sanayi ve maadin bankası ne zaman kuruldu / Genç Cumhuriyet’in iki bankasına ne oldu? haberi - FinansGüseafoodplus.info

Sanayi Ve Maadin Bankası Ne Zaman Kuruldu

sanayi ve maadin bankası ne zaman kuruldu


26 Ağustos &#;te kuruldu. Cumhuriyet döneminde kurulan ilk ulusal bankadır. 1milyon Türk lirası sermaye ile kuruldu. İlk genel müdürü Celal (Bayar)Bey dir. Mustafa Kemal, ölümünden önce bankada bulunan hisselerinin yönetimini CHF'ye(Cumhuriyet Halk Partisi) bıraktı. Hisselerden elde edilecek kar ise Türk Dil Kurumu ve Türk Tarih Kurumu'na bağışlanacaktı.

  Ülkenin ekonomik kalkınmasına ve sanayileşmesine yardımcı oldu.Ülkede tasarrufu teşvik amacıyla, ikramiye ve kumbara sistemini ilk defa uygulayan; seyahat çeklerini ülkeye ilk getiren bankadır. Sigortacılık alanında öncülük yaptı ve Anadolu Türk Sigorta şirketi ile Destek Reasürans Anonim şirketini kurdu.


17 Eylül Türkiye Tütüncüler Bankası: 

Tütüncülüğün yapıldığı Akhisar'da ortaklı olarak açılan yöresel, bölgesel bir bankaydı.


 Sanayi Maadin Bankası:

 Liberal ekonomik politikalar çerçevesinde açıldı yılları arasında etkinliğini sürdürdü.Maadin Bankası'nın kuruluşunu düzenleyen sayılı yasaya göre bankanın görevleri şunlardı:


 * Kendisine devredilen devlet fabrikalarını, özel sektöre devredilinceye değin işletmek. 


 *Özel sektörle ortaklıklar kurmak, tek başına ya da ortaklıkları aracılığıyla, maden ayrıcalığı almak ve bunları özel sektörle ortaklık yoluyla işletmek. 


*Sanayi ve madencilik alanlarındaki özel girişimcilere kredi vermek ve bankacılık işlemleri yapmak.

Emlak ve Eytam Bankası

3 Haziran &#;da halkın inşaat teşebbüsü desteklemek için kredi vermek, yetim hakkını gözetmek için kuruldu. 13 Temmuz tarihinde ilk şubesi Ankara&#;da olmak üzere 20 milyon Türk lirası sermaye ile açıldı.

arası Başbakan Şükrü Saraçoğlu zamanında konutluk ünlü Saraçoğlu Mahallesi&#;ni kurdu.

Esbank:

15 Eylül 'de Eskişehir'de kurulmuş ve sadece bir şubesi ile  yöresel, bölgesel çapta hizmet vermişti.

1 Egebank (İzmir Esnaf ve Ahali Bankası):

9 Nisan 'de İzmir'de kurulan yöresel, bölgesel bir bankaydı.

Merkez Bankası


Dünya ekonomik Buhranı&#;nın da getirdiği parasal sorunlarla birlikte,  Türk parasının değerindeki düşüşlere karşı duyarlı olan Cumhuriyet yöneticileri 'da bir merkez bankası kurulması için çalışmalara başladı.


Merkez Bankasının yolunu açmak için Türk parasının kıymetini koruma hakkında kanun çıkarıldı. Haziran 'da kabul edilen bir yasayla Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Ekim 'de kuruldu. 15 Milyon sermaye ile karma bir anonim şirket olan Merkez Bankası, Ocak 'de çalışmaya başladı.


Sümerbank

yılında Sanayi Bakanlığı&#;na bağlı olarak İktisadi Devlet Teşekkülü olarak kuruldu. Karlılık ve verimlilik esası ile çalışarak imalat sanayi kurdu. Bankacılık sektörü, işletmecilik, sanayi mamullerini pazarlama dallarında hizmet verdi.





Belediyeler (İller)Bankası

 

15 milyon Türk lirası sermaye ile 11 Haziran &#;te Belediyeler Bankası adıyla kuruldu. Sadece belediyelere yönelik işlevlere sahip olan banka, Atatürk döneminden sonra köylere kadar hizmet götürmesi ve seri çalışması amacıyla İller Bankası&#;na dönüştürüldü.

Etibank

2 Haziran tarihli ve sayılı kanunla kurulan Etibank; maden, enerji ve bankacılık alanlarında faaliyet gösterdi.

Denizbank

Türk denizcilik sektörüne finansman sağlamak üzerine kuruldu.

Halkbank


Kalıcı bir ekonomik kalkınma, sosyal denge ve toplumsal barışın korunması için uygun koşullarla esnaf-sanatkâr ve küçük meslek sahibine kaynak  aktarmak ve sermaye birikimini başlatmak amaçlarıyla kuruldu.

tarihli ve sayılı Halk Bankası ve Halk Sandıkları Kanunu kapsamında kurulan yılında faaliyete geçti.


Türkiye Halk Bankası'nın kurulmasının temelinde Atatürk'ün şu sözleri dikkate değerdir:


 "Küçük esnafa ve büyük sanayi erbabına muhtaç oldukları kredileri kolayca ucuza verecek bir teşekkül vücuda getirmek ve kredinin normal şartlar altında ucuzlatılmasına çalışmak da çok lazımdır."


"Siz sanatkârların ufak dükkânları yerine muhteşem fabrikalar yapıldığını gördüğüm gün, mutluluğum en yüksek derecesini bulacaktır."



DİKKAT&#;Atatürk döneminde Türkiye Tütüncüler Bankası (Akhisar), Esbank (Eskişehir), Egebank (İzmir) yöresel çapta hizmet sunmuşlardır. Fakat adı geçen yukarıdaki diğer bankalar ulusal çapta hizmet sunmuşlardır.


Hazırlayan: ALi ÇİMEN

SANAYİ ve MAADİN BANKASI

19 Nisan tarihli sayılı kanunla, kurulan banka, 1 Mayıs tarihinde çalışmalarına başlamıştır. Sanayi ve Maadin Bankası, devletin sanayi ve maden üretiminin geliştirilmesinde ve doğrudan doğruya görev almasına olanak veren ilk kuruluş olmuştu. Kalkınma bankası tipinin ilk örmeklerinden olan bu bankanın kurulması ile devlet, Türk bankacılığında işletmecilik yönü ağır basan, bir banka türü oluşturmuş bulunuyordu.

Sanayi ve Maadin Bankası yeni gelişmeye başlayan sanayi teşebbüslerine kredi vermek ve bu teşebbüslere karşı düzenleyici rol oynamak gibi önemli görevleri bulunmaktaydı.

Bankanın yılının başında, sermayesi TL'dir. Sermayenin TL nakit, geri kalan kısmı taşınmaz mallardan oluşmaktadır. yılında sermayenin tamamı ödenmiş durumdaydı.1

Sanayi ve Maadin Bankası, Hereke, Feshane, Bakırköy Mensucat Fabrikalarını ve Tosya Çeltik Fabrikasını kontrolü altında tutmuştu. Ayrıca Bünyan ve Isparta iplik fabrikalarına, Maraş Çeltik Fabrikasına, Malatya ve Aksaray Değirmen ve Elektrik Şirketlerine, Kütahya Çini Fabrikasına ve Yalvaç Sanayi-Ticaret Şirketine ortak olmuştu.2

Bu banka faaliyetlerini daha çok kendi işletmelerinde yoğunlaştırdığı ve öz kaynakların sınırlı olması, yabancı kaynaklarda da önemli bir gelişme olmaması sonucu, kuruluş anında devraldığı işletmeler ve sermayesine katılan iştirakler dışında özel kuruluşlara sanayi kredisi sağlamakta bir etkinlik gösterememiştir.3

Sanayi ve Maadin Bankası yılında elinde bulunan fabrikaları Sanayi Ofisine devretmiş olup, sadece sanayi kredisi verme işlemleri yapabilmek içinde, 7 Temmuz tarih, sayılı kanunla kurulan Türkiye Sanayi ve Kredi Bankası'na devredilmiştir. yılında Sümerbank'ın kurulmasıyla birlikte Sanayi Ofisi'nin elinde bulunan fabrikalar bu yeni kurulan fabrikaya devredilmiştir.

1 A. Gündüz Ökçün, Türkiye İktisat Tarihi Semineri, " tarihleri arasında A.Ş. olarak Kurulan Bankalar," s.

2 F. Ergin, a.g.e., s.

3 Ö. Akgüç, a.g.e.,s.

Kaynak: Atatürk Döneminde Bankacılık Sistemine ve Gelişimine Genel Bir Bakış, Derya Bozoklu, ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ DERGİSİ, Sayı 55, Cilt: XIX, Mart

MEHMED GÖKHAN POLATOĞLU

Dr. Öğretim Üyesi, Erzurum Teknik Üniversitesi, Erzurum/TÜRKİYE

Anahtar Kelimeler: Ekonomi, Fabrika, Müessese, Sümerbank, Türkiye.

GİRİŞ

Yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ni millî bir ekonomi temeli üzerinde kalkındırarak ileri seviyeye ulaştırmak, devlet ileri gelenlerinin en önemli hedefleri arasında yer aldı. Bu bağlamda Mustafa Kemal Atatürk, ülkenin istiklali ve istikbali için iktisadi kalkınmanın önemine her fırsatta değinmekteydi[1] . Kendisinin İzmir’de 4 Şubat Mart ’te toplanan Türkiye İktisat Kongresi’nde; “Bu memleketin efradı ellerinde numuneleriyle, ziraat, ticaret, sanat, say ve sapanın mümessili olsun. Artık bu memleket fakir, millet hakir değil, belki memleketimiz zenginler memleketidir. Bu yeni Türkiye’nin adına da çalışanlar diyarı denir” açıklamasına bağlı olarak alınan kararlar gereği millî ekonomiyi kurmak ve geliştirmek için yeni düzenlemeler yapılacaktı[2] .

Devlet, özellikle Cumhuriyet’in ilk yıllarından itibaren millî ekonomiyi inşa etmek, bunun için gereken sermayeyi sağlamak ve millî sanayi için gereken ham maddeyi temin etmek üzere ekonomide kurucu, koruyucu ve teşvik edici bir politika izledi[3] . Ülkeyi muasır medeniyetler seviyesine ulaştırmanın esaslarından biri olan ekonomik gelişmişlik düzeyini yakalamak için döneminde ulusal ve uluslararası düzeyde bir takım adımlar atıldı. Bunlar arasında; iktisadi ilerlemenin önündeki en büyük engellerden biri olan kapitülasyonların ’te imzalanan Lozan Barış Antlaşması ile kaldırılması, gümrük tarifesinin millî sanayiyi koruyucu yönde yeniden düzenlenmesi, endüstrileşmeyi teşvik edici kanunların çıkarılması ve yatırımlar için kredi sağlayacak bir bankanın kurulması yer almaktaydı[4] .

Cumhuriyet’in ilk yıllarında ekonomik ilerleme ve sanayileşme payı içinde özel teşebbüs ve sermayeye öncelik verildi[5] . Bu kapsamda ’de çıkarılan Teşvik-i Sanayi Kanunu ile özel teşebbüs yatırımlarını teşvik edici haklar tanındı. Ancak kalkınma faaliyetlerinde yalnızca özel teşebbüs ve sermayenin kullanılması istenilen sonuçlara ulaşılması bakımından yetersiz kaldı. Bunda dünya ekonomik krizinin iktisadi bünyeyi olumsuz yönde etkilemesi de etkili oldu[6] . Kriz nedeniyle gümrük sisteminde daha kapalı ve denetimli bir yapıya geçildi. Dış ticaret açığı iki katına çıktı. Türk lirası büyük değer kaybına uğradı ve tarımsal ürün fiyatları hızla düştü. Hükûmet, dış ticareti kısıtlayıcı, döviz işlem ve sermaye hareketlerini denetleyici tedbirler aldı[7] .

Başvekil İsmet İnönü, Türkiye’de yaşanan ekonomik darboğaz üzerine ülke içinde üretimi ve tüketimi arttıracak faaliyetlerin arttırılması gerektiğini ve bu bakımdan sanayileşmeye her zamankinden daha çok ihtiyaç duyulduğunu belirtti[8] . Ancak mamul madde sıkıntısının yaşandığı bu süreçte, iç talebin ihtiyacını karşılamak amacıyla kurulması planlanan sanayi tesisleri için özel teşebbüslere verilen teşvik ve ayrıcalıklardan istenilen sonuç alınamadı. Tüm bu koşullar altında ekonomide devletçilik ilkesi doğrultusunda büyük yatırımların bizzat devlet tarafından yapılması ve ilerleyen yıllarda özel sektöre devredilmesi ön görüldü [9] .

Türkiye’de dönemiyle birlikte iktisadi ve buna bağlı olarak da sanayileşme faaliyetlerine ağırlık verilmeye başlandı[10]. Bu kapsamda planlı ve disiplinli bir program dâhilinde iç tüketimi karşılayacak bir fabrikalaşma yöntemine geçildi[11]. Büyük ölçekli ana sanayi tesislerinin inşa edilmesi amacıyla ’te kurulan Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası yeterli olanaklara sahip değildi. Bankanın işletmeciliği ile bankacılığı ’de yapılan bir düzenlemeyle ayrıldı. Devlet Sanayi Ofisi ile Türkiye Sanayi ve Kredi Bankası kuruldu. Ancak millî ihtiyaç, emniyet ve menfaatlerin zorunlu kıldığı büyük sanayi tesislerini kuracak yeterli birikime ve sermayeye sahip olamadıklarından etkili bir sonuç elde edilemedi. Bu maksatla ’te Sümerbank teşkil edildi[12] .

Devlet tarafından Sümerbank’a genel olarak, Türkiye’yi ilkel tarım yöntemlerinin uygulandığı zirai bir ülke konumundan modern tarım ile sanayiyi uyumlu bir şekilde işleterek güçlü bir ekonomik yapıyı oluşturmak, kalkınmayı hızlandırmak ve büyük önem arz eden sanayi projelerini hayata geçirmek gibi görevler verildi[13]. Bu kapsamda ’de hazırlanan Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı ’te uygulamaya konuldu[14]. Planın bir gereği olarak döneminde imtiyazlı yabancı şirketlerin elindeki; su, elektrik, telefon, hava gazı, tramvay, liman, demiryolu ve maden işletmelerinin bir kısmı millileştirildi. Böylece büyük ve orta ölçekli sanayi tesislerinin; alt ve üst yapı, ulaşım ve iletişim gereksinimlerinin karşılanması ile ham ve mamul madde sevkiyatında yaşanabilecek sorunların önüne geçilmek istendi.

Türkiye, İkinci Dünya Savaşı’na fiilen dâhil olmakla birlikte sürecinde savaş ekonomisi ve yarı seferberlik şartlarıyla karşı karşıya kaldı. Bütçenin büyük bir kısmı savunmaya ayrılırken üretici etkin nüfus silahaltındaydı. İthalat ’de dolardan döneminde dolara kadar geriledi. Bu durum ara, yatırım ve tüketim mal girişi ile gümrük vergilerinde daralmaya neden oldu[15]. tarihli hükûmet programında; gıda, elbise, ayakkabı ve silah gibi genel ihtiyaç malzemelerini bizzat yurt içinde üretecek çalışmalarda bulunulacağı belirtilmekteydi[16]. Başbakan Şükrü Saraçoğlu’nun ’te hazırlıklarını başlattığı kalkınma planında ise sanayi ve maden yatırımlarına yer verilmekteydi[17]. Bu süreçte hayata geçen ve gerçekleşmesi planlanan yatırımların, koşullar dikkate alındığında genel olarak savunma, enerji, ulaşım, gıda ve giyim üzerine gerçekleştiğini görmekteyiz.

Türkiye’de çok partili sürecin başladığı ’den itibaren izlenen ekonomi politikasında da değişimler yaşandı. Devletçilikten karma ekonomik sisteme geçildi. İktisadi gelişme alanı ve gerçekleştirilecek sanayi yatırımları ağırlıklı olarak zirai alana kaydırıldı. Sümerbank, tesisleşmesini dokuma endüstrisinde yoğunlaştırdı[18]. döneminde Banka’ya ait tesislerin genişletilmesi ve ıslahı amacıyla pamuk sanayisine lira ve yünlü dokuma sanayisine lira kaynak tahsis edildi[19] .

Anayasası ile Türkiye’nin planlı kalkınmasına karar verildi. ’ten itibaren “beş yıllık kalkınma planları” uygulamaya konuldu[20] . Kalkınma planları ile sanayi ürünlerinin ithali yerine yerli üretimine geçilmesi amaçlandı[21]. Sümerbank’ın da dâhil olduğu Kamu İktisadi Teşekküllerine azami verimlilik ve randıman kazandırılması amaçlandı[22] .

Ülkede ’lere kadar sürdürülen ve millî sanayinin kurulmasını ve ilerlemesini sağlayan korumacı ve içe dönük iktisat politikası, değişen ve gelişen şartlar itibariyle özellikle ’lerin başından itibaren yerini dışa dönük ve liberal bir ekonomik sisteme bıraktı[23]. Bu açıdan yılı sanayileşmede bir dönüm noktası oldu. Hızlı fiyat artışı, üretim darboğazı ve dış ödeme güçlüğü; kamu sektörünün daralması, piyasa mekanizmasının serbestleşmesi ve kamu işletmelerinin zamanla özel sektöre devredilmesi sürecini başlattı[24]. 24 Ocak Kararları’yla[25] ise Kamu İktisadi Teşekküllerinin özelleştirilmesi amaçlandı[26] .

KİT’lerin Özelleştirilmesi Hakkındaki Kanun çerçevesinde Bakanlar Kurulunun 11 Eylül tarih ve 87/ sayılı kararı gereği Sümerbank’ın özelleştirilmesine karar verildi. Bununla birlikte Sümerbank’ın Kamu İktisadi Teşekkülü vasfı da sona erdi[27]. Banka, 8 Aralık ’de “Sümerbank Holding A.Ş.” adıyla yeniden yapılandırıldı[28] .

I. Sümerbank’ın Kuruluş Süreci ()

Dünya ekonomisinde yılı bir kırılma noktası oluşturdu. Yaşanan büyük çaplı ekonomik kriz, birçok ülkeyi iktisadi yönden derinden etkiledi. Türkiye kendi ekonomik şartlarını göz önünde bulundurarak bir takım önemli kararlar aldı. Dönemin İktisat Vekili Celâl Bayar’ın, Başvekil İsmet İnönü’ye verdiği raporda ekonomik kalkınmayı hızlandırmak için büyük çaplı yatırımların bizzat devlet imkânları ile gerçekleştirilmesi gerektiği belirtilmekteydi[29] .

Devlet eliyle kurulması planlanan büyük sanayi tesislerinin hayata geçirilmesi için bir kamu kurumu olarak açılacak Sümerbank’ın 29 Nisan ’te beyan edilen kuruluş gerekçesinde genel olarak şu ifadelere yer verilmekteydi:

“Sanayileşme hareketimizin millî ihtiyaç ve menfaatlerimizin gerektirdiği oranda gerçekleştirilmediği ilk teşebbüs devresinin tecrübeleri ile anlaşılmıştır. Bütün millî kaynak ve iktisadî unsurlardan yararlanarak sanayileşmenin daha verimli ve ahenkli olarak başarılabilmesi için kuvvetli bir kuruluşa ihtiyaç vardır. Devlet sanayi programında ilk önce kurulması istenilen sanayi şubeleri için millî ve özel teşebbüslerle birlikte çalışacak bir Devlet Teşekkülü gerçekleştirilmelidir[30].”

Buradan da anlaşılacağı üzere Türkiye’nin yeni sanayileşme hareketi, bir kamu kurumunun desteği ve güvencesi ile millî ihtiyaçlar çerçevesinde ve gerektiği ölçüde gerçekleştirilecekti.

Sümerbank, TBMM’de 3 Haziran ’te kabul edilen Sayılı Kanun ile lira sermaye ve Ankara merkezli olarak[31] 11 Temmuz ’te kuruldu[32]. Adı, Mustafa Kemal Atatürk tarafından konuldu. Afet İnan, Sümerbank isminin verilmesini bir beyanatında şu cümlelerle aktarmaktaydı:

“Mezopotamya’nın güneyinde Ön Asya yurdu çağ medeniyetinin en eski yurdu olan bu bölgede yaşamış bir kavim ile dil ve ırk birliğimiz arkeolojik keşiflerle bilinmeye başlamıştı. Şu Sümer medeniyeti ile bilhassa dil birliğimiz bakımından ilgilenmemiz pek tabii idi. Atatürk bu yeni arkeolojik keşiflerin tarihini bizzat okumuş ve üzerinde hassasiyetle durmuştur. ’teki Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi programında bu konu, ilmî araştırmalarını ve öğretimini yapacak bir kürsüde toplanmıştır. Bu bir tarih meselesi idi. Fakat Atatürk, kitlelerin bellemesini ve kullanmasını istediği bu tarihi adı, yurdumuzun her köşesinde ekonomik bakımdan hizmeti olan ‘Sümer Bank’ müessesine vermeyi uygun bulmuştu[33].”

Afet İnan’ın açıklamalarından hareketle ’larda Türk tarihi üzerine gerçekleştirilen çalışmalarda Türklerin iktisadi alandaki katkı ve etkilerinin araştırılmalarına da yer verilmiştir. Bu bağlamda Sümerlerin ve Etilerin madencilik sahasındaki faaliyetleri, Sümerbank ve Etibank isimlerinin doğmasında önemli bir etken olmuştur.

Sümerbank’ın kurulmasının ardından Banka’ya ait bir merkez binasının inşası için çalışmalara başlandı ve Ankara’nın Ulus semtinde Cemal Bey’e ait Taşhan’ın yerine inşa edilmesine karar verildi[34]. Bina planları Alman Mimar Prof. Dr. Martin Elsaesser tarafından döneminde hazırlandı. Mr. Elsaesser, tasarımda Türk mimari tarzını dikkate aldı. En son teknoloji ile donatılan Sümerbank merkez binasının giriş kısmında yer alan Mustafa Kemal Atatürk’ün mermer heykeli, Viyanalı Heykeltıraş Heinrich Krippel’in eseriydi. Binanın bodrum katında; evrak dairesi, memur gardıropları ile hava saldırısına karşı sığınaklar bulunmaktaydı. Zemin katında bankacılık işlemlerinin yapıldığı gişe dairesi vardı. Buradan çift merdiven ile üst kattaki İdare Meclisine ve Umumî Müdürlük Dairesine ulaşılmaktaydı. Zemin katın diğer tarafında ise her çeşit kumaşın, ipekli, yünlü ve pamuklu dokumanın, elbiselerin, moda eşyalarının, halıların ve diğer ürünlerin satışa sunulduğu mağazalar yer almakta olup Ankara iklimine uygun kapalı bir çarşı niteliği kazandırılmıştı. En üst kata gelindiğinde; mutfak, gazino ve büyük bir taraçaya ulaşılmaktaydı. Katlara asansör ile de çıkılabilmekteydi[35].

İktisat Vekâletinin 10 Haziran tarih ve // sayılı tezkeresinin İcra Vekilleri Heyeti tarafından 11 Haziran ’te kabulüyle Sümerbank’ın ilk Umum Müdürlüğüne lira maaş ile Âli İktisat Meclisi Umumî Kâtibi Nurullah Esat, Müdür Muavinliğine lira maaşla İş Bankası Merkez Müdürü Osman Nuri beyler tayin edildi. Azalıklara İsmail Safa ve Asım beyler görevlendirildi[36]. İcra Vekilleri Heyeti tarafından Sümerbank Teknik Kısım Müdür Muavinliğine Ölçüler ve Ayar Müdürü İlhami Nafiz Bey atandı[37] .

Sümerbank Umum Müdürü Nurullah Esat (Sümer) Bey, sanayileşme ve buna bağlı olarak kalkınmanın yeri ve önemini belirtirken Türk endüstrileşmesinin hedeflerinin önceden tayin edilen millî bir şuur hareketi olduğunu ve Türk inkılabının bunu bir dava olarak benimsediğini dile getirmişti[38]. Bu bağlamda kendisi Sümerbank’ın kurulmasındaki temel gayeyi şu ifadelerle açıklamaktaydı:

“Sümerbank, kuruluşu ile yeni bir zihniyet getirmek misyonunda idi. Bu zihniyet Sümerbank’ın temsil ettiği inkılâpçı anlayışı, inanç ile vasıflandırılabilir. Benim sözüm olan ‘inanıyoruz ve yapıyoruz’ ile ben o inancı belirttim. Sümerbank’ın vazifesi ve gayesi sadece memleket kaynaklarını işleyecek çeşitli sanayiyi kurmak ve işletmek değildir. Kaybedilen mesafeleri en kısa yoldan kazanmanın bir tedbiri olarak iktisatta devletçiliğin kabulü idi. Yani bir milletin bütün ihtiyaçlarını göz önünde tutarak memleket iktisadiyatını devletin eline almaktı. Bu şiarın dayandığı temel, yurdun geleceğini emniyet ve teminat altına almak endişesi idi[39].”

Nurullah Esat Bey bu sözleriyle Sümerbank’ın yalnızca sanayileşme faaliyetleri kapsamında kurulmadığına aynı zamanda devletin ekonomide yer alarak kurucu gücünün iktisadi politikaya yansımasının bir sonucu olduğuna vurgu yapmıştır.

Banka, genel olarak sermayesi nispetinde veya hükûmetten alacağı tahsisat ile ülke ekonomisine katkı sağlayacak sanayi tesislerinin kurulması ve genişletilmesi çalışmalarına iştirak edecekti[40]. Aynı zamanda Devlet Sanayi Ofisinden devralınacak fabrikaları yenileyecek ve işletecekti. Kamu desteği ile kurulacak sanayi tesislerinin etüt ve projelerini hazırlayacak, inşa ve idare edecekti. Usta ve işçi yetiştirmek amacıyla eğitim merkezleri açacaktı. Mühendis ve mütehassıs ihtiyacını karşılamak üzere yurt içindeki yüksekokullarda öğrenci okutacaktı. Aynı zamanda yurt dışına öğrenci ve stajyer gönderecekti. Bankacılık hizmetleri kapsamında sanayi tesislerine kredi imkânı sağlayacak ve özel işletmelerdeki devlet hisselerini idare edecekti[41]. Sümerbank kamu fabrikalarına finansal destekte bulunmakla birlikte likit sermayesinin en az yarısını özel sanayinin kredi ihtiyacının karşılanması için de kullanacaktı[42] .

Sümerbank’a 11 Temmuz ’te Devlet Sanayi Ofisinden devredilen kamu fabrikaları arasında; Feshane (Defterdar), Bakırköy ve Hereke Dokuma ile Beykoz Deri ve Kundura fabrikaları yer almaktaydı[43]. Dört büyük sanayi tesisinin ’te Sümerbank’a devredilmesinin ardından kısa bir sürede yıllık üretim miktarında ciddi artışlar meydana geldi. Tablo 1’de görüldüğü gibi Feshane Yünlü Dokuma Fabrikası’nda %, Bakırköy Pamuklu Dokuma Fabrikası’nda %, Hereke İpekli ve Yünlü Dokuma Fabrikası’nda %, Beykoz Deri ve Kundura Fabrikası’nda % oranında bir yükseliş yaşandı.

Kamu fabrikalarının dışında Sümerbank’a intikal eden devlet iştirakleri ise Aksaray Azmi Millî T.A.Ş., Feshane Mensucat T.A.Ş., Isparta İplik T.A.Ş., Kayseri Bünyan İplik T.A.Ş., Kütahya Çini İşleri T.A.Ş., Malatya Teşebbüsatı Sınaiye T.A.Ş., Maraş Çeltik Fabrikası T.A.Ş., Trabzon Elektrik T.A.Ş., Uşak Terakki Ziraat T.A.Ş., Yalvaç Sanayi ve Ticaret T.A.Ş. idi[44] .

Sümerbank, devralınan fabrika ve iştiraklerin yanı sıra büyük sanayi işletmelerini projelendirecek, inşa edecek, işletecek ve bankacılık faaliyetlerinde bulunacaktı. Bankanın genel sermaye kaynaklarını ise Devlet Sanayi Ofisi ile Sanayi ve Kredi Bankası’ndan devraldığı tüm hak, menfaat ve ihtiyat akçeleri, Ofis’ten intikal eden fabrikaların sabit ve dolaşımdaki sermayeleri, birikmiş amortismanları ve iştirak hisseleri oluşturmaktaydı[45] . Aynı zamanda kuruluş sermayesi lira olan Sümerbank’ın bütçesine 5 Temmuz ’te kabul edilen Sayılı Kanun ile lira ilave edildi[46] .

II. Planlı Kalkınma Dönemi ve Sümerbank ()

İktisat Vekili Celal Bayar, sanayi programının millî bir zaruret hâlini aldığına vurgu yaparak sanayileşmeyen ülkelerin hiçbir zaman refaha kavuşamayacağını belirtti[47]. Bu maksatla sanayileşmenin bir program ve plan dâhilinde yürütülmesi amacıyla ’te Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı’nın hazırlıklarına başlandı. İcra Vekilleri Heyeti tarafından Nisan ’te alınan kararlar ile plan uygulamaya konuldu[48]. Planın yürütücülüğü 17 Nisan ’te Sümerbank’a verildi[49] ve yaklaşık lira sermaye tahsis edildi[50]. Planın esas kolunu teşkil eden dokuma fabrikalarına teknik eleman ve işçi yetiştirmek için Sümerbank tarafından ’te bir dokumacılık mektebinin açılması ön görüldü. Buraya başta Rusya’dan olmak üzere dokumacılıkta ileri seviyedeki ülkelerden hocalar getirildi[51]. Aynı zamanda plan ile Sümerbank’ın yürütücülüğünde kurulması amaçlanan demir ve çelik sanayisinin inşası için yurt dışı ile yapılacak görüşmeleri ve hazırlanacak projeleri araştırmak üzere yabancı uzmanların da yer alacağı bir “Ağır Endüstri Şubesi” ’te faaliyete geçti[52] .

Sümerbank tarafından plan kapsamında kurulması amaçlanan sanayi kolları ve ayrılan sermaye miktarları; pamuklu dokumada , demirde , kâğıtta , kimyada , kendirde , kamgarnda , selülozda , porselende , suni ipekte , kükürtte lira idi[53]. Ayrıca başlangıçta Sümerbank’ın kuracağı tesisler arasında olup daha sonra Etibank’a devredilen sanayi kolları ve sermaye miktarları ise kükürtte ve bakırda lira idi[54] .

Sümerbank Genel Müdürü Nurullah Esat Sümer, yatırımlar sonucu açılacak yeni fabrikalar ile doğrudan ve aileleri ile birlikte yaklaşık kişiye iş imkânının sağlanacağını belirtti[55]. Kurulması planlanan fabrikalar genel itibariyle; ana ham maddeleri yurt içinde yetişen ve üretim miktarı tüketim talebini karşılayamayan sanayi, ham ihracat mallarını mamul veya kısmen mamul hâle getirip değer kazandıran ve sürümünü kolaylaştıran sanayi, mamul hâli yurt içinde büyük çapta talep görmesine karşın ham maddeleri henüz ülke genelinde yetiştirilmemekle birlikte tesis şartları dâhilinde ham maddelerinin karşılanacağı sanayi, ham maddeleri yurt içinde bulunmadığı gibi yetiştirilmesi de mümkün olmayan ancak üretim aşamalarının ülkeye etkin fayda sağlayacağı sanayi esasları üzerine inşa edilecekti[56] .

Banka’nın hususi idare ve sermayesi çerçevesinde; dokuma, maden, selüloz, seramik ve kimya endüstrisi alanlarını kapsayan Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı ile birçok fabrika inşa edilecekti[57]. Büyük devlet yatırımları, bölgeler arası ekonomik dengeyi sağlamak için genellikle Anadolu’nun iç kesimlerinde kuruldu[58] .

Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı’nın başarıyla uygulanması ile Türkiye, önemli bir kısmını ithal ettiği mamullerden başta her çeşit dokuma olmak üzere iplik, suni ipek, kâğıt, demir, çelik, kok kömürü, kükürt, çeşitli kimyevi maddeler ve cam ürünlerini yurt içinde üretebilecek seviyeye ulaştı.

Sümerbank Genel Müdürlüğüne bağlı müessese, fabrika ve şubelerin idari ve mali denetimlerini gerçekleştirmek için ’da merkezi Ankara olmak üzere bir “Sümer Bank Teftiş Heyeti Müdürlüğü”[59] ve Genel Müdürlük ile bağlı kurumlar arasında bilgi akışını sağlamak ve kayıt altına almak için bir “Sümer Bank Umumî Muhaberat Teşkilatı” kuruldu[60] .

Bankanın nominal sermayesi ’de liraya çıkarıldı[61] . Ayrıca yüksek giderli harcamalarına bağlı olarak 11 Haziran ’de kabul edilen Sayılı Kanun ile bütçesine lira ilave edilmesine karar verildi[62]. Ayrıca 17 Haziran ’de onaylanan Sayılı Kanun ile bir Kamu İktisadî Teşekkülü hâline getirildi[63]. Sümerbank bu bakımdan Türkiye’nin ilk Kamu İktisadi Teşekkülü olma özelliğini taşımaktadır[64] .

Türkiye Sanayi ve Maadin Bankasından devralınan Defterdar ve Hereke fabrikaları 1 Nisan ’de kurulan Türkiye Yünlü Dokuma ve Yün İpliği Fabrikaları T.A.Ş.’ye bağlandı. Daha sonra ise Bünyan Fabrikası katıldı. ’da teşkil edilen Defterdar, Hereke, Merinos ve Bünyan fabrikalarını işleten Sümerbank Birleşik Yün İpliği ve Dokuma Fabrikaları Müessesesi, Bakırköy, Kayseri, Ereğli ve Nazilli fabrikalarını çalıştıran Sümerbank Birleşik Pamuk İpliği ve Dokuma Fabrikaları Müessesesi[65] ile Suni İpek Fabrikası Müessesesi ’de birleştirilerek “Sümerbank İplik ve Dokuma Fabrikaları Müessesesi” kuruldu[66] .

İcra Vekilleri Heyetinin 4 Eylül tarihli ve 2/ sayılı Kararnamesi ile Sümerbank’ın dönemindeki bütçesi bir plana bağlandı. Buna göre ’de , ’da , ’da , ’de , ’de , ’te ve ’te lira ek kaynak aktarıldı[67] .

Sümerbank fabrikalarında uzman personel, modern makine, tesisat ve kaliteli ham madde ile halkın bütçesine uygun yüksek standartta, sağlam ve zarif ürünler imal edilmekteydi[68]. Bankaya bağlı Defterdar, Hereke, Bakırköy ve Beykoz fabrikalarının ürünlerinin halka ulaştırılması amacıyla döneminde “Yerli Mallar Pazarı” kuruldu[69]. Pazarın ’da Ankara, İstanbul, İzmir, Samsun ve Mersin’de satış mağazaları vardı[70]. ’te Sümerbank Yerli Mallar Pazarları Müdürlüğü, ’de ise Sümerbank Yerli Mallar Pazarları Müessesesi ismiyle faaliyetine devam etti[71]. ’da Sümerbank İplik ve Dokuma Fabrikası Müessesesi’ne devredildi[72] .

Sümerbank Yerli Mallar Pazarları Müessesesi ’da kapatıldı. Görev ve yetkileri aynı yıl kurulan; Sümerbank Alım ve Satım Müessesesi, Adana Pamuk Satın Alma ve Çırçır Fabrikaları Müessesesi, Malatya Pamuklu Sanayii Müessesesi, Bakırköy Pamuklu Sanayii Müessesesi, Ereğli Pamuklu Sanayii Müessesesi, Kayseri Pamuklu ve Bünyan Yünlü Sanayii Müessesesi, Adana Pamuklu Sanayii Müessesesi, Nazilli Basma Sanayii Müessesesi, Taşköprü Kendir Sanayii Müessesesi, Gemlik Sunğipek ve Viskoz Mamulleri Sanayii Müessesesi, Defterdar Yünlü Sanayii Müessesesi, Isparta Yün İpliği ve Halı Dokuma Sanayii Müessesesi, Merinos Yünlü Sanayii Müessesesi, Hereke Yünlü ve Halı Dokuma Sanayii Müessesesine intikal etti[73] .

III. İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Sümerbank ()

İkinci Dünya Savaşı ile birlikte Türkiye’de devletçilik politikası daha yoğun bir şekilde uygulandı. Devlet bütçesinin büyük ölçüde güvenlik önlemlerine ayrılmasıyla kamu yatırımlarında belirgin bir artış yaşanmadı[74] . Bu süreçte Sümerbank’a ait işletmeler ise savaşın ortaya çıkardığı durumdan olumsuz yönde etkilendi. Kömür ile çalışan fabrikalar, ham madde ve tesis malzemesi bakımından yurt dışı alım ve nakliye sıkıntısı yaşadı. Tedarik ve fiyat istikrarsızlığından dolayı iç piyasada durağanlık hâkimdi[75] .

Banka sermayesine tedbir amaçlı olarak ’da lira ilave edildi[76] .Aynı zamanda Yerli Malları Pazarları kurumuna , Demir ve Çelik Fabrikaları kurumuna , Deri ve Kundura Sanayii kurumuna , İplik ve Dokuma Fabrikaları kurumuna , Malatya Bez ve İplik Fabrikası’na , Selüloz Sanayii kurumuna ve genel ihtiyaçlara dair akreditiflere lira kaynak tahsis edildi. Ayrıca inşa hâlindeki selüloz ve ikinci kâğıt fabrikası ile Sapanca-İzmit su tesisatına , Sivas Çimento Fabrikası’na , Karabük’teki asit sülfürik fabrikası ile bağlı inşaatlara ve diğer tesislere lira aktarıldı[77].

İç piyasanın talebini karşılamak için Sümerbank’a bağlı kamu tesislerinde günde üç saat fazla mesai yapılmasına dair kararname, İcra Vekilleri Heyeti tarafından 14 Mayıs ’da kabul edildi[78]. Banka’nın bütçesine 17 Haziran ’de kabul edilen Sayılı Kanun ile lira ödenek ayrıldı[79] .

Sümerbank, 17 Haziran tarih ve sayılı Kanun ile Kamu İktisadi Teşekküllerinin bünyesindeki teşebbüsleri müessese hâline getirmek için çalışmalara başladı[80]. Kanun’un 4 Temmuz ’de yürürlüğe girmesiyle birlikte kendisine bağlı ve şirket olarak faaliyet gösteren fabrikaların hukuki statüsü yeniden düzenlendi ve müesseseye dönüştürüldü. Bunlar arasında; ’da Sümerbank Demir ve Çelik Fabrikaları Müessesesi, Sümerbank Deri ve Kundura Sanayii Müessesesi, Sümerbank Selüloz Sanayii Müessesesi, Sümerbank Birleşik Yün İpliği ve Dokuma Fabrikaları Müessesesi, Sümerbank Birleşik Pamuk İpliği ve Dokuma Fabrikaları Müessesesi, ’te Sümerbank Çimento Sanayii Müessesesi, ’de Sümerbank Ateş Tuğlası Sanayii Müessesesi vardı[81]. En büyük sermayeye ve üretime Sümerbank Birleşik Yün İpliği ve Dokuma Fabrikaları Müessesesi sahipti. itibariyle lira itibari sermayesi ve lira iş hacmi bulunmaktaydı. Müessesenin büyük ve küçük çaplı 5 yünlü, 7 pamuklu, 2 çırçır ve prese, 1 viskoz ve 1 kendir fabrikası, 14 satış deposu ve mağazası ile 2 satın alma bürosu vardı[82] .

Sümerbank’ın genel müdürlüğü görevine ’de Hulki Alisbah Bey tayin edildi[83]. Banka’nın ’teki tesisleşme çalışmaları sonucu Doğu ve Orta Anadolu’nun çimento ihtiyacını karşılamak üzere Alman Humbolt firması ile ’de bir sözleşme imzalandı. İkinci Dünya Savaşı’nın etkisiyle inşasına ’da başlanan Sivas Çimento Fabrikası ’te işletmeye açıldı[84] . Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası’nın girişimiyle ’da faaliyete geçen Isparta İplik Fabrikası 25 Mayıs ’te Sümerbank tarafından satın alındı[85] . Aynı yıl Karabük’te boya, Defterdar’da paçavra, Konya Ereğli’de nişasta fabrikaları ile Sapanca ve İzmit’te su tesisatı inşa edildi[86] . ’te Karabük’te Sümerbank Sülfürik Asit ve Süperfosfat ile Sümerbank Klor ve Alkali Fabrikası kuruldu[87] .

Banka’nın yılı baz alındığında toplamda lira hisseyle ortak olduğu işletmeler arasında; Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş., Aksaray Azmi Millî T.A.Ş., Süngercilik T.A.Ş., Türk Gülyağcılık Ltd. Ş., Yalvaç Sanayi ve Ticaret T.A.Ş., Güven Türk Anonim Sigorta Sosyetesi, Kireçlik Kömür Madenleri T.A.Ş., Türk-İngiliz Ticaret ve Finansman C. Ltd., Umumî Mağazalar T.A.Ş., Halk Bankası T.A.Ş., Malatya Bez ve İplik Fabrikaları T.A.Ş. bulunmaktaydı[88] .

Sümerbank Genel Müdürü Hulki Alisbah, Banka’nın tesisleşme çalışmaları ve hedefleri hakkında şu açıklamada bulundu:

“Sermaye ve varlıkları birkaç milyarı bulan bu fabrika ve kurumların sadece adlarını bir arada görmek insana gurur ve istikbal için emniyet veriyor. Bu fabrika ve kurumların hiçbiri hususi bir menfaat için çalışmıyor. Bu fabrika ve kurumlarda takip edilen tek hedef halkın menfaati, her vakit halkın menfaati, daima halkın menfaati olacaktır. Bu fabrika ve kurumlar bundan altı ay evvel aldıkları emiri kaça mal olursa olsun her gün biraz daha fazla istihsal etmek çabasındaydılar. Son altı aydan beri aldıkları emirler ise her gün biraz daha sağlam ve biraz daha ucuz istihsal etmek mealinde olmuştur.”[89]

Sümerbank’ın kuruluş ve savaş döneminde inşa edilen ve tamamlanan fabrikaları ile müessese ve teşkilatlarında teknolojik bakımdan ileri seviyede bulunan ülkelerden getirilen yabancı uzmanlar görev yapmaktaydı. Bu bağlamda aşağıdaki tabloda görüldüğü üzere farklı sektörlerde inşa edilen fabrikalarda görev yapmak üzere Türkiye’ye davet edilen uzmanlar, dönemi itibariyle sanayi alanında en ileri seviyede yer alan ülkelerden tercih edilmiştir.

