özellikleri
Kurtuluş çaresini arayanların, ülkenin işgaline çözüm bulmak için kurdukları cemiyetlerdir. Milli Kurtuluş için ihtiyaç ve zorunluluğun sonunda ortaya çıkmışlardır. Milli amaca hizmet edecek şekilde kurulan bu cemiyetlere, genel olarak “Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri” adı verildi.
Müdafaa-i Hukuk, Türklerin millet olarak, bağımsız bir devlet kurarak yaşamak hakkını, Osmanlı Hükümeti’ne, imparatorluğun diğer unsurlarına ve bu hakkı tanımayan I. Dünya Savaşı’nın galip devletlerine karşı fiili bir mücadele sonunda elde etmeyi ifade etmektedir.
Türkler, millet olarak haklarını, Mondros Ateşkesi’nin ilanı ve onu izleyen işgallerle savunmaya başlamışlardır.
“Müdafaa-i Hukuk” bir hareketin ifadesi olarak bazı özellikler taşımaktadır.
1- Müdafaa-i Hukuk, ferdi değil, millidir. Milli hakların korunması için yapılan bir harekettir.
2- Müdafaa-i Hukuk, fikri kaynağını “milliyetçilik” fikrinden almaktadır.
3- Müdafaa-i Hukuk, milli devlet formülünü gerçekleştirmeye çalışan bir akımdır.
4- Müdafaa-i Hukuk Hareketi’nin gerçekleştirme vasıtası fertler değil, cemiyetlerdir.
Türkiye’nin kurtuluşunu sağlamak için her yönde Müdafaa-i Hukuk amacına yönelik cemiyetler kurulmuştur.
- Bölgesel olarak, Türk halkı tarafından kurulmuşlardır.
- Hakim duygu, bağımsızlık ve milliyetçiliktir.
- Sivil direniş çeteleri şeklinde örgütlenmişlerdir.
- İhtiyaçları halk tarafından karşılanmıştır.
- Ulusal bilinci uyandırarak, Milli Mücadele’yi başlatmışlardır.
1- TRAKYA PAŞAELİ CEMİYETİ
Edirne’de 1918’de Mavri Mira’ya karşı kurulan bu cemiyetin amacı, Mondros’un azınlıklara tanıdığı taşkınlık ve haksızlıklar karşısında Türklerin fiili savunma gücünü arttırmak ve teşkilatlanmak, milli birliği gerçekleştirerek Trakya’nın Yunanistan’a verilmesini önlemek yolunda çalışmıştır. Yunan işgaline karşı kurulan ilk cemiyettir. Edirne’de düzenlediği kongrede, Osmanlı Devleti’nin parçalanması halinde gerekirse Batı Trakya ile birleşerek bir Trakya Cemiyeti kurulması amaçlamıştır.
2- İZMİR MÜDAFAA-İ HUKUK-U OSMANİYE CEMİYETİ
2 Aralık 1918’de İzmir’in Yunanistan’a bırakılması üzerine, İzmir’in Türk kimliğini korumak, halkı işgale karşı direnişe hazırlamak, Rum saldırganlığını engellemek, Osmanlı Devleti’nin yetersiz kalması karşısında kendi imkanları ile İzmir ve çevresini korumak amacıyla kurulmuştur. Batı Cephesi’nin oluşmasında Kuva-i Milliye’nin yaygınlaşmasında etkin bir rol oynamıştır. Türklerin haklarını ilmi ve ikna edici metodlarla kanıtlamak yönünde çalışmalar yapmıştır. Kurtuluşta basın yolunu da kullanmıştır.
3- İZMİR REDD-İ İLHAK CEMİYETİ
İzmir’in haksız işgaline karşı kurulmuştur. Aynı zamanda milis teşkilatı meydana getirerek Yunan işgaline fiilen karşı koyulmasında, I. Balıkesir, Alaşehir ve II. Balıkesir Kongrelerinin toplanmasında etkili olmuştur.
4- ŞARK VİLAYETLERİ MÜDAFAA-İ HUKUK-İ MİLLİYE CEMİYETİ
İstanbul’da kurulmuş, daha sonra Erzurum ve Elazığ’da şube açmıştır. Erzurum şubesi daha sonra Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adını alarak Doğuda Müdafaa-i Hukuk akımını temsil ederek Mustafa Kemal Paşa’nın sevk ve idaresiyle güçlenmiş ve bütün memlekete yayılacak bir program hazırlamıştır.
Doğu Anadolu’nun Ermenilere verilmesini önlemek, Ermeni teşkilatlarının saldırılarına karşı Doğu Anadolu Türk halkını her yönden güçlendirmek ve haklarını korumak amacıyla kurulmuştur. Doğu Anadolu’da Ermeni nüfusun çok olmadığını savunmuş, bölgede Türk ve Müslüman nüfusun fazla olduğunu belirtmiş ve Doğu Anadolu’nun bütünlüğünün korunması yolunda çalışmalar yapmıştır. Erzurum Kongresi cemiyetin en başarılı faaliyetidir.
