Bitkilerin Büyümesi Için Ne Gereklidir

Bitkinin Yetişmesi İçin Gerekli Olan Temel Faktörler

Bir bitkinin yetişmesi için gerekli olan temel faktörler vardır. Bazı bitkiler esnek davranırken bazı bitkilerde bu temel faktörlere titiz davranırlar. Bir bahçeyi tesis ederken iyi araştırmak, doğru bitkiyi bulmamız lazım. Paramız ve zamanımız boşa harcanmamalıdır.

Bir bitkinin gelişmesi için gerekli olan 8 temel faktör vardır.

1.   1-      Gün süresi
2.   2-      Işık
3.   3-      Sıcaklık
4.   4-      Soğuk
5.   5-      Isı
6.   6-      Su
7.   7-      Ph
8.   8-      Bitki besini

GÜN SÜRESİ

Bitkinin gelişip büyümesi, çiçek oluşumu gün içinde yani gündüzleri olmaktadır. (Sabah bir iki tane çiçek varken akşama doğru ağacın çiçekle dolduğunu gözlerinizle görürsünüz) Her bitkinin kendisine özgü gün süresi ihtiyacı vardır. Yeterli gün süresine göre bitki seçmeliyiz, doğru seçim yapmazsak istediğimiz verimi alamayız veya paramız ve zamanımız boşa gidip hiçbir şey elde edemeyiz.

 IŞIK

Işık bitkilerin enerji kaynağıdır. Bazı bitkiler Uzun süreli güneş ışığı isterken bazı bitkiler yeterli güneş ışığını aldıktan sonra gölge bir ortamı seçecektir. Eğer doğru bitkiyi seçmezsek bulutlu ve yağmurlu günler veya ülkemizin genel dağlık yapısı nedeniyle tepelerin gün ışığının geç gelmesini veya erken engellemesi bitkiyi strese sokacaktır. Tesisimizin yakınındaki yüksek ağaçlar bitkinin güneş ışığı almasını engelliyecek istediğimiz verimi elde edemeyeceğiz veya seçeceğimiz bitkiye gölge yapacak istenilen verim elde edilecektir.

SICAKLIK

Bitkiler optimum sıcaklık aralığında iyi büyürler. Her bitkinin kendine özgü optimum sıcaklık aralığı vardır. Bir bitki için gerekli sıcaklık aralığı diğer bitki için dar veya geniş olabilir.

SOĞUK

Bazı bitkiler soğuklanma ihtiyacı duymaktadır. 7 °C inin altında saat arası soğuklanma ihtiyacı duyarken (şeftali), bazı tropikal bitkiler sıcaklık 60 °C altına düştüğünde zarar görmektedir. Bazı bitkiler sıfırınn altında soğuklara dayanırken, bazı bitkiler sıcaklık sıfır değerlere yaklaşırken zarar görürler. Yine sıfırın altındaki soğuklarda parlak güneş ışığı, rüzgar bitkinin istediği ortam alabilir.

ISI FARKI

Isı toleransı bitkilere göre değişir. Hızla değişen sıcaklıklar ve gece gündüz arasındaki yüksek ısı farkına bazı bitkiler tolerans gösterirken bazı bitkiler buna tolerans gösteremezler. Dağlarda ve tropikal bölgelerde küçük bitkiler daha iyi yetişmektedir.

SU

Farklı bitkiler farklı su ihtiyacı göstermektedir. Bazı bitkiler yaz boyunca susuzluğa dayanırken bazı bitkiler susuzluğa dayanamamaktadır. Bazı bitkiler su takviyesi ile yetişirken bazı bitkiler bataklık ortamında daha iyi gelişmektedir. Onun için bitkiye yapacağımız sulamanın oranına dikkat etmeliyiz. Bazı bitkiler suda çürürken bazı bitkiler suyu sevecektir. Onun için bitki seçerken nemi iyi tutan bahçe, süzülmüş kötü su bulunan yerler, kronik ıslak toprak, bataklık ortamı gibi unsurlar göz önünde bulundurulmalıdır.

 pH

Bitkiler genelde – ph aralığında yetişmektedir. (pH: Temelde, pH toprakta bulunan kireç (kalsiyum) miktarının bir ölçüsüdür ve sahip olduğu toprak türüdür.) Bazı besinler yüksek veya düşük ph tarafından tutulurlar ( ) ve bitkinin kılcal kökleri tarafından alınmalarını engellerler. Bitki yetişmez.

BİTKİ BESİN ELEMENTLERİ

Besin " bitkisel gıda "adlı, su ile karıştırıldığında, bitki besleme için izin çözünür minerallerdir.  Bitki besinleri Makro ve Mikro elementler olarak iki kategoriye ayrılır.

