Osmanlıca Öğrenme Pdf

Tarihe karşı şuurlu bir uyanıştan, Osmanlı popülizminin kışkırtmasından veya sosyal bilimler alanında çoğalan edebiyat ve ilahiyat fakültelerinin müfredatlarının zorlamasından kaynaklı olarak son yıllarda Osmanlıcaya ilginin arttığını; Osmanlıca üzerine yapılan yayınların artmasından ve Osmanlıca kurslarının yaygınlaşmasından anlayabiliyoruz. Her ne kadar günümüzde eski eserlerin neşredilme faaliyetleri hem akademik sahada hem de yayın camiasında hız kazanmış olsa da okunmamış, tasnif bile edilmemiş birçok Osmanlıca eserlerimizin mevcut olduğu bir gerçek.

Anadilimizde yazılmış bir eseri okuyamıyoruz diye geçmişte icra edilmiş birtakım politikaları eleştirmeyi bırakıp dil engelini aşmaya çalışanlar için bu yazımızda temel kaynaklardan bazılarını tanıtacağız. (“Osmanlıca diye bir dil yoktur, Osmanlı Türkçesidir o!” diye düşünenler için hemen belirtelim ki Osmanlıca tabiriyle bizim de kastettiğimiz aynı şey. Osmanlının son döneminde yetişen milliyetçi aydınların bile zaman zaman Osmanlıca tabirinde bir beis görmediklerini hatırlatalım.)

Tıptan optiğe, hukuktan felsefeye birçok alanda Osmanlıca kaleme alınmış eserler bulunmaktadır fakat şahsi araştırma yapanlar genellikle edebiyat, tarih ve ilahiyat alanlarında oldukları için listeyi bu üç alanı önceleyerek oluşturduk. Onlarca kitap arasından seçtiğimiz bu çalışmalar elbette şahsî bir tercihin yansımasıdır, lakin üzerinde düşünüldüğü ve titizlikle incelendiği unutulmamalıdır

1. Faruk K. Timurtaş – Osmanlı Türkçesi Grameri (Alfa)

İlk adım olarak Osmanlıcanın gramerini öğrenmek isteyenler için en eski ve en sağlam kaynak Timurtaş hocanın gramer kitabıdır. Harfleri tanımak, vezinleri öğrenmek, kısacası matbu bir metni okumayı sökmek için bu kitap tek başına yeterlidir. Detaylı konu anlatımıyla, bolca misalleriyle ve Eski Anadolu Türkçesi özelliklerine de yer verişiyle bu alanda en temel kaynak kitap budur ve kanaatimizce Osmanlıca ile münasebet kuracak herkesin kütüphanesinde mutlaka yer almalıdır. Dikkat edilmesi gereken nokta, hocanın üç kitabı var. Bizim bahsettiğimiz üçüncüsü. İkinci cilt tamamen metin içeriyor ve birinci cilt II ve III numaralı ciltlerin özeti mahiyetinde.

2. Mehmet Şamil Baş vd. – Osmanlı Türkçesi Okuma-Yazma Kılavuzu (Okur Akademi)

Timurtaş hocanın vefatının üzerinden yıllar geçerken, Osmanlı Türkçesi öğreten birçok kitap basıldı. Hatta bazı edebiyat fakülteleri Timurtaş’ın kitabını terk edip bu yeni çıkan kitapları kullanmaya başladılar. Son yıllarda gücü olan her fakülte kendi kitabını çıkarmaya başladı. Bunlar arasında Mehmet Şamil Baş editörlüğünde hazırlanan çalışmayı tercih etmemin sebebi, çalışmanın gayet muntazam bir şekilde hazırlanmış ve oldukça anlaşılır bir dil kullanılmış olması. Kitabın arka kısmında sadece matbu değil, diğer hat türleriyle yazılmış metinlerden örnekler de verilmesi kitabın değerini artırmış diyebilirim.

3. Yavuz Kartallıoğlu – Klasik Osmanlı Türkçesinde Eklerin Ses Düzeni (TDK)

Bir Osmanlıca metni iyi okuyabilmek için Arapça ve Farsça dillerini ne kadar iyi bilirsek, o kadar iyi. Fakat doğrudan Osmanlıca ile ilgili olmadıklarından bu dillere dair bir kaynak vermek yerine Osmanlıcadaki Türkçe unsurları iyi okuyabilmek adına güzel bir çalışmadan bahsetmek gerekirse Kartallıoğlu’nun eklerin ses düzeni hakkındaki kitabını tavsiye edebiliriz. Geçmişte harekelendirme olmadığı için düzlük-yuvarlaklık başta olmak üzere transkripsiyon yaparken güçlükler ortaya çıkmakta. Bu çalışmada ekler, eserlerden misallerle tek tek ele alınmış. Mesela "duk/dık" sıfat-fiil eki gibi farklı süreçlere giren eklerde "beğendiği” mi yoksa “beğendüği” mi okuyacağınıza ve transkribe edeceğinize karar verirken istifade edebilirsiniz.

4. Eyyub Şimşek ve Selahattin Satılmış – Osmanlı Türkçesi Rika Metinlerini Okumaya Giriş (Kesit):

Matbu metinleri okumayı söktüm, artık sıra yazma metinlere geldi diyenler için rika hatta alışmaları adına güzel bir giriş kitabı. Önce rika harflerinin nasıl yazıldığını anlatan çalışmada sonra ayların kısaltmaları gibi sık kullanılan işaretler ve simgeler tanıtılıyor. Padişaha ve devlet erkanına yazılan belgelerin de tanıtıldığı bu çalışmanın büyük çoğunluğu, gözü alıştırmak için verilen metinlerden oluşuyor. Günümüz harfleriyle okunuşları da verildiği için öğrenci doğru mu yoksa yanlış mı okuduğunu kontrol edebilir.

5. Fahir İz – Eski Türk Edebiyatında Nazım/Nesir (Akçağ)

Bu kadar dilbilgisi ve yazı dersi yeter, artık metin okuyup pratik yapmam lazım diyenler için matbu seçme metinler içeren çok fazla kaynağa denk geldim. Eski metinlerin okunuşunu veren kaynaklar bir kenara, - amacını pek de anlayamadığım - bugünkü metinleri eski yazıyla yazıp basan kitaplara bile denk geldim. Kısacası bu alanda neşriyat sayısı epey artmış. Bunların içinden kaynak gibi kaynak seçmek gerekince ise yılların eskitemediği iki cilt çalışmayı listeye ekledim. Fahir İz’in muhtelif eserlerden seçerek aldığı kitapların ilk cildi nazım, ikinci cildi ise nesir örneklerinden meydana geliyor.

6. Mücahit Kaçar – Osmanlı Türkçesi ve Eski Türk Edebiyatı Dersleri İçin Örnek Metinler (Büyüyen Ay)

Matbu metinleri rahat okuyoruz, artık yazma metinlere göz aşinalığı kazanmak istiyorum diyenler ve bilhassa edebiyata ilgi duyanlar için Kaçar’ın çalışması, benzerlerinden bir adım öne çıkıyor. Bunun nedeni de eski harfli ve yeni harfli metnin sağlı sollu verilmesi sayesinde kullanışlı bir yapısı olması. Ayrıca her yüzyıldan seçilen farklı divanlardan ve yazı tiplerinden numuneler verilmesi, çalışmanın bir başka cazip yönü. Dolayısıyla yazma metinleri okumaya başlamak için güzel bir giriş kitabı.

7. Yılmaz Kurt ve Muhammed Ceylan – Osmanlı Paleografyası ve Osmanlı Diplomatikası (Akçağ)

Sadece rika değil, diğer hat türlerine de aşinalık kazanmak istiyorum diyenler için ideal bir kaynak olan bu kitapta rikanın yanı sıra nesih, talik, divani ve siyakat ile yazılan belge türleri de tanıtılıyor. Verilen örnek metinlerin okunuşları da yer aldığı için öğrencinin her bir hat türünü öğrenmesi ve gözlerini alıştırması mümkün oluyor. Artık yazma metinlerle haşır neşir olacağım diyen birinin bu kitabı baştan sona okuması ona büyük fayda sağlayacaktır.

8. H. Halit Atlı- Osmanlıca Edebi Metinler ve Arşiv Belgeleri (Hayrat)

Bir önceki çalışmaya benzeyen bu kitap ondan biraz daha kapsamlı diyebiliriz. Edebi metinler ile edebiyatçılara, arşiv belgeleri ile tarihçilere göz kırpan çalışmada belge türleri tanıtılıp örnekler verilmekle kalınmamış, matbu ve yazma metinlerden, hatta kitabelerden misaller verilmiş. Ayrıca kitap renkli baskı ve kağıt kalitesi oldukça iyi. Yazma metinlerde uzmanlaşmak isteyenler 5 ve 6 numaradaki kitapları sırasıyla okurlarsa çok şey kazanırlar.

9. Recep Karakaya ve İsmail Yücedağ – Osmanlı Arşiv Vesikaları (İdeal Kültür)

Arşiv belgelerini okumak, çirkin el yazılarını okumayı, özel tabirleri bilmeyi, kişi ve yer isimlerini çözümlemeyi gerektirdiği için emek isteyen bir uğraşıdır. Ne kadar çok metin görülürse, insan o derece uzmanlaşır. Bu hususta, Osmanlı Arşiv Vesikaları adlı çalışma, Başbakanlık arşivlerine adım atmadan evvel bir arşiv belgesini adamakıllı okumak isteyenler için güzel bir kitap. Toplam tane arşiv belgesi ihtiva ediyor. arası sağlı ve sollu olarak metin ve okunuşu şeklinde hazırlanmış. arasında olanların ise okunuşları verilmemiş. Sadece okunuşları verilen belgeyi okuyan birisinin arşiv belgelerine göz aşinalığı kazanabileceğini rahatlıkla söylemek mümkün.

Mahmud Yazır - Eski Yazıları Okuma Anahtarı

En ağır kitabı en sona sakladım. Eski belgeleri, kitabeleri ve levhaları okumak için temel kaynağımız olan Yazır’ın çalışmasında muhtelif hat türleri tanıtılmış ve harflerin yazılışları teker teker gösteriliyor. Kitabın sonunda her çeşit yazıdan örnek fotoğraflar var. Dikkat edilirse bu kitap için yayınevi göstermedim çünkü maalesef yeni baskıları yapılmıyor. Fakat nadir kitaplar satan sitelerde veya internette pdf’sini bulmak oldukça kolay.

Ekrem Sakar

Yorumunuz Onaylanmak Üzere Gönderildi

‬‬ ‫فثواًلیدِ هتٌلطی ا ٍلَهِ یِ گطیص فثواًلیدِ هتٌلطی اٍلَهِ یِ گطیص‬  OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ ‫بسم اه الرحمن الرحيم‬ ‫ر یسر وا تعسر ر تمم ب لخير و به‬ SUNUM Osmanlıca yazımını öğrenmek değil, yazılı Bu kitap, sene gibi uzun bir süre edebiyatta metinleri daha iyi okumaktır. ve sanatta; bilimde ve günlük hayatın içinde kullanılmış olan Osmanlıcayı ve onunla yazılmış olan yazılı metinleri okumaya yönelik, siz Üçüncü bölümde ise Arapça dil kaidelerine yer meraklı öğrencilere yardımcı olması amacıyla verilmiştir. Zira Osmanlıcadaki Arapça hazırlanmıştır. kelimeler, Arap dilinden mastar haliyle aynen alınmış ve okunuş kaideleri bozulmamıştır. Osmanlı tarihi, bizim için altı asırdan ziyade Dördüncü bölümde ise süregelmiş, apayrı bir Farsça dilinden yeri olan ve içinde şanlı Osmanlıcaya geçmiş zaferler ve müjdeler kalıplar ve ekler yer barındıran bir tarihtir. verilmiştir. Çünkü Altı Her Türk evladı şanlı yüz küsur yıl içinde geçmişini merak etmeli Osmanlı edebiyatında ve ona yabancı ziyadesiyle Fars etkisini kalmamalıdır. İşte bu görmekteyiz. noktada şanlı geçmişimizin dilini ve Bunları incelerken yeri yazısını öğrenmeli ve bunu bir fazilet geldikçe üç dile ait bilmelidir. sayılar, günler ve ayların yazımı da yer verilmiş, böylece bilgi Bu çalışma dört zenginliğimizin artması hedeflenmiştir. bölümden oluşmuştur. Tamamlamış olduğumuz bu eserin mükemmel İlk bölümde Osmanlıca alfabesi tanıtılmıştır. olduğu düşüncesinde ve iddiasında değiliz. Bunu yaparken yazım kuralları üzerinde pek Fakat mümkün olduğu kadar dikkatle durulmamış, bu bilgilerin öğrenci tarafından hazırladığımız bu eserde aradığınız her konuyu bilindiği varsayılmıştır. Yalnızca harflerin başta, ulaşmanız hedeflenmiştir. Buna rağmen görülen ortada ve sondaki halleri tabloda gösterilmiştir. eksikleri ve yanlışlıkları tarafımıza bildirmeniz bir lütuf olacaktır. Osmanlı Alfabesi incelenirken klasik yolla gidilmemiş, bunun yerine ses sistemi takip İlim Müslüman‟ın yitik malıdır, düşüncesi ile edilmiştir. Böylece öğrencinin bugünkü alfabede kitabımızın tamamını veya bir bölümünü isim ve karşılık gelen sesleri çabuk kavraması kaynak belirtmek şartıyla çoğaltabilir veya amaçlanmıştır. kullanabilirsiniz. İkinci bölümde Türkçe yazımda kullanılan dilbilgisi kaideleri yer verilmiştir. Buradaki hedef Tekin Açıkel 2  OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ İçindekiler I. BÖLÜM 5 Birinci Ders 6 İkinci Ders 7 Üçüncü Ders 9 Dördüncü Ders 9 Beşinci Ders 10 Altıncı Ders 11 Yedinci Ders 12 Sekizinci Ders 13 Dokuzuncu Ders 14 Onuncu Ders 16 On Birinci Ders 16 II. BÖLÜM 17 On İkinci Ders 18 On Üçüncü Ders 18 On Dördüncü Ders 19 On Beşinci Ders 19 On Altıncı Ders 20 On Yedinci Ders 20 On Sekizinci Ders 21 On Dokuzuncu Ders 22 Yirminci Ders 22 Yirmi Birinci Ders 23 Yirmi İkinci Ders 23 Yirmi Üçüncü Ders 24 Yirmi Dördüncü Ders 24 III. BÖLÜM 26 Yirmi Beşinci Ders 27 Yirmi Altıncı Ders 28 Yirmi Yedinci Ders 29 Yirmi Sekizinci Ders 30 3  OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ Yirmi Dokuzuncu Ders 31 Otuzuncu Ders 32 Otuz Birinci Ders 33 Otuz İkinci Ders 34 Otuz Üçüncü Ders 35 Otuz Dördüncü Ders 36 Otuz Beşinci Ders 37 Otuz Altıncı Ders 42 Otuz Yedinci Ders 44 Otuz Sekizinci Ders 45 Otuz Dokuzuncu Ders 46 Kırkıncı Ders 46 Kırk Birinci Ders 47 Kırk İkinci Ders 47 Kırk Üçüncü Ders 48 IV. BÖLÜM 49 Kırk Dördüncü Ders 50 Kırk Beşinci Ders 51 Kırk Altıncı Ders 52 Kırk Yedinci Ders 52 Kırk Sekizinci Ders 54 4  OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ I. BÖLÜM OSMANLI ALFABESİ Osmanlıca 28 harflik Arap alfabesini temel alan bir dildir. Arapçadan farklı olarak Türkçe sesleri karşılamak için Farsçadan (pe) ‫پ‬, (je) ‫ ژ‬ve (çe) ‫ چ‬harflerini almıştır. Gelin şimdi bu harfleri sırasıyla inceleyelim.  Kelime sonlarında (a) sesini (He) ‫ ه‬harfi karşılar.  Elif harfi Kelime ortasında bazen yazılmaz ise yanlış olmaz.  