5- TRABZON MÜDAFAA-İ HUKUK-İ MİLLİYE CEMİYETİ
Cemiyet, bölgesel bir amaca dayanarak ortaya çıkmış olmakla beraber, Karadeniz kıyıları üzerinde yabancı emellere karşı kurulmuştur. Bölgede bir Rum Pontus Devleti’nin kurulmasını önlemeye çalışmıştır. Karadeniz bölgesinde Türk halkının can ve mal güvenliğini sağlamaya çalışmış ve direniş çeteleri oluşturmuştur. Erzurum Kongresi’nin toplanmasına destek vermiştir.
6- KİLİKYALILAR CEMİYETİ
Adana ve dolaylarında yaşayan halkın haklarının daha iyi koruması, Çukurova yöresinde Fransız işgaline ve Ermeni tehdidine karşı kurulmuştur. Kuva-i Milliye’ye önemli katkıları olmuştur.
7- MİLLİ KONGRE CEMİYETİ
Bu cemiyet, gazeteci-yazar gibi aydınların (Milli Talim ve Terbiye Cemiyeti üyeleri) kurduğu bir cemiyettir. Amacı basın-yayın yoluyla Anadolu’nun uğradığı işgalin haksızlığını Türkler aleyhine dünyada yapılan propagandalara yayın yolu ile karşı koymak, Türk milletinin haklarını dünyaya duyurmaktı. Özellikle Fransızca eserler yayımlayarak etkili hizmetlerde bulundu. Askeri yönü olmayan bir cemiyettir. Bölgesel değil, ulusal kurtuluşu hedeflemiştir. “Kuva-i Milliye” terimini kullanan ilk siyasal kurulmuştur.
Milli Cemiyetlerin Ortak Özellikleri
– Cemiyetlerin kuruluşunda hakim olan duygu Türklük duygusudur.
– Cemiyetlerin programları Türk vatanının bütünlüğü düşünülerek hazırlanmamıştır.
– Sadece kendi bölgelerini kurtarmak amacıyla kurulmuşlardır.
– Yöntemleri genellikle yayın yolu ile dünyaya davalarının haklılığını göstermektir.
– Azınlıklar, İstanbul Hükümeti ve işgalci güçlerle mücadele etmişlerdir.
– Cemiyetlerin tabanını genellikle eski İttihatçılar oluşturmuştur.
– Sivas Kongresi’nde “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” adı altında birleşmişlerdir.
kaynağı değiştir]
Kurtuluş Savaşı’nda Cemiyetler
KURTULUŞ SAVAŞI’NDA CEMİYETLER
Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra Anadolu’da bir dizi işgaller başlamış; bazı güçler bu işgallerin yanında yer almış, bazıları da işgallere karşı harekete geçmiştir.
Cemiyetlerin yararlı veya zararlı diye tanımlanmalarında temel değer Anadolu’nun bağımsızlığı konusu olmuştur.
Anadolu’nun işgaline karşı direnenler ve mücadele edenlere yararlı (Milli), işgallere destek olanlar veya mandacılığı savunanlara zararlı cemiyetler adı verilmiştir.
Kısaca, cemiyetler, Milli Mücadelenin yanında ve karşısında olmalarına göre ikiye ayrılmıştır.
A) MİLLİ VARLIĞA DÜŞAN CEMİYETLER
ZARARLI CEMİYETLER
a) Azınlıklar Tarafından Kurulanlar
Rumlar tarafından kurulanlar
1- MAVRİ MİRA
Doğrudan Patriğe ve Yunan Hükümetine bağlı olarak kurulmuştur. Büyük Yunanistan’ı (Megalo İdea) gerçekleştirmeyi, Bizans İmparatorluğu’nu yeniden kurmayı amaçlamıştır. Ege ve Trakya’da yoğun olarak faaliyet göstermiştir.
Mavri Mira’nın Alt Teşkilatları:
a) Yunan Kurultayı ve Göçmenler Cemiyeti: Rum okullarında izcilik etkinlikleri adı altında silahlı militanlar yetiştiriyorlardı.
b) Yunan ve Trakya Komitesi: Doğu Trakya’yı Yunanistan’a katmayı amaçlamıştır.
2- ETNİK-İ ETERYA
Yunanlıların tarihi cemiyetidir. 1814’te kurulmuştur. Mavri Mira ile birlikte çalışmıştır. I. Dünya Savaşı’nın uygun ortamından faydalanarak tekrar faaliyete geçmiştir. Karadeniz’de bir Pontus Devleti kurmak için çalışmıştır.
3- PONTUS RUM CEMİYETİ
Rum Patrikhanesine bağlı olarak kurulan bu cemiyet de Karadeniz’de bir Rum Pontus Devleti’nin kurulması için çalışmalarda bulunmuş, bölgedeki Türk halkını göçe zorlayarak çoğunluk olmayı amaçlamıştır.
