Islami Düğün Sohbeti

Düğün, sünnet düğünü, nişan, yemek daveti ve açılış gibi çeşitli davetleriniz dini değerler çerçevesinde düzenlemek isteyenler için İslami düğün ve davet organizasynu hizmetleri.

İslami düğün ve dini düğün davet organizasyonlarında ilahi sanatçısı, tasavvuf ekibi,  semazen gösterisi ve sunucu hizmetleri sunuyoruz.

Profesyonel sanatçılar, sahne performanslarıyla sizlere ve davetlilere unutulmaz anlar yaşatır.

Dini & İslami Düğün Organizasyonları Paket Programımız

Tasavvuf, İlahi sanatçısı, Enstrümantaller (2 Kişi ney, kanun, gibi) 2 Kişilik sema gösterisi TL

Ayrıca çeşitli orkestralar, fasıl grupları, tasavvuf ekipleri, müzisyen temini gibi hizmetlerimizden faydalanabilirsiniz.

İslami değerlere uygun hizmetlerimizden bazılarını ise şöyle sıralayabiliriz:

Sunum: Sohbet ve sunumun yapılması.

Tasavvuf ekibi: İlahi sanatçısı, sunum, semazenler ve enstrümantal sanatçılar.

Sema gösterisi: Mevlevi arkadaşların sema gösterisi.

İlahi ekibi: Tasavvuf sanatçısı, sema gösterisi ve enstrümanlar.

Nasrettin Hoca eğlencesi: Tarihimizin en güzel figürlerinden olan Nasrettin Hoca'nın Maket Eşeği ile birlikte sunduğu Nasreddin Hoca programı.

Palyaço animasyonları: Yarışmalar, oyunlar, yüz boyama ve balon dağıtımı.
İlahi Sanatçısı: Deneyimli ilahi sanatçısı arkadaşlarımızın ilahi ve ezgileri seslendirmesi.
Fasıl ekibi: Profesyonel fasıl ekipleri.
Bayan fasıl ekibi: Bayanlara özel davetler için hanım kardeşlerimizden oluşan ekipler.

İstanbul için İslami-dini düğün organizasyonu paket programımız

Sunum, Tasavvuf-İlahi ekibi, Semazenler (Sema gösterimi)

İstanbul dışı dini düğün organizasyonları fiyat bilgisi için arayarak, ya da e-posta yolu ile bilgi alabilirsiniz.

İslami, dini düğün organizasyonu nasıl yapılır?

Nelere dikkat etmeli ve neler yapmalı?

İslami, dini düğün organizasyonları için pratik ve faydalı bilgiler:

İslami düğün organizasyonlarının planlanması ve uygulamalarında dinimizin kuralları ve buyrukları esas alınır. Sunum çok önemli olmakla birlikte fazla uzatılmamalıdır.

Sohbet ve kuranı kerim tilaveti esnasında sükunetin sağlanması için gerekli tedbirler alınmalıdır. Dini düğün organizasyonları İslam dini geleneğine uygun olarak düzenleneceği için organizasyonda görev alacak ekip ve sanatçılar dini konseptle tezat oluşturmamalıdır.

Sema gösterisin de Mevlevi arkadaşlarımız için uygun ortam oluşturulmalı semazen gösterisi aşırı uzatılmamalıdır.

Dini düğün organizasyonlarında görevlendirilecek kişiler özenle seçilmeli kılık-kıyafet diksiyon ve iletişim becerilerine dikkat edilmelidir.

Dini düğün organizasyonlarında sahne performansları ilahili ve ezgilerle olacağı için ilahi ve ezgi seçimlerinde sizlerin ve davetlilerin istekleri ilahi ve tasavvuf ekibi tarafından göz önünde bulundurulmalıdır.

Dini düğün organizasyonlarında minik kardeşlerimiz, yavrularımızda unutulmamalıdır. Onlarında sıkılmamaları ve eğlenmeleri için palyaço animasyonu, Nasrettin Hoca eğlencesi ve gösterisi, (eşeği ile birlikte) gibi animasyonlara yer verilmelidir.

Kervan Organizasyon olarak İslami düğün, sanatçı ve konser organizasyonunda pratik, güvenilir ve ekonomik çözümler sunuyoruz.

Detaylı bilgi ve İslami düğün, davet organizasyonu fiyatları için lütfen bizimle iletişime geçiniz.

Dini ve İslami Düğün Organizasyonları Resimleri

• 

  Dini, İslami Düğün Organizasyonu

• 

  İslami Düğün Organizasyonu

• 

  Dini Düğün Organizasyonu

• 

  Semazen Gösterisi

• 

  İslami Düğün Organizasyonları

• 

  Dini Düğün Organizasyonları

• 

  İslami Düğünlerde Mehterle Çıkış

• 

  Dini ve İslami Düğün Organizasyonları

• 

  İslami Düğün Organizasyonu

• 

  Dini Düğünler İçin Tasavvuf Ekibi

• 

  Dini ve İslami Düğün Organizasyonları İçin İlahi Ekibi

• 

  Dini ve İslami Düğün Organizasyonları

• 

  İlahi Ekibiyle Dini Düğün Organizasyon

• 

  İlahili Düğün Organizasyonu

• Düğün başlangıcında Kuranı Kerim ayeti okunur.

• Uzman hoca çiftler ile ilgili konuşma gerçekleştirir.

• Yemekle birlikte ikramlıklar da servis yapılır.

Çift eğer talep ederse düğündeki misafirler ilahiyle ya da İslami değerleri anlatan bir ezgi ile birlikte karşılanır. İslami düğünlerde dikkat edilmesi gereken hususlardan biri yemeklerdir.

Teklif almak ve bize ulaşmak için aşağıdaki bağlantıları kullanabilirsiniz. 
Hızlı Teklif AlWhatsapp'dan Yazın

You can use the links below to get a quote and contact us.

Get Quick QuoteWrite on WhatsApp

Yemek hazırlığı önceden yapılır. Yemekler sıraya konulur ve sırasına uygun olarak servis edilirler. Sıralama yapılacağı zaman evlenecek çiftten görüş alınır. İkram servis edilecekse hangi malzemelerin kullanıldığı ve malzemelerin kalitesi kontrol edilmelidir.

İslami Düğün Organizasyonu

İslam dininde öncelik temizlik olduğu için düğün organizasyonunun yapıldığı yer ve servis edilen yemeklerin temizliğine oldukça önem verilir. İslami düğün organizasyonu yapılacağı zaman hijyen kurallarına uygun hazırlanmak misafirlerin düzgün şekilde ağırlanması için de önemlidir. Düğüne gelen misafirlerin iyi vakit geçirmesi için her şey düşünülür. Eğer çift isterse düğünde semazen gösterisi yapılabilir. Ayrıca ilahi sanatçıları da oldukça fazla tercih edilen etkinliklerdir. Kuranı Kerim ayetlerini okumak gelen misafirler için oldukça güzel bir etkinliktir. İslami düğünler için kıyafetler de oldukça mühimdir. Evlenecek çift İslami bir düğün istediğinde düğünde giydikleri kıyafetler de bu duruma uygun olmalıdır. Misafirler de düğüne uyum sağlamalıdır.

İslami Düğün Salonu

İslami düğün için bir organizatör ile çalışmaya karar verdiğinizde İslami düğün salonu çiftin ve ailelerin isteklerini karşılayacak şekilde seçilir. Düğün günü misafirlerin nasıl oturma düzeni olacağına yine çift karar verir. Bazı çiftler düğünlerinde haremlik selamlık oturma düzenini tercih ederler. Kadınlar ve erkekler ayrı ayrı ortamlarda düğünde yer almış olurlar. Kadınlar ve erkekler bu şekilde birbirini göremezler.  Haremlik selamlık uygulaması kadınlar ve erkekler aynı ortamdayken ayrı ayrı oturtularak da uygulanabilir. Oturma düzeni için kesin hüküm olmadığı için davetteki düzen çiftlerin isteklerine göre oluşturulur. Bu konuda misafirlerin görüşünü almak da iyi olabilir. Misafirler haremlik selamlık istiyorsa daha uygun olur.

İslami Düğün Nasıl Olmalı?

İslami düğün nasıl olmalı konusunda profesyonel bir organizatör ile çalıştığınızda sizin için her şey daha kolay olur. İslami düğünlerde takı takılması sakıncalı değildir. Takılar yeni evlenecek olan çifte destek amaçlı yapıldığından bizim ülkemizde de gerçekleştirilen bir merasimdir. Takı takılır faka anons yapmak İslami düğünler için tercih edilmez. İslami düğün yapılacağı zaman şarkı değil ilahi tercih edilir. Gelin ve damat salona giriş yapacağı zaman kendi istedikleri bir ilahi eşliğinde girebilirler. Eğer çift ilahi istemezse yalnızca dua ya da salavat ile giriş yapabilirler. Çiftler arasında ilahi tercihi daha çoktur. Düğün boyunca her detay çiftin istediği gibi olur.

İslami Düğün Davetiyesi

İslami düğünlerde tüm düğün boyunca İslami hassasiyetlere özen gösterilir. İslami düğün davetiyesi seçimi için tüm istekler evlenecek çifte bağlıdır. Bununla ilgili bir kural yoktur. Dini düğün yapılacağı zaman tüm organizasyon İslami kurallar çerçevesinde hazırlanır. Bu sebeple klasik bir düğün organizasyonuyla aynı olmaz. İslami düğün için eğlenceli faaliyetler bulunmaz ve şarkı çalınmaz. Organizasyonda dini değerler ön planda olur. Kuranı Kerim dinletilir ve ilahiler okunur. Çeşitli sohbetler yapılır ve çift isterse bir hoca gelerek evlilik ve İslam hakkında konuşmalar yapar. Yemek tercihleri seçilirken dikkat edilir ve tüm menü İslami kurallara uygun olarak hazırlanır. Misafirlerin nasıl oturacağı da yine dikkatle planlanır.