Türkçe kökenli kelimelerin başında (a) sesini karşılarken şeklini alır. Farsça ve Arapça kelimelerde ise bu uzun (â) olarak okunur. Bu yüzden (vav) ve (ye) harflerini sessiz harflerin arasına koyularak sesli harf elde edilmiştir. Biz bunlara okutucu harfler diyoruz.  Türkçe kelimelerin başında (elif) ve (vav) harfleri (o,ö,u,ü) seslerini karşılar. 7  OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ  Türkçe kelimelerin ortasında (vav) harfi, kendinden önceki harf kalın ise (o,u), ince ise (ö,ü) seslerini karşılar.  Türkçe kelimelerin başında (elif) ve (ye) harfleri (ı,i) seslerini karşılar.  Türkçe kelimelerin ortasında (ye) harfi, kendinden önceki harf kalın ise (ı), ince ise (i) seslerini karşılar.  Bu özellikler Arapça ve Farsça kelimelerde geçerli değildir. Zira bu tür sözcükler kendi dillerinin kurallarıyla okunurlar. Osmanlıca (pe) sesini Fars (İran) alfabesinden almıştır. Bundan dolayı (pe) harfi içeren kelimelerin birçoğu Farsça kökenlidir. ‫اا‬ Baba ‫ﭘﯿد‬ Pide ‫ا‬ Baş ‫ﭘاجا‬ Pancar ‫اﯿ‬ Balık ‫اﭘا‬ Sapan ‫ابو‬ Sabun ‫ﭘامو‬ Pamuk ‫جواب‬ Cevab ‫ا ﭘو‬ Karpuz ‫تاب‬ Kitab ‫چوپ‬ Çöp ‫ها‬ Bahar ‫پرات‬ Pırlanta ‫بﯿا‬ Beyaz ‫پرست‬ Perest Dördüncü Ders CİM ‫ﺞ‬ ‫ﺠ‬ ‫ج‬ ÇE ‫ﭻ‬ ‫ﭽ‬ ‫چ‬ ‫چ‬  Arap alfabesinin beşinci harfi olan (Cim) harfi, üç noktalı olursa (Çe) ‫ﻂچ‬ sesine dönüşür. (Çe) harfi tıpkı (pe) ‫ پ‬harfi gibi Farsçadan Osmanlıcaya geçmiş bir harftir. Bazı Türkçe kelimelerde (tı) harfi kalın (dı) şeklinde okunur.  Türkçe kelimelerde (dal) harfi ince okunurken, Arapça ve Farsça kelimelerde kendi dil kaidelerine göre ince veya kalın okunabilir. Türkçe kelimelerde asla kullanılmaz.  Türkçe kelimelerde (Sin) harfi ince okunurken (Sad) harfi kalın okunur. Arapça ve Farsça kelimelerde ise dilin kurallarına göre ince veya kalın okunabilir. Arapça ve Farsça kelimelerde kullanılan bu harf (Ha) gibi okunur.  Türkçe kelimelerde (Ha) harfi kalın olarak okunur. Arapça ve Farsça kelimelerde ise o dilin kurallarına göre okunur.  Türkçe kelimelerde (He) harfi ince olarak okunur. Ayrıca (He) harfi özellikle kelime sonlarında (e) ve bazen de (a) sesini karşılar. Biz buna okutucu (He) diyoruz.  Okutucu (He) kendisinden sonra gelen harfle birleşmez.  (Zel) harfine peltek (Ze) de denir. Fakat Os a lı ada oku urke or al (Ze) olarak okunur.  (Je) ‫ ژ‬harfi (Ze) harfi i üç oktalı halidir ve ize u harf Fars alfa esi de geç iştir. Türkçe keli elerde kulla ıl aya bu harf ya Fars köke li keli elerde veya dili ize Batı dilleri de geç iş keli elerde kulla ılır.  (Dad ) ve )ı harfleri Arapçada kulla ıldığı gi i Farsçada da kulla ıl ıştır. Fakat Farslar (Dad) harfini ahreçte dolayı )ad olarak isi le dir işler ve kalı )a olarak sesle dir işlerdir. Bu da dolayı Os a lı ada Dad harfiyle yazıl ış keli eleri ir kıs ı Da sesiyle oku urke , ir kıs ı da )a sesiyle oku uştur.  Türkçe keli eleri yazı ı da ze sesi i sade e )e harfi karşılar.  (Yayi Kef) aslında ayrı bir harf olmayıp (Kef) harfinin kullanıldığı bazı Türkçe kelimelerin telaffuzunda kullanılır.  Çoğu zaman ‫گﻂ‬ ve harflerindeki çizgiler kullanılmaz. Bu kelimenin yanlış yazıldığını göstermez. ‫ک‬ ‫ا‬ Dağ ‫رب‬ Garb ‫اکری‬ Eğri ‫کوا‬ Güya ‫اا‬ Sağla ‫ا اژ‬ Garaj ‫کر‬ Değil ‫کﯿت‬ Git ‫وا‬ Soğa ‫یو ا‬ Yorgan ‫اکر‬ Eğer ‫کا‬ Eğer ‫اه‬ Bağla ‫ر‬ Guruş ‫ایک‬ İğ e ‫کو‬ Gü eş ‫چي ل‬ Çığlık ‫ای‬ Gazi ‫م‬ Düğ e ‫کوک‬ Gölge ‫ای‬ Yağlı ‫ر‬ Gayret ‫کی‬ Değiş e ‫کر اب‬ Girdab  (Kafi Nuni), (Nazal Ne), (Sağır Kaf) da denilen (Türki Kef) ‫( ڭ‬Nun) harfi gibi okunursa da asıl söylenişi genizdendir. Türkçe kelimelerde kullanılan bu harf kelimelerin başında bulunmaz. Daha çok tamlamalarda, mülkiyet bildiren eklerde ve bazı kelimelerin yazımında kullanılır. Kullanıldığı kelimelerde (Türkî Kef)in noktaları çoğu kez gösterilmeyebilir. ‫کدیرم‬ A dır ak ‫چک‬ Çe e ‫بکز‬ Benzer ‫اا‬ Ona ‫ا لﯽ‬ Ü lü ‫اکری‬ Ta rı ‫با‬ Bana ‫ا‬ Ana(Ona) ‫س‬ Senin ‫و‬ Son ‫ا‬ Anla ‫یکﯽ‬ Yeni ‫الی‬ Ya lış ‫ا ال‬ Kara lık ‫ا‬ Ü ‫ور‬ Sonra ‫سو‬ Sözü ‫لد‬ Geldin ‫ا ج‬ Ö e ‫ا‬ En ‫ز‬ Deniz ‫ای ز‬ Yazı ız ‫اام‬ Onarmak ‫وك‬ Kolun  (Kef) Harfinin (Vav) gibi okunduğu birkaç istisna kelime de vardır. Buna (Vavi Kef) de denir. ‫کوکرجن‬ Güver i ‫م‬ Döv ek ‫سوم‬ Sövmek ‫کوکد‬ Gövde ‫و رت‬ Güverte ‫ا ز‬ Üvez ‫ي هو‬ ‫اد‬ 15  OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ Onuncu Ders AYIN  (Ayın) harfi Arapçaya mahsus bir harftir. Türkçe kökenli kelimelerde asla kullanılmaz.  