Tesisleşmenin ve üretimin artmasıyla birlikte teknik eleman ihtiyacı arttı. Sanayileşmede teknik elaman yetiştirmek için teorik ve pratik eğitimi gerçekleştirmek ileriye yönelik atılacak adımlar arasındaydı. Bu bakımdan Sümerbank’ın ’teki görevleri arasında yer alan yetişmiş eleman yetiştirmek amacıyla okullar açmak ilkesi doğrultusunda sanayi okullarına, fabrika kurslarına ve yurt dışına öğrenci gönderilerek çok sayıda yüksek mühendis, teknisyen, usta ve işçi yetiştirilmesi amaçlandı[90]. Bu maksatla ders yılından itibaren ülkedeki belirli okul ve fakültelerde kadar öğrencinin Sümerbank’ın desteği ile öğrenim görmesine karar verildi. Bunlardan ’u beş yıllık Sanat Okulu’nda, 15’i Yüksek Mühendis Okulu’nun elektro-mekanik ve 25’i Teknik Okulu’nun makine şubesinde, 20’si Kimya Fakültesi’nde, 30’u Yüksek İktisat ve Ticaret Okulu’nda eğitim alacaktı[91] .

Mesleki eğitimin belirli bir plana göre düzenlemesi ve işçi niteliğinin yükseltilmesi için ’da İşçi Yetiştirme Yönetmeliği ve Personelin Yabancı Memleketlerde Staj Görme Yönetmeliği yayımlandı. Bununla üçte iki oranında kalifiye eleman yetiştirilmesi amaçlandı. Bu bağlamda Banka’da ’de çalışan kişiden ’i kalifiye ve ’sı acemi işçi idi[92] .

Sümerbank’a bağlı; Defterdar, Hereke, Bünyan, Isparta ve Merinos dokuma fabrikalarında yılı dikkate alındığında iğ ve tezgâh olup ton iplik ile m yünlü kumaş imal edildi. Bakırköy, Kayseri, Konya Ereğli, Nazilli ve Halkapınar pamuklu dokuma tesislerinde iğ ve tezgâh ile ton iplik ve m kumaş üretildi. Beykoz Kundura Fabrikası’nda adet ayakkabı, Gemlik Suni İpek Fabrikası’nda kg suni ipek imal edildi. İzmit birinci ve ikinci kâğıt fabrikaları ile odun hamuru, saman, paçavra selülozu, kaolin ve klor alkali fabrikalarında yılda ton kâğıt ve karton ile ton selüloz elde edildi. Karabük Demir ve Çelik Fabrikası’nda ton kok, ton demir, ton çelik, ton hadde mamulatı ve ton boru üretildi. Sülfürik asit ve süper fosfat fabrikalarından ton sülfürik asit ve süper fosfat imal edildi. Sivas, Zeytinburnu ve Ankara çimento fabrikalarında ton çimento ve Kütahya Seramik Fabrikası’nda adet kiremit ile adet tuğla üretildi[93] .

Sümerbank ’te beş işletme ile başladığı çalışma hayatına kısa sürede önemli bir ivme kazandırdı. yılı itibariyle 59 işletmeye ulaştı. Bünyesinde memur ve işçi çalışmaktaydı. Kuruluş sermayesi lira iken ’e gelindiğinde yalnızca tesislere lira sermaye aktarıldı. Ülke genelinde 41 mağazası bulunmaktaydı. Satışlardan ise yıllık lira gelir elde edildi[94] .

IV. İkinci Dünya Savaşı Sonrası Süreçte Sümerbank ()

Türkiye’de İkinci Dünya Savaşı döneminin () olağanüstü koşulları içerisinde daha sıkı bir devletçi politika izlenmiştir. Savaşın sona ermesiyle birlikte ülke ekonomisini hareketlendirerek hızlı bir kalkınma sürecine geçmek için yeni bir ekonomi politikasının uygulanması amaçlanmıştır. Devletçi politikanın yerini dışa açık liberal bir düzene bırakacağı döneminde; sanayide temel tüketim mallarının yurt içinde üretiminde özel sektörün de katılımını sağlamak ve özel teşebbüs sermayesinin yeni kaynaklarla birlikte güçlendirilerek sosyo-ekonomik gelişimde daha etkin bir biçimde rol oynamasını temin etmek hedeflenmiştir. Yeni ekonomi politikası kapsamında; kamu girişimciliğinin daraltılması ve özel kesime daha hızlı gelişme olanağı sağlanması gerektiğinden yola çıkarak dışa açık liberal bir yapıya geçilmesi planlandı[95] .

Bu kapsamda gerek tarihli Türkiye İktisadi Kalkınma Planı’nda[96] ve gerekse ’de yayımlanan Barker Raporu’nda[97] devlet yatırımlarının ulaşım, haberleşme ve enerji gibi alanlarda yoğunlaşması gerektiği belirtilmekteydi[98]. Endüstrileşme üzerine ise demir-çelik, ağır kimya, kimyasal gübre ve selülozu içeren ağır sanayi alanında tesisleşme yerine tarım, hafif metal, inşaat, deri, orman, seramik ve el sanatları alanında yatırımlara ağırlık verilmesi gerektiği vurgulanmaktaydı[99] .

Yeni ekonomi politikası doğrultusunda Kamu İktisadi Teşekküllerinin durumu üzerinde de çalışmalar yürütüldü. Başlangıçta Sümerbank ve Etibank’ın öncülüğünde gerçekleştirilen kalkınma yöntemi yerine özel sektör ağırlıklı bir uygulamaya geçilmesi ön görüldü. KİT’lerin ekonomi içindeki yeri, önemli bir niteliksel değişime uğrayarak özel kesimi doğrudan desteklemesinin önü açıldı. Yeni KİT’ler oluşturuldu. Bu kapsamda Sümerbank’tan, SEKA ve Türkiye Demir-Çelik İşletmeleri ayrılarak KİT özelliğine kavuşturuldu. Ayrıca KİT’lerin özelleştirilmesi gündeme geldi. Ancak savaş yıllarında biriken döviz kaynaklarının hızla tükenmesi, artan iç talebi karşılamada zorlukların yaşanması, dış alım güçlüğü ile karşılaşılması ve özel girişimin yeterince gelişememesi gibi nedenlerden dolayı bundan vazgeçildi[] .

Bir Kamu İktisadi Teşekkülü olan Sümerbank, İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemde de yatırımlarını sürdürdü. Öncelikle eskiyen ve üretimde yetersiz kalan özel teşebbüs yatırımlarını da devralarak modernize etti. Bunlar arasında özel teşebbüs yatırımlarından ’te Tırpani Kardeşler tarafından kurulan Adana Bez Fabrikası ile ’te Şinasi ve Hüznüzâdeler’in tesis ettiği Adana Çırçır Fabrikası’nı ’da devraldı. İşletmelerin kalan binalarını yeniledi ve makineler getirdi[]. Dönemi itibariyle Türkiye’nin en büyük dokuma fabrikalarından İzmir Halkapınar Dokuma Fabrikası’nı ’de işletmeye açtı[] .

Sümerbank, yatırımları ve finansal yönetimi ile İkinci Dünya Savaşı’nın olumsuz etkilerinden kısa bir sürede çıktı. Tablo 4’te görüldüğü üzere Banka’nın ödenmiş sermayesi beş yıl içinde yaklaşık iki kat arttı. Ayrıca müesseselere ayrılan sermaye ve kredi gibi diğer kalemlerde artış sağlandı.

Bankanın faaliyet sahası yılı dikkate alındığında genel olarak beş büyük müessese üzerine temellendirilmişti. Bunlar; Sümerbank İplik ve Dokuma Fabrikaları Müessesesi, Sümerbank Deri ve Kundura Sanayii Müessesesi, Sümerbank Selüloz Sanayi Müessesesi, Sümerbank Çimento Sanayi Müessesesi ve Türkiye Demir Çelik Fabrikaları Müessesesi idi[] .

Sümerbank İplik ve Dokuma Fabrikaları Müessesesi ise kendi içinde on dört müesseseye ayrılmaktaydı. Bunlar; Sümerbank Alım ve Satım Müessesesi, Yün İpliği ve Halı Dokuma Sanayii, Bakırköy Pamuklu Sanayii, Defterdar Yünlü Sanayii, Merinos Yünlü Sanayii, Kayseri Pamuklu ve Bünyan Yünlü Sanayii, Adana Pamuklu Sanayii, Adana Pamuk Satın Alma ve Çırçır Fabrikaları, Konya Ereğli Pamuklu Sanayii, Hereke Yünlü ve Halı Dokuma Sanayii, Gemlik Suni İpek ve Viskoz Mamulleri Sanayii, Malatya Pamuklu Sanayii, Nazilli Basma Sanayii, Taşköprü Kendir Sanayii Müessesesi idi[] .

Türkiye’nin çok partili hayata geçtiği yılından sonra Sümerbank’ın yatırımları genel olarak dokuma sanayi üzerine oldu. Bu süreçte ülkenin her bölgesine yapacağı tesis, fabrika ve işletmeler ile ülke ekonomisine katkı ve halkına istihdam sağlamayı hedefleyen Sümerbank’ın sanayi yatırımları arasında; ’de Bakırköy Bez Fabrikası’nın genişletilmesi, ’de Taşköprü sicim ve kanaviçe, Ereğli dikiş ipliği ve ikinci kok fabrikalarının inşası, Sivas çimento ve ikinci kâğıt fabrikalarının kapasitelerinin arttırılması çalışmaları sürdürüldü[] .

Bunların dışında ’te Denizli Bez Fabrikası[], İzmir İplik ve Dokuma Fabrikası, ’te Erzincan İplik Fabrikası[], Bergama Pamuk İpliği ve Dokuma Sanayii T.A.Ş.[], Diyarbakır Yünlü Dokuma[] ve İzmit Üçüncü Kâğıt[], ’te Manisa Pamuklu Mensucat T.A.Ş., Antalya Pamuklu Dokuma Sanayii T.A.Ş., Karaman İplik ve Pamuklu Mensucat T.A.Ş., Maraş Pamuklu Dokuma Sanayii T.A.Ş.[], İzmir Basma Fabrikası[], ’da Eskişehir Basma Sanayii Müessesesi, ’de Nevşehir Pamuklu Dokuma Sanayii T.A.Ş., ’da Adıyaman Pamuklu Dokuma Sanayii T.A.Ş. kuruldu[] .

Sümerbank’ın ’lerin başında farklı sektörlerdeki üretimine bakıldığında ise tablo 5’te görüldüğü üzere ağırlıklı olarak dokuma sanayisinde en yüksek seviyelere ulaşıldığı anlaşılmaktadır.

Banka bir taraftan kamu yatırımlarına devam ederken diğer taraftan da İkinci Dünya Savaşı’nın ardından bilhassa ’den sonra faaliyetlerini özel teşebbüs girişimlerini destekleyerek ve ortak çalışmalarda bulunmayı amaçlayarak sürdürdü. Bu maksatla sanayi kredi miktarının arttırılması ve teknik bilgi aktarımı gibi çalışmalar yapıldı[]. Böylece Sümerbank Pamuklu Mensucat Eski Müdürü Fazlı Turga’nın[] başkanlığında ’te Adana’da inşasına başlanan pamuklu dokuma fabrikası bir özel teşebbüs yatırımı olarak faaliyete geçen tesisler arasında yer aldı[]. Sümerbank dokuma sanayisindeki bilgi, birikim ve deneyimlerini müteşebbis kesime aktararak ilerleyen yıllarda Türkiye sanayisinin lokomotif sektörlerinden biri olacak tekstil sektöründe tanınmış markaların doğuşuna öncülük edecek ve böylece özel sektör mamullerinin dünya pazarında yer edinmesine katkıda bulunacaktı.

Sümerbank’ın; Bursa, Balıkesir, Karabük ve Nazilli’de şube açması İcra Vekilleri Heyetinin 9 Şubat ’teki toplantısında kabul edildi[] . Bünyesindeki Sümerbank Demir ve Çelik Sanayii Müessesesi ile Sümerbank Selüloz Sanayii Müessesesi ’te Kamu İktisadi Teşekkülüne dönüştürüldü. Sümerbank Demir ve Çelik Sanayii Müessesesi, Türkiye Demir ve Çelik İşletmeleri Genel Müdürlüğü ve Sümerbank Selüloz Sanayii Müessesesi, Türkiye Selüloz ve Kâğıt Fabrikaları İşletmesi Genel Müdürlüğü unvanı altında müstakil bir teşekkül olarak çalışmalarını sürdürdü[] .

Aynı zamanda ’da kurulan ve Defterdar, Hereke, Bünyan ve Merinos fabrikalarını kapsayan Sümerbank Birleşik Yün İpliği ve Dokuma Fabrikaları Müessesesi; Bakırköy, Kayseri, Ereğli ve Nazilli fabrikalarını bünyesinde barındıran Sümerbank Birleşik Pamuk İpliği ve Dokuma Fabrikaları Müessesesi adını ve ’de Sümerbank tarafından ayrı bir teşekkül hâlinde işletilen Gemlik Suni İpek Fabrikası ise Sümerbank İplik ve Dokuma Fabrikaları Müessesesi ismini aldı. Sümerbank İplik ve Dokuma Fabrikaları Müessesesine daha sonraki süreçte Isparta İplik, Malatya ve Adana Pamuklu Dokuma, Taşköprü Kendir fabrikaları devredildi[]. Kayseri Pamuklu Sanayii Müessesesi ’te Erzincan Pamuklu Dokuma Fabrikası’nı bünyesine kattı. Adana’daki çırçır tesisleri ’da Sümerbank Pamuk Satın Alma ve Çırçır Fabrikaları Müessesesi adıyla çalışmalarına devam etti. Malatya Pamuklu Sanayii Müessesesi ’da Erzincan Dokuma Fabrikası’nı devraldı[] .

