Iyelik Eki

İyelik (Aitlik, Tamlanan) Eki Nedir?

Adlara gelerek onlara aitlik anlamı katan, onların neye, kime ait olduğunu belirten eklerdir.

Ünsüzle biten bir sözcüğe geldiğinde iyelik ekleri şu şekilde karşımıza çıkar:

• kalem-im → benim kalemim ⇒ BEN/1. tekil kişi iyelik eki
• kalem-in → senin kalemin ⇒ SEN/2. tekil kişi iyelik eki
• kalem-i → onun kalemi ⇒ O/3. tekil kişi iyelik eki
• kalem-imiz → bizim kalemimiz ⇒ BİZ/1. çoğul kişi iyelik eki
• kalem-iniz → sizin kaleminiz ⇒ SİZ/2. çoğul kişi iyelik eki
• kalem-leri → onların kalemleri ⇒ ONLAR/3. çoğul kişi iyelik eki

Ünlüyle biten bir sözcüğe geldiğinde ise iyelik ekleri şu şekilde karşımıza çıkar:

• anne-m → 1. tekil kişi iyelik eki
• anne-n → 2. tekil kişi iyelik eki
• anne-s-i → 3. tekil kişi iyelik eki
• anne-miz → 1. çoğul kişi iyelik eki
• anne-niz → 2. çoğul kişi iyelik eki
• anne-leri → 3. çoğul kişi iyelik eki

Dikkat!

İyelik eki olan “-ı, -i, -u, -ü” ile, hâl (durum) eki olan “-ı, -i, -u, -ü” birbirine karıştırılmamalıdır.

• Okul- u bu sokağın sonundaymış. (iyelik eki)
• Okul-u üç günde boyayabildiler. (hâl eki)

Birinci cümlede “okul” sözcüğüne gelen “-u” eki bu sözcüğe aittik anlamı katmıştır, yani “okul” sözcüğünün bir varlığa ait olduğunu belirtmiştir. Bu yüzden bu cümlede “-u” eki, iyelik ekidir. “okul” sözcüğünün başına getireceğimiz “onun” zamiriyke aittik anlamını açıkça görebiliriz.

İkinci cümlede ise “okul” sözcüğüne gelen “-u” eki aittik anlamı katmamış, bu sözcüğü cümlede nesne durumuna getirmiştir. Bu yüzden bu cümlede “-u” eki, hâl (durum) ekidir.

Ad tamlamalarında tamlanana gelen ek, iyelik ekidir. Bu yüzden bu ekin diğer bir adı da “tamlanan” ekidir.

• okulun bahçes-i
• okul yol-u

tamlamalarında tamlanan olan “bahçe, yol” sözcüklerine 3.tekil iyelik eki (-i, -u) getirilerek belirtili ve belirtisiz ad tamlaması oluşturulmuştur.

Mendeley

Özet:

Türkçe,  iyelik kelimesi, bir şeye sahip olma anlamına gelmektedir. İyelik ekleri (ing.Possessive suffix) isimlerin ve isim soylu kelimelerin sonuna gelerek onların sahiplerini, ait oldukları kişileri belirten eklerdir. Topaloğlu (1989:94), iyelik eklerini  “isim soylu kelimeleri şahıs kavramına bağlayan ek” şeklinde tanımlar. Ergin (1972:562) iyelik eklerini “ bir nesnenin başka bir nesnenin parçası olduğunu, bir nesnenin başka bir nesneye ait olduğunu, bir nesnenin başka bir nesne ile tamamlandığını” şeklinde belirtir. Yani iyelik ekleri getirildiği ismin dışında bir nesneyi ifade eder. Fakat iyelik ekleri getirildikleri isimlerin dışındaki bu nesneyi sadece şahıslar ile ifade eder.Bunlar da, dilde, konuşan ve adı geçen şahıslar olarak yer alır. Türkçede üçü teklik, üçü de çokluk olmak üzere altı çeşit iyelik eki vardır. Bu çalışmada Tarihi Türk Lehçelerinde iyelik ekinin şekil özellikleri, gelişimi ve değişimi örneklerle incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: