Cümlenin Öğelerine Ayırma Programı

Başkurt Türkleri Ural dağlarının kuzey ve doğu kısımları ile Volga nehri etrafında yaşamaktadırlar. Başkurt Türkleri İdil Bulgar Devleti, Altın Orda Devleti, Kazan Hanlığı, Çarlık Rusyası, SSCB, Rusya Federasyonu içerisinde varlıklarını devam ettirdiler. Başkurt Türkleri günümüzde Rusya Federasyonu içerisinde özerk bir statüde yaşamaktadırlar. Başkurt Türkçesi çok zengin bir kültürel mirasa sahiptir. Başkurt Türkleri kendi dillerini asırlarca korumuşlardır. Zengin bir halk edebiyatına sahip olan bu dil, Çağatay Türkçesinden, Eski Türkçeden birçok arkaik unsuru da muhafaza etmiştir. Diğer Türk lehçelerinde olduğu gibi Başkurt Türkçesinde de cins kategorisi yoktur. 1921 yılının Temmuz ayında Sovyetler Birliği’nin İkinci Bütün Başkurdistan Toplantısı gerçekleştirilmesi ve bu toplantıda Başkurt hükümetine Başkurt Türkçesini kullanma, Başkurt Türkçesini fonetik olarak esas alan kitapların hazırlanması emri verilmesi Başkurt Türkçesinin şekillenmesinde etkili olduğu görülmektedir. Başkurt hükümeti 5 Aralık 1922 tarihinde bu konuda birçok karara imza attı. Bu tarihten itibaren bu fikir artık uygulanmaya başlanmıştır. Bu kararın neticesi olarak 1924 yılının Ağustos ayında Başkortostan Gazetesi, Başkurt Türkçesi fonolojisini esas alarak yayın hayatına başladı. Gazetenin peşi sıra Başkurt Türkçesini fonetik olarak esas alan kitaplar neşredildi. Ekim Devrimi’nden sonra yürütülen çalışmalar neticesinde Başkurt Türkçesinin Kuvan ve Yumatı ağızları esas alınarak yazı dili olduğu görülmektedir. Bildiride Başkurt Türkçesinin Kuvan ve Yumatı ağızları esas alınarak yazı dili olması süreci incelenecektir.

Kabardeyce Ders Kitabı İçindekiler Giriş.............................................................................................................................................2 Ders 1 İsim ve Sıfat İfadeleri - Olumlu.......................................................................................3 Ders 2 İsim ve Sıfat İfadeleri – Olumsuz, Soru ve Olumsuz Soru............................................. 6 Ders 3 İsim ve Sıfat İfadeleri – Geçmiş Zaman..........................................................................9 Ders 4 İsim ve Sıfat İfadeleri – Soru ........................................................................................11 Ders 5 Fiilden Türetme Sıfatlar................................................................................................ 13 Ders 6 Fiilden Türetme Sıfatlar ile Zaman İfadeleri.................................................................15 Ders 7 Fiil Yapısı – Sonekler....................................................................................................18 Ders 8 Fiil Yapısı – Önekler..................................................................................................... 20 Ders 9 Mülkiyet İfadeleri 1. tip.................................................................................................23 Ders 10 Mülkiyet İfadeleri 2. tip...............................................................................................26 Ders 11 Mülkiyet İfadeleri 3. tip...............................................................................................28 Ders 12 Geçişli Fiillerin Kullanımı...........................................................................................31 Ders 13 Geçişzis Fiillerin Geçişli Hale Getirilmesi..................................................................35 Ders 14 İki Kat Geçişlilik......................................................................................................... 37 Ders 15 Fiiller – Hem Geçişli Hem Geçişsiz............................................................................40 Ders 16 Önek Figüranı – Geçişsiz Fiiller ile.............................................................................42 Ders 17 Hedef Figüran – Geçişsiz Fiiller ile.............................................................................44 Ders 18 Hedef Figüran - Geçişli Fiiller ile................................................................................46 Ders 19 Önek Figüranları..........................................................................................................48 Ders 20 Emir – Muhataba – Geçişsiz .......................................................................................51 Ders 21 Emir – Muhataba – “гъэ”+Geçişsiz............................................................................ 53 Ders 22 Emir – Muhataba – Geçişli..........................................................................................56 Ders 23 Emir – 3. Şahısa – Geçişsiz......................................................................................... 58 Ders 24 Süren Eylem - Geçişsiz Fiil - Öneksiz.........................................................................60 Ders 25 Süren Eylem - Geçişsiz Fiil - Önekli...........................................................................62 Ders 26 Süren Eylem – Geçişsiz – Geçmiş Zaman...................................................................64 Ders 27 Süren Eylem – Geçişli Fiiller...................................................................................... 66 Ders 28 Süren Eylem – Hedef Figüranlı ve Geçişli Fiiller....................................................... 68 Ders 29 Alternatif Olumsuzluk İfadeleri...................................................................................70 Ders 30 “щ” ile Yer/Zaman Bildirimi.......................................................................................72 Ders 31 “щ1э” ile Sebep Bildirimi........................................................................................... 74 Ders 32 “y” Soneki - Zarf & İçin Bağlacı.................................................................................76 Ders 33 “yэ” Soneki - Hal.........................................................................................................78 Ders 34 “к1э” Soneki - Referans.............................................................................................. 80 Ders 35 Cümlecik......................................................................................................................82 Ders 36 Cümlecik - KonuBahsi................................................................................................ 