V. Sümerbank’ın Dönemindeki Faaliyetleri

Sümerbank, bağlantılı olduğu şirketler ile faaliyet yılı kapsamında; Adıyaman, Antalya, Karaman, Maraş ve Nevşehir İplik ve Dokuma, Denizli ikinci İplik ve Dokuma, Eskişehir İplik, Dokuma ve Basma, Bolu Suni Tahta, Çanakkale ve Salihli Valeks, Ordu Soya, Dil İskelesi Mensucat ve Boyaları, İstanbul ve Bozüyük Seramik, Filyos Krom Manyezit Tuğlası fabrikalarının ve Nazilli Presleme ve Ağaç İşleme Atölyesi’nin inşa edilmesi, Yıldız Çini, Kayseri Dokuma Fabrikası’nın ıslahı, Beykoz Deri ve Kundura, Erzincan Dokuma Fabrikası’nın genişletilmesi çalışmalarına devam etti. Banka dokuma sanayisindeki tesis sayısını arttırmakla birlikte ’de ülke genelindeki pamuklu dokuma üretiminin %32’sini ve yünlü dokuma imalatının yaklaşık %30’unu karşılayacak bir kapasiteye ulaştı[] .

Banka’nın ilk hedefleri arasında ham maddesi ülkede bulunmasına karşın yüksek maliyetle ithal edilen mamulleri yurt içinde imal etme amacına ulaşmak yer aldı. Ardından bilhassa ’lardan itibaren ikinci hedef olarak ürünlerin kalite standardını arttırarak ihraç etme gayesiyle hareket edildi. Bu konu hakkında Sümerbank Teknik Genel Müdürü Sabahaddin Taray açıklamasında; “İkinci hedefimize en kısa zamanda erişebilmek için mamullerimizi kalite bakımından süratle ıslah etmek ve bunları hatasız ve en titiz alıcının zevkine hitap edecek bir seviyeye getirmek, fabrikalarımızda her türlü rantabiliteyi azamiye çıkartmak süratiyle istihsali arttırmak ve maliyetlerimizi dış piyasa fiyatlarının aşağısına indirmek mecburiyetindeyiz[].” ifadelerini kullandı. Sümerbank kuruluş ilkelerinden hareketle ve sosyal sorumluluk anlayışıyla kendi üretim yelpazesinde yer alan ürünlerinde her kesime ve bütçeye hitap eden kaliteli ürün imalatını göz önünde bulundurmuştur.

Sümerbank’ın ’te lira ödenmiş sermayesi, ülke genelinde yünlü ve pamuklu kumaş, viskoz, selon, sicimi kanaviçe, yün ve yumak iplik, halı, battaniye, ayakkabı, seramik, çini, çimento, ateş tuğla, kiremit, ağaç plak, valeks, karbon sülfür imal eden 25 fabrikası[], satış mağazası, 18 banka şubesi[], 7 banka, 1 sigorta, 13 tekstil, 6 kimya, 6 şeker ve gıda, 5 çimento, 3 demir ile farklı sektörlerden 4 fabrika, 5 ticari, zirai ve diğer alanlardaki şirketlere bağlı lira değerinde ortaklığı bulunmaktaydı[] .

Banka her geçen gün açılan yeni tesislerle ürün çeşidini genişletmeye çalışmaktaydı. Bu kapsamda; Maraş Müessesesi ’te[], Sümerbank Halıcılık Müessesesi ’da, Sümerbank Bolu Tahta Sanayii Müessesesi ’de[], Adıyaman Pamuklu Dokuma Sanayii T.A.Ş ve Nevşehir Pamuklu Dokuma T.A.Ş. ’de[], Sümerbank Yarımca Porselen Seramik ve Çini Sanayii Müessesesine bağlı olarak Bozüyük Seramik Fabrikası ’da ve Yarımca Seramik Fabrikası ’de faaliyete geçti[] .

Türkiye’nin birçok yerinde inşa ettiği tesisler ile bölge ve ülke ekonomisine katkı sağlayan Sümerbank’ın mamulleri, yurt içinde olduğu kadar yurt dışında da rağbet görmekteydi. ABD, İngiltere, Batı Almanya, İtalya, Fransa, Norveç, Japonya, Danimarka, Bulgaristan, Filipinler, Tunus, Avustralya ve Suriye’ye pamuklu ve yünlü dokuma, yün ipliği, yün yağı, halı, battaniye ve ateş tuğlası gibi ürünler ihraç edildi[]. Sümerbank’ın en büyük üretim kalemlerinden pamuklu dokuma mamullerinin ihracatı yılları arasında % oranında bir artış kaydetmiştir. Pamuklu dokuma sektöründeki toplam ihracat payı ise %83’e yükselmiştir[]. Banka tarafından ’te , ’te , ’te , ’da , ’de ve ’de lira değerinde mamul madde ihraç edilmiştir[]. Dış ticaret hacmi ile döviz girdisini arttıran Sümerbank döneminde yaklaşık lira vergi ödemiştir[] .

Çalışma alanını genişleten, üretimdeki çeşit ve miktarını arttıran Sümerbank’ın ’da 21 banka şubesi, satış mağazası, 21’i kendisine ait ve 40’ı iştirak hâlinde 61 işletmesi bulunmaktaydı[]. Satış tutarları; ’da , ’te , ’da , ’te , ’te , ’da , ’de ve ’de lira idi [] .

Sümerbank ’li yıllarda ülkeye yeni tesisler kazandırmaya devam ederken eskiyen işletmeleri yenileyerek genişletmek, ülkenin geri kalmış bölgelerinde konfeksiyon, ayakkabı ve el halıcılığı gibi istihdam sağlayan tesisler açmak, dokuma fabrikalarını kendi içinde kuracağı makine fabrikaları ile inşa etmek, faaliyette bulunduğu sanayi alanlarında piyasanın %25’inden fazlasına hâkim olmak ve nüfusun yoğun olduğu yerlerde çok amaçlı büyük mağazacılığı kurarak pazarda tüketicinin korunmasını sağlamak için bir “ana yatırım politikası” uygulamaya koydu[] .

Bankanın sermayesi ’de liraya ulaştı. Türkiye genelinde mağazası ve 22 banka şubesi vardı. Genel satış tutarı ve ödenen vergi yaklaşık lira idi. Ülkedeki sanayi yatırımları ’ye kadar lira iken bu miktar ’e gelindiğinde liraya ulaştı. Sümerbank’ın lokomotif sektörü konumundaki tekstilde yılı itibariyle on yedi pamuklu dokuma fabrikasında toplam iğ ve dokuma tezgâhı vardı. Yılda ton iplik, m kumaş ve m basma imal edilmekteydi. Altı yünlü dokuma fabrikasında toplam iğ ve tezgâh ile senede ton iplik ve m kumaş üretilmekteydi. Bankanın tekstil sektöründeki payı pamuklu dokumada %30, yünlüde %20 ve iplikte %12 idi. Aynı dönemde kimya sanayisinde altı fabrika faaliyette olup deri, kundura, valeks, soya yağı, suni elyaf, formika ve suni tahta üretilmekteydi. Toprak sanayisindeki altı fabrikada; çimento, ateş tuğlası, krom ve manyezit tuğla, seramik, seramik porselen ve elektro porselen gibi mamuller imal edilmekteydi[] .

Türkiye’de ’lı yıllarla birlikte ekonomide planlı kalkınma modeline geçilecek ve bu kapsamda karma ekonomi modelinin esas alındığı Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı () hazırlanacaktır. Ardından ise sürükleyici sektör olarak sanayinin öne çıkacağı ve gelişimine daha çok ağırlığın verileceği İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı () uygulamaya konulacaktır. Bununla birlikte planlı dönemde sanayi sektörünün Gayrisafi Millî Hasıla’daki payı ’da % iken, bu oran ’de %’ya çıkmıştır. Toplam yatırım payının GSMH’ye oranı ’lerde % olup, ’lerde %20’yi geçmiştir[] .

Bununla birlikte KİT’lerin üretimdeki payı ve işgücü talebinde de sürekli bir artış yaşanmıştır. Buna bağlı olarak imalat sanayisinde çalışanların sayısı ’lı yıllarda % iken ’lere gelindiğinde %13’e yükselmiştir. KİT kapsamına giren Sümerbank da gerçekleştirdiği yatırımlar ile önemli ölçüde istihdam sağlamıştır[]. Aşağıdaki tabloda da görüldüğü üzere ’ten yılına gelinceye kadar memur sayısında dönemi ve işçi sayısında yılları arasındaki küçük bir düşüş dışında Sümerbank’a bağlı kurum ve kuruluşlarda istihdam edilen memur ve işçi sayısı, önemli miktarda artarak devam etmiştir.

Sümerbank, kendisine devredilen dört fabrika ile başladığı sanayileşme faaliyetlerine ’e gelindiğinde otuz üç yeni fabrika ilave ederek ve lira yatırım ile önemli bir aşama kaydetti. ’te lira katma değerli mamul üretilirken bu rakam ’te lirayı aştı. mağazasında lira değerinde ürün satışı gerçekleştirdi[]. Sümerbank, dokuma sanayi ile Türkiye’nin dünya tekstil piyasasında üst sıralarda yer almasını sağladı. Türkiye yılı verilerine göre dünyada pamuklu dokumada ton ile dördüncü, yünlü dokumada ton ile sekizinci, pamuk ipliğinde ton ile altıncı ve yün ipliğinde ton ile dokuzuncu sıradaydı[] .

Banka, yatırımlarını ’lerin ortalarında da sürdürdü. Bu kapsamda ’te Bursa’da bir tekstil eğitim araştırma merkezinin açılması, Tunceli’de strayhgarn halı ipliği ve Kırşehir’de hazır giyim tesisinin kurulması çalışmaları yürütüldü[]. Bunun dışında kültürel mirasın korunması ve gelecek nesillere aktarılması için de büyük bir hassasiyet gösteren Sümerbank, Türk halıcılığını geniş kitlelere tanıtmak ve öğretmek amacıyla ’da; Ankara, Bilecik, Bingöl, Bitlis, Burdur, Çanakkale, Çankırı, Diyarbakır, Erzurum, Giresun, Hakkari, Kahramanmaraş, Kars, Kastamonu, Kırşehir, Konya, Manisa, Mardin, Muğla, Niğde, Sivas, Tokat, Van ve Yozgat’ta halı tezgâhı dağıtımına başladı[] .

Sümerbank’ın ’lerin sonu itibariyle; Iğdır’da entegre basma, Erzurum/Tortum’da şayak, Van, Kars/Sarıkamış ve Erzurum/İspir’de ayakkabı, Bolu’da yonga ve levha, Isparta’da konfeksiyon, Malatya’da dokuma tezgâhı, Gaziantep’te tekstil makine, Kırşehir’de hazır giyim, Çanakkale’de sentetik deri, Adıyaman’da trikotaj ve iç çamaşırı, Bursa/Gemlik’te selofan, Bozüyük’te ikinci seramik ve Kahramanmaraş’ta dokuma terbiye tesislerinin inşasına devam edilmekteydi[] .

’lere gelindiğinde Kamu İktisadi Teşekküllerinin özelleştirme kapsamına alınması ile birlikte Sümerbank duraklama ve gerileme sürecine girmiş oldu. Bu bağlamda ’te Sivas Çimento, Kütahya Seramik, Filyos Ateş Tuğlası, Konya Krom-Manyezit Tuğla, Yarımca Porselen ve Bozüyük Seramik Sanayii Müesseselerinin Türkiye Çimento ve Toprak Sanayii Kurumuna, Bolu Lamine ve Lif Levha Sanayii Müessesesinin SEKA’ya devredilmesi[] kurumsal küçülmenin bir göstergesi olarak değerlendirilebilir.

Hükûmetin özelleştirme politikaları doğrultusunda ’te Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ve Sayılı Tasarrufların Teşviki ve Kamu Yatırımlarının Hızlandırılması Yasası ile Kamu İktisadi Teşekküllerinin özelleştirilmesi amacıyla ’da Sayılı Kanun yayımlandı[]. Bu kapsamda bir Kamu İktisadi Teşekküllü olan Sümerbank ’de özelleştirme kapsamına alındı[]. Özelleştirilme sürecinde Sümerbank’ın yapımına devam ettiği yatırımlardan; Iğdır pamuklu, İspir ayakkabı, Tortum yünlü, Gaziantep tekstil, Sungurlu ve Yalvaç hazır giyim ve Ordu soya sanayi tesisleri çeşitli kurumlara devredildi[] .

Sümerbank, ’de Sümerbank Holding A.Ş. adı ile faaliyetlerine devam etti. Holding, ’lerin sonu itibariyle 33 iştirak, 46 banka şubesi, 5 anonim şirket, mağaza, pamuklu dokumada 14 işletme ve 3 anonim şirket; yünlü dokumada 4 işletme ve 1 anonim şirket, konfeksiyonda 1 işletme, halıda 4 fabrika, 1 anonim şirket ve 18 bölge müdürlüğü; deri ve kimyada 9 işletme, pazarlamada 1 işletme ve 17 bölge müdürlüğü; satın almada 2 işletme, araştırma ve geliştirmede 1 işletmeye sahipti. Ayrıca Türkiye’deki pamuklu dokumanın %15’ini, yünlü dokumanın %’sini, pamuk ipliğinin %12’sini, yün ipliğinin %’sını, ayakkabının %’ini, el halısının %’ünü, boyanın %12’sini üretmekteydi[] .

SONUÇ

Millî Mücadele’nin ardından her bakımdan kıt kaynaklar ile yeni bir ülkenin inşasına başlanacaktı. Osmanlı Devleti’nden kalan sanayi mirası kalkınmayı gerçekleştirecek yeterli imkân ve yapıya sahip değildi. Devralınan en önemli sanayi işletmeleri arasında; Feshane Yünlü Dokuma, Hereke İpekli ve Yünlü Dokuma, Bakırköy Pamuklu Dokuma, Beykoz Deri ve Kundura Fabrikası bulunmaktaydı. Ancak bunların savaş yıllarının zorlu şartları altında bakımsız kalması, tahriplere maruz kalması ve teknolojik ömrünü tamamlaması gerekli verimin alınamamasına neden olmaktaydı.

Türk İnkılabının en önemli aşamalarından birisi de ülke ekonomisini güçlü ve istikrarlı bir yapıya kavuşturmaktı. Bu bağlamda sanayileşme hayati bir öneme sahipti. ’de kabul edilen devletçilik ilkesi ilerleyen süreçte uygulanacak iktisadi politikanın seyrini değiştirmesi bakımından oldukça kayda değer bir değişime neden olarak büyük kamu kuruluşlarının açılmasına zemin hazırladı. Bunlar arasında en önemlilerinden biri de Sümerbank idi.