Teklif almak ve bize ulaşmak için aşağıdaki bağlantıları kullanabilirsiniz. 
Hızlı Teklif AlWhatsapp'dan Yazın

You can use the links below to get a quote and contact us.

Get Quick QuoteWrite on WhatsApp

MÜSLÜMANIN DÜĞÜNÜ VE EVLİLİK HAYATI NASIL OLMALI? (1)

Cenâb-ı Hak vahdâniyeti Zât’ına mahsus kıldı, tek. Bütün varlıkları çift olarak, birbirini tamamlayıcı unsurlar olarak halketti. Tamamlayıcı mâhiyette halketti. Zâriyat Sûresi’nde “Biz her şeyi çift-çift yarattık. Umulur ki ibret ve öğüt alırsınız.” (ez-Zâriyât, 49) buyruluyor.

Yani insanlar, hayvanlar, bitkiler çift hâlinde. Yani erkek ve dişi olarak halkoldu. Fizikî âlem de böyle. Artı, eksiye kayıyor, yağmur yağıyor.       Elektriğin akımı o şekilde.

Velhâsıl Cenâb-ı Hak “yalnız tek Ben’im” diyor. Vahdâniyet, Cenâb-ı Hakk’a mahsus. Kul aczini bilecek. Yaratılmış olduğunun âcizliğini, birbirine de muhtaç olduğunu insanların, idrak hâlinde olacak. Hem birbirine muhtaç, daha öteye, her kul Cenâb-ı Hakk’a muhtaç daha ötesinde.

Çift yaratılış… Cenâb-ı Hak Tûr Sûresi’nde soruyor:

“Acaba onlar herhangi bir yaratıcı olmadan mı yaratıldı? Yoksa kendi kendilerini mi yarattılar?” (et-Tûr, 35)

İnsan daima bu yaratılışta kendi acziyetini idrâk hâlinde olacak.

Hazret-i Âdem -aleyhisselâm- insanlığın, insanın atası, Cennet’te yaratıldı. Bütün nîmetler vardı.

“‒Yâ Rabbi, bir eş!” dedi.

Âdem -aleyhisselâm-’ın bünyesinden Hazret-i Havvâ yaratıldı. Âdem -aleyhisselâm- o sırada uyumakta idi. Uyanıp yanında bir filiz gibi Havvâ’yı görünce, kalbi ona aktı, elini uzattı. Melekler o esnada:

“‒Yâ Âdem, dokunma ona, henüz nikâhınız kıyılmadı.” dedi.

Bundan sonra Hazret-i Âdem ile Hazret-i Havvâ’nın nikâhları kıyıldı. Mihrin şartı olarak üç kere Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’e salevât-ı şerîfe getirildi. Böylece ilk nikâh, bu şekilde Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in salevâtı ile feyiz ve rûhâniyet kazandı.

Yani Cennet’te başlayan aile hayatı, Allâh’ın kurduğu bir izdivaç kânunu altında biz Âdemoğullarına intikal etmiş, İslâm dîni ile ebedîleşmiştir.

Okunan âyet-i kerîmede, Nûr Sûresi’nde ilk başta, izdivaç Allâh’ın emri, Rabbimiz şöyle buyuruyor:

“Aranızdaki bekârları, kölelerinizden, câriyelerinizden elverişli olanları (yani evlenme kıvamına gelenleri) evlendirin. Eğer bunlar fakir iseler, Allah kendi lûtfu ile onları zenginleştirir. Allah lûtfu geniş olan ve (her şeyi) bilendir.” (en-Nûr, 32)

Burada mühim bir teşvik var. Rasûlullah Efendimiz bu içtimâi ibadetin kıymetini ifade sadedinde şöyle buyurmuştur:

“En faziletli şefaat (yani teşvik edilen amel)lerden biri, evlilik hususunda iki kişiye aracı ve yardımcı olabilmektir.” (İbn-i Mâce, Nikâh, 49)

Muhyiddîn-i Arabî Hazretleri de buyuruyor ki:

“En üstün sadaka-yı câriye, evliliğe vesîle olmaktır. Zira onların neslinden gelen kimsenin yaptıkları her hayırda, onlara vesîle olduğu için aynı ecri alır.” buyuruyor.

Fakat bu hayırlı işte vesîle olurken de dikkat edilecek en büyük husus, küfüv yani iki tarafın birbirine maddî ve mânevî her bakımdan bir denk olması. Bu da çok mühim.

Hattâ Hazret-i Mevlânâ bu hususta buyuruyor ki:

“Zevc ve zevcenin birbirine benzemesi gerekir. Ayakkabı çiftlerine bir bak. Ayakkabının biri ayana dar gelirse ikincisi işe yaramaz. Kendini giymeye zorlarsan kendisini topal eder.”

Milletler aile yapılarının sağlamlığıyla büyür. Aile çürürse toplum da hayatını kaybeder.

Eski ailelerde daima nezâket, zarâfet, onlara bakılırdı, dikkat edilirdi ve toplumda boşanma diye bir şey de hemen-hemen yoktu, ender-i nâdirattandı. Ve bugünkü durumu görüyoruz maalesef. Bugün maalesef aile hayatında büyük bir çöküntü var. Boşanmalar artıyor. Demek ki buradaki bir mânevî hayatta noksanlığını görüyoruz.

Erkek ve hanım, birbirini tamamlayan boyutları. İki tarafın hak ve hukuklarını iyi muhafaza etmesi zarurîdir. İlâhî tâlimat dışına çıkınca, yuvalar zedelenir.

İslâm, insan ömrünü ve hayatını en güzel şekilde tanzim etmiştir. İslâm, insanın hayat haritasıdır.

Bütün mahlûkat, bir nesil yetiştirmek üzere tanzim edilmiştir. Bütün mahlûkata baktığımız zaman; civarımızda kedi, köpek vesâire, hepsi bir nesil yetiştirme endişesi içindedir.

Bir mü’minin de aslî vazifesi, Cenâb-ı Hakk’a kul olacak örnek bir nesil yetiştirmektir. Arkasında mal mirasından ziyade, en güzel miras, arkasında bir insan mirası bırakabilmek. Yani bir İslâm şahsiyet ve karakterini taşıyacak bir evlâtlar bırakabilmek. En büyük servet, en büyük zenginlik ise Cenâb-ı Hakk’a kul olabilmektir.

Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’e Miraç’ta Cenâb-ı Hak;

“‒Ey Rasûlüm, Sen’i neyle şereflendireyim?” diye sordu.

-Sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz:

“‒Yâ Rabbi, Ben’i Sana kul olmak nisbetiyle, Sana kul olmak şerefiyle beni şereflendir.” buyurdu.

Yavrularımıza bırakacağımız en büyük miras, âhiret mirasıdır. İslâm’ın karakter ve şahsiyetini miras bırakabilmektir.

Câlib-i dikkat bir hadîs-i şerîf vardır. Tabi bu hadîs-i şerîf İbn-i Ömer’e ama, Hazret-i Ömer’in oğlu, fakat hepimize râcî. Efendimiz buyurdu ki Abdullah bin Ömer’e:

“Ey Ömer’in oğlu Abdullah! Dînine dikkat et, dînin senin etin ve kanındır. (Yani dînin senin her şeyindir.) Dînini kimden aldığına da dikkat et. Dînini istikamet üzere olan âlimlerden öğren. Sakın, sakın istikametten sapmış olanlardan öğrenme.” (Hatîb el-Bağdâdî, el-Kifâye fî İlmi’r-Rivâye, s. )

Bunun da tesirini zamanımızda görmüş olduk.

Velhâsıl bu dünya bir mekteb-i âlem olarak halkedildi. İnsanın bütün ihtiyacına göre halkedildi. Zerreden küreye her şey, Cenâb-ı Hakk’ın ilâhî azamet ve kudret akışları, ilâhî nakışlarla dolu. Bu dünya, bu cihan, insan ve cin âleminin imtihan mekânı. Kâinat, umumî bir dershane; ibret, hikmet, sır ve kudret akışlarıyla dolu. İnsanın evlilik hayatı da ayrı bir kudret sergisi.

Bu da çok mühim. Evlilik nefsanî arzulara rûhâniyet kazandırır. Nefsanî arzuları idealize eder. Rûhânî bir evlilik, dünyadaki bir Cennet hayatı, buyrulmaktadır. Evlilik nefsânî arzuları rûhânîleştirme istikâmetindedir.

Evlilik, nikâh ve düğünle başlar. Nikâh, Allah adına tarafeynin akitleşmesidir. Nikâh, nefsânî arzuları tesirsiz hâle getirmektir. Düğünler, nikâh akdinin ilân edilmesi ve aile yuvası kurmanın sevinç ve memnuniyeti içinde, bu sevincin toplumla paylaşılmasıdır.

Yani yeni bir dünya evine adım atmaktır. Bu sebeple Cenâb-ı Hakk’ın rahmetini celbedecek şekilde icrâ edilmelidir. Zira sıhhati de ihsan edecek, huzuru da ihsan edecek, Cenâb-ı Hak’tır. Nikâh ve düğün, birbirini tamamlayan unsurlardır.

Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz nikâhla beraber bir velîme, bir düğün yemeği verilmesini, bu düğüne de zengin-fakir ayırt edilmeden müslümanların dâvet edilmesini tavsiye buyurmuştur.

Bu hususta îkaz da vardır:

“Zenginlerin davet edilip fakirlerin çağrılmadığı düğün yemeği ne fena bir yemektir.” buyuruyor Efendimiz. (Buhârî, Nikâh, 72; Müslim, Nikâh, )

Düğünlerden bir gaye de, gelen huzzâr-ı kirâmdan dua almaktır.

Toplumun düzeni, fertlerin iffetli yaşamasına bağlıdır. Ve iffet, insana ait bir keyfiyettir. Hayvanatta iffet anlayışı yoktur, onlar serbesttir. Fakat insan, iffeti ile şahsiyet ve karakter sahibidir, iffeti ile müzeyyendir.

İffet, Cenâb-ı Hakk’ın insana verdiği büyük bir lûtuftur. Kur’ân-ı Kerîm’de Cenâb-ı Hak, Meryem Vâlidemiz’in ismini otuz dört yerde zikrederek, onu senâ eder, över. Onun hakkında; “İffetini koruyan Meryem.” buyurur. (Bkz. el-Enbiyâ, 91)

Kadın ve erkek iffetini korursa toplumun en kıymetli varlığı olur. Zarâfet timsâli olur. Lakin erkek ve hanım, haysiyetini yitirirse, o zaman toplumda çatırdamalar başlar. Bunun için denilmiştir ki;

“Bir erkeği terbiye edin, bir insanı yetiştirmiş olursunuz. Bir kadını terbiye edin, bir aileyi hattâ toplumun büyük bölümünü yetiştirmiş olursunuz.”

Zira âyet-i kerîmede:

رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ اَزْوَاجِنَا

(“…Rabbimiz! Bize eşler bağışla!..” [el-Furkân, 74]) olarak buyrulur.

Hanımlar şefkat numûnesidir. Ki evlâdını o şefkatle terbiye eder. Hattâ Kur’ân-ı Kerîm’de, Rûhu’l-Beyan’da buyrulur, “terâib” kelimesinde; meselâ bir sel olsa çocuk sele düşse, anne âkıbetini düşünmeden kendini sele atar. Baba hüzünlenir, bir yerde ağlar ve bekler.

Her salihâ kadın, erkek için mukaddes bir kalkandır. Kadın -buyruluyor-; “Kendi başına ne gül goncasıdır ne de diken. Eğer yetiştirmesini bilirsen gül olur, tutmasını bilmez isen kendi hâline bırakırsan o zaman diken olur.”

Gerçek anneler, salihâ anneler, ömürlük bir teşekküre lâyıktır. Fakat bugün materyalist dünya, anneler günü yapıyor, babalar günü yapıyor. Ama senede bir gün. Mal satmak için böyle bir şey ihdâs ettiler. Gaye, orada annenin faziletine, babanın faziletine ittibâ değil, mal satmaktır.

İslâm’da ise anne ve baba, her zaman hürmet edilecek, yardım edilecek. Cenâb-ı Hak âyette “قَوْلًا كَرِيمًا” buyuruyor. “Yaşlanır, ihtiyarlar, sen ona kanatlarını ger.” buyuruyor. “Onun için dua et” buyruluyor. “قَوْلًا كَرِيمًا” onlarla da konuşurken, onlarla keremli, iltifatlı olarak konuş, buyuruyor Cenâb-ı Hak. (Bkz. el-İsrâ, )

Cenâb-ı Hakk’ın bir ismi de “el-Vedûd”dur. Yani muhabbetin merkezi Cenâb-ı Hak’tır. Bütün muhabbetler Cenâb-ı Hakk’a yaklaşmaya bir vesîle olacak, meşrû muhabbetler.

Meşhur tasavvufî kitaplarda, Leyla ve Mecnun hikâyesi vardır. Leyla’nın sevgisi, Cenâb-ı Hakk’a yükselten bir merdivendir. Bunun için dünyevî muhabbetleri bir Leyla olarak görmek, onlara takılmamak lâzım, onlar merhale olacak. Asıl mârifet, o vesîlelerle Cenâb-ı Hakk’a ulaşabilmek. Bu şekilde muhabbetin lezzetini tadabilmek. Cenâb-ı Hakk’a güzel bir kul olabilmek neticede.

İbretli bir hâdise var Cennet’te. Şeytan idlâl etti, dedi:

“Siz dedi, Cennet’te dâimî kalmak için dedi, bu yasak meyveye yaklaşın.” dedi. Murâd-ı ilâhî ile onlar da yaklaştı. Çünkü insan nesli dünyada (imtihan edilecek), onlar dünyaya indirilecek, bir gerekçe olacak. Ve onun için, onlara bir ceza verdi Cenâb-ı Hak. Onlar çıplak olarak kaldılar. İkisi var, ikisi de çıplak olarak kaldılar. Derhal yapraklarla örtündüler. Hemen istiğfâr ettiler.

Demek ki çıplaklık, insan hayatını, insan haysiyetini, insan vakarını zedeliyor. Ve onu diğer mahlûkatın seviyesine düşürüyor. İnsan dışındaki mahlûkat çıplaktır. Cenâb-ı Hak, kalbin korunması için de âyet-i kerîmede; “takvâ elbisesi” buyurmaktadır. (el-A‘râf, 26)

Toplumun müşterek sevinci olan düğünleri, Efendimiz tervic eder, teşvik eder. Allâh’ın hükümlerine göre icrâ edilen nikâh meclisleri ve cemiyetleri mübarektir, duaların kabul olacağı mekânlardır. Bu düğünde evlenenlerin en büyük ihtiyacı da ümmet-i Muhammed’in duasıdır.

Onun için sâlihler, fakirler, garipler vesâire, bu merasime iştirak ettirilmelidir, onların duaları alınmalıdır. Çünkü yeni bir hayatın başlangıcı olan bu evlilikte hayat, takvâ temelleri üzerine inşa edilmelidir.

Yeni bir hayata başlarken, işte bu merasim, Kur’ân-ı Kerîm tilâveti ile, mânevî sohbetlerle, Cenâb-ı Hakk’a dualar ve ilticâlarla olmalıdır. İnsan en çok duaya muhtaçtır. Peygamberler bile dua hâlindedir.

Cenâb-ı Hak Furkan Sûresi’nde:

“Onlara söyle (buyuruyor gafillere) onların duaları olmasa onlar ne işe yarar?” buyuruyor. (Bkz. el-Furkân, 77)

Demek ki bu düğünlerde de en çok muhtaç olduğumuz, evlenen bu gençlerin saâdeti için Cenâb-ı Hakk’a ilticâ etmek ve dua etmek olacak. Onun için toplumun fakir, zengin, vesaire, şu bu, rütbe, şu bu almadan, bütün kesiminden bu düğünlere davet edilmeli. O düğünlerde onların duaları alınmalıdır.

Bilhassa fakirlerin, sâlihlerin ihmal edildiği ikramlarla adım atılmamalıdır. O aile yuvası da Cenâb-ı Hakk’ın rahmeti, inâyeti ile bereket tecellî etsin o yuvada. O yuvada Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in rûhânî dokusundan hisseler tecellî etsin.

O yuvada göz nûru olacak hayırlı nesiller yetişsin. Maalesef, maalesef, maalesef bugün pek çok düğün İslâmî ölçü ve hassasiyetlerden uzaklaşarak icrâ ediliyor. Müslümanların düğünü, gayr-i müslimlerin düğünü gibi olmamalıdır.

Aile içinde maddî ve mânevî yıkım sebebi olan israf çılgınlıkları, gösteriş, riyâ, bunlar düğünlerde olmamalıdır. Bu güç gösterisi israf, bir felakettir. İsraf edenlere Cenâb-ı Hak; “…Şeytanların arkadaşlarıdır. Şeytan ise Rabbine çok nankördür.” buyuruyor. (Bkz. el-İsrâ, 27)

Demek israf olunca o düğünde bereket ve rahmet, o düğünde olması mümkün değil. Kadın-erkek ihtilâtlarının olduğu, mahremiyetin çiğnendiği yerde olmamalıdır düğünler.

Helâl-haram sınırlarının unutulduğu bir merasim de olmamalıdır. İslâm’ın tanımadığı bu hâller, evliliğin rûhâniyet tarafını zedeler. Zira saâdeti ihsan edecek, Cenâb-ı Hak’tır.

İslâm bir bütündür. Hayatın her safhasında yaşanır ve bazı safhalarda terk edilemez.

Hayatımızın her safhasını İslâm’ın ölçüleri ile düzenlememiz zarurîdir. Bunun için İslâm’ın hassasiyetleri, ahlâkı ve rûhâniyeti, düğünlerimize aksetmelidir ki Cenâb-ı Hakk’ın o düğünlerde rahmeti tecellî etsin.

Nikah ve düğün merasimi nasıl olmalıdır? Nikah akdi nasıl yapılır? Nikah duası nasıl yapılır? İslam’a göre nikah ve düğün merasiminde yapılacaklar.