85 Ders 37 Cümlecik - Figüran......................................................................................................86 Ders 38 Cümlecik - Aktör.........................................................................................................87 Ders 39 Cümlecik - Hal ........................................................................................................... 88 Ders 40 Cümlecik - Referans.................................................................................................... 89 Ders 41 “щ1э” ile Sebep Bildirimi ve Sorgusu........................................................................ 90 Ders 42 KonuBahsi Sorgusu.....................................................................................................91 Kabardeyce Ders Kitabı -1- Giriş Türkiyede yaşayan Kabardeyler olarak anadilimizi evde anne ve babamızdan duyularak öğrenebilme fırsatını kaçırdığımız için Kabardeyce ancak kendi gramerine dayalı olarak öğretilebilir düşüncesi ile hazırladığım bir gramer önerisini ilk olarak 2008 yılında Ürdün'de yapılan dil konferansına sundum. Elinizdeki bu doküman önerdiğim gramere dayalı derneklerimizde anadil kursularında kullanılmak üzere sunumun ders kitabı şeklinde düzenlenmiş halidir. Ayrıca konferansta sunduğum eğitim aracını bilgisayar programı haline getirdim. Ders içerikleri ile beraber kullanımı gramatik mekanizmanın nasıl çalıştığını anlamada büyük fayda sağlayacaktır. Yazılımın ücretsiz temini için bana ulaşmanız yeterli. Gramer kitabından konular ilerledikçe bu çalışma kitabındaki ilgili bölümlerden yeterli alıştırmalar yapmak mümkündür. Ayrıca bu çalışmalarda rahatça kullanılabilecek uygun kelime hazinesinden faydalanılabilir. Belli bir düzen içerisinde verilmeye çalışılan konuların kurs hocalarımızın sıralaması değiştirilebilir. Umarım kurs içeriklerini daha ileri bir noktaya götürmede faydalı olur. İçeriklerin doldurulmasında ve uygun örneklerin üretilmesinde İlhan Aydemir ([email protected]) hocamızın büyük gayretleri oldu. Kendisine teşekkürü borç bilirim. Her türlü yorumunuz için bana ulaşabilirsiniz: [email protected] Selamla M. Zeki Ünal Telif Hakkı Bu dokümanın her türlü hakkı yazarı olan Mehmet Zeki Ünal’a aittir. Bu doküman ücretsizdir. Tamamı veya bir parçası ücret karşılığı satılamaz. Bu dokümanın tamamı veya bir parçası üzerinde değişiklik yapılarak çoğaltılamaz. Bu dokümanın tamamı veya bir parçası referans vererek alıntı yapılabilir. Bu dokümanının tamamı veya bir parçası istenildiği kadar kopya edilebilir. Üçüncü şahıslara dağıtılabilir. Not: Kurs açan derneklerimiz kursiyerlere dağıtmak üzere yaptığı çoğaltma işinin karşılığını kursiyerlerden talep edebilirler. Bu durumda talep edilenden daha fazlasını derneklerimize bağışlamak daha uygun olacaktır. Dernekler hepimizindir. Özel Not Bu doküman eksiktir, tamamlanmamıştır. Değer görüp kullanmak isteyen eklenti ve düzelme yapmak isteyene açıktır. Kelime ve alıştırma kısımlarını istediğiniz gibi doldurabilirsiniz. Gramer konusundaki önerilerinizi benimle paylaşırsanız sevinirim. Kabardeyce Ders Kitabı -2- Ders 1 İsim ve Sıfat İfadeleri - Olumlu Сэ сыAдыгэщ. Ben Adigeyim. Уэ уAдыгэщ. Sen Adigesin. Ар Aдыгэщ. O Adige(dir). Дэ дыAдыгэщ. Biz Adigeyiz. Фэ фыAдыгэщ. Siz Adigesiniz. Ахэр Aдыгэхэщ. Onlar Adige(ler)dir. Ахьмэд Aдыгэщ. Ahmet Adige(dir). Açıklama Cümlenin bahis konusu ettiği şeyin, ne ve nasıllığı hakkındaki yargılarımızı ifade için kullanırız. “Bu budur” ve “Bu böyledir” tarzında bir cümle yapısıdır. Bahsettiğimiz şeyin ne olduğu isim ile nasıl olduğu ise sıfat ile ifade ederiz. Kullanım Şablonu Сэ сы İsim - щ. Olumlu bildirim 1. tekil şahıs Уэ у Sıfat - 2. tekil şahıs Ар - İsim + Sıfat - 3. tekil şahıs Дэ ды - 1. çoğul şahıs Фэ фы - 2. çoğul şahıs Ахэр - хэ 3. çoğul şahıs …р - - 3. tekil şahıs …хэр - хэ 3. çoğul şahıs İlgili Gramer Bilgileri İsmin “p” hali Kurduğumuz cümle ile hakkında konuştuğumuz isimleri ismin “p” halinde kullanırız. Bunun için kelimenin sonuna basitçe “p” veya “ыp” sesi ekleriz. “ы” okumayı kolaylaştıran bir sestir. Bir araya gelen sessizleri okutmaya yarar. Kelime sonunda çoğul eki “хэ” var ise “p” bu ekten sonra gelir. Belirlilik / Belirsizlik konusu İfadelerde geçen isimler, konuşan ve muhatabı açısında bilinen bir şeyler olup olmama durumuna göre farklılık gösterirler. Bilinenlere belirli diğerlerine belirsiz denir. Arapcadaki EL takısı İngilizcedeki THE ile yapılan belirlilik Kabardeycede “p” sesi ile gerçekleştirilir. Kelimenin sonuna gelen “p” sesi belirli – bilinen bir konudan bahsettiğimizi gösterir. Belirsiz bir konudan bahsediyor isek bu durumda kelime yalın olur. Özel isimler kendinden belirli olduğu için yalın kullanılırlar. Kabardeyce Ders Kitabı -3- Çoğul isim Kelime sonuna “хэ” getirilerek çoğul hale sokulur. Konu Bahsinin Birleşik ve Ayrık Zamirleri Ayrık Birleşik 1.Tekil Сэ сы Ben 2.Tekil Уэ у Sen 3.Tekil Ар - O 1.Çoğul Дэ ды Biz 2.Çoğul Фэ фы Siz 3.Çoğul Ахэр -...хэ Onlar Sıfat İsmi niteleyen kelimelere sıfat denir. Sıfatlar çeşitlerine göre nitelediği ismin önüne veya sonuna gelir. Bu dersimizde ismin sonuna eklenenler ile ilgileneceğiz. Bazı sıfatlar isimin sonuna ek gibi yapışırlar. Anlam olarak ayrık olanlardan farkı yoktur. Farklı Ağızlar Bazı ağızlarda olumlu yargı bildiren “щ” sesi “c” şeklinde söylenir. Ama mevcut yazılı literatüre “щ” şeklinde geçmiştir. Eğiticiye Notlar İlk ders olduğu için gramer konular biraz fazla. Devam etmeden her birinin yeterince anlaşıldığından emin olunuz. 3. şahıs birleşik zamirlerinin boşluk/sessiz olması konusuna dikkat çekiniz Ayrık zamirler söylenmeden de anlamın tamam olduğuna dikkat çekiniz. 