Ermeniler Tarafından Kurulanlar
Taşnak Sütyan-Ermeni Hınçak Cemiyetleri (Ermeni İhtilal Cemiyeti)
Ermeni Patriği’nin liderliğinde Doğu Anadolu’da bir Ermeni Devleti kurmak amacıyla örgütlenmiştir. Silahlı baskın, gasp ve cinayetlerle bölgede Türk halkını yıldırmaya, göçe zorlamaya çalıştılar ve masum insanları öldürdüler.
Ermeni ve Rum Birliği Komitesi
Rumlarla Ermenilerin dayanışması için Patrik Zaven Efendi tarafından kurulmuştur.
Museviler Tarafından Kurulanlar
Alyans İsrailit ve Makkabi
Yahudilerin haklarını korumak ve Filistin’de Yahudi devleti kurmak istemişler ve Rumlarla işbirliği yapmışlardır.
b) Müslüman Türkler Tarafından Kurulanlar
Zararlı Cemiyetler
1- Sulh ve Selamet-i Osmaniye Fırkası
Padişahın fikirlerini ve Damat Ferit Hükümeti’ni desteklemiştir. Ülkenin kurtuluşunun padişah ve halifenin emirlerine sıkı sıkıya uymakla mümkün olacağını savunmuştur.
2- Teali İslam Cemiyeti
İstanbul medreselerinde görevli bazı müderrisler tarafından, Anadolu’daki ulusal direnme eylemlerine ve padişahlık düzenini istemeyenlere karşı kurulmuştur.
Düşmana karşı direnmenin yararsız olduğunu, Osmanlı Devleti’nin dini esaslara bağlı kalınarak kurtarılabileceğini bu nedenle Saltanat ve Hilafetin güçlendirilmesi gerektiğini savunuyor ve Anadolu Hareketi’ne karşı çıkıyorlardı. Yerel ayaklanmalara, özellikle Konya İsyanı’na büyük ölçüde etkide bulundular. Şeriat düzenini savunan laiklik karşıtı olarak kurulan bir cemiyettir.
3- Hürriyet ve İtilaf Partisi
1911’de, İttihat ve Terakki Partisi’ne karşı kurulan bu parti, Mondros’tan sonra ön plana çıktı. Siyasal hayatta önemli rol oynadı. Anadolu Milli Direnişine karşıdır. Milli mücadele komutanlarını suçlayarak onları birer isyancı olarak nitelendirmiştir. Bazı zararlı dernekler tarafından da desteklenmiştir.
4- İngiliz Muhipleri Cemiyeti
İngiltere’den “Kavmi Necip” (soylu millet)olarak bahseden bir cemiyettir. Milyonlarca Müslümanı sömürgesi altına alan bu devletin dost olduğunu belirtmiş, İngiliz mandacılığını savunan, İstanbul Hükümeti’ne bağlı bir cemiyettir.
5- Wilson Prensipleri Cemiyeti
Amerikan mandacılığını savunanlar tarafından kurulmuştur. ABD himayesinde Osmanlı Devleti’nin kalkınabileceğini savunmuştur. Amerikan mandasını isteyen kurucular arasında Halide Edip Adıvar, Refik Halid Karay gibi kişilerde bulunmaktaydı.
6- Kürt Teali Cemiyeti
Wilson İlkeleri’ne dayanarak Doğu Anadolu’da bağımsız bir Kürt Devleti kurmayı amaçlamıştır (Müslüman halkın kurduğu tek ayrılıkçı cemiyettir).
Bu cemiyetler Kurtuluş Savaşı’nın yapılmasını geciktirmiştir.
MİLLİ CEMİYETLER
Kuruluş Amaçları ve Özellikleri
Kurtuluş çaresini arayanların, ülkenin işgaline çözüm bulmak için kurdukları cemiyetlerdir. Milli Kurtuluş için ihtiyaç ve zorunluluğun sonunda ortaya çıkmışlardır. Milli amaca hizmet edecek şekilde kurulan bu cemiyetlere, genel olarak “Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri” adı verildi.
Müdafaa-i Hukuk, Türklerin millet olarak, bağımsız bir devlet kurarak yaşamak hakkını, Osmanlı Hükümeti’ne, imparatorluğun diğer unsurlarına ve bu hakkı tanımayan I. Dünya Savaşı’nın galip devletlerine karşı fiili bir mücadele sonunda elde etmeyi ifade etmektedir.
Türkler, millet olarak haklarını, Mondros Ateşkesi’nin ilanı ve onu izleyen işgallerle savunmaya başlamışlardır.
“Müdafaa-i Hukuk” bir hareketin ifadesi olarak bazı özellikler taşımaktadır.
1- Müdafaa-i Hukuk, ferdi değil, millidir. Milli hakların korunması için yapılan bir harekettir.
2- Müdafaa-i Hukuk, fikri kaynağını “milliyetçilik” fikrinden almaktadır.
3- Müdafaa-i Hukuk, milli devlet formülünü gerçekleştirmeye çalışan bir akımdır.
4- Müdafaa-i Hukuk Hareketi’nin gerçekleştirme vasıtası fertler değil, cemiyetlerdir.