İslam’a göre nikah ve düğün merasimi

NİKAH VE DÜĞÜN MERASİMİ

A- Nikâh Akdinin Yapılış Şekli:

Aralarında evlenme engeli bulunmayan akıllı ve ergen bir erkekle kadın, iki erkek veya bir erkek iki kadın şahidin bulunduğu bir mecliste evlenme iradelerini açıklayarak bizzat evlenebilirler. Yukarıda da belirttiğimiz gibi, bunların velilerinden izin alarak veya velilerinin de katılmasıyla böyle bir evlilik akdini yapmaları Hanefî mezhebinde müstehap sayılmıştır. Evlilik gibi en önemli akitlerden olan bir muâmelede velilerin haberli olması ve onların rızasının alınması İslâmî edep, ahlak ve faziletin de gereğidir. Ancak veli izninin bulunmaması Ebû Hanîfe ve Ebû Yûsuf’a göre nikâhın sıhhat şartlarından olmayıp gereklilik (lüzum) şartlarındandır. Sadece kızın dengi olmayan bir erkekle veya emsal kızların mehrinden az bir mehirle evlenmesi durumunda, velinin bu evliliği feshettirme hakkı doğar. Eğer koca, denk durumda olur ve mehir emsal mehir miktarında bulunur veya koca eksik olan mehri tamamlamayı kabul etmiş olursa artık evlilik kesinleşir.

Diğer yandan evlenecek erkek veya kadını nikâh sırasında bizzat velilerinin veya vekillerinin temsil etmesi de mümkün ve caizdir. Ancak bu durumda evlenecek olan eşler hazır bulunmazsa veli veya vekillerin onlardan izin ve yetki almış olması gerekir.

Hanefîler dışındaki üç mezhep imamına göre ise kadın akıllı ve ergen de olsa nikâh akdinde bizzat irade beyanında bulunamaz. Onu nikâhta velisi temsil eder. Aksi halde nikâh geçerli olmaz. Bu konuda Hanefî mezhebinin kadına irade serbestliği tanıdığını görmekteyiz. Ancak veliye, gerekli durumlarda evliliği feshettirme yetkisi tanınarak kadının karşılaşabileceği bazı sıkıntılı durumlara karşı onu koruma esası getirilmiştir.

Evlenecek kadın bâkire olunca, evlenme teklifine karşı susması, sessiz ağlaması veya alaysız gülmesi kabul sayılmıştır. Böylece kadının haya perdesi zorlanmak istenmemiştir.

Diğer yandan sağır-dilsizler, özel işaretlerle ve yazı biliyorlarsa bunu yazıları ile ifade ederek evlenirler.

Evlenecek erkek veya kadından birisi uzakta bulunursa, evlenme teklifini mektupla yapabilir. Bu yazılı teklif, nikâh meclisinde şahitlerin yanında okunur ve karşı taraf da kabul ettiğini açıklayınca nikâh akdi meydana gelir.^[1]

B- Nikâhta Din Görevlisinin veya Resmi Bir Memurun Hazır Bulunması:

Nikâhın evlenecek eşler ve iki şahit arasında, ya da eşleri temsil edecek olan veli ya da vekillerin huzurunda yapılabileceğini yukarıda belirtmiştik. Bu duruma göre, dışarıdan bir din görevlisinin veya bir nikâh memurunun katılması nikâhın sıhhat şartlarından değildir.

Ancak evlilik işinin bir düzene sokulması, evlenecek olanların gerekli şartları taşıyıp taşımadığını denetleme bakımından Hz. Peygamber döneminden bu yana nikâhlarda aile büyüklerinin hazır olması, bir hutbe irad edilmesi, dua yapılması ve bu arada bir düğün yemeği (velime) verilmesi evliliğin müstehapları olarak uygulanmıştır.

Osmanlı İmparatorluğu uygulamasında, nikâha resmi bir devlet memurunun katılması ve nikâhı tescil etmesi tarihli H.A.K. ile olmuştur. Hatta adı geçen kararnâmenin maddesinde ilk defa, tarafların evlenme isteğinin ilan edilmesi esası getirilmiştir. Madde şöyledir: “Nikâh akdinin icrasından önce, keyfiyet ilan olunur.” 37 nci maddede ise; nikâh merasimi sırasında, taraflardan birinin ikametgâhı hâkiminin veya nâibinin hazır bulunması zorunluluğu öngörülmüştür. Bu durum, Osmanlılarda tarihinden itibaren dinî-resmî nikâh uygulamasının başladığını gösterir.

Nitekim Osmanlı Ceza Kanunu ncü maddesinin 19 Rabîu’l-evvel Hicrî tarihli değişik 2. zeylinde; bu resmî usûle uymadan evlenen koca ile mevcut ise iki taraf vekilleri için bir aydan altı aya kadar, nikâh şahitlerine ise bir haftadan bir aya kadar hapis cezası getiril­miştir.

Kanunî merasimi ifa etmeden akitnâme düzenleyen ve tescil eden hâkim veya naibi ile, bunlar bulunmaksızın, yetkisiz olarak nikâh kıyan imamlar için de bir aydan altı aya kadar hapis cezası öngörülmüştür.

Gayri müslimlerin kilise veya havralarda akdedilecek nikâhları için de, kanunî usûllere uyulmadığı takdirde, hâkim, hakim naibi veya gayri müslimlerin ruhanî liderleri için de yine bir aydan altı aya kadar hapis cezası konulmuştur.^[2]

Ancak şunu hemen belirtelim ki bu cezaî müeyyidelere rağmen, bu şekil şartlarına uyulmadan fakat İslâm’ın belirlediği rükun ve şartlar gözetilerek akdedilen nikâh de geçerli sayılmıştır.

Osmanlıların getirdiği bu dinî-resmî nikâh usulü ’de Ürdün, ’te de Suriye Ahvâl-i Şahsiyye kanunlarına girmiştir. Günümüzde Mısır’da “me’zûn”, Mekke’de “mümlik” denen kimseler; Fas, Tunus ve Cezayir gibi ülkelerde noterler evlenme işlerini kendilerine meslek edinmişlerdir. Bunlar tarafların irade beyanlarını ve hatta mehir veya evlenmede kabul edilmesi caiz olan bazı şartları tesbit eden bir senet (evlenme cüzdanı) düzenleyerek taraflara verirler.

Endonezya’da tarihli bir kararnâme ile evlenmeye İslâm’ın hükümlerini iyi bilen bir kişinin yardımcı olarak katılması kabul edilmiş ve sonradan bu kimse “nikâh memurluğu” işini üstlenmiştir. Bu memur çoğunlukla bir cami görevlisi ya da dinî bir memurdur.^[3]

Türkiye’de de yeni yapılan kanunî düzenleme ile “Bakanlık İl ve İlçe Müftülüklerine de evlendirme memurluğu görev ve yetkisi verebilir”, ifadeleriyle kanunlaştı. Resmi Gazete’de yayınlanan “Evlendirme Yönetmeliği” ile de kapsam genişletildi.

Evlilik geleceğe ait mehir, nafaka, miras gibi birtakım hakları ve sorumlulukları taraflara yüklediği için bunların güvence altına alınması, diğer yandan kimin kiminle evli durumda bulunduğunun belgelenmesi bakımından son dönem İslâm ülkeleri nikâhın resmi kontrol altında yapılmasını ve nüfus kütüklerine tescil edilmesi esasını benimsemişlerdir. Bu gibi şekil şartları ile ilgili özel nass’lar yoksa da; va’deli borç ve hakların yazıyla tesbitini ve önemli sözleşmelerin yapılırken şahit bulundurulmasını bildiren âyetlerin^[4] delâleti nikâh akdinin de bir takım şekil şartlarına bağlanmasını gerekli kılar. Diğer yandan fıkıh usûlünün “istihsan”, “istıslah” ve “maslahat” prensipleri İslâm devletinin nikâh, talâk, nafaka ve gayri menkul tapularının tescili ve nüfus kayıtları gibi konularda toplum yararına olan bir takım düzenlemeler yapılmasına elverişlidir.

Bir toplumda devletin öngördüğü resmî nikâhta İslâm’ın nikâh için öngördüğü rükun ve şartlar dikkate alınmıyorsa, ayrıca İslâmî hükümleri bilen bir din adamının katılması ile “dinî bir nikâh” akdinin yapılması, bu konuda karşılaşılabilecek yanlışlıkları önler.

Osmanlı Devleti tarihli Aile Kararnamesi ile Müslüman, Yahudi veya Hristiyanları kendi inandıkları gibi aile yuvası kurmada serbest bırakmıştı. Yahudi havrada, Hristiyan kilisede, Müslüman da camide veya başka bir salonda nikâh merasimi düzenliyor ve daha önce haber verilen nikâh memuru (hakim naibi) da hazır bulunarak nikâhı tescil ediyordu. Boşanmalar da benzer tescile tabi tutulmuştu. Bu durum çok hukuklu bir sistemin devlet kontrolü altında uygulanmasından başka bir şey değildir.

Bunun benzeri uygulama yukarıda da belirttiğimiz gibi günümüz Amerika Birleşik Devletleri’nde, İngiltere’de ve İskandinav ülkelerinde görülmektedir. Bu ülkelerde “ihtiyarî medeni evlenme usûlü” geçerli olup, isteyen dini, isteyen de medeni nikah merasimi çerçevesinde evlenebilmektedir. Aynı nikah memuru kilise veya havradaki nikahı tescil ettiği gibi dışarıda bir salonda dini niteliği olmayan bir merasimle evlenen kişilerin nikahını da tescil etmekte ve belgeler nüfus kütüklerinde birleşmektedir. Osmanlı Devletinin ’den itibaren başarı ile uyguladığı bu usûlü, günümüzün ileri toplumlarının ulaştığı bir yöntem olarak görmekteyiz.