3. çoğul şahıs cümle içinde ister zamir ister isim olarak açık birşekilde ifade ediliyorsa “хэ” son eki kullanılmayabilir. Türkçedeki “onlar öğrenci(ler)dir” cümlesinde “ler” ekinin kullanılmayabilmesi gibi. Ama “onlar” zamiri söylenmediğinde “ler” eki düşemez. Yeni Kelimeler Sıfatlar İsimler Ин Büyük Унэ Ev Ц1ук1у Küçük Еджап1э Okul К1ыхь Uzun Пэрытх Kalem Гъур Zayıf Oğlan Пшэр Şişman Хъыджэбз Kız Жиг Ağaç Бзу Kuş Джанэ Gömlek Дахэ Güzel Kabardeyce Ders Kitabı -4- Alıştırmalar Bu kalıp kullanılarak isim, sıfat ve isim+sıfat şeklinde örnekler üzerinde çalışılır. Kursiyerler kendilerini, ailelerini, okulunu, işyerini, yaşadığı yeri tanıtan cümleler kurabilir. Mevcut bir kitaptan bu kalıba uyan cümleler seçilerek incelenebilir. Мыр унэщ. Ар еджап1эш. Бзур дахэщ. Мыр бзу-дахэщ. А джанэр к1ыхьщ. ... Kabardeyce Ders Kitabı -5- Ders 2 İsim ve Sıfat İfadeleri – Olumsuz, Soru ve Olumsuz Soru Сэ сыAдыгэ? Ben Adige miyim? Уэ уAдыгэкъым. Sen Adige değilsin. Ар Aдыгэкъэ? O Adige değil mi? Açıklama Bahis konusu olan şeyin ne ve nasıllığı hakkında soru sormak, olumlu ve olumsuz yargılarımızı ifade etmeyi öğreneceğiz. Kullanım Şablonu Сэ сы İsim - щ. Olumlu bildirim Уэ у Sıfat - -? Soru (vurgu ile) Ар - İsim + Sıfat - къым. Olumsuz Дэ ды - къэ? Olumsuz Soru Фэ фы - Ахэр - хэ …р - - …хэр - хэ İlgili Gramer Bilgileri Yargı “щ” sesi ile mevcut durumu, hali gösteren yargı ifadeleri kurulur. Olumlu bildirimler haricinde, yani soru veya olumsuzluk durumunda bu ses düşer. Soru Vurgusu Her türlü soru şekli vurgusu ile beraber olmalıdır. Bu konuda dili bilen biri tarafından yardım alınız. Farklı Ağızlar Bazı ağızlarda olumsuzluk bildiren “къым” ve “къэ?” sesi “1ым” ve “1э?” şeklinde söylenir. Ama mevcut yazılı literatüre “къым” ve “къэ?” şeklinde geçmişlerdir. Eğiticiye Notlar Soru ifadelerinde vurgu konusunda kursiyerlere yardımcı olunuz. Bu derste fazla gramer bilgisi yok. Pratik konuşmaya yoğunluk veriniz. Önceki derste verilen konuların iyice oturmasını sağlayınız. Yeni Kelimeler Renkler Beyaz фыц1э Siyah Kabardeyce Ders Kitabı -6-  Sarı Kırmızı Yeşil щхъуaнт1э Mavi Alıştırmalar Bir önceki derste yapılan alıştırmaların tamamı kullanılabilir Kursiyerler birbirlerine aile, okul, işyeri ve yaşadığı yerler konusunda soru sorabilirler. Olumlu ve olumsuz cevap verebilirler. Сэ сыAдыгэ? Ben Adige miyim? Уэ уAдыгэ? Sen Adige misin? Ар Aдыгэ? O Adige mi? Дэ дыAдыгэ? Biz Adige miyiz? Фэ сыAдыгэ? Siz Adige misiniz? Ахэр Aдыгэ(хэ)? Onlar Adige mi? Ахьмэд Aдыгэ? Ahmet Adige mi? Сэ сыAдыгэкъым. Ben Adige değilim. Уэ уAдыгэкъым. Sen Adige değilsin. Ар Aдыгэкъым. O Adige değil(dir). Дэ дыAдыгэкъым. Biz Adige değiliz. Фэ сыAдыгэкъым. Siz Adige değilsiniz. Ахэр Aдыгэхэкъым. Onlar Adige değil(ler)dir. Ахьмэд Aдыгэкъым. Ahmet Adige değil(dir). Сэ сыAдыгэкъэ? Ben Adige değil miyim? Уэ уAдыгэкъэ? Sen Adige değil misin? Ар Aдыгэкъэ? O Adige değil mi? Дэ дыAдыгэкъэ? Biz Adige değil miyiz? Фэ сыAдыгэкъэ? Siz Adige değil misiniz? Ахэр Aдыгэхэкъэ? Onlar Adige değil(ler) mi? Ахьмэд Aдыгэкъэ? Ahmet Adige değil mi? Bu küçük mü? Мыр ц1ык1у? Şu büyük değildir. Мор инкъым. Masa siyah değilmi? 1энэр фыц1экъа? Kalem mavi mi? Пэрытхыр щхъуaнт1э? Bu küçük kalem değildir. Мыр пэрытх-ц1ык1укъым. Kabardeyce Ders Kitabı -7- Ders 3 İsim ve Sıfat İfadeleri – Geçmiş Zaman Сэ сыхъыджэбз-ц1ук1ут. Мыр унэ-дахэт. Мыр унэ-дахэт? Мы жигхэр интэкьым (инхэтэкьым). Açıklama Şu ana kadar öğrendiğimiz tüm cümleler şimdiki zamanda, mevcut hali gösterir idi. Aynı anlamları geçmiş zamanda ifade etmeyi öğreneceğiz. Kullanım Şablonu Сэ Сы İsim - щ. Ş Olumlu bildirim Уэ У Sıfat - -? i Soru (vurgu ile) Ар - İsim + Sıfat - къым. m Olumsuz Дэ Ды - къэ? d Olumsuz Soru i Фэ Фы - т. G Olumlu bildirim Ахэр - хэ т? e Soru (vurgu ile) …р - - тэкъым ç Olumsuz . m …хэр - хэ тэкъэ? iş Olumsuz Soru İlgili Gramer Bilgileri Geçmiş Yargı “т” sesi ile geçmiş yargı ifadeleri kurulur. Olumsuz ve soru tiplerinde “щ” gibi düşmez. Eğiticiye Notlar Soru ifadelerinde vurgu konusunda kursiyerlere yardımcı olunuz. Bu derste fazla gramer bilgisi yok. Pratik konuşmaya yoğunluk veriniz. Önceki derste verilen konuların iyice oturmasını sağlayınız. Yeni Kelimeler Kabardeyce Ders Kitabı -8- Alıştırmalar Bir önceki derste yapılan alıştırmaların tamamı kullanılabilir Kursiyerler birbirleri ile çocuklukları ve gezdikleri yerler konusunda sohbet edebilirler, soru sorabilirler, olumlu ve olumsuz cevap verebilirler. Bu küçüktü. Мыр ц1ык1ут . Şu büyüktü. Мор ин т. Мыр -унэт? Мыр -унэтэкъым. Мыр -унэтэкъэ? Kabardeyce Ders Kitabı -9- Ders 4 İsim ve Sıfat İfadeleri – Soru Мыр -сыт? Мыр -унэщ. Мыр -хэт? Мыр -Муратщ. Уэ ухэт? Сэ сыАхьмэдш. Açıklama Kim ve Ne gibi soru kelimelerini kullanmaya çalışalım. Kullanım Şablonu Сэ сы сыт - Ş Уэ у хэт - -? i Soru (vurgu ile) Ар - - m Дэ ды - d i Фэ фы - G Ахэр - хэ т? e Soru (vurgu ile) …р - - ç …хэр - хэ m iş İlgili Gramer Bilgileri “сыт”, “хэт” Soru Kelimeleri “Kim” kişiler için, “Ne” nesneler için kullanılan soru anlamı içeren kelimelerdir. Soru formundaki cümle yapımız içinde rahatlıkla kullanılırlar. Eğiticiye Notlar Bu kelimelerin kullanılabileceği birçok yer ve şekil var. Burada yalnızca kursiyerlerin bildikleri form içinde kullanımı gösteriliyor. Kursiyerlerin aceleci davranmamalarını tavsiye ediniz. Yeni Kelimeler Азэ Doktor Егъэджак1у Öğretmen Еджак1у Öğrenci Asker Satıcı Avcı Kabardeyce Ders Kitabı - 10 - Alıştırmalar Bir önceki derste yapılan alıştırmaların tamamı kullanılabilir Uygun cümlelerde öğrendiğiniz soru kelimelerini kullanarak çeşitleme yapabilirsiniz. Уэ уАдыгэкъэ? Нд1э, сэ сыАдыгэщ. Ар -урыс? Хьауэ, ар -Туркщ. Уи адэр -хэт? Си адэр -Муратщ. Kabardeyce Ders Kitabı - 11 - Ders 5 Fiilden Türetme Sıfatlar Açıklama Fiillere sıfat ekleri ekleyerek fiilin anlamı ile alakalı sıfatlar türetilir. Bu tür sıfatlar cümle içinde niteledikleri isimlerden önce kullanılırlar. Bu derste öğreneceklerimizin pratik kullanımı pek yoktur. (alternatif şekiller kullanılır). Ama gramerin işleyişini anlamak açısından önemlidir. Kısa bir çalışma ile diğer derse geçiniz. Kullanım Şablonu Сэ сы İsim - щ. Olumlu bildirim Уэ у Sıfat - -? Soru (vurgu ile) Ар - İsim Sıfat - къым. Olumsuz Дэ ды Fiilden Türemiş Sıfat - къэ? Olumsuz Soru Фэ фы а - т. Olumlu bildirim Ахэр - Fiil н İsim хэ т? Soru (vurgu ile) …р - ну - тэкъым. Olumsuz …хэр - хэ тэкъэ? Olumsuz Soru İlgili Gramer Bilgileri Fiilden Sıfat Türetme Fiillere standart sıfat yapım ekleri ekleyerek sıfatlar türetilir. 3 adet sıfat yapım eki vardır: “a”, “н” ve “ну”. Fiil + “a” ile “yapmış olan”, Fiil + “н” ile “yapar olan”, Fiil + “ну” ile “yapma üzere olan” manalarında sıfatlar elde edilir. Fiilden türemiş olan sıfatlar niteledikleri isimlerden önce gelir. Eğiticiye Notlar Kullanabilinecek olan fiillerin geçişsiz olmasına dikkat ediniz. Bu ifade türü 1. ve 2. şahıslar ile pek kullanılmaz. Ancak Kabardeyce cümle yapılarını anlamak için önemli bir aşama olduğu için bahsettik. Sadece 3. şahıslar ile alıştırma yapınız. Fiil sonlarındaki “э” sesisin “a” ile kaşnaştığını ama kaybolmadığı, “ы” sesinin ise okumayı kolaylaştıran bir ses olduğunu (örneğin iki sessizin arası gibi) ve gerekmediği zaman geri kaybolabildiğini örneklerde kursiyerlerin dikkatini çekiniz. Kabardeyce Ders Kitabı - 12 - Yeni Kelimeler Fiiller İsimler К1уэн Gitmek Лыж Yaşlı adam Къэ.к1уэн Gelmek Лык1уэ Elçi Л1эжьэн Çalışmak Тхьэмадэ Başkan 1ук1ын Çekilmek Хъыджэбз Kız Хъун Olmak Щ1алэ Oğlan 1эбэн Ellemek Нану Bebek Псэлэн Konuşmak Жэн Koşmak Дэхьэшхын Gülmek Alıştırmalar Basit geçişsiz fiiller ile çeşitlemeler yapılır. Сэ сы къ лыж - щ ы к1уэ а Уэ у - л1эжьэ н лык1уэ - -? Ар - 1ук1 ну тхьэмадэ - къым Дэ ды хъу хъыджэбз - къэ? Фэ ф щ1алэ - т. ы 1эбэ Ахэр - псэлэ нану хэ т? …р - - тэкъым жэ . …хэр - дэхьэшх хэ тэкъэ? Tabloda verilen kalıptan mantıklı kombinasyonları söylemeye çalışınız. Kabardeyce Ders Kitabı - 13 - Ders 6 Fiilden Türetme Sıfatlar ile Zaman İfadeleri Сэ сык1уащ. Ben gitmişim. Уэ ук1уэнщ. Sen gidersin. Ар к1уэнущ. O gitme üzere(dir). = gidecek Açıklama Fiillerden türetilen sıfatlar niteledikleri isimden bahsetmeden yalnız olarak kullanabilir. Bu durumda yargı ekleri ile birleşirler. Sıfatlaşma şekline göre farklı zaman ifadeleri elde edilir. Kullanım Şablonu Сэ сы İsim - щ. Olumlu bildirim Уэ у Sıfat - -? Soru (vurgu ile) Ар - İsim Sıfat - къым. Olumsuz Дэ ды Fiilden Türemiş Sıfat İsim - къэ? Olumsuz Soru Фэ фы а - т. Olumlu bildirim Ахэр - Fiil н хэ т? Soru (vurgu ile) …р - ну - тэкъым. Olumsuz …хэр - хэ тэкъэ? Olumsuz Soru İlgili Gramer Bilgileri Gelecek Zaman İfadesi Fiillere “ну” sıfat yapım eki eklenerek “… üzere olan” manalarında sıfatlar elde edilir. Bu sıfatlar kullanılarak gelecek zaman ifadeleri kurulur. Geniş Zaman İfadesi Fiillere “н” sıfat yapım eki eklenerek “…ar olan” manalarında sıfatlar elde edilir. Bu sıfatlar kullanılarak geniş zaman ifadeleri kurulur. Bu form yerine göre tavsiye ve niyet bildiren ifadeler olarak da kullanılır. Miş’li Hal İfadesi Fiillere “a” sıfat yapım eki eklenerek “…mış olan” manalarında sıfatlar elde edilir. Bu sıfatlar kullanılarak geçmiş zamanda yaparak kazandığımız bir sıfatı halen taşıyor olduğumuzu ifade edebiliriz. Türkçede böyle bir kullanım olmadığı için dili geçmiş zaman olarak çevirisi yapılmakta ve karışıklıklara sebep olmaktadır. Esasen Türkçede miş’li geçmiş zamana daha çok benzemektedir. Fakat Türkçe dilbilgisinde bu ifadeler geçmiş zaman olarak değerlendiriliyor. Geçmiş Zaman İfadesi “Yapma üzereyim” den “Yapma üzereydim” (“Yapacağım” dan “Yapacaktım”) “Yaparım” dan “Yapardım” “Yapmışım” dan “Yapmıştım” gibi ifadeler yargı ifadesinin geçmiş formu ile elde edilir. Kabardeyce Ders Kitabı - 14 - Eğiticiye Notlar Kullanabilinecek olan fiillerin geçişsiz olmasına dikkat ediniz. Gelecek zaman ifadesini “...cak” yerine “... üzere olma” şeklinde çevirmeye çalışınız. Bu şekilde hem anlam hem de cümle formu bozulmamış olur. Geniş zaman ifadeleri aynı zamanda niyet ve tavsiye gibi manalarda da kullanılabildiğini örnekler ile gösteriniz. Türkçede miş’li hal ifadesi olmaması ve doğurduğu çeviri hataları gibi sonuçlar konusuna kursiyerlerin dikkatini çekiniz. Yeni Kelimeler Шынэн Korkmak Жейн Uyumak Alıştırmalar Geçişsiz olarak seçilmiş fiillerden zaman ve şahısa göre çekimler yapılabilir. Сэ сык1уащ. Ben gitmişim. Уэ ук1уащ. Sen gitmişsin. Ар к1уащ. O gitmiş(dir). Дэ дык1уащ. Biz gitmişyiz. Фэ фык1уащ. Siz gitmişsiniz. Ахэр к1уахэщ. Onlar gitmiş(ler)dir. Ахьмэд к1уащ. Ahmet gitmiş(dir). Сэ сык1уэнщ. Ben giderim. Уэ ук1уэнщ. Sen gidersin. Ар к1уэнщ. O gider. Дэ дык1уэнщ. Biz gideriz. Фэ фык1уэнщ. Siz gidersiniz. Ахэр к1уэнхэщ. Onlar gider(ler). Ахьмэд к1уэнщ. Ahmet gider. Kabardeyce Ders Kitabı - 15 - Сэ сык1уэнущ. Ben gitme üzereyim. = gideceğim. Уэ ук1уэнущ. Sen gitme üzeresin. = gideceksin Ар к1уэнущ. O gitme üzere(dir). = gidecek Дэ дык1уэнущ. Biz gitme üzereyiz. = gideceğiz Фэ фык1уэнущ. Siz gitme üzeresiniz. = gideceksiniz Ахэр к1уэнухэщ. Onlar gitme üzere(ler)dir. = gidecek(ler) Ахьмэд к1уэнущ. Ahmet gitme üzere(dir). = gidecek Form İfade Örnek Anlam İsim Geçmiş Hal Сы1азэт Doktordum Sıfat Geçmiş Hal Уц1ук1ут Küçüktün İsim + sıfat Geçmiş Hal -Щ1элэ ц1ук1ут Küçük çocuktu. Fiil + a Geçmiş Hal дыкъэк1уат Gelmiştik Fiil + н Alışkanlık Hikayesi фыкъэк1уэнт Gelirdiniz Fiil + ну Gelecek Hikayesi -къэк1уэнухэт Geleceklerdi. Baştan geçen olaylar hakkında pasajlar hazırlanabilir. Fiiller seçilirken geçişsiz olmasına dikkat edilmelidir. Küçükken başa gelen olaylar veya ilkokul anıları olabilir. Hem olaylar hem de durumlar anlatılabilir. “Ben şişmandım/ zayıftım”Сэ сыпшэрт, сыгъурт “Hızlı koşamazdım” gibi. Жэру сыщ1эпхъуэфтэкъым хуэдэу Ben küçüktüm Сыц1ык1ут Okula gitmiştim Еджап1эм сык1уат Sınıfta uyudum Еджап1э пэщым сыщыжеящ. Öğretmen bağırdı Егъэджак1уэр къысщ1эк1иящ. Ben çok korktum Ейуэ сышынащ. Okuldan çıktım Еджап1эм сыкъыщ1эк1ащ Parka gittim Паркым сык1уащ. Bir yere oturdum Зыщ1ып1э сыт1ысащ. Akşam oldu, güneş battı Пщыхьэщхьэ хъуащ, дыгъэр къухьащ. Eve geri döndüm Унэм къэзгъэзэжащ. Alışkanlık hikayesi: Giderdim, uyurdum, uyanırdım, sonra geri gelirdim. Сфк1уэнт, сыжеинт, сыкъэушыжынт, иужк1эи сыкъэк1уэжынт. Geçmiş Niyet/Tasarı Gidecektim, uyuyacaktım, uyanacaktım, sonra geri gelecektim. Сык1уэнут, сыжейнут, сыкъэушыжынут, иужьк1эи сыкъэк1уэжынут. Geçmiş Durum: Gittiydim, uyuduydum, uyandıydım, sonra geri geldiydim. Сык1уат, сыжеят, сыкъэушыжат, иужьк1эи сыкъэк1уэжат Kabardeyce Ders Kitabı - 16 - Ders 7 Fiil Yapısı – Sonekler Укъэк1уэфыжынущ. Geri gelebileceksin. Açıklama Bir fiilin sonuna ekleyeceğimiz standart anlamlı ekler ile fiili ve dolayısıyla ondan türettiğimiz sıfatı anlamca zenginleştirebiliriz. Kullanım Şablonu Сэ сы İsim - щ. Olumlu bildirim Уэ у Sıfat - -? Soru (vurgu ile) Ар - İsim Sıfat - къым. Olumsuz Дэ ды Fiilden Türemiş Sıfat İsim - къэ? Olumsuz Soru Фэ фы а - т. Olumlu bildirim Ахэр - Fiil Sonek н - хэ т? Soru (vurgu ile) …р - ф - ж ну - тэкъым. Olumsuz …хэр - хэ тэкъэ? Olumsuz Soru İlgili Gramer Bilgileri “ф” Soneki “ф” soneki fiile muktedir olma, yapabilme, becerebilme gibi anlamlar katar. Örnek Anlam Укъэк1уэфащ Gelebilmişsin Укъэк1уэфынщ Gelebilirsin Укъэк1уэфыжынщ Geri gelebilirsin “ж” Soneki “ж” soneki fiile “tekrar” ve “geri” gibi anlamlar katar. Örnek Anlam къэк1уэж Geri gel Укъэк1уэжащ Geri gelmişsin Укъэк1уэжынущ Geri geleceksin Укъэк1уэфыжынущ Geri gelebileceksin Soneklerin Yerleştirilmesi Soneklerin anlamı fiile katıldığı için sonekler sıfatlaştırma eki ile fiilin arasında yer alır. Her iki sonek aynı anda fiile katılıyor ise “ж” önce, “ф” sonra kullanılır. Sessiz harfler bir araya gelince okunabilmesi için gereken aralara “ы” sesi yerleşebilir. Kabardeyce Ders Kitabı - 17 - Eğiticiye Notlar Kullanabilinecek olan fiillerin geçişsiz olmasına dikkat ediniz. Henüz geçişli fiil kullanımını göstermedik. Yeni Kelimeler Alıştırmalar Kabardeyce Ders Kitabı - 18 - Ders 8 Fiil Yapısı – Önekler Açıklama Bir fiilin başına ekleyeceğimiz standart önekler ile fiile ve dolayısıyla fiilden türettiğimiz sıfatı anlamca zenginleştirebiliriz. Kullanım Şablonu Сэ сы İsim - щ. Olumlu bildirim Уэ у Sıfat - -? Soru (vurgu ile) Ар - İsim Sıfat - къым. Olumsuz Дэ ды Fiilden Türemiş Sıfat İsim - къэ? Olumsuz Soru Фэ фы а - т. Olumlu bildirim Ахэр - Ön Fiil Son н - хэ т? Soru (vurgu ile) …р - ek ek ну - тэкъым. Olumsuz …хэр - хэ тэкъэ? Olumsuz Soru İlgili Gramer Bilgileri “къы” ve “ны” Önekleri “къы” ve “ны” önekleri fiile, olayın gerçekleşme yönü hakkında anlam katar. Gerçekleşme yönü ifadeye katılanlar açısından değerlendirilir. Her iki önek için de referans konuşan kişidir. Eğer işin oluş yönü konuşana veya konuşanın yanında bulunan 2. şahsa doğru ise “къы” öneki kullanılır. Eğer iş, 2. şahısa ait ve konuşandan uzakta olan bir yöne doğru gerçekleşiyor ise “ны” öneki kullanılır. Eylemin gerçekleşme Hedef yönü Ben-Biz Sen-Siz O-Onlar Ben-Biz - ны - Kaynak Sen-Siz къы - - O-Onlar къы къы / ны къы / ны / - (къыритащ / ныритащ / иритащ) 3. şahısların birbirlerine göre konumunun, ifadenin sahibi olan 1. şahıs ve konuştuğu 2. şahıs açısından değerlendirilmesi ile eylemin gerçekleşme yönü belirlenir. Kabardeyce Ders Kitabı - 19 - “д” Öneki “д” içine, iki şeyin arasına, gibi manalar katar. “и” Öneki “и” içine, içinde gibi manalar katar. “щ1э” Öneki “щ1э” altı manası katar. Evin içi (çatı altı), ormanın içi (ağaçların altı) gibi kullanılabilir. “тэ” Öneki “тэ” üzeri manası katar. “хэ” Öneki “хэ” arasına, kalabalığın içine, gibi manalar katar. “здэ” Öneki “здэ” birlikte anlamı katar. Eğiticiye Notlar Kullanabilinecek olan fiillerin geçişsiz olmasına dikkat ediniz. Yeni Kelimeler Т1ысын Оturmak, yerleşmek к1ын Çıkmak Kabardeyce Ders Kitabı - 20 - Alıştırmalar Basit geçişsiz fiiller ile çeşitlemeler yapılır. tip İncelenecek Dagıtılacak Aile bireylerinin sayılarak tanıtılması Benim bir erkek kardeşim var. Зы къуэш си1эщ. Ben Ahmet’in oğluyum. Ахъмэд сырикъуэщ. Bu benim kardeşimdir. Мыр сикъуэшщ. Evin/okulun ve çevresinin tanıtılması Evin 3 odası var, Унэм пэщищ и1эщ Odanın iki penceresi var Пэщым щхьэгъубжит1 и1эщ. Odada iki koltuk, bir masa var. Пэщым тет1ысхьэпит1рэ зы 1энэрэ щ1этщ. Bahce, bahçede ağac, kapı… var Хадэ, хадэм пхъэбжэ 1утщ. Açıklama Konu bahsi ettiğimiz şeyin bir başka şahısa ait olduğunu ifade etmek istediğimizde ikinci bir zamir daha karışır. Konu bahsi olan şeye sahip olan şahsa aidiyet figüran diyeceğiz. İfadenin temel amacı “konu bahsi olan, figüranın bir şeyidir” tarzında bir anlamı göstermektir. Kullanım Şablonu Сэ сэ сы с - Щ Olumlu bildirim Уэ уэ у у - -? Soru (vurgu ile) Ар абы - и и İsim - Къым Olumsuz Дэ дэ ды д - къэ? Olumsuz Soru Фэ фэ фы ф - т. Olumlu bildirim Ахэр абыхэм - а/я хэ т? Soru (vurgu ile) …р …м - и - Тэкъым Olumsuz . …хэр …хэм - а/я хэ тэкъэ? Olumsuz Soru İlgili Gramer Bilgileri İsmin “м” Hali Kurduğumuz cümlelerde bahis konusu ettiğimiz şey hariç diğer tüm isimleri ismin “м” halinde kullanırız. Bunun için kelimenin sonuna basitçe “м” veya “ым” sesi ekleriz. Kelime sonunda çoğul eki “хэ” var ise “м” en sona gelir. Belirlilik / Belirsizlik Konusu “м” sesi belirli – bilinen bir isimi gösteririz. Belirsiz bir şey ise bu durumda kelime yalın olur. Özel isimler kendinden belirli olduğu için yalın kullanılırlar. Kabardeyce Ders Kitabı - 22 - Aidiyet Figüranının Birleşik ve Ayrık Zamirleri Ayrık Birleşik Zamir Zamir 1.Tekil сэ с Benim 2.Tekil уэ у Senin 3.Tekil абы и Onun 1.Çoğul дэ д Bizim 2.Çoğul фэ ф Sizin 3.Çoğul абыхэм а/я Onların Seslilerin Karışması Sesli harfler birbirleri ile yan yana gelince anlam bozulmuyor ise karışabilirler. a + и = a (orjinali “ay” şeklinde bir ses olabilir) ve и + и = и şeklinde birbinine denk gelen sesliler birbirine uyuşma sağlarlar. Birisi 3.şahıs birleşik zamiri diğeri iyelik eki olunca karışıp kaynaşmasının mahsuru olmuyor Ayırıcı “р” Sesi “р” sesi yan yana gelip birbirine karıştıklarında anlam bozulmasına sebep olabilecek olan sesleri ayırmak için kullanılır. сы + и + и = сыри örneğinde araya “р” girmeden kaynaşma olunca - + с + и = си ile ayırmak mümkün olmaz. Eğiticiye Notlar Ayrık zamirlerin çoğunlukla söylenmez. Zaten tüm bilgi yargıdaki birleşik zamirlerle verilmektedir. Ayrık zamirler zikredildiği zaman üzerine vurgu yapılmış olur. Biz kalıplarda anlaşılırlık için hepsini sıraladık. Ayırma sesinin kullanılma sebeplerini örnekler ile pekiştiriniz. Mevcut yazılı literatürdeki imlaya göre karışmış seslerin ayrık hallerinin fark edilmesini sağlayınız. “а” sesi kelime başında gelince “я” şeklinde okunur ve yazılır. Bu duruma konu bahsi 3. şahıs olunca rastlanılır. Mevcut yazılı literatürde iyelik bildiren kısım isimden ayrı yazılıyor. Bunun yanlış olduğunu ve hepsinin isime bitişik yazılması gerektiğini düşünüyoruz. Bu konuya dikkat çekiniz. Yeni Kelimeler Kabardeyce Ders Kitabı - 23 - Alıştırmalar Sahip olunan varlıklar ile ilgili pasajlar üretilebilir. Örnek olarak; Aile bireylerinin sayılarak tanıtılması Benim bir erkek kardeşim var. Зы къуэш си1эщ. Ben Ahmet’in oğluyum. Ахъмэд сырикъуэщ. Bu benim kardeşimdir. Мыр сикъуэшщ. Сэ абыхэм сыраиныбжэгъукъым Kabardeyce Ders Kitabı - 24 - Ders 10 Mülkiyet İfadeleri 2. tip Açıklama Türkçedeki “Benim 3 kitabım var” tarzındaki mülkiyet ifadeleri inceleyelim. Kabardeycede “elde/elinde olmak” tarzındaki bir fiil yardımı ile cümle kurulur. Sahip olunan şey konu bahsi ettiğimiz şeydir. Sahip ise cümleye aidiyet figüranı olarak katılır. Kullanım Şablonu İsim сэ - с и 1э - - щ Çoğul İsim уэ у 1и а хэ -? İsim Sayı абы и н къым eki дэ д ну къэ? фэ ф т. абыхэм а/я т? …м и Тэкъым. …хэм а/я тэкъэ? “Bu benim elimde olandır” “Bu benim olandır” “Kitap senin elinde olan değil mi?” formunda tercüme edilmeye çalışılmalıdır. İlgili Gramer Bilgileri Sayı Sıfatları Bir hariç tümü ismin sonuna eklenir. Bir ya söylenmez veya isimden önce ve ayrık olarak kullanılır. 