Türkiye’nin kurtuluşunu sağlamak için her yönde Müdafaa-i Hukuk amacına yönelik cemiyetler kurulmuştur.
- Bölgesel olarak, Türk halkı tarafından kurulmuşlardır.
- Hakim duygu, bağımsızlık ve milliyetçiliktir.
- Sivil direniş çeteleri şeklinde örgütlenmişlerdir.
- İhtiyaçları halk tarafından karşılanmıştır.
- Ulusal bilinci uyandırarak, Milli Mücadele’yi başlatmışlardır.
1- TRAKYA PAŞAELİ CEMİYETİ
Edirne’de 1918’de Mavri Mira’ya karşı kurulan bu cemiyetin amacı, Mondros’un azınlıklara tanıdığı taşkınlık ve haksızlıklar karşısında Türklerin fiili savunma gücünü arttırmak ve teşkilatlanmak, milli birliği gerçekleştirerek Trakya’nın Yunanistan’a verilmesini önlemek yolunda çalışmıştır. Yunan işgaline karşı kurulan ilk cemiyettir. Edirne’de düzenlediği kongrede, Osmanlı Devleti’nin parçalanması halinde gerekirse Batı Trakya ile birleşerek bir Trakya Cemiyeti kurulması amaçlamıştır.
2- İZMİR MÜDAFAA-İ HUKUK-U OSMANİYE CEMİYETİ
2 Aralık 1918’de İzmir’in Yunanistan’a bırakılması üzerine, İzmir’in Türk kimliğini korumak, halkı işgale karşı direnişe hazırlamak, Rum saldırganlığını engellemek, Osmanlı Devleti’nin yetersiz kalması karşısında kendi imkanları ile İzmir ve çevresini korumak amacıyla kurulmuştur. Batı Cephesi’nin oluşmasında Kuva-i Milliye’nin yaygınlaşmasında etkin bir rol oynamıştır. Türklerin haklarını ilmi ve ikna edici metodlarla kanıtlamak yönünde çalışmalar yapmıştır. Kurtuluşta basın yolunu da kullanmıştır.
3- İZMİR REDD-İ İLHAK CEMİYETİ
İzmir’in haksız işgaline karşı kurulmuştur. Aynı zamanda milis teşkilatı meydana getirerek Yunan işgaline fiilen karşı koyulmasında, I. Balıkesir, Alaşehir ve II. Balıkesir Kongrelerinin toplanmasında etkili olmuştur.
4- ŞARK VİLAYETLERİ MÜDAFAA-İ HUKUK-İ MİLLİYE CEMİYETİ
İstanbul’da kurulmuş, daha sonra Erzurum ve Elazığ’da şube açmıştır. Erzurum şubesi daha sonra Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adını alarak Doğuda Müdafaa-i Hukuk akımını temsil ederek Mustafa Kemal Paşa’nın sevk ve idaresiyle güçlenmiş ve bütün memlekete yayılacak bir program hazırlamıştır.
Doğu Anadolu’nun Ermenilere verilmesini önlemek, Ermeni teşkilatlarının saldırılarına karşı Doğu Anadolu Türk halkını her yönden güçlendirmek ve haklarını korumak amacıyla kurulmuştur. Doğu Anadolu’da Ermeni nüfusun çok olmadığını savunmuş, bölgede Türk ve Müslüman nüfusun fazla olduğunu belirtmiş ve Doğu Anadolu’nun bütünlüğünün korunması yolunda çalışmalar yapmıştır. Erzurum Kongresi cemiyetin en başarılı faaliyetidir.
5- TRABZON MÜDAFAA-İ HUKUK-İ MİLLİYE CEMİYETİ
Cemiyet, bölgesel bir amaca dayanarak ortaya çıkmış olmakla beraber, Karadeniz kıyıları üzerinde yabancı emellere karşı kurulmuştur. Bölgede bir Rum Pontus Devleti’nin kurulmasını önlemeye çalışmıştır. Karadeniz bölgesinde Türk halkının can ve mal güvenliğini sağlamaya çalışmış ve direniş çeteleri oluşturmuştur. Erzurum Kongresi’nin toplanmasına destek vermiştir.
6- KİLİKYALILAR CEMİYETİ
Adana ve dolaylarında yaşayan halkın haklarının daha iyi koruması, Çukurova yöresinde Fransız işgaline ve Ermeni tehdidine karşı kurulmuştur. Kuva-i Milliye’ye önemli katkıları olmuştur.
7- MİLLİ KONGRE CEMİYETİ
Bu cemiyet, gazeteci-yazar gibi aydınların (Milli Talim ve Terbiye Cemiyeti üyeleri) kurduğu bir cemiyettir. Amacı basın-yayın yoluyla Anadolu’nun uğradığı işgalin haksızlığını Türkler aleyhine dünyada yapılan propagandalara yayın yolu ile karşı koymak, Türk milletinin haklarını dünyaya duyurmaktı. Özellikle Fransızca eserler yayımlayarak etkili hizmetlerde bulundu. Askeri yönü olmayan bir cemiyettir. Bölgesel değil, ulusal kurtuluşu hedeflemiştir. “Kuva-i Milliye” terimini kullanan ilk siyasal kurulmuştur.