Adı bizzat Mustafa Kemal Atatürk tarafından konulan ve ’te Türkiye’nin ilk Kamu İktisadi Teşekkülü olarak kurulan Sümerbank, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kalkınmasında bir mihenk taşı işlevi gördü. Başta dokuma olmak üzere kimya, maden, selüloz ve seramik alanında çok sayıda fabrikalar tesis etti. Böylece; pamuklu, yünlü ve ipekli dokuma, iplik, kendir, kâğıt, karton, demir, çelik, çimento, kiremit, tuğla, boya, seramik, çini, porselen, ayakkabı, deri, hazır giyim, halı, soya, ayçiçek yağı ve sıhhi tesisata kadar daha birçok ürünü imal ederek ülkenin temel ihtiyaç maddelerinin bir kısmını karşıladı.

İnşa edilen sanayi tesisleri ile yurt içi ham madde kaynakları işlenerek yerli mamuller elde edildi. Bankanın kaliteli ve sağlam ürünleri zamanla markalaştı ve yurt dışından da talep görmeye başladı. Böylece Cumhuriyet’in ilk yıllarında önemli ölçüde ham madde ihraç ederek mamul madde ithal eden bir durumdan, ihracatçı bir ülke konumuna gelindi.

Sümerbank, yüksek vergi ödemeleriyle devlet bütçesine katma değer ve ihracat ile yüksek miktarlarda döviz girdisi sağladı. Binlerce kişi için istihdam kaynağı oldu. Bunun yanı sıra bankacılık hizmetleri ile yatırımcılara finansal destekte bulunarak özel sektörün gelişimine teknik ve mali yönden katkı sağladı. İkinci Dünya Savaşı yıllarında ülkenin kömür, kâğıt, çimento, demir, dokuma gibi zorunlu madde taleplerini karşılamaya çalıştı. Bu bakımdan stratejik bir misyon üstlendi.

Sümerbank, kamusal faaliyetlerin dışında bilhassa ’lerden itibaren başta tekstil olmak üzere çeşitli sanayi kollarında özel kesimin; sermaye, deneyim, teknik bilgi ve eleman bakımından teşvik edilmesi ve desteklenmesi misyonunu bizzat üstlendi. Böylece Türkiye’nin günümüze kadar gelen endüstri birikiminin temellerinin atılmasında önemli bir rol üstendi.

Banka ’lardaki kuruluş ve gelişim evresinden ’lerde çıktı. döneminde kalkınmada içe dönük bir iktisadi politikanın uygulanması Sümerbank’ın yatırımlarına yeniden ivme kazandırdı. Banka ’lere kadar yeni yatırımlar ile sanayi ve bankacılık alanında yol almaya devam etti. Ancak ’lerin başından itibaren değişen ekonomi politikası ve uygulamaları sonucu başlatılan özelleştirme çalışmaları, Sümerbank’ı da etkiledi. Bankanın kurumsal yapısında değişim ve dönüşüm süreci başladı. Birçok işletmesi kapatıldı ve devredildi. ’de özelleştirme kapsamına alınan Banka, Sümerbank Holding A.Ş. adı ile faaliyetlerini sürdürdü.

EKLER







KAYNAKÇA

Afetinan, A., İzmir İktisat Kongresi 17 Şubat-4 Mart , TTK, Ankara

Ağır Sanayi , Haz. Orhan Gök, Semih Ofset Matbaacılık, Ankara

Akşam, 27 Teşrinievvel

Alpay, Kadri, “Türkiye’nin Dev Sanayii Kuruluşu Sümerbank”, Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 14, S , Nisan , s

Ardel, Ahmet, “Cumhuriyet Devrinde Endüstri”, Türk Coğrafya Dergisi, S , , s

Atatürk Yolu Dergisi, C 1, S 2,

Avcıoğlu, Doğan, Türkiye’nin Düzeni (Dün-Bugün-Yarın), Tekin Yayınevi, İstanbul

Ayın Tarihi, S 36, Sonteşrin

Aytemur, Janset Özen, Türkiye’de Yönetim Düşüncesinin Erken Dönemleri: Sümerbank (), Libra Yayınları, İstanbul

Boratav, Korkut, Türkiye İktisat Tarihi , Gerçek Yayınevi, İstanbul

Boratav, Korkut, Türkiye’de Devletçilik, Savaş Yayınları, Ankara

Celâl Bayar Diyor Ki Nutuk-Hitabe-Beyanat-Hasbıhal, Haz. Nazmi Sevgen, İstanbul Tan Matbaası, İstanbul

Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ekonomisi , Akbank, İstanbul

Cumhuriyet, 3 Şubat

Cumhuriyet’in Yılında Sümerbank , Tisa Matbaacılık, Ankara

Çelebi, Işın, Türkiye’nin Dönüşüm Yılları, Alfa Yayınları, İstanbul

Dinçer, İbrahim, Sanayileşen Türkiye, Doğruluk Matbaası, İstanbul

DP Kalkınan Türkiye, Desen Matbaası, Ankara

Dünya, 12 Kasım

Endüstri, S 10, Haziran

Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C 32, S 45,

Erdoğan, Abdullah, Kapcı, Hikmet Zeki, “II. Dünya Savaşı Sürecinde Sümerbank”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C 32, S 45, , s

Eser, Uğur, Türkiye’de Sanayileşme, İmge Kitabevi, Ankara

Ete, Muhlis, Türkiye’de Devlet İşletmeciliği, Güney Matbaacılık, Ankara

Fen ve San’at, C 2, S 10, Haziran

Hâkimiyet-i Milliye, 21 Nisan

seafoodplus.info, Erişim Tarihi:

Hükümetler ve Programları I, Haz. Nuran Dağlı, Belma Aktürk, T.B.M.M. Basımevi, Ankara

İktisadî Yürüyüş, C 5, S , 18 Şubat

İktisadî Yürüyüş, S , 4 Temmuz

İktisat Vekâleti Raporlar I, Başvekâlet Matbaası, Ankara

İnan, Afet, “Atatürk’ün Adını Koyduğu Sümerbank”, Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 14, S , Kasım , s

Karma Ekonomi, Çeltüt Matbaacılık Kolektif Şirketi, İstanbul

Kayra, Cahit, Devletçilik: Altın Yıllar, Tarihçi Kitabevi, İstanbul

Kepenek, Yakup, Yentürk, Nurhan, Türkiye Ekonomisi, Remzi Kitapevi, İstanbul

Kırbaşlı, Faik, Döneminde Kalkınmada Öncelikli Yörelere İlişkin Hükümet Politikaları, T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı, Ankara

Koray, Hadi, “Feshane (Defterdar)mizin Kısa Bir Tarihçesi”, Feshane Aylık Mensucat Meslek Dergisi, S 1, Temmuz , s

Köksal, Bilge Aloba, İlkin, A. Râsih, Türkiye’de İktisadî Politikanın Gelişimi (), Yapı ve Kredi Bankası A.Ş., İstanbul

Kurmuş, Orhan, Tekeli, İlhan, İlkin, Selim, Boratav, Korkut, Tüzün, Gürel, Börüban, Ahmet, Tarihsel Gelişimi İçinde Türkiye Sanayii, Makine Mühendisleri Odası, Ankara

Kurun, 13 İkincikânun

Kurun, 14 İkinciteşrin

Küçükerman, Önder, Anadolu’nun Geleneksel Halı ve Dokuma Sanatı İçinde Hereke Fabrikası - Saray’dan Hereke’ye Giden Yol, Sümerbank, İstanbul

Mensucat Meslek Dergisi, S 1, Ocak

Mühendis ve Makina, C 7, S 84, Temmuz

Öget, Hayri, “Atatürk’ün Ekonomi ve Endüstri Görüşü”, Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 1, S 5, Kasım , s

Özelmas, Ekrem, Devletçilik ve Türkiye’deki Tatbikatından Sümerbank, Sümerbank Yayınları, Ankara

Özmen, Selâhattin, Türkiye’de ve Dünyada Kit’lerin Özelleştirilmesi, Meter Matbaası, İstanbul

Sağlam, Dündar, Türkiye’de Kamu İktisadi Teşebbüslerinin Yapısı ve Zarar Nedenleri, Kalite Matbaası, Ankara

Serin, Necdet, “Atatürk’ün İktisadî Politika Anlayışı”, Atatürk Yolu Dergisi, C 1, S 2, , s

Steinhaus, Kurt, Atatürk Devrimi Sosyolojisi, Çev. M. Akkaş, Sander Yayınları, İstanbul

Sümer Bank Senesi İdare Meclisi Raporu ve Bilanço, Ulus Matbaası, Ankara

Sümer Bank Dahilî Nizamnamesi, Başvekâlet Matbaası, Ankara

Sümer Bank Teftiş Heyeti Esas Talimatnamesi, Mehmet İhsan Matbaası, Ankara

Sümer Bank Umumî Muhaberat Nizamnamesi, Mehmet İhsan Matbaası, Ankara

Sümer Bank Üç Aylık Bülten, S 13, İkincikânun-Mart

Sümer, Nurullah Esat, “Milli Ekonominin Kemalleşmesi”, Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 14, S , Kasım , s

Sümer, Nurullah Esat, “İstikbâle Bakan Sümerbank”, Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 10, S 91, Ocak , s

Sümerbank , Çituri Biraderler Matbaası, Ankara

Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 1, S 2, Ağustos

Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 1, S 5, Kasım

Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 10, S 90, Aralık

Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 10, S 91, Ocak

Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 10, S 97, Temmuz

Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 14, S , Nisan

Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 14, S , Kasım

Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 16, S , Temmuz

Sümerbank Genel Müdürlük Genelgeleri I, Selüloz Basımevi, İzmit

Sümerbank Genel Müdürlük Genelgeleri III, Selüloz Basımevi, İzmit

Sümerbank İplik ve Dokuma Fabrikaları Müessesesi Satış Usulleri ve Fiat Teşekkülü Esaslarına Dair Yönetmelik, Sümerbank Genel Müdürlüğü, Ankara

Sümerbank İplik ve Dokuma Fabrikaları Müessesesi, K.B.İ. A.Ş., Ankara

Sümerbank İzmir Arsıulusal Panayırı Eylül , İzmir

Sümerbank Üç Aylık Bülten, S 3, Temmuz-Eylül

Sümerbank ve Endüstrisi, Alâeddin Kıral Basımevi, Ankara

Sümerbank X uncu Yıl, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul

T.C. Resmî Gazete, S , 30 Ekim

T.C. Resmî Gazete, S , 11 Haziran

T.C. Resmî Gazete, S , 15 Temmuz

T.C. Resmî Gazete, S , 24 Haziran

T.C. Resmî Gazete, S , 4 Temmuz

T.C. Resmî Gazete, S , 14 Temmuz

T.C. Resmî Gazete, S , 20 Mayıs

T.C. Resmî Gazete, S , 23 Haziran

T.C. Resmî Gazete, S , 29 Mart

Taray, Sabahaddin, “İkinci Hedefimiz”, Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 1, S 2, Ağustos , s

TBMM Kanunlar Dergisi, C 12, 11 Haziran

TBMM Kanunlar Dergisi, C 13, 15 Temmuz

TBMM Kanunlar Dergisi, C 17, 15 Haziran

TBMM Kanunlar Dergisi, C 20, 10 Temmuz

Tekeli, İlhan, İlkin, Selim, Savaş Sonrası Ortamında Türkiye İktisadi Kalkınma Planı, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

Toprak, Zafer, Sümerbank, Creative Yayıncılık, İstanbul

Tural, M. Âkif, Atatürk Devrinde İktisadî Yapılaşma ve Celâl Bayar (), Başbakanlık Basımevi, Ankara

Türk Coğrafya Dergisi, S ,

Türk Ekonomisi, S 10, 15 Nisan

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), /

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), /

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), /

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), /

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), /

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), /

Türkiye Ticaret Postası, 21 Nisan

Türkiye Ziraat Gazetesi, S 15, 15 Ağustos

Türkiye’de Pamuklu Tekstil Sanayiinin Tarihsel Gelişimi ve Bugünkü Durumu, Haz. Cavit Şentürk, Yaman Erdal, Oğuz Türkyılmaz, TMMOB, Ankara

Türkiye’de Sanayileşmenin Yeni Boyutları ve Kit’ler, Ed. Korkut Boratav, Ergün Türkcan, Taner Berksoy, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul

Ulus, 11 İlkkânun

Üner, Cemal, “Türkiye’nin Son 30 Yıllık Sınaî Gelişmesi”, Mühendis ve Makina, C 7, S 84, Temmuz , s

Yeni Asır, 14 Mayıs

Yülek, Ertan, “’den ’e Sümerbank”, Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 10, S 97, Temmuz , s

* Bu makalede Etik Kurul Onayı gerektiren bir çalışma bulunmamaktadır. / There is no study that would require the approval of the Ethical Committee in this article.