Arapça kelimelerde (a,ı,i,o,ö,u,ü) seslerinin hepsini karşılar.  Kelimelerin sonunda yer alırsa cezimli okunur ve kesme işareti ile ifade edilir. BÖLÜM OSMANLI TÜRKÇESİ Osmanlı Türkçesi kendi arasında kronolojik olarak üç sınıfa ayrılmıştır. Bu dönemlerde gerek konuşma ve gerekse yazı dili açısında değişiklikler olmuştur. Birinci dönem Eski Osmanlıca dediğimiz – yy. Türkçesidir. İkinci dönem Klasik Osmanlıca – y.y. arasında görülür. Son olarak Yeni Osmanlıca dönemi ise y.y. Osmanlıcasıdır. Bu kadar uzun bir geçmişe sahip Osmanlı yazı dili elbette bir takım değişimlere ve kalıcı kalıplara sahip olmuştur. Kitabımızın bu bölümünde Osmanlı Türkçesinin son dönemdeki gramer yapısını inceleyeceğiz. Ayrıca Rik‟a dediğimiz el yazısını öğrenerek, elimizdeki matbu metinlerle kendimizi sınırlamayacağız. Rik‟a el yazısının yazımda sağladığı birçok kolaylıklar vardır. Bu yazı türü daha düz ve daha keskindir ayrıca noktalar birleşik yazılır. Bu avantajlar yazan kişiye büyük kolaylık sağlar. ‫کو‬ ‫چز‬ ‫کر‬ ‫یم‬ ‫ی‬ Gör e Çiz e Girme Silme Verme ‫اچا‬ ‫صو ا‬ ‫ا ا‬ ‫آ ا‬ ‫اما‬ Kaç a Sorma Yazma Arama Bakma  Bağ - Fiiller şöyledir. ‬‬ ‫ا لدیغی کو مکد‬ ‫و ر د عبا‬ ‫>‬ ‫ا لو‬ ‫‪25‬‬  OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ III. BÖLÜM ARAPÇA KELİMELERİN OKUNUŞU Osmanlı Türkçesinde özellikle Klasik dönemde Arapça isimlere, sıfatlara ve tamlamalara çok sık yer verilmiştir. Hatta bazı beratların dua kısmında çekimli fiiller dahi kullanılmıştır. Arapça kelimeler, mastar olarak üç harflik kök kelimelerden oluşur. Yeni üretilen bütün kelimeler, başlangıçtaki bu üç harflik kök kelimelere dayanır. Böylece kelimenin kökenini bildiğimizde yeni üretilen kelimeleri okumak ve anlamak kolaylaşır. Buradaki amacımız sizlere Arapçayı öğretmek değil, sadece Osmanlıca kelimeleri daha iyi kavramanızı sağlamaktır. Kitabımızın bu bölümüne kadar Matbu ve Rik‟a yazı çeşitlerini gördük ve öğrendik. Bu bölümde Osmanlı‟nın özellikle Klasik Döneminde, Mühimme Defterlerinde ve Berat gibi resmi yazılarda kullandığı ve tamamen Müslüman Türklerin oluşturduğu Divani Yazı çeşidini, örnekleriyle birlikte göreceğiz. Bu yazının Celi Divani ve Divani kırması gibi çeşitleri vardır Şimdi gelin Divani yazıyı Rik‟a ile karşılaştırarak hep beraber yakından inceleyelim. Bunlardan biri veya bir kaçı meşhur olabilir. Bunlardan biri veya ikisi meşhur olabilir. ‫اِفقاات‬ >= ‫هُفقَل خوـ‬ >= ‫هُفقِل هفقَل‬ >= ‫فافل‬ ‫هرثط‬ ‫هفطط‬ ‫هسلن‬ ‫هسطف‬ ‫هرثط‬ ‫هٌىط‬ muhbir müfrit müslim müsrif muhbir münkir ‫ازذاات اذثاضات‬ ‫هىطم‬ ‫هطاز‬ ‫هٌىط‬ ‫هثثت‬ ihbarat idhalat mükrem murad münker müsbet ‫اٍت اٍ هٌقن ِ حمیمی تعزى اٍ لیتساض ًقوتلطُ هاللطُ تسل ایستس یگی‬ .‫فافل => هُفافِل هفقَل => هُفافَل خوـ => هُفافات‬ ‫هاین‬ ‫هْاخط‬ ‫هٌاسة‬ ‫هحافؼ‬ ‫هراتط‬ ‫هطاّس‬ Mülayim Muhacir Münasib Muhafız Muhabir Müşahid ‫هطاّس هحاتطات هماٍات هقاًٍات همایسات‬ ‫هحاعة‬ Mukayesat Muavenat Mukavelat Muhaberat Müşahed Muhatab ‫فثازته ؽاّطی تط آغیطلغی ٍاضزض فمظ هقٌاسٌسُ اٍیلِ تط ضاحتله‬ .‫ٍ حفیفله ٍاضزض وِ تقطیف ایسلوع‬ 31  ‫‪‬‬ ‫‪OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ‬‬ ‫‪Otuzuncu Ders‬‬ ‫‪İnfi’âl Bâbı‬‬ ‫‪Dönüşlülük Fiili‬‬ ‫اًِفقِال‬ ‫=>‬ ‫فقل‬ ‫اًِفقِال‬ ‫فقل‬ ‫اًِفقِال‬ ‫فقل‬ ‫اًِفقِال‬ ‫فقل‬ ‫اًفاق‬ ‫فلك‬ ‫وطف اًىطاف‬ ‫اًماب‬ ‫للة‬ ‫‪İnfilak‬‬ ‫‪İnkişaf‬‬ ‫‪İnkılab‬‬ ‫اًفْام‬ ‫فْن‬ ‫وسف اًىساف‬ ‫اًمسام‬ ‫لسن‬ ‫‪İnfiham‬‬ ‫‪İnkisaf‬‬ ‫‪İnkısam‬‬ ‫‪ Bu Bâbın ism-i meful ve cem‟i yoktur.