Milli Cemiyetlerin Ortak Özellikleri
– Cemiyetlerin kuruluşunda hakim olan duygu Türklük duygusudur.
– Cemiyetlerin programları Türk vatanının bütünlüğü düşünülerek hazırlanmamıştır.
– Sadece kendi bölgelerini kurtarmak amacıyla kurulmuşlardır.
– Yöntemleri genellikle yayın yolu ile dünyaya davalarının haklılığını göstermektir.
– Azınlıklar, İstanbul Hükümeti ve işgalci güçlerle mücadele etmişlerdir.
– Cemiyetlerin tabanını genellikle eski İttihatçılar oluşturmuştur.
– Sivas Kongresi’nde “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” adı altında birleşmişlerdir.
Birinci Dünya Savaşı'nda Osmanlı İmparatorluğu'nun yenilmesinin ardından Mondros Mütarekesi'ne göre Osmanlı ordusu silahsızlandırıldı. Osmanlı İmparatorluğu, Orta Doğu'da egemen olduğu Arap topraklarından vazgeçmeyi kabul etmek zorunda kalsa da, İtilaf kuvvetleri, Osmanlı İmparatorluğu'ndan kalanları, yani Türkiye'yi kontrol etme gücünü daha da korudu. Kısa süre sonra İtilaf Devletleri'nin Türkiye'nin bir kısmını Ermenistan ve Yunanistan'a tahsis etmeyi planladıkları anlaşıldı. Bu sırada, Anadolu'nun güney illeri, Fransız ve İtalyan idaresi altına alındı.
Millî cemiyetler[değiştir Millî Mücadele Döneminde Cemiyetlerden Bazıları ve Kuruluş Nedenleri
1. Dünya Savaşı sonrası yapılan antlaşmalarla Osmanlı Devleti fiilen tarihe karışmıştır. Mütareke döneminde Anadolu’da ve Rumeli’de oluşan otorite boşlukları halkı kurtuluş, himaye, mandacılık, bağımsızlık gibi düşüncelere sevk etmiştir. Bu düşünce birliklerinden de cemiyetler kurulmuştur. Millî Mücadele açısından kurulan cemiyetler kendi içlerinde: Millî varlığa yararlı cemiyetler ve millî varlığa zararlı cemiyetler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Bu makalede millî varlığa yararlı / zararlı cemiyetler, azınlıkların kurduğu cemiyetlerin kuruluş nedenleri, fikriyatı, tarihsel kökenlerinin ne olduğu sorularına cevap aranmıştır. Her cemiyetin kurulma sebebi farklıdır. Azınlıklar kurdukları cemiyetler, İttihat ve Terakki hükümetinin ideolojisi olan Türkçülük politikaları ve uygulamalarına karşı süregelen devlete karşı başkaldırı faaliyetlerini arttırmışlardır. Mondros Ateşkes Antlaşması sonrasında İtilaf Devletlerinin işgalleri; gayr-ı müslim azınlıkların kurdukları cemiyetlerin ayrılıkçı faaliyetlerini hayata geçirmek için zemin hazırlamıştır. Osmanlı Devleti’nin fiilen yıkıldığı bir dönemde devlet kurma saikiyle eski devletlerini canlandırmak için azınlıklarda yeni bir arayış doğmuştur. Bu fikirler ve yaşadıklarına inandıkları kötü muamele, haklarının gasp edilme iddialarından dolayı Rumlar, Ermeniler, Yahudiler bu cemiyetlere katılmışlardır. Makalede millî varlığa zararlı cemiyetler: Wilson Prensipleri Cemiyeti, Kürt Teali (Yükseltme) Cemiyeti; Azınlıkların kurduğu cemiyetler: Pontus Rum Cemiyeti, Mavri Mira Cemiyeti; Millî varlığa yararlı cemiyetler: Trakya Paşaeli Müdafaa-i Heyeti Osmaniyesi, Vilayat-ı Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti, Redd-i İlhak, Müdafaa-i Hukuk Kongresi, Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Millîye Cemiyeti, Milli Kongre cemiyetleri özelinde anlatılmış ve bu farklı gayelerle kurulan cemiyet örnekler üzerinden kendi bulundukları sınıflamalarda genellemeler yapılmaya çalışılmıştır.
Ottoman State had been de facto abolished with treaties which were signed after in the end of theWorld War I. It can be observed that authorities of defeated sultanate acted interests of victorious allied powers.During the armistice period a considerable authority gap occured both in Anatolia and Rumelia regions ofOttoman State. This situation motivated the people to variety of ideas such as struggle for independence,accepting a foreign power’s patronage for salvation. As a result of those ideas various societies establishedamongst population to institiute public vote for their cause. Those societies mainly can be classified into twomajor groups to examine which are: Societies which were supporting the necessity of national struggle effortsfor total national independence and societies which were harmful for national independence movement. Thisarticle aims to investigate reasons of foundation of those societies and their intellectuals and historicalbackrounds. The societies which were established by national/religious minorities, the societies which wereuseful/harmful for national struggle efforts; were discussed within framework of nation building process.Before World War I, policies and practices of Turkism, which were implemented according to theirfundemental ideology by Union and Progress (İttihat Terakki) government had motiviated and acceleratedminorities to increase their sense of micro-nationalism and separatist activities espicially for non-muslimminorities. Curiousty of establishing their own national states arouse amongst minorities. Espicially Greeks,Armenians and Jews citizens of Ottoman State were found to these activities. Those minorities were actingbehalf of their alleged misinterpretation and upon claims that their fundemental rights were seized or limited.
Tam Metin
___
- Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı
- Yer Bilgisi: 216 – 39 Belge Tarihi: H-19-09-1337
- Yer Bilgisi: 2850 – 97 Belge Tarihi: H-01-06-1327
- Adkins, L., Adkins L.R. (2004). Ancient Rome. Facts on File.
- Akyüz, Y. (1989). Atatürk ilkeleri ve inkılâp tarihi. Yüksek Öğretim Kurumu Yayınları.
- Alpargu, M., Özçelik İ.- Yavuz N. (2001). Atatürk ilkeleri ve Türk inkılâp tarihi. Gündüz Eğitim Yayıncılık.
- Atatürk, M. K. (1938). Nutuk-1938 Tıpkı Basım. Mühür Kitaplığı.
- Atatürk, M. K. (1965) Söylev. Türk Dil Kurumu.
- Aybars, E. (1994). Türkiye Cumhuriyeti tarihi I. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
- Belen, F. (1973) 20. yüzyılda Osmanlı Devleti. Remzi Kitabevi.
- Birinci, A. (1990). Hürriyet ve İtilaf Fırkası [doktora tezi]. Dergah Yayınları.
- Çoban, E. (2017). Ankara’nın Başkent Oluşunun Yansımaları. Turkish Studies, 12(26), 101-113. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12516
- Eroğlu, H. (1982). Türk inkılâp tarihi. Milli Eğitim Basımevi.
- Gencer, A. İ., Özel, S. (1991). Türk inkılâp tarihi. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- Göde, K. (1992). Atatürk ilkeleri ve inkılâp tarihi dersleri. Erciyes Üniversitesi Yayınları.
- Gök, D., Akadere O., Sönmez O. (1998). Atatürk ilkeleri ve inkılâp tarihi. Selçuk Üniversitesi Vakfı Yayınları.
- Heyet (1975). Türk Yunan ilişkileri ve Megalo İdea. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları.
- Keskin, M., Yuvalı, A., Öztürk A., Ekincikli, M. (1995). Türk inkılâbı ve Türkiye. Ufuk Kitabevi Yayınları.
- Lewis, B. (1993). Modern Türkiye’nin Doğuşu. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Mumcu, A. (1976). Tarih açısından Türk devriminin temelleri ve gelişimi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
- Müderrisoğlu, A. (1990). Kurtuluş Savaşı’nın mali kaynakları. Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
- Özkaya, Y. (1981). Türk İstiklâl Savaşı ve cumhuriyet tarihi. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayınları.
- Öztuna, Y. (1975). Türkiye tarihi. Hayat Yayınları.
- Sander, O. (2012) Siyasi Tarih I. İmge Kitabevi.
- Selek, S. (1982). Millî mücadele (ulusal kurtuluş savaşı). Örgün Yayınları.
- Soysal, M. (1969). Anayasaya giriş. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
- Şimşir, B. N. (2000). İngiliz belgelerinde Atatürk. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Tansel, S. (1991). Mondros’tan Mudanya’ya kadar. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- Tevetoğlu, F. (1991). Millî mücadele yıllarındaki kuruluşlar. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Tunaya, T. Z. (1985) Türkiye'de Siyasal Partiler Cilt 2: 1918-1922 Mütareke Dönemi. Hürriyet Vakfı Yayınevi.
- Üçok, C. (1973). Siyasal Tarih. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
- Zürcher, E. J. (2000). Modernleşen Türkiye'nin tarihi (çev. Yasemin Saner Göner). İletişim Yayınları.