Kaynaklar

  1. Hayri Öget, “Atatürk’ün Ekonomi ve Endüstri Görüşü”, Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 1, S 5, Kasım , s
  2. A. Afetinan, İzmir İktisat Kongresi 17 Şubat - 4 Mart , Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara , s; Sanayileşmeyi etkin bir hâle getirmek için yapılan yeni düzenlemeler arasında; yerli endüstriyi koruyarak gelişimini sağlayacak bir gümrük himayesi kanunu ile ’te yayımlanan Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun Maddesi’nin değiştirilmesi ve sayılı yeni bir kanunun hazırlanması, nakil işlerinde iyileştirmeler, kredi temini için bankaların kurulması ve teknik eleman yetiştirilmesi bağlamında eğitim desteğinin sağlanması yer almaktaydı. İbrahim Dinçer, Sanayileşen Türkiye, Doğruluk Matbaası, İstanbul , s
  3. Nurullah Esat Sümer, “İstikbâle Bakan Sümerbank”, Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 10, S 91, Ocak , s
  4. Ahmet Ardel, “Cumhuriyet Devrinde Endüstri”, Türk Coğrafya Dergisi, S , , s
  5. Türkiye Ziraat Gazetesi, S 15, 15 Ağustos , s
  6. Necdet Serin, “Atatürk’ün İktisadî Politika Anlayışı”, Atatürk Yolu Dergisi, C 1, S 2, , s
  7. Türkiye’de Pamuklu Tekstil Sanayiinin Tarihsel Gelişimi ve Bugünkü Durumu, Haz. Cavit Şentürk, Yaman Erdal, Oğuz Türkyılmaz, TMMOB, Ankara , s
  8. Faik Kırbaşlı, Döneminde Kalkınmada Öncelikli Yörelere İlişkin Hükümet Politikaları, T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı, Ankara , s
  9. Türkiye’de Pamuklu Tekstil Sanayiinin Tarihsel Gelişimi ve Bugünkü Durumu, s
  10. Cemal Üner, “Türkiye’nin Son 30 Yıllık Sınaî Gelişmesi”, Mühendis ve Makina, C 7, S 84, Temmuz , s
  11. Fen ve San’at, C 2, S 10, Haziran , s
  12. Sümerbank X’uncu Yıl, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul , s
  13. Sümerbank İzmir Arsıulusal Panayırı Eylül , İzmir , s
  14. Serin, a.g.m., s
  15. Korkut Boratav, Türkiye’de Devletçilik, Savaş Yayınları, Ankara , s
  16. Hükümetler ve Programları I, Haz. Nuran Dağlı, Belma Aktürk, T.B.M.M. Basımevi, Ankara , s
  17. Doğan Avcıoğlu, Türkiye’nin Düzeni (Dün-Bugün-Yarın), Tekin Yayınevi, İstanbul , s
  18. Karma Ekonomi, Çeltüt Matbaacılık Kolektif Şirketi, İstanbul , s
  19. DP Kalkınan Türkiye, Desen Matbaası, Ankara , s
  20. Bilge Aloba Köksal - A. Râsih İlkin, Türkiye’de İktisadî Politikanın Gelişimi ( ), Yapı ve Kredi Bankası A.Ş., İstanbul , s
  21. Türkiye’de Sanayileşmenin Yeni Boyutları ve KİT’ler, Ed. Korkut Boratav, Ergün Türkcan, Taner Berksoy, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul , s
  22. Karma Ekonomi, s
  23. Uğur Eser, Türkiye’de Sanayileşme, İmge Kitabevi, Ankara , s
  24. Türkiye’de Sanayileşmenin Yeni Boyutları ve KİT’ler, s
  25. Devlet Planlama Teşkilatı ve Başbakanlık Müsteşarı olarak atanan Turgut Özal tarafından hazırlanan ve onaylanan 24 Ocak Kararları ile devletin ekonomideki yeri ve önemi azaltıldı. Serbest piyasa ekonomisine geçildi. Dış ticaret serbestisi sağlandı. Yabancı sermaye yatırımlarının önündeki engeller kaldırıldı. Sanayileşmede ithal ikameci uygulama yerine ihracata yönelik dışa açık sisteme geçildi. Işın Çelebi, Türkiye’nin Dönüşüm Yılları, Alfa Yayınları, İstanbul , s
  26. Korkut Boratav, Türkiye İktisat Tarihi , Gerçek Yayınevi, İstanbul , s
  27. T.C. Resmî Gazete, S , 30 Ekim , s
  28. seafoodplus.info, Erişim Tarihi:
  29. Nurullah Esat Sümer, “İstikbâle Bakan Sümerbank”, Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 10, S 91, Ocak , s
  30. Cumhuriyet’in Yılında Sümerbank , Tisa Matbaacılık, Ankara , s
  31. T.C. Resmî Gazete, S , 11 Haziran , s; TBMM Kanunlar Dergisi, C 12, 11 Haziran , s; İktisadî Yürüyüş, C 5, S , 18 Şubat , s
  32. Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 10, S 91, Ocak , s
  33. Afet İnan, “Atatürk’ün Adını Koyduğu Sümerbank”, Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 14, S , Kasım , s
  34. BCA, Fon Kodu: Yer No:
  35. Akşam, 27 Teşrinievvel , s
  36. BCA, /
  37. BCA, /
  38. Nurullah Esat Sümer, “Milli Ekonominin Kemalleşmesi”, Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 14, S , Kasım , s
  39. Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 16, S , Temmuz , s
  40. Ekrem Özelmas, Devletçilik ve Türkiye’deki Tatbikatından Sümerbank, Sümerbank Yayınları, Ankara , s
  41. T.C. Resmî Gazete, S , 11 Haziran , s; TBMM Kanunlar Dergisi, C 12, 11 Haziran , s; Sümer Bank Dahilî Nizamnamesi, Başvekâlet Matbaası, Ankara , s; Hâkimiyet-i Milliye, 21 Nisan , s
  42. Janset Özen Aytemur, Türkiye’de Yönetim Düşüncesinin Erken Dönemleri: Sümerbank (), Libra Yayınları, İstanbul , s
  43. Zafer Toprak, Sümerbank, Creative Yayıncılık, İstanbul , s
  44. İktisadî Yürüyüş, S , 4 Temmuz , s
  45. Sümerbank X uncu Yıl, s
  46. T.C. Resmî Gazete, S , 15 Temmuz , s; TBMM Kanunlar Dergisi, C 13, 15 Temmuz , s
  47. Celâl Bayar Diyor ki Nutuk-Hitabe-Beyanat-Hasbıhal, Haz. Nazmi Sevgen, İstanbul Tan Matbaası, İstanbul
  48. Nurullah Esat Sümer, “İstikbâle Bakan Sümerbank”, Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 10, S 91, Ocak , s
  49. Yahya Sezai Tezel, Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi , Yurt Yayınları, Ankara ; M. Âkif Tural, Atatürk Devrinde İktisadî Yapılaşma ve Celâl Bayar (), Başbakanlık Basımevi, Ankara , s
  50. Muhlis Ete, Türkiye’de Devlet İşletmeciliği, Güney Matbaacılık ve Gazetecilik T.A.O., Ankara , s
  51. Yeni Asır, 14 Mayıs , s
  52. Kurun, 14 İkinciteşrin , s
  53. İktisat Vekâleti Raporlar I, Başvekâlet Matbaası, Ankara , s
  54. Sümerbank X uncu Yıl, s
  55. Kurun, 13 İkincikânun , s
  56. T.C. Resmî Gazete, S , 11 Haziran , s; TBMM Kanunlar Dergisi, C 12, 11 Haziran , s; Özelmas, a.g.e., s
  57. Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı ile ’te Isparta Gülyağı, Keçiborlu Kükürt, Kayseri Dokuma, Paşabahçe Şişe ve Cam, Zonguldak Sömikok-Antrasit Fabrikası, ’da İzmit Kâğıt Fabrikası, ’de Konya Ereğli Bez ve Nazilli Basma Fabrikası, ’de Gemlik Sunğipek ve Bursa Merinos Fabrikası, ’da Malatya Bez ve İplik Fabrikası ile Karabük Demir ve Çelik Fabrikaları faaliyete geçti. Sümerbank ve Endüstrisi, Alâeddin Kıral Basımevi, Ankara , s.2; Endüstri, S 10, Haziran , s; Sümerbank Üç Aylık Bülten, S 3, Temmuz-Eylül , s; Ulus, 11 İlkkânun , s.5; Cumhuriyet, 3 Şubat , s.1; Ayın Tarihi, S 36, Sonteşrin , s; Sümerbank X uncu Yıl, s 51; Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 10, S 96, Haziran , s
  58. Kurt Steinhaus, Atatürk Devrimi Sosyolojisi, Çev. M. Akkaş, Sander Yayınları, İstanbul , s
  59. Sümer Bank Teftiş Heyeti Esas Talimatnamesi, Mehmet İhsan Matbaası, Ankara , s
  60. Sümer Bank Umumî Muhaberat Nizamnamesi, s
  61. BCA, /
  62. T.C. Resmî Gazete, S , 24 Haziran , s; TBMM Kanunlar Dergisi, C 17, 15 Haziran , s
  63. T.C. Resmî Gazete, S , 4 Temmuz , s
  64. Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 16, S , Temmuz , s
  65. Önder Küçükerman, Anadolu’nun Geleneksel Halı ve Dokuma Sanatı İçinde Hereke Fabrikası-Saray’dan Hereke’ye Giden Yol, Sümerbank, İstanbul , s
  66. Sümerbank Genel Müdürlük Genelgeleri , I, Selüloz Basımevi, İzmit , s
  67. BCA, /
  68. Sümerbank İzmir Arsıulusal Panayırı Eylül , s
  69. Cumhuriyet’in Yılında Sümerbank , Tisa Matbaacılık, Ankara , s
  70. Sümerbank İzmir Arsıulusal Panayırı Eylül , s
  71. Cumhuriyet’in Yılında Sümerbank , s
  72. Sümerbank İplik ve Dokuma Fabrikaları Müessesesi Satış Usulleri ve Fiat Teşekkülü Esaslarına Dair Yönetmelik, Sümerbank Genel Müdürlüğü, Ankara , s
  73. Cumhuriyet’in Yılında Sümerbank , s
  74. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ekonomisi , Akbank, İstanbul , s
  75. Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 10, S 97, Temmuz , s
  76. T.C. Resmî Gazete, S , 14 Temmuz , s; TBMM Kanunlar Dergisi, C 20, 10 Temmuz , s
  77. Abdullah Erdoğan, Hikmet Zeki Kapcı, “II. Dünya Savaşı Sürecinde Sümerbank”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C 32, S 45, , s
  78. T.C. Resmî Gazete, S , 20 Mayıs , s
  79. T.C. Resmî Gazete, S , 23 Haziran , s
  80. T.C. Resmî Gazete, S , 4 Temmuz , s
  81. Cumhuriyet’in Yılında Sümerbank , s
  82. Sümerbank İplik ve Dokuma Fabrikaları Müessesesi, Kâğıt ve Basım İşleri A.Ş., Ankara , s
  83. Sümerbank X uncu Yıl, s
  84. Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 1, S 1, Temmuz , s
  85. Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 1, S 1, Temmuz , s
  86. Türk Ekonomisi, S 10, 15 Nisan , s
  87. Sümerbank Genel Müdürlük Genelgeleri , III, Selüloz Basımevi, İzmit , s
  88. Sümerbank X uncu Yıl, s
  89. Erdoğan, Kapcı, a.g.m., s
  90. Aytemur, a.g.e., s
  91. Sümerbank Genel Müdürlük Genelgeleri , s
  92. Aytemur, a.g.e., s
  93. Sümerbank , Çituri Biraderler Matbaası, Ankara , s
  94. Sümerbank , s
  95. Yakup Kepenek, Nurhan Yentürk, Türkiye Ekonomisi, Remzi Kitapevi, İstanbul , s
  96. Türkiye İktisadi Kalkınma Planı, yılları arasını kapsamaktaydı. Bu süre zarfında ağırlıklı olarak zirai kalkınma öncelikli tutularak; tarım, ulaştırma, büyük ve küçük su işleri, enerji, maden, inşaat, demir-çelik, tekstil, tütün, şeker, sentetik amonyak ve azot içerikli sanayi içerikli yatırımlar üzerine çalışmalar planlanmaktaydı. İlhan Tekeli, Selim İlkin, Savaş Sonrası Ortamında Türkiye İktisadi Kalkınma Planı, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara , s
  97. Amerikalı Uzman James Barker tarafından yılında hazırlanan bir rapordur. Burada kamu sektörünün etkisinin azaltılarak liberal yöntemlere gidilmesi ve en büyük yatırımın karayollarına yapılarak sanayiye çok az bir kaynak ayrılması önerilmekteydi. Cahit Kayra, Devletçilik: Altın Yıllar, Tarihçi Kitabevi, İstanbul , s
  98. Orhan Kurmuş, İlhan Tekeli, vd., Tarihsel Gelişimi İçinde Türkiye Sanayii, Makine Mühendisleri Odası, Ankara , s
  99. Yakup Kepenek, Nurhan Yentürk, Türkiye Ekonomisi, Remzi Kitapevi, İstanbul , s
  100. Yakup Kepenek, Soruda Gelişimi, Sorunları ve Özelleştirilmeleriyle Türkiye’de Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT), Gerçek Yayınevi, İstanbul , s
  101. Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 1, S 1, Temmuz , s
  102. Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 10, S 95, Mart , s
  103. Türkiye Ticaret Postası, 21 Nisan , s
  104. Kadri Alpay, “Türkiye’nin Dev Sanayii Kuruluşu Sümerbank”, Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 14, S , Nisan , s
  105. BCA, /
  106. Dünya, 12 Kasım , s
  107. Büyük Modern Türkiye, S 27, Aralık , s
  108. Toprak, a.g.e., s
  109. Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 10, S 91, Ocak , s
  110. Büyük Modern Türkiye, S 32, Mayıs , s
  111. Toprak, a.g.e., s
  112. Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 1, S 1, Temmuz , s
  113. Toprak, a.g.e., s
  114. Özelmas, a.g.e., s
  115. Fazlı Turga ’te İstanbul’da doğdu. Almanya’nın Born Yüksek Mensucat Mektebi’nde eğitim gördü. ’da Karamürsel Mensucat ve Ticaret T.A.Ş.de iş hayatına başladı. ’de Harbiye Nezareti’ne bağlı Bakırköy Bez Fabrikası’na geçti. Tesisin, Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası’na devredilmesi üzerine ’te müdür olarak tayin edildi. ’te Sümerbank’ın Pamuklu Mensucat Müdürlüğü’ne atandı. Daha sonraki süreçte Kayseri Dokuma ve Nazilli Basma Fabrikaları müdürlüğü görevlerini icra etti. ’te Sümerbank’tan ayrıldı. ’te öldü. Mensucat Meslek Dergisi, S 1, Ocak , s
  116. Mensucat Meslek Dergisi, s
  117. T.C. Resmî Gazete, S , 29 Mart , s
  118. Cumhuriyet’in Yılında Sümerbank , s
  119. Cumhuriyet’in Yılında Sümerbank , s
  120. Kadri Alpay, “Türkiye’nin Dev Sanayii Kuruluşu Sümerbank”, Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, S , Nisan , s
  121. Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 1, S 1, Temmuz , s
  122. Sabahaddin Taray, “İkinci Hedefimiz”, Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 1, S 2, Ağustos , s
  123. Sümerbank’a bağlı olarak İstanbul Bakırköy’de pamuklu dokuma, Defterdar’da yünlü dokuma, Yıldız’da porselen, Beykoz’da deri ve kundura, Gemlik’te ipek ve viskon, Hereke’de halı ve yünlü kumaş, Bursa’da merinos yünlü kumaş, Kayseri, Konya Ereğli, Nazilli, Malatya, Adana, İzmir, Denizli ve Erzincan’da tekstil, Bünyan, Isparta ve Diyarbakır’da yünlü dokuma, Kilyos’ta ateş tuğla, Kütahya’da seramik, Bolu’da suni tahta, Ordu’da soya yağı fabrikası mevcuttu. Dinçer, a.g.e., s
  124. Banka şubeleri; Ankara Ulus, Cebeci, Yenişehir, İstanbul, Bahçekapı, Beyoğlu, Eşrefpaşa, Şişli, Bankalar Yokuşu, Adana, Balıkesir, Bursa, Ceyhan, Demirci, Eskişehir, İzmir, Karabük ve Kayseri’de idi. Dinçer, a.g.e., s
  125. Dinçer, a.g.e., s
  126. Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 16, S , Temmuz , s
  127. Alpay, a.g.m., s
  128. Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 16, S 81, Temmuz , s
  129. Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 10, S 92, Şubat , s
  130. Dinçer, a.g.e., s
  131. Toprak, a.g.e., s
  132. Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 10, S 90, Aralık , s
  133. Dinçer, a.g.e., s
  134. Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 10, S 90, Aralık , s
  135. Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 9, S 93, Mart , s
  136. Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 16, S , Temmuz , s
  137. Ertan Yülek, “’den ’e Sümerbank”, Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 10, S 97, Temmuz , s
  138. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ekonomisi , Akbank, İstanbul , s
  139. Yakup Kepenek, Soruda Gelişimi, Sorunları ve Özelleştirilmeleriyle Türkiye’de Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT), Gerçek Yayınevi, İstanbul , s
  140. Cumhuriyet’in Yılında Sümerbank , s
  141. Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 16, S , Temmuz , s
  142. Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 16, S , Temmuz , s
  143. Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C 16, S , Temmuz , s
  144. Ağır Sanayi , Haz. Orhan Gök, Semih Ofset Matbaacılık, Ankara , s
  145. seafoodplus.info, Erişim Tarihi:
  146. Selâhattin Özmen, Türkiye’de ve Dünyada KİT’lerin Özelleştirilmesi, Meter Matbaası, İstanbul , s
  147. seafoodplus.info, Erişim Tarihi:
  148. Özmen, a.g.e., s
  149. Toprak, a.g.e., s