Makro elementler sağlık tesisi için hayati önem taşır, bunlar şunlardır:

1. 1-      azot
2. 2-      fosfor
3. 3-      potasyum
4. 4-      kalsiyum
5. 5-      magnezyum
6. 6-      sülfür
7.  
8. Mikro elementler  
9. 1-      bor
10. 2-      mangan
11. 3-      bakır
12. 4-      çinko
13. 5-      molibden
14. 6-      klor
15. 7-      sodyum
16. 8-      kobalt

Yüksek kaliteli yaprak gübreleri, pH düşürücüler gibi birçok ürünle bu faktörlerin birçoğundan kurtulmak mümkündür.

/ Çevre / Genel

Her canlı gibi bitkiler de doğar ardından büyür ve farklılaşarak gelişimlerini tamamlarlar. Sonrasında ise belirli süre sonra ölürler.

Bitki veya bitki organlarına yeni maddelerin eklenmesiyle oluşan hacim artışı olayına büyüme denir. Büyüme sonucunda kazanılan yeni maddelerle hacim artışı olduğu gibi farklılaşma da meydana gelir. Büyüme olayı birbirini takip eden iki evreden oluşur. Bunlar:

• Büyüme
• Gelişme ve farklılaşma

Bu iki olay bitkilerin en küçük birimi olan hücrelerden en çok farklılaşma gösteren organlarına kadar bütün doku ve organlarda görülür.

Bitkilerde Çimlenme Süreci

Tohumlar oluştukları ana bitkiden ayrıldıktan sonra serbest veya meyve içinde olarak belli bir süre dinlenme evresi geçirir. Bu sırada tohum soğuk ve sıcak gibi dış etkilere ve diğer mekanik darbelere karşı direnç gösterecek yapıdadır. Tohumu yapan hücrelerin sitoplazmasının su miktarı en az düzeye inmiş, hayati işlevleri de ayırt edilemeyecek kadar azalmıştır. Tohum bu hâlde iken özel ve çeşitli olan araçları ile uzak veya yakın bir yolculuğa hazırdır.

Tohum, çimlenmeye uygun ortam bulduğunda yaşam belirtileri hemen hızlanmaya başlar. Tohum içindeki bölünebilir, embriyonik hücrelerden yapılmış embriyonun gelişmesini sağlayacak bu biyolojik olaya çimlenme denir. Çimlenme için gereken ortamı iç ve dış şartlar olmak üzere iki kısımda toplamak mümkündür. İç şart, tohumun oluşumu ve yapısı bakımından gelişebilme yeteneğidir. Dış şartlar ise başta su olmak üzere, ısı ve havanın oksijenidir. Ayrıca ileri devrelerde ışığa da ihtiyaç vardır.

Çimlenme, önce tohumun ortamdan su alarak şişmesiyle başlar. Bunu tohumların besi dokularındaki maddelerin özel enzimler aracılığı ile eritilmesi, gerekli yerlere gönderilerek kullanılması gibi fizyolojik olaylar izler. Üçüncü kademede ise besin maddelerinin alınmaya başlaması ve bunların sağladığı büyüme ve gelişme olayları takip eder.

Bu olaylar sürecinde embriyonun genç, bölünebilen hücreleri bir taraftan hızla bölünerek embriyoda hücre sayısı artar. Diğer taraftan bir kısım hücreler uzar, genişler ve sonunda embriyonun çeşitli organları büyüyerek belirgin bir hâle geçer. Çimlenmede tohumdan dışarı çıkan ilk organ embriyonun kökçüğüdür. Bu esnada tohumun sert kabuğu şişme sonucunda çatlamış ve embriyo kısımlarının dışarı doğru uzanması sağlanmış olur. Kökçük, toprağa doğru uzanır ve hızla gelişir.

Genç bitkinin büyümesi için kendine gerekli besin maddelerini topraktan alacak olan organ köktür. Kökün gelişmesinden sonra gövde ve yaprakçıkların toprak üstünde yükseldiği görülür. Tohum embriyosundan meydana gelen kök, gövde ve yapraklardan oluşan genç bitkiye fide denir.