C- Nikâh Merâsiminde Konuşma Yapmak (Hutbe ve Dua):

Çoğunluk müctehitlere göre evlenecek erkeğin veya velisinin nikahtan önce bir konuşma yapması müstehaptır.

Bu konuşmanın Allâh’a hamd ile başlaması, şehadet kelimelerini, Hz. Peygamber’e salât ve selâmı, takva ile ilgili ve evliliğe ait bazı âyetleri kapsaması asıldır. Günümüzde böyle bir konuşmayı cemiyet sahibi adına dinî nikâhta hazır bulunan din görevlisi yapabilir.

Abdullah b. Mes’ud’un (r.a.) (ö/) Hz. Peygamber’den naklettiği dua ve hutbe metni şöyledir:

“Allahü Teâlâ’ya hamdeder, O’ndan yardım dileriz. Nefislerimizin şerrinden ve amellerimizin kötülüklerinden Allâh’a sığınırız. Allah kime hidayet verirse, onu saptıracak kimse yoktur. Allah kimi de saptırırsa onu doğru yola iletecek yoktur. Allah’tan başka ilâh olmadığına ve Muhammed’in onun kulu ve elçisi olduğuna şehâdet ederim.” ^[5]

Bundan sonra takva ile ilgili şu üç âyetin okunması tavsiye edilmiştir.

“Ey insanlar! Sizi bir tek nefisten yaratan ve ondan da eşini var eden ve ikisinden de birçok erkek ve kadın türetip yeryüzüne yayan Rabbinizden sakının. Adını kullanarak birbirinizden dilekte bulunduğunuz Allah’tan ve akrabalık bağlarını koparmaktan sakının. Şüphesiz Allah sizin üzerinizde gözetleyicidir.” ^[6]

“Ey îman edenler! Allah’tan, O’na yaraşır şekilde korkun ve ancak Müslüman olarak can verin.” ^[7]

“Ey îman edenler! Allah’tan korkun ve doğru söz söyleyin ki, (Allah) işlerinizi düzeltip sizi başarıya ulaştırsın ve günahlarınızı bağışlasın. Kim Allâh’a ve Rasülüne itaat ederse, büyük bir kurtuluşa ermiş olur.” ^[8]

Bundan sonra yüce Allâh’ın nikâh emrettiğini ve zinayı yasakladığını hatırlatarak şu âyet okunur.

“İçinizden bekârları, köle ve cariyelerinizden salih olanları evlendirin. Eğer bunlar fakir iseler, Allah onları fazlu keremiyle zengin kılar. Allah geniş lütul sahibidir, her şeyi çok iyi bilendir.” ^[9]

Nikâhtan önce yalnız Allâh’a hamd ve Hz. Peygamber’e salâtü selâm getirmekle yetinmek de mümkündür. Nitekim Abdullah bin Ömer (ö/) bir nikâh akdi yapmaya çağrıldığı zaman şöyle derdi: Yüce Allâh’a hamd ve efendimiz Muhammed’e salâtü selâm olsun. Filan sizden filanca kızı istiyor. Eğer onu nikâhlarsanız, Allâh’a hamd olsun, reddederseniz, Allâh’ı bütün noksan sıfatlardan tenzih ederim.”^[10]

Nikâh sırasında bir konuşma yapılmaması ve doğrudan nikâh akdine geçilmesi de yeterli olur. Çünkü konuşma vâcip değil müstehaptır. Delil Sehl İbn Sa’d’ın (ö/) naklettiği şu hadistir: Hz. Peygamber kendisi ile evlenmek isteyen bir kadını, onunla evlendirdiği zaman; “Seni onunla Kur’ân’dan bildiğin sûreler karşılığında nikâhladım.” demiş ve bir ön konuşma ya da dua yapmamıştır.^[11] Diğer yandan Allah Rasûlü’nün, Abdulmuttalib’in kızı Umâme’yi yine hutbesiz evlendirdiği nakledilmiştir.^[12] Evlilik alış-verişe kıyas edilerek, ön konuşma veya dua olmaksızın da yapılabileceği söylenmiştir.

Eşlerin nikâhtan sonra tebrik edilmesi sünnettir. Ebû Hüreyre (r.a.), Nebî (s.a.v.)’in evlenen birisini şu şekilde tebrik ettiğini nakletmiştir:

“Allah bu evliliği sana bereketli kılsın ve ikinizi de hayırda birleştirsin.” ^[13] “Hayırlı ve mübarek olsun, bu gününüz inşaallah mübarek bir gün olur,” gibi ifadelerle de tebrik yapılabilir.

Diğer yandan nikâhın cuma günü akşamı yapılması da Allah Rasûlü’nün tavsiyeleri arasındadır. Çünkü cum’a günü mü’minler için şerefli bir gün olup, onda duaların geri çevrilmediği bir saatin bulunduğu da bildirilmiştir. Duanın cevap bulduğu bu saatin, günün sonlarında olduğu umulur. Ayrıca nikâhın mescidlerde yapılmasının tavsiye edilmesi de bu gayeye yöneliktir.

D- Düğün Eğlencesi:

İslâm’ın evrensel mesajı, insan hayatının bütün devrelerini kapsar. Doğum öncesi, çocukluk, gençlik, evlenme, aile yuvası içinde sevinçli veya üzüntülü bütün yaşama devreleri için İslâm’ın öğretimi ve getirdiği hayat tarzı vardır.

Üzüntülü ve sıkıntılı günlerinde kadere teslim olmakla teselli ve sükûnet bulan mü’min, sevinç ve neş’e günlerinde de bunun dışa yansıması olan nezih eğlenceye meyillidir. İnsan hayatında sevincin sembolü olan iki vakit önemlidir. Evlenme merasimi ve bayramlar. Sahabe devrinde de bu iki sevinç zamanında sevinç belirtisi olarak genç kızların şarkı söylediği ve deflere vurulduğu görülür.

Hz. Peygamber ve ashab-ı kiramın bu düğün ve bayram eğlencesi ile ilgili uygulama örnekleri vardır. Biz aşağıda bu örnekleri vererek İslâm’ın eğlencede gösterdiği ölçü ve sınırı belirlemeye çalışacağız.

Allâh’ın Rasûlü şöyle buyurmuştur: “Nikâhı ilan edin. Onu mescitlerde kıyın ve onun üzerine def çalınız.” ^[14]

Hz. Âişe, Es’ad İbn Zürâre’nin (ö.1/) yetim kalmış kızı Fâriga’yı (r. anhâ) himayesine alıp büyütmüştü. Evlenme çağına gelince onu Ensar’dan Nebît İbn Câbir (r.a.) ile evlendirdi. Gelini, koca evine götürenler arasında bulunan Hz. Âişe şöyle der: “Döndüğümüzde, Allâh’ın Rasûlü bize; erkek tarafının bizi nasıl karşıladığını ve neler konuşulduğunu sordu. Ben de “selâm verdik, hayır ve bereket diledik” dedim. Allah elçisi;

“Ey Âişe sizin eğlenceniz yok mu? Çünkü Ensar eğlenceden (oyundan) hoşlanır” buyurdu. Şurayk’ın rivayeti şöyedir: “Ey Âişe! Gelinle birlikte def çalıp şarkı söyleyecek bir cariye göndermediniz mi?” Ben, “Cariye ne diyecek” diye sorunca şöyle buyurdu:

Şöyle diyecek: “Size geldik, size geldik. Allah bize de size de hayat versin. Kızıl altın olmasaydı, bâdiyenize konaklamazdı. Sarı buğday olmasaydı, bâkireleriniz semirmezdi.”

İbn Mâce’deki rivayette, Hz. Peygamber’in şöyle buyurduğu nakledilmiştir: “Ensar, gönlü sevgi dolu olan bir kavimdir. Onlara; “Size geldik, size geldik, Allah bize de size de hayat versin” şarkısını söyleyecek birisini gönderseydiniz.” ^[15]

Rubeyye binti Muavviz’den (r. anhâ) şöyle dediği nakledilmiştir: “Ben evlendiğim zaman, Rasûlüllah (s.a.v.) geldi ve yatağımın üzerine oturdu. Bu sırada cariyelerimiz def çalıp, Bedir günü şehit düşen atalarımız hakkında mersiyeler söylemeye başladılar. İçlerinden birisi; “Bizim aramızda yarın olacakları bilen Peygamber var.” anlamında bir mısra okudu. Bunun üzerine Hz. Peygamber; “Bunu bırak (böyle söyleme), söylemekte olduğun diğer şeyleri söyle” buyurdu.^[16] İbn Mâce’deki rivâyet şöyledir: “Hayır, bunu söylemeyiniz. Çünkü yarın olacakları bilen Allah’tır,” ^[17]

Yukarıdaki hadisler nikâhın def ve ifadeleri meşrû olan bazı şarkılarla ilânının mübah olduğunu gösterir.

Hz. Peygamber’in (s.a.v.) düğün cemiyetinde olduğu gibi, bayram günlerinde veya bazı sportif gösteriler sırasında da nezih eğlenceyi müsamaha ile karşıladıklarını görüyoruz. Aşağıdaki uygulamalar bunu gösterir.