___
APA YILMAZ A (2020). Some of Societies and Their Foundation Reasons in Turkish National Struggle Period. Turkish Studies - Social Sciences , 15(6), 3257 - 3272. 10.47356/TurkishStudies.45745 Chicago YILMAZ Ahmet Yusuf Some of Societies and Their Foundation Reasons in Turkish National Struggle Period. Turkish Studies - Social Sciences 15, no.6 (2020): 3257 - 3272. 10.47356/TurkishStudies.45745 MLA YILMAZ Ahmet Yusuf Some of Societies and Their Foundation Reasons in Turkish National Struggle Period. Turkish Studies - Social Sciences , vol.15, no.6, 2020, ss.3257 - 3272. 10.47356/TurkishStudies.45745 AMA YILMAZ A Some of Societies and Their Foundation Reasons in Turkish National Struggle Period. Turkish Studies - Social Sciences . 2020; 15(6): 3257 - 3272. 10.47356/TurkishStudies.45745 Vancouver YILMAZ A Some of Societies and Their Foundation Reasons in Turkish National Struggle Period. Turkish Studies - Social Sciences . 2020; 15(6): 3257 - 3272. 10.47356/TurkishStudies.45745 IEEE YILMAZ A "Some of Societies and Their Foundation Reasons in Turkish National Struggle Period." Turkish Studies - Social Sciences , 15, ss.3257 - 3272, 2020. 10.47356/TurkishStudies.45745 ISNAD YILMAZ, Ahmet Yusuf. "Some of Societies and Their Foundation Reasons in Turkish National Struggle Period". Turkish Studies - Social Sciences 15/6 (2020), 3257-3272.
nest...
Millî Mücadele Döneminde Cemiyetlerden Bazıları ve Kuruluş Nedenleri
1. Dünya Savaşı sonrası yapılan antlaşmalarla Osmanlı Devleti fiilen tarihe karışmıştır. Mütareke döneminde Anadolu’da ve Rumeli’de oluşan otorite boşlukları halkı kurtuluş, himaye, mandacılık, bağımsızlık gibi düşüncelere sevk etmiştir. Bu düşünce birliklerinden de cemiyetler kurulmuştur. Millî Mücadele açısından kurulan cemiyetler kendi içlerinde: Millî varlığa yararlı cemiyetler ve millî varlığa zararlı cemiyetler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Bu makalede millî varlığa yararlı / zararlı cemiyetler, azınlıkların kurduğu cemiyetlerin kuruluş nedenleri, fikriyatı, tarihsel kökenlerinin ne olduğu sorularına cevap aranmıştır. Her cemiyetin kurulma sebebi farklıdır. Azınlıklar kurdukları cemiyetler, İttihat ve Terakki hükümetinin ideolojisi olan Türkçülük politikaları ve uygulamalarına karşı süregelen devlete karşı başkaldırı faaliyetlerini arttırmışlardır. Mondros Ateşkes Antlaşması sonrasında İtilaf Devletlerinin işgalleri; gayr-ı müslim azınlıkların kurdukları cemiyetlerin ayrılıkçı faaliyetlerini hayata geçirmek için zemin hazırlamıştır. Osmanlı Devleti’nin fiilen yıkıldığı bir dönemde devlet kurma saikiyle eski devletlerini canlandırmak için azınlıklarda yeni bir arayış doğmuştur. Bu fikirler ve yaşadıklarına inandıkları kötü muamele, haklarının gasp edilme iddialarından dolayı Rumlar, Ermeniler, Yahudiler bu cemiyetlere katılmışlardır. Makalede millî varlığa zararlı cemiyetler: Wilson Prensipleri Cemiyeti, Kürt Teali (Yükseltme) Cemiyeti; Azınlıkların kurduğu cemiyetler: Pontus Rum Cemiyeti, Mavri Mira Cemiyeti; Millî varlığa yararlı cemiyetler: Trakya Paşaeli Müdafaa-i Heyeti Osmaniyesi, Vilayat-ı Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti, Redd-i İlhak, Müdafaa-i Hukuk Kongresi, Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Millîye Cemiyeti, Milli Kongre cemiyetleri özelinde anlatılmış ve bu farklı gayelerle kurulan cemiyet örnekler üzerinden kendi bulundukları sınıflamalarda genellemeler yapılmaya çalışılmıştır.
Ottoman State had been de facto abolished with treaties which were signed after in the end of theWorld War I. It can be observed that authorities of defeated sultanate acted interests of victorious allied powers.During the armistice period a considerable authority gap occured both in Anatolia and Rumelia regions ofOttoman State. This situation motivated the people to variety of ideas such as struggle for independence,accepting a foreign power’s patronage for salvation. As a result of those ideas various societies establishedamongst population to institiute public vote for their cause. Those societies mainly can be classified into twomajor groups to examine which are: Societies which were supporting the necessity of national struggle effortsfor total national independence and societies which were harmful for national independence movement. Thisarticle aims to investigate reasons of foundation of those societies and their intellectuals and historicalbackrounds. The societies which were established by national/religious minorities, the societies which wereuseful/harmful for national struggle efforts; were discussed within framework of nation building process.Before World War I, policies and practices of Turkism, which were implemented according to theirfundemental ideology by Union and Progress (İttihat Terakki) government had motiviated and acceleratedminorities to increase their sense of micro-nationalism and separatist activities espicially for non-muslimminorities. Curiousty of establishing their own national states arouse amongst minorities. Espicially Greeks,Armenians and Jews citizens of Ottoman State were found to these activities. Those minorities were actingbehalf of their alleged misinterpretation and upon claims that their fundemental rights were seized or limited.
Tam Metin
___
- Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı
- Yer Bilgisi: 216 – 39 Belge Tarihi: H-19-09-1337
- Yer Bilgisi: 2850 – 97 Belge Tarihi: H-01-06-1327
- Adkins, L., Adkins L.R. (2004). Ancient Rome. Facts on File.