Bitkilerin Büyümesi

Tohum çimlenmesi ile gelişen fidede çeşitli organların her hücresi önce hacimce genişler, gelişir, farklılaşır ve sürekli bölünerek hücre sayısını artırır. Böylece embriyonun tüm büyümesi sağlanır. Bütün bu olayların tekrarı ve sürekli oluşumu ile fidecik gitgide daha gelişmiş duruma geçer. Fideciği yapan çeşitli organlar ve onları oluşturan hücreler de aynı büyüme ve gelişme kademelerini durmadan devam ettirerek daha yüksek gelişme ve farklılaşma evrelerine ulaşacak ana bitkiyi oluşturur. Kök, gövde ve yaprak gibi organların tam oluşup farklılaşması ile bitkinin yapısal büyüme ve gelişme dönemi biter.

Büyümeye Etki Eden Faktörler

Bitkilerin büyüme ve gelişme olayları, ortamın çeşitli faktörleri ve her bitkinin kendine özgü olan iç özelliklerine bağlıdır.

1. Dış Faktörler

Çeşitli dış faktörler büyüme ve gelişme üzerine farklı etkiler gösterirler. Özellikle ışık, sıcaklık, su ve yerçekiminin etkileri en önemli dış faktörlerdir.

• Işık: Yeşil bitkilerin, büyüme ve gelişmeleri için belli bir ışık gereklidir. Ancak bazı ilkel bitkiler ışık istemez. Fazla ve şiddetli ışık, çoğu zaman büyüme üzerinde durdurucu etki yapmaktadır. Fazla güneşli ortamlarda bitkilerin bodur oluşu bu sebeptendir. Buna karşılık ışıksızlık büyümeyi hızlandırır. Bitkinin anormal gelişmesine neden olur. Karanlık ortamda yaşamaya zorlanan bir bitki fazla uzar, rengi sarı ve yaprakları küçük olur. Her bitkinin yapısal büyümesinde gerek duyduğu ışık değişkendir ve ışık şiddeti büyümede önemli bir etkendir. Işık şiddeti isteği bitki türlerine göre değişir. Bu bakımdan bitkiler, gölge seven ve güneş seven bitkiler diye ayırt edilir.
• Sıcaklık: Her bitkinin büyüyüp gelişmesi için bulunduğu ortamda belli bir sıcaklığın olması gerekir. Genel olarak 0 ile 40 0C arasında bitkiler gelişme ve büyüme gösterebilir. Her bitkiye göre değişen uygun ısı derecelerinin altında ve üstünde gelişme ve canlılık sona erer. Her bitkinin soğuğa ve sıcağa dayanması farklıdır.
• Su ve Nem: Su bitkilerin yaşaması için zorunlu maddelerden biridir. Bitkilerin büyüyüp gelişmesi için belli miktarda suya ihtiyaç vardır. Su fazlalığı genel olarak büyümeyi hızlandırır. Buna karşılık kurak ortamlarda yetişen bitkilerde büyümede gerilik görülür. Dolayısıyla bodurluk göze çarpar. Su azlığı ayrıca farklılaşmayı olumsuz etkiler.
• Yer Çekimi: Yerçekimi bitkilerde hormon salgısını hızlandırır. Bu olay büyüme ve gelişmeye etki eder. Dolayısıyla yer çekiminin etkisi dolaylı olarak gerçekleşir.

2. İç Faktörler

Her bitkinin genetik özellikleri büyüme ve gelişmede etkilidir. Bunun için dış ortam ne olursa olsun, bir bitki kendi kalıtsal yeteneğinin sonucu olarak kendi türüne uygun bir birey meydana getirir.

Bitkilerde büyüme ve gelişmeye etki eden faktörlerden biri de hormonlardır. Hormonlar, üretildikleri yerlerden başka tarafa taşınabilen, çok az olmalarına rağmen etkileri çok olan organik maddelerdir. Bitkisel hormonları üç farklı grupta inceleyebiliriz.

• Büyüme hormonları: Oksinler, giberellinler, sitokininler
• Organ yapıcılar: Bu hormonlar çiçek, kök, gövde, yaprak oluşumuna etki eder.
• Yara hormonları: Bitkinin yaralandığı durumlarda salgılanır. Yaranın iyileşmesini sağlar.

Bitkilerde büyüme ve gelişmeye etki eden faktörlerden biri de vitaminlerdir. Vitaminler, hormonlar gibi çok az miktarları bile büyüme ve gelişmeyi etkileyen organik bileşiklerdir.

Bitkilerde Büyüme ile İlgili Bazı Problemler

1. Bitkilerde Polarite

Bitkilerde önemli problemlerden biri, büyüme ile ilgili üç boyutlu biçim ve farklılaşmanın oluşmasıdır. Gelişme esnasında embriyonik evrelerden itibaren gelişimin ilerlemiş olduğu kademelerde tek veya çok hücreli bütün organizmalar çeşitli biçimler kazanır. Bu biçimlerin kazanılması süresi içinde de asimetrik olan çeşitli bölgeler ortaya çıkar.

2. Bitki Organları Arasındaki Korelasyon

Bitkinin tümünü oluşturan özelliklerin, o bitkinin çeşitli organlarının özelliklerinin toplamından oluşmaktadır. Bir bitkinin farklı organlarının her biri kendine özgü özellikler ve davranışlar gösterir. Bu davranışların tümü bitkinin kendine özgü davranışlarını oluşturur. Öte yandan bu farklı özelliklere sahip çeşitli organlar bitkide uyum içinde çalışır. Ancak bir bitkiyi oluşturan değişik organların, herhangi birinin özellikle veya yanlışlıkla koparılması sonucunda bitkide belli bir değişmenin olduğu da bilinmektedir.

Örnek olarak bir yaprağın ayası kesilirse yaprak sapının büyümesi önemli derecede azalır. Buna karşılık yaprak sapının saptan kopup düşmesi (yaprak dökümü) çabuklaşır. Yaprak ayasının eksikliği yaprak sapının uzamasına azaltıcı bir etki yaptığı hâlde, sapın dökülmesine sebep olan mantar dokusu gelişmesini hızlandırmıştır. Bu da bize, ayasının var olduğu zamanlarda sapın uzamasını hızlandırıcı etki, hâlbuki sapın dökülmesini sağlayan mantar dokusu gelişmesinde de durdurucu bir etki yarattığını açıklar.

3. Dormansi

Bitki organları büyüme ve gelişme bakımından yılın bazı dönemlerinde dinlenme evresine girer. Buna uyku hâli ya da dormansi denir.

Değişik ortam faktörleri ve çeşitli kimyasal maddeler işleme sokularak uyku hâli kırılır. Gelişme ve büyümenin o organda uyandırılışı ve uyku hâlinin kısaltılması söz konusudur.

4. Bitkilerde Absisyon

Bitkilerin büyüme ve gelişmelerinin gözle görülen en belirgin belirtilerinden biri, ilkbaharda yapraklanıp sonbaharda yapraklarını dökmeleridir. Bitkilerin belli dış ve iç şartların etkisi altında yapraklarını kaybetmelerini sonuçlandıran olay (yaprak dökümü) absisyon diye tanımlanır. Bilhassa odunsu çift çenekli bitkilerde yaprak dökümü karakteristik bir özelliktir. Birçok hâlde otsularda da görülebilen yaprak dökümü bazen oldukça ani ve birden bazen ise yavaşça ve kademeli olarak gerçekleşir.

5. Bitkilerde Gelişme Periyodisitesi

Günlük hayatımızda ağaçların kış ve ilkbaharda yaşamsal faaliyetlerinde farklılıklar olduğu gözlemlenmiştir. Böyle bir periyodik gelişimin tamamen dış faktörlere bağlı olduğunu düşünemeyiz. Kesinlikle böyle bir dönüşümde dış ortam şartlarının rolü büyüktür. Fakat sadece dış şartları göz önüne alan görüşler her zaman gelişmedeki bu dönüşümü açıklayamaz. Çünkü sıcak iklime taşıdığımız bir bitkide kış olmamasına rağmen, yaprak dökümü ile gelişmede azalma ve anormallikler yine olur. Bundan dolayı sadece dış faktörler değil, iç faktörler de olaya katılıyor demektir.

Bitkiler, gerek bu periyodik gelişme sebebiyle gerekse daimi bölünebilen meristematik dokulara sahip bulunduklarından hayvan ve insanlara göre sınırsız bir büyümeye sahiptir ve ömürleri çok daha uzundur. Nitekim bitkiler arasında bir hafta ömür sürenler, yıllık ve çok yıllık bitkiler kolaylıkla ayırt edilir. Ancak birçok ağacın çok uzun ömre sahip olduğu da bilinir.

6. Bitkilerde Restitüsyon

Bitkilerde, yaralanan bir bölgede, o bölgenin bölünmez doku hücrelerinin bölünebilme yeteneği kazanarak hızla bölünüp yarayı onardığı görülür. Hücrelerinin bölünmeye başlayıp yarayı kapatması olayı regenerasyon diye tanımlanır. Bazen bu yetenek sayesinde eksilen bir organ hatta bir doku parçasından tüm bir bitki oluşabilir. Regenerasyonun yardımıyla bir organ veya organların oluşumuna restitüsyon denir. Bu olayların pratik sonuçları tarımda geniş uygulama bulmuş olan aşı yapma tekniğini ortaya koymuştur.