3. Çoğul Ayrımı - “хэ” Konu bahsi olan açık ve seçik olduğu için genelde “хэ” eki kullanılmaz. Ama sahip olunan nesnenin tekil veya çoğul olup olmadığı anlaşılamıyor ise bu durumda ayırt edici olarak “хэ” kullanılır. Jem sias Jem siaxes Kabardeyce Ders Kitabı - 25 - Eğiticiye Notlar Sahip olunan konu bahsi genelde 3 şahıs formunda karşımıza çıkar. 1. ve 2. şahıs olma durumu anlam olarak pek mümkün değildir. Mümkün olduğu yerde ise ilgili birleşik şahıs zamir en önde yerini alır. Kursiyerler için 3. şahsın “–” birleşik zamirinin başta geldiğine dikkat çekiniz. Tercüme yaparken “Senin üç kitabın var” denilebilir. Ama “Üç kitap senin (elinde) olandır” tarzındaki cümle sıralamasına dikkat ettiriniz. “сэ -си1эщ” ile “сэ -си1эащ” arasındaki farka dikkat çekiniz, ama pratik açıdan fazla üzerinde durulmaya gerek yoktur. Yeni Kelimeler Sayılar ve sayı ekleri Ayrık Birleşik Sıra Sayısı зы Зы ... епэрей Т1у ...т1 Ет1уанэ Alıştırmalar Evin/okulun ve çevresinin tanıtılması Evin 3 odası var, Унэм пэщищ и1эщ Odanın iki penceresi var Пэщым щхьэгъубжит1 и1эщ. Odada iki koltuk, bir masa var. Пэщым тет1ысхьэпит1рэ зы 1энэрэ щ1этщ. Bahce, bahçede ağac, kapı… var Хадэ, хадэм пхъэбжэ 1утщ. Kabardeyce Ders Kitabı - 26 - Ders 11 Mülkiyet İfadeleri 3. tip Açıklama Aidiyet ile ilgili bir başka formumuz daha var Bu benim kitabımdır. İki kitap benim olandır. (Benim iki kitabım var) Kitap benimdir. Bu formu kullanırken Konubahsinin sadece 3. şahsı kullanılır. Diğerleri teknik açıdan mümkün ise de pratik kullanımı yoktur. Kullanım Şablonu Сэ сэ сы с - щ Olumlu bildirim Уэ уэ у у - -? Soru (vurgu ile) Ар абы - и ей - къым Olumsuz Дэ дэ ды д - къэ? Olumsuz Soru Фэ фэ фы ф - т. Olumlu bildirim Ахэр абыхэм - а/я хэ т? Soru (vurgu ile) …р …м - и - тэкъым. Olumsuz …хэр …хэм - а/я хэ тэкъэ? Olumsuz Soru İlgili Gramer Bilgileri İşaret Zamirleri Yalın “м” hali “р” hali Bu мы мыбы мыр Şu мo мoбы мoр O а абы ар Bunlar мыхэ мыбыхэм мыхэр Şunlar мoхэ мoбыхэм мoхэр Onlar ахэ абыхэм ахэр Kabardeyce Ders Kitabı - 27 - İşaret Sıfatları Niteledikleri isimden önce gelirler. Belirlilik takısı olan “р” veya “м” isme takılır. Çoğul eki de isme takılır. Dolayısıyla işaret sıfatlarının çoğul halinin kullanılma şansı kalmadığı için yoktur. Yalın “м” hali ile “р” hali ile Bu мы мы …м мы …р Şu мo мo …м мo …р O а а …м а …р Bunlar мы мы …хэм мы …хэр Şunlar мo мo …хэм мo …хэр Onlar а а …хэм а …хэр Eğiticiye Notlar Her üç mülkiyet ifadelerindeki ortak yöne dikkat çekiniz. Konu bahsinin ve aidiyet figüranının sırasının ve zamirlerinin değişmediğini gösteriniz. Bu farkındalığın geçişli fiillerin anlaşılmasında ciddi yardımı olacaktır. Bu formu kullanırken Konubahsinin sadece 3. şahsı kullanılır. Diğerleri teknik açıdan mümkün ise de pratik kullanımı yoktur. Yeni Kelimeler Kabardeyce Ders Kitabı - 28 - Alıştırmalar Paylaşım ve dağıtım ile ilgili cümleler kurulabilir. Мыр сэ сейщ Мы ж1алэр сэ сейкъым Мы ж1алэхэр сэ сейкъэ? Мыхэр сэ сейт. А къуажэр сэ сейщ Kabardeyce Ders Kitabı - 29 - Ders 12 Geçişli Fiillerin Kullanımı “-ищ1ащ” “Абы -ищ1ащ” “Ар абы –ищ1ащ” Açıklama Fiilden sıfat elde edip kullanıyorduk. Fakat şu ana kadar bunu ancak geçişsiz fiiller ile yapabildik. (Gelmek, uyumak, ağlamak gibi) Çünkü geçişli fiillerde işi yapan bir aktör ifademize katılmak durumundadır. Şimdi bunu nasıl yapacağımızı görelim. Kullanım Şablonu Сэ сэ сы - с/з а - щ Уэ уэ у Önek б/п Geçişli Sonek н - -? Ар абы - и fiil ну - къым Дэ дэ ды д/т - къэ? Фэ фэ фы ф/в - т. Ахэр абыхэм - я/а хэ т? …р …м - и - тэкъым. …хэр …хэм - я/а хэ тэкъэ? İlgili Gramer Bilgileri Aktör Geçişli fiilde eylemi gerçekleştiren elemandır. Gerçekleşen eylemden oluşan sıfat ise konu bahsine ait olur. Aktör ismin “м” halindedir. Birleşik zamiri fiilin öneki ile fiil arasına girer. Aktörün Birleşik ve Ayrık Zamirleri Birleşik zamirler ses uyumuna göre sert veya yumuşak hallerinden biri kullanılır. Yeri fiilin öneki ile kökü arasıdır. Ayrık Birleşik 1.Tekil сэ с/з Ben 2.Tekil уэ б/п Sen 3.Tekil абы и O 1.Çoğul дэ д/т Biz 2.Çoğul фэ ф/в Siz 3.Çoğul абыхэм я/а Onlar Kabardeyce Ders Kitabı - 30 - Eğiticiye Notlar Ayrık zamirlerin çoğunlukla söylenmez. Zaten tüm bilgi birleşik zamirlerle verilmektedir. Söylendiği zaman üzerine vurgu yapılmış olur. Biz kalıplarda anlaşılırlık için hepsini sıraladık. Aktör Türkçede öznenin yerine geçiyor. Fakat Kabardeycede “eylemin sahibi” gibi bir yeri var. Konu bahsinin sıfatı aktörün yaptığı eylemin sonucudur. Kelime sırasına dikkat ederek yapacağımız tercüme “Kitap adamın yazmış olduğudur” şeklinde olacaktır. Ama Türkçede bunu “Adam kitap yazdı” şeklinde söyleriz. Bu sebeple kursiyerlere cümleleri tam olarak tercüme etmemelerini, uygun miktarda alıştırma yaparak cümlede aktör ve konu bahsini doğru sırada algılamalarını sağlayınız. Basit sıfat ifadeleri ve mülkiyet ifadelerinde yeterince çalışıldı ise bu aşama çok zor olmayacaktır. Geçişsiz fiiller ile yapılan daha önceki çalışmaları “гъэ” öneki ile tekrar yapınız. Aktör ve zamirlerinin nasıl yerleştiğini gösteriniz. Yeni Kelimeler Fiiler Щ1ын Yapmak Тхын Yazmak Хэ.хын Aralarından çıkarmak, seçmek Жы.1эн Söylemek Лъагъун Görmek Хьын Götürmek Шэн Götürmek Alıştırmalar Сэ сы къ ж ф - щ сэ ы хэ с х а Уэ уэ у - жы п 1э н - -? Ар абы - - и тх ну - къым Дэ дэ ды - т щ1 - къэ? Фэ фэ ф - ф лъагъ - т. ы у Kabardeyce Ders Kitabı - 31 - Ахэр абыхэм - а хэ т? …р …м - - тэкъым и . …хэр …хэм - а хэ тэкъэ? Tabloda verilen kalıptan mantıklı kombinasyonları söylemeye çalışınız. “xэ” nin seslisi ile 3.şahıs aktör zamirleri “и”, “а” seslileri kaynaşırlar. Ardı ardına gelen “ж”, “ф”, “н” gibi sessizlerin okunabilmesi için aralarına “ы” seslisi girebilir. Niyet/Tavsiye: Yarın sabah toplanırız,Пщэдей пщэдджыжь дызэхуэсынщ Sen arabanı getirirsin Уэ уигур къэпшэнщ Sen yemek hazırlarsın Уэ шхын уупщэф1ынщ Sen şunu yaparsın Уэ мор пщ1энщ Sen şunu yaptırırsın Уэ мор ебгъэщ1ынщ. O yardım etsin Ар дре1эпыкъу. Köye gideriz Къуажэм дык1уэнщ Yemek yeriz Дышхэнщ Kızı alırız Хъыджэбзыр къэтщтэнщ Düğün yaparız Джэгу тщ1ынщ Geri döneriz Къэдгъэзэжынщ Yemek yeriz Дышхэнщ Dağılırız Дызбгырк1ыжынщ Gelecek: Wunafe de olmayan birisi neler yapılacağını sorararsa Yarın sabah toplanacağız Пщэдей пщэдджыжьым дызхуэсынущ O arabasını getirecek Абы и гур къишэнущ O yemek hazırlayacak Абы шхын иупщэф1ынущ O şunu yapacak Абы мор ищ1ынущ O şunu yaptıracak Фбы мор иригъэщ1ынущ Sen yardım edeceksin Уэ удэ1эпыкъуынущ Köye gideceğiz….. Къуажэм дык1уэнущ. Durum: Gittik, kızı aldık geldik, neler olduğunu soran birisine Sabah toplandık, Пщэдджыжьым дызхуэсащ O arabasını getirdi Абы и гур къишащ O yemek hazırladı Абы шхын иупщэф1ащ O şunu yaptı Абы мор ищ1ащ O şunu yaptırdı Абы мор иригъэщ1ащ Ben yardım ettim Сэ сыдэ1эпыкъуащ Köye gittik…. Къуажэм дык1уащ. Bu çalışmada, kullanılabilecek cümle şekilleri Hikaye 1’deki gibi fiillerin geçişsiz olması kısıtlaması ortadan kalktığı için daha rahat bir anlatım şansı doğar. Kabardeyce Ders Kitabı - 32 - Baştan geçen olaylar hakkında pasajlar hazırlanabilir. Küçükken başa gelen olaylar gibi. İlkokul anıları olabilir. Hem olaylar hem de durumlar anlatılabilir. “Öğretmen beni gönderdi” Егъэджак1уэм сигъэк1уащ “Yapacaktım ama olmadı.” gibi. Сщ1ынут ауэ хъуакъым хуэдэу. Geçen sene olan düğünün hikayesini anlatmak mümkün. Alışkanlık hikayesi: Sabah toplanırdık, Пщэдджыжьым дызхуэсынт Sen arabanı getirirdin Уэ уи гур къэпшэнт Sen yemek hazırlardın Уэ упщэф1энт Sen şunu yapardır Уэ мор пщ1ынт Sen şunu yaptırırdın Уэ мор ебгъэщ1ынт … Geçmiş Niyet/Tasarı Sabah toplanacaktık,Пщэдджыжьым дызхуэсынут Sen arabanı getirecektin Уэ уигур къэпшэнут Sen yemek hazırlayacaktın Уэ упщэф1энут Sen şunu yapacaktın Уэ мор пщ1ынут Sen şunu yaptıracaktın Уэ мор ебгъэщ1ынут Sen yardım edecektin Köye gidecektik….. Geçmiş Hal: Sabah toplanmıştık / toplandıydık Пщэдджыжьым дызхуэсат Sen arabasını getirmiştin / getirdiydin Уэ уигур къэпшат Sen yemek hazırlamıştın / hazırladıydın Уэ упщэф1ат Sen şunu yapmıştın / yaptıydın Уэ мор пщ1ат Sen şunu yaptırmıştın / yaptırdıydın Уэ мор ебгъэщ1ат Ben yardım etmiştim / ettiydim Köye gitmiştik / gittiydik …. Kabardeyce Ders Kitabı - 33 - Ders 13 Geçişzis Fiillerin Geçişli Hale Getirilmesi Açıklama Gelmek, uyumak, ağlamak gibi geçişsiz eylemlerin bir aktör tarafından yaptırılması söz konusu olunca geçişli hale gelirler. Şimdi bunu nasıl yapacağımızı görelim. Kullanım Şablonu Сэ сэ сы - с/з Geçişli fiil - а - щ Уэ уэ у önek б/п sonek н - -? Ар абы - и ну - къым Дэ дэ ды д/т гъэ Geçişsiz - къэ? Фэ фэ фы ф/в fiil - т. Ахэр абыхэм - я/а хэ т? …р …м - и - тэкъым. …хэр …хэм - я/а хэ тэкъэ? İlgili Gramer Bilgileri Geçişlilik Öneki - “гъэ” – Geçişsiz Fiillerle Fiillerden önce gelen “гъэ” öneki anlama geçişlilik katar. Uyumak’tan Uyutmak, Yapmak’tan Yaptırmak gibi. Geçişli fiilin aktörü “гъэ” öneki kullanıldığında memur figüranına dönüşür. Geçişsiz fiileri geçişli hale getirir, zaten geçişli olanları ise bir kat daha geçişli yapar. Bunu bir sonraki derste göreceğiz. Geçişli / Geçişsiz Kullanım Aynı fiilin geçişli ve geçişsiz formunu kullanmak mümkündür. Yazmak fiilini, bir kişini yazma eylemi gerçekleştirdiğini yazdığı şeye hiç değinmeden kullanırsak geçişsiz bir kullanım olur. Konubahsi yazan kişidir. Ama yazma eylemi yazılan şeye atıfta bulunarak kullanırsak bu durumda geçişli bir ifade olur. Yazan aktör, yazılan ise konubahsi olur. Eğiticiye Notlar Geçişsiz fiiller ile yapılan daha önceki çalışmaları “гъэ” öneki ile tekrar yapınız. Aktör ve zamirlerinin nasıl yerleştiğini gösteriniz. Kursiyerlere fiilde kullanılan zamirlere bakarak geçişli ve geçişsiz anlamı hızlı bir şekilde anlamalarını sağlayacak alıştırmaları yaptırınız. Kabardeyce Ders Kitabı - 34 - Bu özellikle zikredilmeyen 3.şahısları fark etmek için şarttır. Yeni Kelimeler Alıştırmalar Kabardeyce Ders Kitabı - 35 - Ders 14 İki Kat Geçişlilik Ар абы -ищ1ынущ. Ар сэ уэ -сэбгъэщ1ынущ ?????? Ар уэ сэ -уэзгъэщ1ынущ ?????? Ар абы абы -иригъэщ1ынущ ?????? Ар абы абы -иригъэщ1ынущ ?????? сщыбгъэгъупщэнщ пщызгъэгъупщэнщ -щызгъэгъупщэнщ -щыбгъэгъупщэнщ тщывгъэгъупщэнщ фщыдгъэгъупщэнщ ящыдгъэгъупщэнщ ящывгъэгъупщэнщ Açıklama “Yapmak” gibi zaten geçişli olan fiillerin bir aktör tarafından yaptırılması söz konusu olunca bir kat daha geçişli hale gelirler. Daha önceki aktör yeni aktörün memur figüranı olur. Kullanım Şablonu Сэ сэ сэ Уэ уэ уэ Ар абы абы Дэ дэ дэ Фэ фэ фэ Ахэр абыхэм абыхэм …р …м …м …хэр …хэм …хэм сы - с/з с/з Geçişli fiil а - щ у Önek б/п б/п Sonek н - -? - - и Geçişsiz ну - къым ды д/т д/т гъэ fiil - къэ? фы ф/в ф/в - т. - а/я я/а Geçişli хэ т? - - и fiil - тэкъым. - а/я я/а хэ тэкъэ? Kabardeyce Ders Kitabı - 36 - İlgili Gramer Bilgileri Geçişlilik Öneki - “гъэ” – Geçişli Fiillerle Geçişli fiil kökünden önce gelen “гъэ” öneki anlama bir kat daha geçişlilik katar. Yapmak’tan Yaptırmak gibi. Geçişli fiili aktörü “гъэ” öneki kullanıldığında memur figüranına dönüşür ve anlama amir aktör katılır. Fiilin anlamına doğrudan katıldığı için köküne en yakın olan eklerdendir. Memur Figüran Geçişli eylemlerin aktör tarafından kendisine yaptırtıldığı elemandır. Bu figüran da diğer tüm figüranlar gibi ismin “м” halindedir. Geçişsiz eylemleri ise aktör konubahsine yaptırır. Memur Figüranın Birleşik ve Ayrık Zamirleri Birleşik zamirler ses uyumuna göre sert veya yumuşak hallerinden biri kullanılır. Yeri önek ile aktörün arasıdır. Ayrık Birleşik 1.Tekil сэ с/з Ben 2.Tekil уэ б/п Sen 3.Tekil абы - O 1.Çoğul дэ д/т Biz 2.Çoğul фэ ф/в Siz 3.Çoğul абыхэм а/я Onlar Eğiticiye Notlar Bir araya gelip karışınca anlam bozulmasına sebep olan seslileri ayırma için “p” kullanımına örnekler veriniz. ( иpи, сыpи, уpа ) Geçişli fiiller ile yapılan daha önceki çalışmaları “гъэ” öneki ile tekrar yapınız. Aktör ve figüran zamirlerinin nasıl yerleştiğini gösteriniz. Yeni Kelimeler Kabardeyce Ders Kitabı - 37 - Alıştırmalar Kabardeyce Ders Kitabı - 38 - Ders 15 Fiiller – Hem Geçişli Hem Geçişsiz Açıklama Aynı fiil hem geçişli hem geçişsiz olarak çekilebilmektedir. Çekim farkı kimi zaman fiilin anlamını değiştirmektedir. Geçişsiz Geçişli тхэн тхын Yazmak – bir şeyi yazmak шхэн шхын Yemek – bir şeyi yemek щ1эн щ1ын Bilmek – bir şeyi yapmak Örnek olarak “тхэн - тхын” (=yazmak) fiili verilebilir. Konu bahsi yazan ise geçişsiz, yazılan ise geçişli çekim yapılır. Geçişli çekimde yazan aktör olur. Ve her iki şekilde mümkündür. Anlam ise farklı olmaktadır. Bu durumu konu bahsinin yani esas olarak neden bahsedildiği konusuna vurgu yapılarak açıklamak daha uygundur. Сэ сытхынущ Ар сэ -стхынущ. Сэ сы тха щ. Ben yazmışım. Ар сэ - с тха щ. O benim yazdığımdır. Kullanım Şablonu İlgili Gramer Bilgileri Konu Konu Eğiticiye Notlar Yeni Kelimeler Kabardeyce Ders Kitabı - 39 - Alıştırmalar Kabardeyce Ders Kitabı - 40 - Ders 16 Önek Figüranı – Geçişsiz Fiiller ile Açıklama Bir