Hz. Âişe (r. anhâ) anlatıyor: “Bir gün Allâh’ın Rasûlü benim yanıma girdi. Yanımda iki de cariye vardı. Buas günü şarkısını söylüyorlardı. Rasûlüllah (s.a.v.) yatağa uzandı ve yüzünü öbür yana çevirdi. Bu arada babam Ebû Bekir de yanımıza girdi ve beni azarlayarak; “Rasûlüllah’ın yanında şeytan çalgısını mı çalıyorsunuz?” dedi. Rasûlüllah (s.a.v.) ona dönerek şöyle buyurdu: “Yâ Ebâ Bekir! Onları bırak, her toplumun bir bayramı vardır, bu da bizim bayramımızdır.” ^[18]

Hz. Âişe’nin, Hz. Peygamberle birlikte seyrettiği bir spor oyunu da şudur. Hz. Âişe şöyle anlatır: “Bir bayram günüydü. Sudanlılar Mescid-i Nebevî’de kılıç kalkan oyunu oynuyorlardı. Ben istedim, ya da Rasûlüllah (s.a.v.); “Bakmayı arzu ediyor musun?” buyurdu. Ben de, “Evet isterim.” dedim.

Beni arkasında durdurdu, yanağım yanağı üzerinde idi. Oyuncuları; “Haydin Erfide oğulları, göreyim sizi.” diyerek teşvik ediyordu. Ben usanıncaya kadar baktım. Bana “Yeter mi?” buyurdu. “Evet” dedim. “O halde içeriye git.” buyurdu.”^[19]

Yukarıdaki ilk hadise göre, şarkı söylemek caiz olmasaydı, Rasûlüllah’ın evinde söylenmez, ya da Allâh’ın Rasûlü’nün bunu açıkça menetmesi gerekirdi. Hz. Ebû Bekr’in karşı çıkması, Hz. Peygamber’in dinlenme saatinde rahatsız edilmesi ve bunu edebe aykırı görmesinden dolayı olmalıdır.

Ancak hadiste bayramdan söz edilmesi nezih şarkının yalnız sevinç günlerinde caiz olabileceğini gösterir.^[20]

E- İslâmda Şarkı, Türkü ve Çalgı Sesinin Hükmü:

İslâm fıkhında, şarkı söylemek ve insanı duygulandıran veya insana hüzün veren bazı sözleri belirli bir makama uygun biçimde okumak anlamını ifade etmek üzere “tegannî” terimi kullanılır. Bazı sözleri makamlı söylemede esas olan tabiattaki tabiî seslerdir. İnsanın da yaratılıştan bu seslere meyli vardır. İnsanoğlu fıtratı gereği güzel sesten hoşlanır, sevinç, keder, sıkıntı ve şaşkınlık sırasında ona yönelir. Nitekim, küçük çocuk annesinin güzel sesle söylediği ninni ile sükûnet bulur ve uykuya dalar. Hayvanların kendi cinsleriyle iletişimi teganniye benzer seslerle olur. Bir çok kuşun sesi gerçek musiki gibidir.

Evrensel bir din olan İslâm’ın musikiye ve tegannili sözlere mutlak olarak karşı çıkması söz konusu olamazdı. Bu yüzden İslâm musiki ve tegannî için bir takım sınırlar belirlemiş, meşrû olanla olmayanın arasını ayırmıştır.

Biz yukarıda Hz. Peygamber’in ve ashab-ı kiramın meşru sözlerle ve makamlı biçimde söylenen bazı şarkı ve mersiyelere karşı tutumlarına ait çeşitli örnekler vermiştik.

Kitap ve sünnette nefsi azdıran ve beraberinde haramı getiren şarkı ve çalgı âletleri ile ilgili kınayıcı ifadeler yer alır. Bu delillere kısaca yer vereceğiz.

Allahü Teâlâ şeytana hitap ederek şöyle buyurur:

“Onlardan gücünün yettiği kimseleri sesinle baştan çıkar. Atlıların ve yayalarınla onların üzerine yaygarayı bas! Mallarda ve çocuklarda onlara ortak ol; onlara vaatlerde bulun!” Oysa şeytan onlara aldatmadan başka vaatte bulunmaz!”^[21] Bu âyetteki “ses (savt)”ten maksat Abdullah İbn Abbas ve Mücâhid’e göre; şarkı, çalgı ve oyundur.^[22]

Yukarıdaki ayette sözü edilen şeytanın atlıları ve yayaları; onun buyruğundan dışarı çıkmayan insan ve cinlerdir. Onun bir kimsenin işlerine ortak olması; haramdan kazanç sağlatması, haram yerlere harcatması, zina ürünü çocuk doğmasına sebep olması, putlara taptırması, çocuklarını dinî eğitimden mahrum bıraktırması gibi yollarla olur. Şeytanın asılsız söz ve vaadi ise; ataların sapık din anlayışının doğru olduğu yolunda telkinde bulunması, bitip tükenmez bir hırs aşılamak suretiyle tevbeyi unutturması gibi yollarla olur.^[23]

Şarkı ve eğlenceye dalma ile bağlantılı görülen başka âyetler de şunlardır:

“Siz bu söze (Kur’ân) şaşıyor musunuz? Gülüyor ve ağlamıyorsunuz. Şarkıcılık ve gaflet içinde oyalanıyorsunuz.”^[24]

Âyetteki “sâmidûn” ifadesinin kökü olan “semed” Himyer lehçesinde “şarkı” anlamına gelir. Nitekim Mekke’de Kureyş müşrikleri Kur’ân-ı Kerîm’in okunduğunu duyunca, işitilmesin diye şarkı söyler ve oynar­lardı.^[25]

Şarkıya ve çalgı âletlerine düşkünlüğü kötüleyen çeşitli hadisler nakledilmiştir. Ancak bu hadislerin insanı fuhuş, içki ve zinaya düşürebilen nitelikteki şarkı, türkü ve eğlenceleri kasdetmesi yanında, bir bölümünün de zayıf hadisler olduğunu görmekteyiz.

Hz. Ali’nin naklettiği bir hadiste; Ümmet işleyince başlarına belanın çökeceği bildirilen on hasletten bir tanesi de “şarkıcı kadınların ve çalgı âletlerinin türemesidir.”

Ebû Umâme (r.a.)’ten şöyle dediği nakledilmiştir: “Hz. Peygamber, şarkıcı kadının alacağı parayı yasakladı ve bu konu ile ilgili olarak yukarıda zikrettiğimiz şu âyetin indiğini bildirdi: “İnsanlardan kimi vardır ki, bilgisizce (insanları) Allâh’ın yolundan saptırmak ve sonra da onunla alay etmek için eğlence sözleri satın alır.” ^[26]

Ebû Davud’un Nâfi’den rivayet ettiğine göre Abdullah b. Ömer bir çalgı sesi işitmişti. Parmaklarını kulaklarına tıkadı ve oradan uzaklaştı. Bana da “Ey Nâfi, bir ses işitiyor musun?” dedi. Ben “Hayır” deyince parmaklarını kulaklarından çekerek “Rasûlüllah (s.a.v.) ile birlikte idim. Bu ses gibi bir ses işitti ve benim yaptığım gibi yaptı” dedi.^[27] Yine İbn Ömer’in naklettiği bir hadiste şöyle buyurulmuştur: “Şüphe yok ki, Allah şarabı, kumarı, darbukayı, tanbur ve ud’u yasaklamıştır. Her sarhoşluk veren şey de haramdır.” ^[28]

F- Mezhep İmamlarının Müzikli Eğlence ile İlgili Görüşleri:

1) Hanefîlerin görüşü:

Hanefîlere göre fuhşu ve günahı beraberinde getiren teganni caiz değildir. Son devir fakihlerinden İbn Âbidîn (ö/) bu konuda şöyle demiştir: “Haram olan tegannî bir erkeğin veya bir kadının yahut şarabın heyecan uyandıran niteliklerini anlatan şarkı türü sözcüklerle, Müslüman veya zimmiyi (ehl-i kitap tebea) hicveden sözlerdir. Ancak bu gibi sözleri sırf şiir söylemek veya fesahat ve belâgatını göstermek için okursa caiz olur. Mevcut olmayan bir kadının niteliklerini dile getiren tegannî de caizdir. Ancak bu sözleri bir takım müzik aletleri eşliğinde söylerse, yine kaçınmak gerekir. Bazı bilginler de eğer kafiyeleri dizmek ve fasih konuşmak gayesiyle makamlı okursa bir sakıncası yoktur demiştir. Yalnızlığını gidermek için tegannîde bulunmanın da bir sakıncası olmadığı söylenmiştir.^[29]

Büyük müfessir el-Kurtubî (ö/) musikinin lehinde ve aleyhinde olan bazı hadisleri zikrettikten sonra şöyle demiştir: “Bu ve benzeri hadisler yüzünden İslâm bilginleri teganninin haram olduğunu söylemişlerdir. Bu çeşit tegannî nefisleri fuhşa tahrik eder ve arzuları tatmine teşvik eder. Sükûnet halindekini harekete getiren ve gizliyi açığa çıkaran lâübaliliğe yol açar. Bu çeşit şarkıda kadının anılması ve güzelliğinin tasvir edilmesinde ve şarabın anılmasında insanı heyecana götüren bir yön vardır. İşte böyle bir tegannî ve eğlencenin yasaklandığı konusunda görüş birliği vardır.^[30] Diğer yandan el-Kurtubî haram olan kazançları şöyle sıralamıştır: “Haram olduğu konusunda görüş birliği bulunan kazançlar şunlardır: Faiz, zina ücreti, rüşvet, ağıtçı kadının aldığı ücret, şarkıcının ücreti, hıyânet (zimmet) yoluyla mal almak, gayptan ve göklerden haber vermek üzere alınan ücret; çalgı çalmak, oynamak ve benzeri bütün bâtıl yollarla alınan ücret.”^[31]