- Akyüz, Y. (1989). Atatürk ilkeleri ve inkılâp tarihi. Yüksek Öğretim Kurumu Yayınları.
- Alpargu, M., Özçelik İ.- Yavuz N. (2001). Atatürk ilkeleri ve Türk inkılâp tarihi. Gündüz Eğitim Yayıncılık.
- Atatürk, M. K. (1938). Nutuk-1938 Tıpkı Basım. Mühür Kitaplığı.
- Atatürk, M. K. (1965) Söylev. Türk Dil Kurumu.
- Aybars, E. (1994). Türkiye Cumhuriyeti tarihi I. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
- Belen, F. (1973) 20. yüzyılda Osmanlı Devleti. Remzi Kitabevi.
- Birinci, A. (1990). Hürriyet ve İtilaf Fırkası [doktora tezi]. Dergah Yayınları.
- Çoban, E. (2017). Ankara’nın Başkent Oluşunun Yansımaları. Turkish Studies, 12(26), 101-113. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12516
- Eroğlu, H. (1982). Türk inkılâp tarihi. Milli Eğitim Basımevi.
- Gencer, A. İ., Özel, S. (1991). Türk inkılâp tarihi. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- Göde, K. (1992). Atatürk ilkeleri ve inkılâp tarihi dersleri. Erciyes Üniversitesi Yayınları.
- Gök, D., Akadere O., Sönmez O. (1998). Atatürk ilkeleri ve inkılâp tarihi. Selçuk Üniversitesi Vakfı Yayınları.
- Heyet (1975). Türk Yunan ilişkileri ve Megalo İdea. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları.
- Keskin, M., Yuvalı, A., Öztürk A., Ekincikli, M. (1995). Türk inkılâbı ve Türkiye. Ufuk Kitabevi Yayınları.
- Lewis, B. (1993). Modern Türkiye’nin Doğuşu. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Mumcu, A. (1976). Tarih açısından Türk devriminin temelleri ve gelişimi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
- Müderrisoğlu, A. (1990). Kurtuluş Savaşı’nın mali kaynakları. Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
- Özkaya, Y. (1981). Türk İstiklâl Savaşı ve cumhuriyet tarihi. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayınları.
- Öztuna, Y. (1975). Türkiye tarihi. Hayat Yayınları.
- Sander, O. (2012) Siyasi Tarih I. İmge Kitabevi.
- Selek, S. (1982). Millî mücadele (ulusal kurtuluş savaşı). Örgün Yayınları.
- Soysal, M. (1969). Anayasaya giriş. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
- Şimşir, B. N. (2000). İngiliz belgelerinde Atatürk. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Tansel, S. (1991). Mondros’tan Mudanya’ya kadar. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- Tevetoğlu, F. (1991). Millî mücadele yıllarındaki kuruluşlar. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Tunaya, T. Z. (1985) Türkiye'de Siyasal Partiler Cilt 2: 1918-1922 Mütareke Dönemi. Hürriyet Vakfı Yayınevi.
- Üçok, C. (1973). Siyasal Tarih. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
- Zürcher, E. J. (2000). Modernleşen Türkiye'nin tarihi (çev. Yasemin Saner Göner). İletişim Yayınları.
___
| APA | YILMAZ A (2020). Some of Societies and Their Foundation Reasons in Turkish National Struggle Period. Turkish Studies - Social Sciences , 15(6), 3257 - 3272. 10.47356/TurkishStudies.45745 |
| Chicago | YILMAZ Ahmet Yusuf Some of Societies and Their Foundation Reasons in Turkish National Struggle Period. Turkish Studies - Social Sciences 15, no.6 (2020): 3257 - 3272. 10.47356/TurkishStudies.45745 |
| MLA | YILMAZ Ahmet Yusuf Some of Societies and Their Foundation Reasons in Turkish National Struggle Period. Turkish Studies - Social Sciences , vol.15, no.6, 2020, ss.3257 - 3272. 10.47356/TurkishStudies.45745 |
| AMA | YILMAZ A Some of Societies and Their Foundation Reasons in Turkish National Struggle Period. Turkish Studies - Social Sciences . 2020; 15(6): 3257 - 3272. 10.47356/TurkishStudies.45745 |
| Vancouver | YILMAZ A Some of Societies and Their Foundation Reasons in Turkish National Struggle Period. Turkish Studies - Social Sciences . 2020; 15(6): 3257 - 3272. 10.47356/TurkishStudies.45745 |
| IEEE | YILMAZ A "Some of Societies and Their Foundation Reasons in Turkish National Struggle Period." Turkish Studies - Social Sciences , 15, ss.3257 - 3272, 2020. 10.47356/TurkishStudies.45745 |
| ISNAD | YILMAZ, Ahmet Yusuf. "Some of Societies and Their Foundation Reasons in Turkish National Struggle Period". Turkish Studies - Social Sciences 15/6 (2020), 3257-3272. |