‬‬ ‫فافل => هٌُفِقل‬ ‫هٌرسف‬ ‫هٌحلّ‬ ‫هٌحسض‬ ‫هٌدوس‬ ‫هٌحػط‬ ‫هٌىسط‬ ‫‪Münhısaf‬‬ ‫‪Münhill‬‬ ‫‪Münhirar‬‬ ‫‪Müncimed‬‬ ‫‪Münhısar‬‬ ‫‪Münkiser‬‬ ‫تط فمطُ‬ ‫ًػطالسیي ذَاخِ تط گَى هطوثٌی ضایـ ایتوص ّن آضاض ّن ضىط ایسض ایوص‪ .‬سثة تطىطی‬ ‫غَضهطلط‪ .‬اٍظضًسُ تَلٌوسیغوِ ضىط ایسییَضم‪ .‬اگط تَلًَایسم تي زُ تطاتط غایة‬ ‫اٍلَضزم زیوص‪.‫فافل => هستفقل هفقَل => هستفقل‬ ّ‫هستالل‬ ‫ًستمین‬ ‫هستططن‬ ‫هستقدل هستحػل هستقفی‬ Müstakill Müstakim Müsteşrik Müst‟fi Müstahsil Müst‟cil ‫هستطاض‬ ّ‫هستحك‬ ‫هستْدي‬ ‫هستسٌا‬ ‫هستمثل‬ ‫هستقدل‬ Müsteşar Müstehakk Müstehcen Müstesna Müstakbel Müsta‟cel ‫م اه ارن ارم‬ 36  OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ Otuz Beşinci Ders Arapça İsimlerin Çoğul Yapılması  Arapça İsimler üç halde bulunur. Müfret(Tekil), tensiye(İkili çoğul) ve cem‟(Çoğul).  Tesniye Arapçaya özgü bir çoğuldur.  Arapçada isimlerde Cem‟ ise düzenli (cem‟i Salim) ve düzensiz (Cem‟i Mükesser) olmak üzere ikiye ayrılır.  Arapçada isimler erkek (müzekker) ve dişi (müennes) olmak üzere ikiye ayrılır. Bu yüzden cem‟i salim de müzekker ve müennes olarak ikiye ayrılır. 1. Tesniye(İkili Çoğul) ‫تط‬ ‫تحط‬ ‫عطف‬ ‫هولىت‬ ‫زلت‬ ‫تطیي‬ ‫تحطیي‬ ‫عطفیي‬ ‫هولىتیي‬ ‫زٍلتیي‬ Berreyn Bahreyn Tarafeyn Memleketeyn Devleteyn 2. Cem’i Müzekkeri Salim (Düzenli Erkek Çoğul) ‫فاضف‬ ‫غافل‬ ‫عالة‬ ‫هقلن‬ ‫هسلن‬ ‫فاضفیي‬ ‫غافلیي‬ ‫عالثیي‬ ‫هقلویي‬ ‫هسلویي‬ Arifin Gafilin Talibin Muallimin Müslimin ‫فاضفَى‬ ‫غافلَى‬ ‫عالثَى‬ ‫هقلوَى‬ ‫هسلوَى‬ Arifun Gafilun Talibun Muallimun Müslimun 3. Kelimeyi belirli kılan ek ise (‫)ال‬ (Harf-i Tarif) takısıdır. Bu İngilizcedeki (The), Almancadaki (Das), Fransızcadaki (La) takısı gibidir.  Arapça harfler 14 Şemsi ve 14 Kameri olmak üzere toplam 28 harftir.  İki kelimelik tamlamalarda Harfi Tarif ikinci kelimenin başında gelir ve birinci kelime ile birleşmez.  Tamlamaların okunuşu ikinci kelimenin başındaki (Harfi Tariften sonra) ilk harfe göre okunur. Şemsi Tamlamalar  Birinci kelimenin son harfi ötre, ikinci kelimenin ilk harfi (Harfi tarif okunmadan) şeddeli ve üstün okunur. Arapça Kameri Harfler ‫ا ب ج ح خ ؿ ك ف ق ن م ٍ ُ ی‬ ‫ًَضُ الموط‬ Nurül’kamer ‫تیت الوال‬ ‫ضید ااسام‬ Beytül‟mal Şeyhül‟islam ‫زاض الفٌَى‬ ‫غعات الوسلویي‬ Darül‟fünun Guzatül‟müslimin ُ‫ذاضق القاز‬ ‫ضتیـ ااٍل‬ Harkul‟ade Rebiül‟evvel ‫سالف الثیاى‬ ‫زاض الثسایـ‬ Salifül‟beyan Darül‟bedayi  Birinci kelime zaman veya mekân zarflarından biri ise ilk kelime ötre değil üstün okunur. ‫تیي الولل‬ ‫تیي الٌاس‬ Beynel‟milel Beynen‟nas ‫لثل التاضید‬ ‫تقس الیَم‬ Kablet‟tarih Badel‟yevm ‫تحت الثحط‬ ُ‫فَلالقاز‬ Tahtel‟bahr Fevkel‟ade ‫هي الثاب‬ ‫حسة المسض‬ Minel‟bab Hasbel‟kader ‫ﷺ‬ 43  OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ  Birinci kelime ( ) harfi ise (Bi) şeklinde, (‫ ) فی‬eki ise (Fi) şeklinde okunur. ُ‫تااذط‬ ِ‫تالىلی‬ Bil‟ahire Bil‟külliye ‫تالصات‬ ‫تالقىس‬ Biz‟zat Bil‟akis ِ‫لی الحمیم‬ ‫فی القػل‬ Fil‟hakika Fil‟asıl  Üç kelimelik tamlamalarda ikinci kelimenin sonu mutlak esre ile okunur. ‫فی ًفس ااهط‬ ‫ذازم الحطهیي الططفیي‬ Fi nefsil‟emir Hadimül‟harameynil‟şerefeyn ‫الی آذط القوط‬ ‫فلی عطیك ااًحػاض‬ İl ahiril‟ömür Ala tarikil‟inhisar ‫وتاب هػالح الوسلویي‬ ‫زیَاى لغات الته‬ Kitabü mesalihil‟müslimin Divaül‟lugatit‟türk Otuz Yedinci Ders İsm-i Mekan  Arapça fiilerin cereyan ettikleri yerleri bildiren kelimelere ism-i mekan denir.  İsm-i mekan ikisi kıyasi ve ikisi semavi olmak üzere toplam dört vezindir.  İsm-i mekan (Mefâ‟il) ( ‫ )مفاعل‬vezni ile çoğalırlar.  İsm-i alet (Mefâ‟il) ( ‫ )مفاعل‬vezni ile çoğalırlar. ‫هسوـ‬ ‫سوـ‬ ‫هغفط‬ ‫غفط‬ ‫همغـ‬ ‫لغـ‬ Misma’ Miğfer Mıkta‟ ‫هقطاج‬ ‫فطج‬ ‫همیاس‬ ‫لیس‬ ‫هسَان‬ ‫ٍسه‬ Mi’rac Mikyas Misvak ِ‫هططت‬ ‫ضطب‬ ِ‫هطوق‬ ‫ضوـ‬ ِ‫هولح‬ ‫هلح‬ Mişrebe Mişme‟a Mimliha 45  OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ Otuz Dokuzuncu Ders İsm-i Mensub  Arapça kelimelerde ism-i mensub bir ismin bir yere, bir kişiye, bir mesleğe aitliğini ifade eder.  İsm-i mensub kelimenin sununa ( ‫ ) ی‬eki getirilerek yapılır. ‫فىطی‬ ‫هىی‬ ‫هلی‬ ‫فلوی‬ ‫فطتی‬ ‫هػطی‬ Fikri Mekki Milli İlmi Arabi Mısri ‫سواٍی‬ ‫زًیَی‬ ‫هقٌَی‬ ‫فلَی‬ ‫هسًی‬ ‫تَضسَی‬ Semavi Dünyevi Ma‟nevi Alevi-Ulvi Medeni Bursevi Kırkıncı Ders İsm-i Mübalağa  Türkçe kelimelerin başına çok, pek, fazla gibi zarflar getirilerek yapılan isimlerdir.  Arapça kelimelerde ism-i mübalağa dört vezinde oluşturulur. Bunlar (Fa‟âl) ( ‫) ف ّع ل‬, (Fa‟âle) ( ‫) ف ّع له‬, (Fa‟ûl) ( ‫) فع ل‬, (Mif‟âl) ( ‫ ) م ع ل‬vezinleridir.  Bunların dışında da mübalağa bildiren isimler vardır.  Türkçede sıfatların başına daha,en,çok,en çok gibi zarflar getirilerek yapılır.  İsm-i Tafdil Efa‟îl vezni ile çoğalır. ‫العم‬ ‫اوطم‬ ‫اسفل‬ ‫اغغط‬ ‫اوثط‬ ‫افؾن‬ Elzem Ekrem Esfel Asgar Ekber A‟zam ‫اًسض‬ ‫احسي‬ ‫اوول‬ ‫احوك‬ ِ‫اتل‬ ‫افضل‬ Ender Ahsen Ekmel Ahmak Ebleh Efdal ‫ااظم‬ ‫اواضم‬ ‫اسافل‬ ‫اغاغط‬ ‫اواتط‬ ‫افاؽن‬ Elazim Ekarim Esalif Esagir Ekabir E‟azim ‫اًازض‬ ‫احاسي‬ ‫اواهل‬ ‫احاهك‬ ِ‫اتال‬ ‫افاضل‬ Enadir Ehasin Ekamil Ehamık Ebalih Efadıl Kırk İkinci Ders Bazı Arapça Kelimelerin Okunuşu  Bazı Arapça kelimelerde yer alan Elif-i Maksure ( ‫ ) ی‬ve Elif-i Memdude ( ‫ ) أ‬harfin normal okunuşunun dışındadır. BÖLÜM FARSÇA KELİMELERİN OKUNUŞU Farsça dil özellikleri bakımından Türkçeye yakınlık arz eder. Fars dili sondan eklemeli bir dildir. Cümleler ise başta özne, sonda yüklem şeklindedir. Yüklemler şahıs ekleri ve zaman eklerini taşırlar. Bütün bu özellikleriyle beraber güçlü bir edebiyat diline sahip olan Farsçayı Osmanlılar kullanmış ve edebi eserlerinde yer vermiştir. Hatta Selçuklular zamanında tamamıyla Farsça eserlerin yazıldığı görülmüştür (Mesnevi gb.). Kitabımızın bu bölümünde Osmanlıcada kullanılmış olan Farsça ekleri ve kelimelerin yazılışını göreceğiz. Ayrıca İran kökenli olan Hatt-ı Ta‟lik yazısını inceleyeceğiz. Kalınlığı sülüs kadar olan bu yazıyı rivayete göre Hoca Ebul Al , Pehlevi ve Kufi yazılarını birleştirmek suretiyle icat etmiştir.  Farsça olumsuzluk ekleri olan ( ‫ )ی‬ve ( ‫ )یا‬ekleri kelimelere ön ek olarak gelir.  Arapçada buna benzer olumsuzluk bildiren( ‫ )یا‬eki vardır. ‫یک ی ب‬ ‫ی روا‬ ‫ی ود‬ ‫ار‬ ‫بیهده‬ ‫یر‬ ‫ی‬ Bi hesab Bi nemek Bi perva Bi sud Bi kar Bi hude Bi haber ‫یادان‬ ‫یارم‬ ‫یاول‬ ‫یااد‬ ‫یاز‬ ‫یاار‬ ‫یا ا ا‬ ‫یا‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫یا ا أ ب یات یاارب یاروا‬ Na dan Na mahrem Na makbul Na müsaid Na çiz Na çar Na aşina ‫یاه‬ ‫یاد‬ ‫یا اه‬ ‫یا‬ Bila tehlike Bila perva Bila mazeret Bilamühlet Bila ücret Bila kayd Bila fasıla  Farsça (üzere) anlamı taşıyan ( ‫ ) ب‬eki kelimelerin önüne gelir.  Arapçada buna benzer ( ‫ )ی‬eki vardır. ‫و‬ ‫ب‬ ‫ب وه‬ ‫ب یاد‬ ‫ب ال‬ ‫ب ق ار‬ ‫ب وردار‬ ‫ب دو‬ ‫ب‬ Ber duş ‫ی ااکث‬ ‫ی ادوام ی العجله ی ااده‬ Ber mucib Ber vech Ber bad Ber kemal Ber karar Ber hurdar ‫ل اوص‬ ‫ی ااال‬ ‫ی العطاق‬ ‫ی‬ Alel‟ekser Alel‟husus Alel‟icmal Alel‟itlak Alel‟ade Alel‟acele Aled‟devam  Farsça (den) (dan) anlamı taşıyan ( ‫ ) ار‬eki kelimelerin önüne gelir.  Arapçada buna benzer ( ‫ )ن‬eki vardır. Bu yönüyle Arapçaya nazaran Farsça kelimelerin çoğul yapılması daha kolaydır.  Yalnız Farsça kelimelerde, canlı ve cansız nesnelerin çoğul yapılması sırasında kelime sonuna getirilen ekler farklılık arz eder.  Canlı varlıkların çoğulunda kelimenin sonuna ‫ ان‬veya ‫ گ ن‬eki , cansız varlıkların çoğul yapılmasında ise kelime sonlarına ‫ ها‬eki getirilir. ‫ان‬ ‫ا وان‬ ‫شاههان‬ ‫واچ گان‬ ‫ردان‬ ‫ان‬ ‫ت‬ Bendegan Ahuan Şahan Hacegan Merdan An ‫ی اه ا‬ ‫ها‬ ‫اه ا‬ ‫ی ا جه ا‬ ‫ا اا‬ ‫ا‬ Tasmeha Tükmeha Mahha Bahçeha Asiyabha Ha Kırk Yedinci Ders Farsça İsim Tamlamaları  Farsça İsim tamlamarı ana esaslarıyla üç bölümde incelenir. Sırasıyla : a. İzafet kesresi ile b. İzafet ye‟si ile c. Kesik izafet ile tamlamadır.  Eğer tamlama birden fazla kelimeden oluşuyorsa buna Zincirleme Tamlama denir.  Üçlü tamlamalarda bazen son iki kelime kesik tamlama olabilir.  Üçlü tamlamaların birçoğunda son iki tamlamanın Arapça kurallara göre yapılandığını görürüz.  Üçlü tamlamaların bazılarında son iki tamlamanın arasını “ve” bağlacı girer.

Modern Türkiyeye dair sosyal bilimler alanında akademik çalışmalar yapanların ve bilhassa Osmanlı üzerinde yoğunlaşanların, sahip olmaları gereken diller arasında en başta muhakkak ki Osmanlıca gelir. Arşivlere nüfuz etme, el yazması metinleri okuma, tahlil etme, ibareleri anlama ve farklı hat çeşitlerine aşına olma bu alanda devam etmek isteyenlerin en önemli donanımlarından birisidir. Youtube üzerinde Osmanlıca ders veren kurum ve hocaları, Muhammed Enes Akdemir bizler için derledi:

Zafer Şık:

Zafer Şık hoca bu alanda ders verenlerin başını çekiyor. Osmanlıca belge okumaları serisisinde şuana kadar yaklaşık ’den fazla belge, evrak, el yazma ve kitabe okumalarıyla ilgililere güzel bir fırsat sunuyor. Dersler 3 aşama olarak düzenlenmiş. Bunlar; Temel, orta ve ileri seviye. Bunun yanında okuduğu her bir belgenin PDF linkini de paylaşarak dersi takip edenlerin önünde somut bir şekilde belgenin olması imkânını sunarak dersi takip edenlerin daha rahat anlamalarını, not almalarını ve ele alınan belgeye daha iyi kavramalarını sağlıyor.

• Temel Seviye Arşiv Okumaları

• Orta Seviye Arşiv Okumaları

• İleri Seviye Arşiv Okumaları

• Şer&#;iye Sicili Belge Okumaları

• Osmanlıca Kitabe Okumaları

Osmanlıca Eğitim:

Burada temel olarak iki ders veriliyor: Osmanlıcada Türkçe Unsurlar ve Osmanlıcada Arapça ve Farsça Unsurlar. Bu derslerin yanında bir de Osmanlıca Eğitim sayfasında belge okumaları dersleri de yer alıyor. Her derste bir belge ele alınıp dikkatlice okunup değerlendiriliyor.

• Osmanlıca Dersleri Türkçe Unsurlar

• Osmanlıca Dersleri Arapça ve Farsça Unsurlar

Bilim ve Sanat Vakfı:

Bu kanaldaki konferanslarda iki husus ele alınmıştır: Osmanlı Epigrafisi: Mezar Taşları ve Osmanlıca İhtisas Semineri: Nümismatik.

• Osmanlı Epigrafisi: Mezar Taşları

• Osmanlıca İhtisas Seminerleri: Nümismatik