Şekil ve Tablolar

Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası

Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası

PDF

İzmir’de düzenlenen İktisat Kongresinde Türkiye’nin iktisadi hedeflerinden biri de yerli girişimci sermayedar sınıfını oluşturmak, bu sınıfa rekabet edebilir seviyeye gelene kadar devlet adına gerekli desteği vermek ve yatırımlarda yabancı sermayeye olan ihtiyacı azaltmak olmuştur. Mustafa Kemal ATATÜRK’ün “Bu geniş memleketi bayındır bir hale çevirmek gerekir. Bu halk, zengin olmak zorundadır. Memleket bayındır olmazsa, bu halk zengin olmazsa, size hâlâ yaşamak imkânından söz ederlerse inanmayınız!” sözü Cumhuriyet’in yerli ve milli girişimci sınıfını güçlendirmek, geliştirmek, yabancı üretici ve tüccar sınıfıyla rekabet edebilir hale getirme amacının en net örneğidir. Çünkü Osmanlı’dan bu yana üretici tüccar sınıf gayrimüslimlerden oluşmuş, Müslümanlar ağırlıklı olarak tarım ve hayvancılığa dayalı alanlarda üretici olmuş, madenlerin işletilmesi ve madenciliğin geliştirilmesi yabancı uzmanların ve Gayrimüslimlerin elinde kalmıştır. Çeltik, dokuma, iplik, un gibi tarımsal üretim malları üzerinden fabrikalaşmada ivme kazanılmışsa da bu yatırım çeşitliliği madenler bağlamında istenilen düzeye dönüşememiş, Devlet, yatırımı teşvik ve geliştirme açısından finans ve işletme konusunda özel teşebbüs adına işletme uygulamasını yürürlüğe koymuştur. Ancak para ve kredi ihtiyaçlarını karşılayacak bir bankacılık sisteminin olmaması kalkınma modelinde en önemli sorun olmuştur. Mahmut Esat Bozkurt’un kredi meselesi ve yabancı sermayenin Türk ekonomisini ve geliştirilmeye çalışılan milli sermayedar ve girişimci sınıfı da olumsuz etkileyeceğini vurgulamasıyla İktisat Kongresinde bankacılık üzerine düzenleme yapılması kararı alınmıştır. Kongrede hızlı sanayileşme ve kalkınma amaçlanmış ise de devletin imkânlarının kısıtlılığı, küçük imalathanelerin şirketleşme konusundaki isteksizlikleri veya başarısızlıkları, pazar ve hammadde kaynaklarına erişmede yaşanan sıkıntılar başarıya ulaşmada önemli olumsuz etkenlerden olmuştur.

yılında çıkarılan Teşvik-i Sanayi Kanunu 15 yıl süre içerisinde uygulanmak üzere kabul edilmiş, sanayi sektöründe özel teşebbüsün gelişebilmesi bağlamında kurulacak şirketlere verilecek imtiyazlar arttırılmıştır. Bu şirketlere gümrük indiriminden nakliye kolaylıklarına, inşaa ve makineleşme sürecinde yurt dışından gerekli araçların temininden üretilen ürünün devlet tarafından satın alınma garantisine kadar geniş bir sahada destekleyici imtiyazlar verilmiştir. Bu destek politikasında Prusya’nın sanayileşme süreci takip edilmeye çalışılmış bu bağlamda kalkınma sürecinde yerli ve milli bankaların kurulması planlanmış, sanayinin gelişmesinde finans sorunu da Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası tarafından çözülmeye çalışılmıştır. Ticaret Vekâleti on milyon lira sermaye ile Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası’nın kurulması için girişimde bulunmuş ve 31 Mart tarihinde konu mecliste gündeme getirilmiştir. Bütçedeki bir buçuk milyon liralık sanayi teşvikinin tümü, Ergani madenindeki hükümetin bir milyon liralık hissesi ve hükümetin elindeki bütün fabrikalar Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası’na devredilmiş ve bankaya tahvilat çıkarabilme yetkisi de verilmiştir. Mecliste yürütülen bu görüşmelerden sonra 19 Nisan tarihinde sayılı kanun ile Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası kurulmuştur. Bu banka sanayi teşvik planlamaları sonrası kalkınma odaklı bir devlet bankası yapısına sahip olduğu gibi aynı zamanda planlanan kalkınma hedefi doğrultusunda iktisadi teşekkülleriyle işletmecilik de yapacak olan bir banka kimliğine de sahip olmuştur. Bu sebeple banka işletmecilik yaparken aynı zamanda sanayi ve madencilik sektöründeki girişimcilerin kredi ihtiyaçlarını da karşılamayı planlamıştır. Anadolu’da kurulan

maden ve tarıma dayalı sektörlerdeki sanayi işletmelerinin ihtiyaç duyduğu malzeme, makine ve finans gibi ihtiyaçlarını karşılamak ve bu sektörlerdeki girişimcileri desteklemek için kurulan sivil toplum kuruluşlarına da destek vermekle yükümlü kılınmıştır. Örneğin tiftik ve sof üretiminde modernleşme ve fabrikalaşmayı desteklemek amacıyla kurulan Türkiye Tiftik Cemiyeti’nin yardım aldığı kuruluşlardan birisi de Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası’dır.

Özel kanun ile kuruluşu kabul edilen Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası genel müdür yardımcılığına Ticaret Vekâleti Sanayi ve Mesâi Genel Müdürü Hayreddin Bey’in ve meclis idare üyeliklerine İstanbul Ticaret Odası İstihbarat Kısmi Müdürü Ali Sami Bey, Maliye müfettişleri İhsan Bey ve Ticaret Vekâleti Maadin Genel Müdürü Abdullah Hüsrev Bey, İzmir Harbiye Reisi Muavini Selahaddin Nevzat Bey ve İzmirli Emin Beylerin atanması Ticaret Vekâletinin teklifiyle İcra vekilleri tarafından 29 Nisan tarihli kararname ile onaylanmıştır. yılında genel müdür yardımcılığına da Sanayi ve Maadin Bankası Ankara Şube Müdürü Asım Bey atanmıştır.

Banka kurulduktan sonra Feshane Yünlü Dokuma Fabrikası, Bakırköy Pamuklu Dokuma Fabrikası, Beykoz Deri ve Kundura Fabrikası ile Hereke İpekli ve Yünlü Dokuma Fabrikalarının işletmesini devralmıştır. Bu bağlamda yurt dışında tanınmış olan Hereke halılarının üretildiği fabrikanın makinelerinin modernizasyonu, yeni tekniklerin uygulanması için yabancı uzman getirilmesi ve sermaye artışı gibi konularda bankanın bir dizi uygulamalara gittiği görülmüştür. Sanayi ve Maadin Bankası sektörde iki şekilde faaliyet göstermiştir. İlki, Ticaret Bakanlığı üzerinden alınan ve yukarıda belirtilen fabrikaların yönetimini yapmak ikincisi de hisse devralmak veya sermaye koyarak şirketlere ortak olmak şeklinde olmuştur. Bu şirketler;

Kayseri Bünyan Halı İpliği Fabrikası Türk Anonim Şirketi Isparta İplik Fabrikası Türk Anonim Şirketi

Maraş Çeltik Fabrikası Türk Anonim Şirketi Tosya Çeltik Fabrikası Türk Anonim Şirketi Uşak Terakii Ziraat Türk Anonim Şirketi Yalvaç Ticaret ve Sanayi Türk Anonim Şirketi Kütahya Çini İşleri Türk Anonim Şirketi

İstanbul Liman İşleri İnhisarı Türk Anonim Şirketi İzmir Liman İşleri İnhisarı Türk Anonim Şirketi Trabzon Limanı İnhisarı Türk Anonim Şirketi Aksaray Azmi Milli Şirketi

Ankara Milli Mensucat Anonim Şirketi

Malatya Teşebbüsat-ı Sinaiye Türk Anonim Şirketi Eskişehir Lületaşı Şirketi

Trabzon Elektrik Türk Anonim Şirketi

Kilimli Kömür Madenleri Türk Anonim Şirketi’dir.

Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası kuruluş gayesi çerçevesinde her ne kadar kısa sürede öz sermaye birikiminde gelişme göstermişse de özelikle Ticaret Bakanlığından devraldığı kuruluşların modernizasyonu, makine ve gereçlerinin tedariki ve yabancı uzman istihdamına yapılan harcamalar elde ettiği gelirinin önemli bir kısmına karşılık gelmiştir. Hisse ortaklığı ve kredi ile destek olduğu kuruluşlar ise bir süre sonra modernizasyona ayrılan aşırı bütçe, üretim ve pazarda yaşadıkları sorunlar sonucunda mali durumlarını geliştiremedikleri için Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası’na devredilmiştir. İşletilen ve katılım sağlanan işletmelerin mali durumlarının banka üzerindeki mali yükünü arttırmasından dolayı, Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası bu işletmeler dışında sektörde yeni bir girişimciye destek olamamıştır.

Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası, Ticaret Bakanlığından devraldığı ve sermaye katılımı ile işletmesine ortak olduğu kuruluşların beklenen oranda üretim pazar dengesini kuramaması, girdiler ile işletmelerin modernizasyonu ve diğer giderleri arasındaki farkın açılmasından dolayı elinde bulunan işletmeleri azaltmak veya tasfiye etmek yönünde bir sona doğru gitmiştir. Her ne kadar banka yeni işletmelere kaynak olmak konusunda istenilen performansı gösteremese de özellikle devletten devralınan Hereke gibi işletmeler ile diğer işletmelerde yaptığı makineleşme, uzman istihdamı ve geliştirmeler ile bu işletmelerin değerini arttırdığı görülmüştür. Bu bağlamda devletin elinde olan işletmelerin yönetilmesi amacıyla yılında Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası’nın lağvedilmesine karar verilmiştir. Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası’nın işletmecilikte edindiği tecrübe devlet elindeki fabrikaları ilerleyen yıllarda ülkenin önemli gücü haline getirmiştir. Atatürk’ün yılında Nazilli Kumaş Fabrikası’nı ziyareti sırasında işleyen makineleri incelerken söylediği “işte halka canlılık veren gerçek musiki!” sözü Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası’nın her şeye rağmen katkılarının net ifadesi olmuştur. Devlet, Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası ile özel teşebbüs adına devlet işletmeciliğinde kazandığı bu tecrübeyi, kapatılan bankanın işletmelerini Sümerbank ve Devlet Ofisi üzerinden işleterek sürdürmüştür.

İbrahim ERDAL

KAYNAKÇA

APAK, Kemalettin, AYDINELLİ, Cevdet, AKIN, Mehmet, Türkiye’de Devlet Sanayi Maadin İşletmeleri, Selüloz Basımevi, İzmit

BCA: /

BCA: /

BCA: /

BCA: /

BCA: /

ERDAL, İbrahim, Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası, Cumhuriyetin Milli Burjuva Oluşturma Girişimi, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul

ERDAL, İbrahim, “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Yabancı İşçi ve Uzman İstihdamı Politikası; Hereke Kumaş Fabrikası Örneği”, Ankara Üniversitesi DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, C 39, S 67, Mart

ERDAL, İbrahim, “Tarım ve Hayvancılığa Dayalı Kalkınma bağlamında kurulan Bir Sivil Toplum Kuruluşu: Türkiye Tiftik Cemiyeti ve Faaliyetleri”, History Studies, C 12, S 4 Ağustos

HATİPOĞLU, Zeyat, Cumhuriyet Rejiminde Türkiye Ekonomisinin Gelişimi, Yalçın Ofset Matbaası, İstanbul

TBMM Zabıt Ceridesi Devre:2, Cilt, İçtima: III, 26 Mayıs

TBMM Zabıt Ceridesi Devre:4, Cilt:9, İçtima: I, 7 Ağustos

24/06/ tarihinde seafoodplus.info adresinden erişilmiştir

Görüntülenme Sayısı

nest...

129444 129445 129446 129447 129448

batman iftar saati 2021 viranşehir kaç kilometre seferberlik ne demek namaz nasıl kılınır ve hangi dualar okunur özel jimer anlamlı bayram mesajı maxoak 50.000 mah powerbank cin tırnağı nedir