Orojenez Dağ Oluşumu
Dağ Oluşumu (Orojenez)
Orojenez (Dağ Oluşumu)
Dış kuvvetler tarafından aşındırılan malzemeler; deniz, göl vb. su kütlelerinin tabanlarında birikerek binlerce metre kalınlığında tortul tabakalar oluşur. Bu tortul tabakaların bulunduğu alanlara jeosenklinal denir. Örneğin Akdeniz ve Atlas Okyanusu birer jeosenklinal alandır.
Yapıları birbirinden farklı olan tortul tabakalar, levhaların yaklaşması sonucu yan basınçlara uğrar. Bu basınca dayanamayan yumuşak yapılı tortul tabakalar kıvrılır, sert tabakalar ise kırılır.
Esnek olan tortul tabakaların kıvrılıp yükselmesiyle kıvrım dağları oluşur.
Kıvrılan tabakaların yükselen kubbe şeklindeki kısımlarına antiklinal, çukurlaştığı kısımlarına da senklinal denir.
Esnekliğini yitirmiş sert yapıdaki tortul tabakalar yan basınçlara uğradıklarında kırılmaya uğrar ve kırık dağları oluşur. Kırılma sonucu tabakaların dikey yönde yer değiştirmesiyle oluşan yükseltilere horst, alçalan kısımlara da graben denir.
Başlıca Orojenezler
Dünya'nın oluşumundan bugüne kadar dört büyük orojenez olayı meydana gelmiştir.
Yeryüzünün ilk kıvrım dağları Prekambriyen’de (ilkel zaman) meydana gelen Hüron kıvrımlarıdır.
Paleozoik’te(Birinci Jeolojik Zaman) meydana gelen dağ oluşumları Kaledonien(Silüriyen devrinde) ve Hersinyen kıvrımları(Permiyen devrindezamanın son devri) olarak adlandırılır. Kaledonien dağlarının günümüze kadar varlığını korumuş örneklerine Norveç ve İskoçya’da rastlanır. Paleozoik’in sonlarına doğru gerçekleşen kıvrım hareketine ise Hersinyen kıvrımları denir. Rusya’daki Urallar ile ABD ve Kanada’daki Appalaşlar, bu dağların örnekleridir.
En genç kıvrım dağlarının başlıca örnekleri ise Senozoikin Tersiyer Dönemi’nde (Üçüncü Jeolojik Zaman) meydana gelen Alp-Himalaya dağlar ile Kuzey Amerika’daki Kayalık Dağları ve Güney Amerika’daki And Dağları’dır. Bu dağların oluşumu günümüzde de devam etmektedir. Diğer bir deyimle Alp-Himalaya dağları hâlen yükselmektedir.
DÜNYA'NIN EN ÖNEMLİ DAĞLARI
1-Kayalık Dağları (Rocky dağları)
2-And Dağları
3-Atlas Dağları
4-Apller
5-Uralar
6-Himalayalar
7-Zagros Dağları
8-Tanrı Dağları
9-Apalaşlar
Altay Dağları
Karpatlar
Hindukuş Dağları
Kafkaslar
Brooks Dağları
Pireneler
Apeninler
İskandinav dağları
Konu videosu izlemonash.pw
İç kuvvetlere toptan bakış:slayt
monash.pw
monash.pw(1).pdf
Ana sayfa
Yorumlar- Yorum Yaz
Genel olarak, yakınsak plaka kenarlarında iki ana tip orojen vardır.
- kıtasal yay magmatizmi veya ada yay terranlarının kıtasal kenar boşluklarına toplanması ile sonuçlanan bir kıta plakasının altındaki bir okyanus plakasının yitim ile üretilen toplama orojenleri;
- bir kıta bloğunun diğer kıta bloğunun altına düşmesi ile iki kıta bloğu arasında çarpışma ile üretilen çarpışma orojenleri.
Bir orojen bir orojen üretir, ancak (dağ) menzilli bir ön-alan havza sistemi sadece pasif plaka kenarlarında üretilir. Ön havza, gelişmekte olan dağ kuşağı tarafından litosferin yüklenmesi ve ortaya çıkması nedeniyle, orojenin önünde oluşur. Havza, orojenik cephe ile göç eder ve erken çökelmiş ön havza çökeltileri, katlama ve itme işlemlerine kademeli olarak dahil olur. Ön toprak havzasında biriken çökeltiler esas olarak dağ silsilesinin aktif olarak yükselen kayalarının erozyonundan kaynaklanır, ancak bazı çökeltiler ön bölgeden türetilir. Bu havzaların çoğunun doldurulması derin deniz denizinden (fliş-tarzı) sığ sulara ve karasal (molas-tarzı) tortulara kadar zaman içinde bir değişim göstermektedir.
Orojenik döngü[değiştir kaynağı değiştir]
Erozyon, orojenik döngünün sonraki bir aşamasını temsil eder. Erozyon kaçınılmaz olarak çekirdek veya dağ köklerini (yüzeye birkaç kilometre derinlikten getirilen metamorfik kayalar) &#;ortaya çıkararak &#;dağların çoğunu yerinden taşır. Eş basınçlı hareketler, gelişen orojenin kaldırma kuvvetini dengeleyerek bazı toprağa gömülmüş şeylerin çıkarılmasına yardımcı olabilir. Akademisyenler, erozyonun tektonik deformasyon kalıplarını ne ölçüde değiştirdiğini tartışırlar (bakınız erozyon ve tektonik). Bu nedenle, eski orojenik kuşakların çoğunun son şekli, üst üste itilen ve orojenik çekirdekten uzaklaşan genç çökeltilerin altında sırayla kristalimsi metamorfik kayaçların uzun bir kavisli şerididir.
Bir orojeni neredeyse tamamen aşınabilir ve sadece orojenez izleri taşıyan (eski) kayalar üzerinde çalışarak tanınabilir. Orojenler, genellikle kenet kuşağı veya daldırma kayma fayları tarafından ayrılan, deforme olmuş kayaların arazileri veya blokları ile sonuçlanan belirgin bir doğrusal yapıya sahip uzun, ince, kavisli kaya parçalarıdır. Bu kayma fayları, kısaltılmış orojenin çekirdeğinden kenar boşluklarına doğru nispeten ince kaya dilimlerini (nap &#;veya yanal itme bloğu olarak adlandırılır ve tektonik levhalardan farklıdır.) taşır ve&#; kıvrımlar ve metamorfizmanın gelişimi ile yakından ilişkilidir.