2) Mâlikîlerin görüşü:

Mâlikî fakihlerinden Ebû Bekir İbnü’l-Arabî (ö/) şöyle der: “İçinde Mâlik b. Enes’in (ö/) de bulunduğu çoğunluk bilginlere göre teganni kalbleri heyecana getiren eğlencelerdendir. Ne Kur’ân’da ve ne de sünnette onun haram olduğuna dair açık bir delil vardır. Bunun aksine sahih hadiste mübah olduğuna delil vardır. Nitekim Hz. Ebû Bekir bir gün Hz. Âişe’nin yanına girer. O anda onun yanında Ensar’ın mersiyelerini söyleyen iki cariye vardır. (Bu hadisin tamamını yukarıda yazmıştık). Bu duruma göre tegannî (şarkı terennüm etmek) haram olsaydı, dış görünüş bakımından Hz. Ebû Bekir hoş karşılamasa da, Hz. Peygamber’in evinde böyle bir tegannî’nin olmaması gerekirdi. Hz. Peygamber ruhsat ve merhamet yoluyla onu kabul ile karşıladı. Sonuçta tegannînin haram olduğuna dair nakledilen her hadis ve söylenen her delil senet yönünden de inandırıcılık bakımından da zayıftır. Hz. Peygamber’den sabit olan husus, O’nun iki bayramda ve bağırıp çağırmaksızın ölüye ağlarken teganniye ruhsat verdiğidir.”^[32]

Diğer yandan Mâlikî mezhebi müctehitleri şarkı dinleme konusunda şu şartları öngörmüşlerdir: “Tegannî (şarkı terennümü) müzik aletli olmamak, sürekli bulunmamak ve toplum içinde ünlü olmamak şartıyla şarkı dinlemek mekruhtur. Çünkü sürekli olarak teganni (şarkıcılık- ile uğraşmak insanın mürüvvetini düşürür ve şahitlik yapma hakkının düşmesine de neden olabilir.”^[33]

3) Şâfilerin görüşü:

Şâfilere göre tegannî ile ilgili deliller onun mübah olduğunu gösterir. Çünkü bunda develeri yürütmeyi canlandırma, uyuyanı uyandırma gibi yararlar da vardır. Onu dinlemek de dinletmek de mübahtır. Aletsiz tegannî’de bulunmak ve dinlemek mekruhtur. Hz. Âişe hadisinin varlığı bunun haramlık yönünü düşürür.^[34]

Büyük İslâm bilgini el-Gazzâlî (ö/), el-İhyâ adlı eserinde musiki konusuna geniş yer vermiş, bununla ilgili delilleri karşılaştırarak şu sonuca varmıştır: Musiki ister insan sesi isterse bir müzik aleti ile icra edilsin, bunu icra edenin veya dinleyenin durumuna göre haram, mekruh, mübah, hatta müstehap olabilir. Şöyle ki; dünya arzusu ve şehvet hisleri ile dolu olan gençler için yalnızca bu duyguları tahrik eden müzik haramdır. Vakitlerinin çoğunu müziğe harcayan ve bununla uğraşmayı alışkanlık haline getiren kimse için müzik mekruhtur. Güzel sesten zevk alma dışında bir duyguya kapılmayan kimse için müzik mübah; Allah sevgisi ile dolup taşan, duyduğu güzel ses kendisinde sadece güzel duyguları harekete geçiren kimse için ise müzik müstehaptır.

Diğer yandan nass ve kıyas şarkı, ney, davul, def ve benzeri müzik âletlerini dinlemenin mübah olduğunu gösterir.^[35]

Şâfi fakihlerinden el-Mâverdî (ö/) tegannî hakkında şöyle der: Hicazlılar vecdi arttırması ve beraberinde haramın bulunmaması şartıyla, tegannîye sürekli olarak ruhsat vermişlerdir.^[36]

Sonuç olarak Hz. Peygamber bazı evlenme merasimlerinde ve bayram günlerinde kız çocuklarının def çalarak şarkı söylediklerini duymuş ve buna engel olmak istememiştir. Hatta Hz. Âişe’nin büyütüp evlenmesine öncülük ettiği yetim bir kızın koca evine götürülürken, yanlarında niçin defçi bir kadın götürmediklerini Allâh’ın elçisi, Hz. Âişe’den sormuştur.^[37] Bütün bu delil ve uygulamalar fuhuş, içki, kumar gibi haramları beraberinde getirmemek ve şarkının sözleri de kadın ve şarap tasviri veya mü’minleri hicvetmek gibi unsurlar taşımamak şartıyla dinlemenin mübah olduğunu gösterir. Ancak gerek şarkı ve gerekse müzik, dinleyenin cinsel duygularını tahrik ediyor, fuhuş ve içkiye teşvikte bulunuyorsa mü’minlerin bu gibi şarkı, türkü ve müzik âletleriyle icra edilen ses gösterilerinden uzak kalması gerekir.

Diğer yandan kadının şarkısı yine kadınlarca dinlenmelidir. Çünkü kadının sesinin özellikle şarkı melodileri eklenince, erkek bakımından cinsel duyguları tahrik ettiğinde şüphe yoktur. Özellikle şarkıcının kendisini bizzat veya televizyon kanalında görüntü ile birlikte dinlemenin mânevî riski daha büyüktür.

Bu yüzden mü’min düğün, bayram vb. sevinçli günlerinde güzel ses ve nezih bir müzik âleti icrası dinlemek istiyorsa bu arzusunu günümüzde kaset hâline getirilen ilâhi, kaside, Kur’ân-ı Kerîm, dini musiki dinlemekle yetinmeyi şiar edinmelidir. Bununla birlikte düğünlerde hanımların kendi aralarında olmak üzere, def, kaset vb. âletlerden yararlanarak nezih bir eğlence yapmaları da İslâm’ın ruhuna uygun düşer.

G- Düğün Yemeği (Velîme):

İslâm, nikâhın ilan edilmesini, neşe ve sevincin bir belirtisi olarak defe vurulmasını istemiş, bununla evli olanla bekâr olanı, helâl ile haramı birbirinden ayırmayı hedeflemiştir. Çünkü bâkire veya dul kadının, şahitlerin önünde nikâh akdi yapılmış olsa bile sessizce bir erkekle birlikte yaşamaya başlaması çevreyi kötü zanna düşürür ve bu iki kişi zina töhmeti altında kalır. İşte İslâm, mü’minlerin evliliğinin yapılacak bir düğün merasimi ve bu arada davetlilere verilecek bir yemekle (velime) çevreye duyurulmasını istemiştir.

Düğün dolayısıyla verilen yemeğe “velîme” denir. Velîmede müsafir, eşdost ve yöredeki fakirlere yemek ikramı esastır. Düğün yemeği uygulaması câhiliyye dönemine kadar uzanır. Hz. Peygamber, ilk eşi Hz. Hatice ile evlenirken iki deve kestirerek davetlilere yemek ikram etmiştir. Amcası Ebû Talib de bu münasebetle evinde bir ziyafet düzenleyerek Hz. Peygamber’i ve Hz. Hatice’yi davet etmişti.

Önceden yalnız örf olan velîme Hz. Peygamber’in uygulaması ile sünnete dönüşmüştür. Hz. Peygamber, Hz. Zeynep’le evlendiğinde bir koyun kesmiş, Safiyye (r. anhâ) ile evliliğinde ise hurma ve kavut (sevik) ikram etmiştir. Düğün yemeğinin miktarı ve kalitesi düğün sahibinin mali gücüne ve cömertlik durumuna göre değişir. Nitekim Allâh’ın elçisi insanların en cömerdi olduğu halde bazı düğünlerde et ve ekmek ikramı yerine daha basit ikramlarda da bulunmuştur.^[38]

Hz. Peygamber ashabı kirama da düğün yemeği vermelerini tavsiye etmiştir. Nitekim Abdurrahman b. Avf’ın (ö/) evlendiğini duyunca, kendisine; “Bir koyun keserek de olsa, düğün yemeği ver.” ^[39] buyurmuştur.

Hz. Ali (ö/) Hz. Fâtıma (ö/) ile evlenirken yarım ölçek arpa almak üzere zırhını bir Yahudiye bırakmış; bir miktar çekirdeği çıkarılmış kuru hurma, un, yağ ve yoğurt karıştırılarak hazırlanan bir yemek ve arpa ekmeği ikram edilmiştir. O günün şartlarında bu, iyi bir ziyafet sayılıyordu.^[40]

Şâfiîlere ve Zahiri mezhebine göre düğün yemeği vermek vâcip hükmündedir.

Hanefîlere göre bu yemeği vermek sünnet olduğu gibi, velime davetine katılmak da sünnettir.

