Kelimelerin Sözlük Sırası

1. İsim Tamlamaları
a. Belirtili İsim Tamlaması
b. Belirtisiz İsim Tamlaması
c. Takısız isim tamlaması
d. Zincirleme isim tamlaması
e. Karma tamlama

2. Sıfat Tamlaması

3. İsim – Fiil Grubu

4. Sıfat – Fiil Grubu

5. Zarf – Fiil Grubu

6. İkilemeler (Tekrar Grubu)

7. Edat Grubu

8. Bağlama, Aitlik, Unvan, Ünlem, Sayı Grupları

9. Kısaltma Grupları
a. İsnat Grubu
b. Yükleme Grubu
c. Yaklaşma Grubu
d. Bulunma Grubu
e. Uzaklaşma Grubu
f. Vasıta Grubu

10. Birleşik İsim

KELİME (SÖZCÜK) GRUPLARI

Yan yana dizilen kelimeler, ya yargı bildirerek cümleyi ya da varlık ve hareketleri karşılayarak kelime gruplarını meydana getirirler. Bu diziliş, Türkçenin söz diziminin bazı kurallarına bağlıdır. Türkçe söz diziminin en belirgin özelliği, ana unsurun genellikle sonda bulunmasıdır.

Kelimelerin, bir varlığı, kavramı, niteliği, durumu, hareketi karşılamak üzere, belirli kurallar içinde yan yana gelerek oluşturdukları kelime topluluklarına kelime grubu denir.

Varlıklar, kavramlar, nitelikler, durumlar, hareketler birer kelimeyle de karşılanır. Ama bir kelime bunlardan birini karşılamaya yetmiyorsa, yani bir varlığı, kavramı, niteliği, durumu, hareketi ancak birden fazla kelimeyle karşılayacaksak kelime gruplarını kullanırız.

Kelime ile kelime grubu arasındaki fark, kelime grubunun belli kurallar dahilinde bir araya gelen kelimelerden oluşuyor olmasıdır. Yani kelime grubunun birden fazla kelimeden oluşması.

Kelime Gruplarının Görevleri ve Özellikleri

» Tek kelime ile karşılanmayan varlık, kavram, nitelik, durum ve hareketleri karşılar. Kelime grupları, kavramları en verimli şekilde dile getirmede kullanılan kolaylıklardır.

Meselâ, “ipek” ve “böcek” kelimeleri tek başlarına birer varlığı karşılarlar. Ama “ipek böceği” kelime grubunun karşıladığı varlığı tek kelime ile karşılayamayız.

Bunun gibi “telefon etmek, kör olmak, fotoğraf makinesi” kavramlarını da tek kelime ile karşılamak mümkün değildir.

» Kelime gruplarının en küçüğü iki kelimeden oluşur.

» Varlık, kavram, nitelik, durum ve hareketleri, anlamlarını genişleterek, belirterek, pekiştirerek, niteleyerek karşılar.

• Meselâ, “Çocuk çiçeği arkadaşına uzattı.” cümlesini, “Küçük çocuk, elindeki kır çiçeklerini çok sevdiği arkadaşına uzattı.” şeklinde, varlıkların nitelik ve niceliklerini de bildirerek ifade edebiliriz.

» Cümle ve diğer kelime grupları içinde, tek kelime gibi (isim, sıfat, zarf ve fiil) görev yapar.

• Küçük çocuk, / elindeki kır çiçeklerini  / çok sevdiği arkadaşına / uzattı.
  İsim                            isim                                                isim                  fiil
• Dallarda uzanan hışırtılar, / ağaçtan ağaca sürüklenerek, /  ormanın kızıl
  İsim                                                zarf                                              isim
  derinliklerinde / kayboluyordu.
  fiil
• elindeki / kır çiçeklerini
  isim
• çok sevdiği / arkadaşına
  sıfat
• Dallarda uzanan / hışırtılar,
  sıfat
• ağaçtan ağaca / sürüklenerek,
  ikileme
• ormanın / kızıl derinliklerinde
  isim

» Ana unsur grubun sonundadır.

• Yemyeşil ovalar ana unsur: ovalar
• Kuş sesleri ana unsur: sesler

Fiile dayalı gruplarda hareketin oluş sırası gösterilir.

• Gülü koparıp koklayınca önce koparma, sonra koklama

Birleşik fiille edat grubunda ana unsur başta bulunur.

• Gelebilmek-> ana unsur: gelmek
• Adam gibi -> ana unsur: adam

» Kelime gruplarında unsurların sırası, konuşma ve şiir dilinde değişebilir, araya gruba dahil olmayan kelimeler girebilir.

• Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl.
• Gönlümü, Maraşlı’nın yaktı kara haberi.
• Açılanbir gülsün sen yaprak yaprak.
• Kandilli yüzerken uykularda,
  Mehtabı sürükledik sularda.
• Sırtına Sakarya’nın Türk tarihi vurulur.
  Hâlâ dilimdedir tuzu engin denizlerin.

» Kelime gruplarının diğer kelimelerle ve kelime gruplarıyla ilişkisi, grubun sonundaki çekim ekleriyle sağlanır. Bu çekim ekleri sadece grubun son kelimesine değil, o gruba aittir.

• Çalışkan insan, kendi varlığında hüküm süren bir aheng-i bütün kâinat-a nakleder.

» İkiden fazla kelimeden oluşan gruplarda içe içe geçmiş, birbirini tamamlayan başka kelime grupları da bulunur.

• Küçük oda
• soluk ışık
• mumun soluk ışığı
• Küçük odadaki mumun soluk ışığı

» Kelime gruplarının vurgusu grubun yapısına göre değişir.

• Küçük odadaki mumunsoluk ışığı
• bütün kâinat

Ayrıca bkz. ⇒