Çoğunluk mezhep müctehitlerine göre ise velime davetine katılmak vâciptir. Dayandıkları delil şu hadislerdir: «Kim düğün yemeğine çağrılır ve icabet etmezse Allâh’a ve Rasûlüne âsî olmuş bulunur.»^[41] «Sizden biriniz düğün yemeğine çağrılınca gitsin.»^[42]

Düğün yemeklerinde haram olan şeylerin ikram edilmemesi, riya ve gösterişten sakınılması gerekir. Nitekim hadiste şöyle buyurulmuştur: «Velime’yi ilk gün vermek bir haktır, ikinci gün vermek güzeldir, üçüncü günde yemek vermekte ise şöhret ve gösteriş (korkusu) vardır.»^[43]

Diğer yandan bu davetlere zenginlerle birlikte fakirlerin de çağrılması gerekir. Hadiste şöyle buyurulur: «Davetlerin en kötüsü, zenginlerin çağrılıp, fakirlerin mahrum edildiği düğün yemeğidir. »^[44]

H- Haramın İşlendiği Düğün Cemiyetine Katılmak:

Düğünlerdeki ikram ve eğlencelerin İslâm’a uygun olarak yapılması asıldır. Haramların işlendiği düğün merasimine gelince, eğer davetlinin bulunduğu bölümde münkerât yoksa oturabilir. Ancak mü’min davetlinin sofrasında ya da bulunduğu bölümde münkerat varsa, buna engel olması gerekir, eğer gücü yetmiyorsa orayı terketmesi uygun olur. Çünkü her mü’minin genel anlamda iyiliği emir ve kötülükten nehiy görevi vardır. Allâh’ın elçisi şöyle buyurmuştur: «Sizden kim münkeri (haram veya mekruhun işlendiğini) görürse onu eliyle değiştirsin, buna gücü yetmezse dili ile değiştirsin, buna da gücü yetmezse kalbi ile buğz etsin. Fakat bu sonuncusu îmanın en zayıf tarafıdır.»^[45]

Allâh’ın Rasûlü mü’minin içki içilen sofrada oturmaması gerektiğini açıkça ifade buyurmuştur. «Allâh’a ve âhiret gününe îman eden kimse, içki içilen sofraya oturmasın.»^[46]

Davete katılan kişi, düğünde münker fiillerin işleneceğini önceden bilmeden girmişse ve münkeri engelleme gücü de yoksa sabredip oturabilir. Ancak bu kimse müfti, vaiz, imam, ilâhiyatçı, ilim adamı gibi toplumda örnek alınan kişilerden ise, bu haram veya mekruhları engelleme gücü yoksa, oturmadan çıkması gerekir. Çünkü onun oturması dinin küçük düşürülmesine yol açabilir.

Düğün cemiyetinde İslâm’ın yasakladığı birtakım fiillerin işleneceğini önceden bilen davetli ise ister halktan birisi, isterse önder sayılan kişilerden olsun, bu davete katılamaz.^[47]

Birkaç yere davetli olan kimse yakın hısımını veya yakın komşusunu tercih etmelidir. Davetlerden birisi daha önce yapılmışsa, onun tercihte de öncelik hakkı vardır. Oruçlu kimse bir yemeğe çağrıldığı zaman, oruçlu olduğunu söylemelidir.^[48]

Sonuç olarak İslâm bir fıtrat dini olduğu için insanın bütün ihtiyaç ve meyillerini dikkate almış, belki müzik ve eğlenceyi mutlak olarak yasaklamamış, fakat bunların meşrûluk sınırlarını belirlemiştir. Bu da terennüm edilen sözcüklerin fuhşa özendirici veya insan vakar ve haysiyetini kırıcı yahut İslâm’ı ve mü’minleri küçük düşürücü ifadeleri kapsamamasıdır. Bu arada eğlence her iki cinsin kendi arasında olmalıdır. Ancak bununla birlikte mü’minler haramı beraberinde getiren çalgı aletlerinden ve bu gibi eğlence yerlerinden uzak kalmayı tercih etmelidir. Çünkü insanın kalbini huzur ve rahata kavuşturan en etkili araç, yüce Allah ile mânevî iletişim kurmak ve O’nun yüce ismini zikretmektir. Kur’ân-ı Kerîm’de şöyle buyurulmuştur:

“Onlar inanan ve Allâh’ı anmakla gönülleri huzur bulan kimselerdir. İyi bilin ki gönüller ancak Allâh’ı anmakla huzur bulur.” ^[49]

Başka bir âyette namaz, insanları kötülüklerden koruyan en büyük zikir olarak belirtilmiştir.

“O kitaptan sana vahyedileni oku ve namazı da kıl. Çünkü namaz, kötü ve çirkin olan şeylerden meneder. Şüphesiz Allâh’ı anmak en büyük (ibadet)tir. Allah yapmakta olduğunuz şeyleri bilir.” ^[50]

Dipnotlar:

^[1]Kâsânî, age, II, vd.; Döndüren, age, s. ,  ^[2]Döndüren, age, s. , ; Osmanlı Ceza Kanunu Zeyli için bk. Ceride-i İlmiye, Sayı: 4, Yıl: 43, s.  ^[3]bk. Halil Cin, age, s. vd.; Döndüren, age, s.  ^[4]Bakara, 2/ ^[5]Ebû Dâvûd, Nikâh, 32; Nesâî, Cum’a, 24; İbn Mâce, Nikâh, 19; Dârimi, Nikâh, 20; A. b. Hanbel, I, , 3 3, Tirmizî ile Hâkim bu hadise «hasen» demişlerdir. ^[6]Nisâ, 4/1. ^[7]ÂI-i İmrân, 3/ ^[8]Ahzâb, 33/70,  ^[9]Nûr, 24/ ^[10]bk. Zühaylî age, VII,  ^[11]Buhârî, Fadâilü’l-Kur’ân, 21, Nikâh, 37, 40; Ebû Dâvûd, Nikâh, 17; Tirmizî, Nikâh, 23; İbn Mâce, Nikâh, 17; Dârimî, Nikâh,  ^[12]Ebû Dâvûd, Nikâh,  ^[13]Ebû Dâvûd, Nikâh, 36; Tirmizî, Nikâh, 7; İbn Mâce, Ezân, 2; Nikâh,  ^[14]Tirmizî, Nikâh, 6. ^[15]İbn Mâce, Nikâh, 21; A. İbn Hanbel, IV,  ^[16]Tirmizî, Nikâh, 6; İbn Mâce, Nikâh, 21; bk. İbn Hacer, Fethu’l-Bârî, XI, ; Tirmizî, Şerhu Tuhfeti’l-Ahvezî, Kahire, , IV, ,  ^[17]İbn Mâce, Nikâh, 21; Buhârî, Tefsîru Sûre-i Ra’d, 1; İbn Hanbel, II,  ^[18]Buhârî, Îdeyn, 3; İbn Mâce, Nikâh, 21; İbn Hanbel, VI,  ^[19]Buhârî, Îdeyn, 2, Cihâd, 81; Müslim, Îdeyn,  ^[20]İbnü’l-Arabî, Ahkâmü’l-Kur’ân, III, 9. ^[21]İsrâ, 17/ ^[22]Kurtubî, age, I,  ^[23]bk. Beyzâvî, İsrâ, 17/ ayet tefsiri. ^[24]Necm, 53/ ^[25]Kurtubî, age, XVII,  ^[26]Lokman, 31/6. Bu hadis; Tirmizi, İbn Hanbel ve İbn Mâce rivayet etmiş yalnız Tirmizî «garib hadis» demiştir. Askalânî, Fethu’l-Bârî, XIII,  ^[27]Ebû Dâvûd, Edeb Ebû Dâvûd buna «münker hadis» demiştir. ^[28]Şevkânî, Neylü’l-Evtâr, VII, , Hadisin senedindeki Velîd b. Abde durumu meçhul olan bir ravidir. ^[29]İbn Abidîn, Reddü’l-Muhtâr, V, ; Terc. age, XV, ; İbnü’l-Hümâm, Fethu’l-Kadir, VI, 35,  ^[30]Kurtubî, age, XVI,  ^[31]Kurtubî, age, II, 3. ^[32]İbnü’l-Arâbi, Ahkâmü’l-Kur’ân, III, 9,  ^[33]. el-Hattâbî, Mevâhibu’l-Celil, VI,  ^[34]Şirbînî, Muğnîl-Muhtâc, VI,  ^[35]Gazzâlî, İhyâu Ulûmi’d-Dîn, II, vd. III,  ^[36]İsmail Kaya, «Tegannî» md. Şamil İslâm Ansik., VI, vd. ^[37]bk. Tirmizî, Nikâh, 6; Miras, Tecrîd-i Sarih Terc. III, vd. ^[38]İbn Mâce, Sünen, seafoodplus.info:  ^[39]İbn Mâce, H. No: , Nikâh, 24; Buhârî, 67, 68; Dârîmî, At’ime, 28, Nikâh,  ^[40]Asım Köksal, İslâm Tarihi, İstanbul , s. ; Ali Rıza Temel, «Velime» mad. Şamil İslâm Ansik., VI,  ^[41]Buhârî, Nikâh, 72; Müslim Nikâh, ; Ebû Dâvûd, At’ime, 1. ^[42]Buhârî, Nikâh, 71; Müslim, Nikâh,  ^[43]Ebû Dâvûd, At’ime, 3; İbn Mâce, Nikâh, 25; Dârimî, At’ime,  ^[44]Buhârî, Nikâh, 72; Müslim, Nikâh, , , ; Ebû Dâvûd, Atlime, 1; İbn Mâce, Nikâh,  ^[45]Müslim, Îman, 78; Tirmizî, Fiten, 11; Nesâî, Îman, 17 bk. Ebû Dâvûd, Salât, , Melâhım, 17; İbn Mâce, İkâme, , Fiten,  ^[46]Şevkânî, Neylü’l-Evtâr, II,  ^[47]İbn Âbidîn, Reddü’l-Muhtâr, Terc. A. Davudoğlu, İst. , II, ; Merginânî, el-Hidâye, IV,  ^[48]bk. Ebû Dâvûd, Savm,  ^[49]Ra’d, 13/ ^[50]Ankebût, 29/

İslam ve İhsan