fiilin gerçekleştiği çerçeve ile ilgili bilgileri genellikle önekler ile katarız. Bazı önekler kendi anlamlarına uygun şekilde bir şahsı gösterebilir ve buna uygun zamir alırlar. Bunlara önek figüranı diyeceğiz. Şimdi çok kullanılan “хуэ” ve “ф1э” ön eklerini görelim. Kullanım Şablonu Сэ сэ сы къы с/з хуэ - - а - щ. Уэ уэ у ны б/п ф1э Ön Geçişsiz Son н - ? Ар абы - - - ek Fiil ek ну - Къым. Дэ дэ ды д/т - къэ? Фэ фэ фы ф/в - т. Ахэр абыхэм - а/я хэ т? …р …м - - - тэкъым. …хэр …хэм - а/я хэ тэкъэ? İlgili Gramer Bilgileri “Хуэ” Öneki “Хуэ”, eylemin bir şahıs (figüran) için yapılması durumunu gösterir. Beraberinde önek figüranına ait birleşik zamir alır. Figüran 3. şahıs olması durumunda onu açıklayan bir kelime cümle içinde ismin “м” halinde bulunabilir. Diğer şahıslar için böyle bir kelime kullanımı anlamsızdır. Benim için geldin. Senin için geldim. Onun için geldim. Ahmet için geldim. (o) Okul için geldim. (o) “ф1э” Öneki “ф1э”, eylemin bir şahsın (figüran) istememesine rağmen gerçekleşmesi durumunu gösterir. Beraberinde önek figüranına ait birleşik zamir alır. Figüran 3. şahıs olması durumunda onu açıklayan bir kelime cümle içinde ismin “м” halinde bulunabilir. Diğer şahıslar için böyle bir kelime kullanımı anlamsızdır. Ben istemeyerek sen geldin. O istemeyerek sen geldin Ahmet istemeyerek sen geldin (o) Kabardeyce Ders Kitabı - 41 - “Хуэ” ve “ф1э” Önek Figüran Zamirleri Aralarında bulundukları seslere göre bazen sert bazen yumuşak olarak uyum gösterirler Ayrık Birleşik 1. tekil сэ с/з Ben 2. tekil уэ б/п Sen 3. tekil абы - O 1. çoğul дэ д/т Biz 2. çoğul фэ ф/в Siz 3. çoğul абыхэм а/я Onlar Eğiticiye Notlar Kullanabilinecek olan fiillerin geçişsiz olmasına dikkat ediniz. Yeni Kelimeler губ жьы н kızmak Alıştırmalar Basit geçişsiz fiiller ile çeşitlemeler yapılır. Kabardeyce Ders Kitabı - 42 - Ders 17 Hedef Figüran – Geçişsiz Fiiller ile Açıklama Türkçedeki ismin e halinde olan tümleçlerin nasıl kullanıldığına dikkat ediniz. İsmin bu haline dilbilgisinde Ablatif hal denir. “Bir şeye bakmak” gibi geçişsiz bir fiil de olabilir, “Bir şeye birisini baktırmak” gibi geçişli bir fiil de olabilir. Biz bu elemana Hedef figüran diyeceğiz. Kullanım Şablonu Сэ сэ сы къы с/з э - - а - щ. Уэ уэ у ны у Önek Geçişsiz Son н - ? Ар абы - - и Fiil ek ну - Къым. Дэ дэ ды д/т - къэ? Фэ фэ фы ф/в - т. Ахэр абыхэм - а хэ т? …р …м - и - тэкъым. …хэр …хэм - а хэ тэкъэ? İlgili Gramer Bilgileri Hedef Figüran İsmin e halindeki tümleçtir. Eylemin gerçekleşme yönündeki elemandır. Bu figüran da diğer tüm figüranlar gibi ismin “м” halindedir. Birleşik zamirden önce eylem yönü hakkındaki “къы” ve “ны” önekleri ile beraber kullanılabilir. Figüranın birleşik zamiri “э” ile beraber önek formunda fiile eklenir. Hedef Figüranın Birleşik ve Ayrık Zamirleri Birleşik zamirler ses uyumuna göre sert veya yumuşak hallerinden biri kullanılır. Yeri fiilin öneki ile kökü arasıdır. Ayrık Birleşik 1.Tekil сэ с/з Ben 2.Tekil уэ у Sen 3.Tekil абы и O 1.Çoğul дэ д/т Biz 2.Çoğul фэ ф/в Siz 3.Çoğul абыхэм а Onlar Kabardeyce Ders Kitabı - 43 - Seslilerin Karışımı и+э=е а + э = а şeklindeki bir araya gelen sesliler birbirlerine karışırlar. ы + у + э = o sesine dönüşür. Kıwepsale - kopsale Seslerin karışması anlam bozukluğu veya yanlış anlamalara sebep olacak şekilde olursa aralarına karışmamaları için “p” sesi katılır. yireypl Eğiticiye Notlar Seslerin karışmaması için araya “p” sesinin katılmasını örneklerle vurgulayınız. Aralarına “p” girmese idi nasıl karışıklık olacağını gösteriniz. Yireypl - yeypl Genellikle “къы” ve “ны” önekleri ardından “у + э” gelmesi durumunda kaynaşarak oluşan “o” sesi hakkında kursiyerlerin farkındalığı geliştiriniz. Yeni Kelimeler п лъэ н bakmak у джы н kurban kesmek dövmek гу ф1э н sevinmek 1э бэ н ellemek Alıştırmalar Сэ сэ сы - с/з э плъэ а - щ. Уэ уэ у Önek у удж н - ? Ар абы - и ну - Къым. Дэ дэ ды д/т - къэ? Фэ фэ фы ф/в - т. Ахэр абыхэм - а хэ т? …р …м - и - тэкъым. …хэр …хэм - а хэ тэкъэ? Kabardeyce Ders Kitabı - 44 - Ders 18 Hedef Figüran - Geçişli Fiiller ile Açıklama Geçişli fiillerde eylemin aktörü ifadeye katılıyordu. İsmin e halinde olan figüran ve konu bahsi ile beraber ifadedeki eleman sayısı 3 olur. Birleşik zamirlerin sırası bize kimin konubahsi kimin figüran kimin aktör olduğunu gösterecektir. Kullanım Şablonu Сэ сэ сэ сы - с/з э с/з Geçişli а - щ. Уэ уэ уэ у Önek у б/п Fiil н - ? Ар абы абы - и и (+ ну - къым. Дэ дэ дэ ды д/т д/т Sonek) - къэ? Фэ фэ фэ фы ф/в ф/в - т. Ахэр абыхэм абыхэм - а а хэ т? …р …м …м - и и - тэкъым. …хэр …хэм …хэм - а а хэ тэкъэ? Geçişli Fiil yerinde “гъэ” + Geçişsiz Fiil de olabilir. İlgili Gramer Bilgileri Figüran ile Aktör Her iki elemanda ismin “м” halindedir. Her ikisi de 3. şahıs olduğunda birbirinden ayırt etmek ancak anlama bakılarak mümkündür. Aynı durum özel isimler için de geçerlidir. “я/а” Aktör Zamiri 3. Çoğul şahısın aktör birleşik zamiri “а”nin bu ifade kalıbında artık başta olma şansı kalmadığı için “я” olarak yazılma ve okunma durumu söz konusu değildir. Eğiticiye Notlar Ayrık zamirlerin çoğunlukla söylenmez. Zaten tüm bilgi birleşik zamirlerle verilmektedir. Söylendiği zaman üzerine vurgu yapılmış olur. Biz kalıplarda anlaşılırlık için hepsini sıraladık. “Kitap Ahmet’in Mehmet’e verdiğidir” ifadesini ve “Kitap adamın çocuğa verdiğidir” ifadesini Kabardeyceye çeviriniz ve inceleyiniz. Geçişsiz fiiller ile yapılan daha önceki çalışmaları “гъэ” öneki ile tekrar yapınız. Aktör ve zamirlerinin nasıl yerleştiğini gösteriniz. Yeni Kelimeler Ты н Vermek Щэ н Satmak Kabardeyce Ders Kitabı - 45 - Щэ Ху н Satın Almak Alıştırmalar Kabardeyce Ders Kitabı - 46 - Ders 19 Önek Figüranları Açıklama Fiilin gerçekleşme durumunu açıklayan ön ekler bir şahısa atıfta bulunuyor ise ifadeye ona ait bir zamir daha katılmış olur. Kabardeycede “birisi için” ve “birisi istemesede” gibi anlamlar önekler şeklinde eyleme yamanırlar. Anlama katılan bu elemanlara yine figüran diyeceğiz. Hedef figüranın birleşik zamirlerinde biraz farklılık gösterir. Kullanım Şablonu Сэ сэ - Уэ уэ сэ Ар абы уэ Дэ дэ абы Фэ фэ дэ Ахэр абыхэм фэ …р …м абыхэм …хэр …хэм …м …хэм сы - с/з хуэ - Geçişsiz Fiil а - щ. у Önek б/п ф1э Önek с/з гъэ Geçişsiz н - -? - - б/п Fiil ну - къым. ды д/т и - къэ? фы ф/в д/т Geçişli Fiil - т. - а/я ф/в хэ т? - - а - тэкъым. - а/я и хэ тэкъэ? а Kabardeyce Ders Kitabı - 47 - İlgili Gramer Bilgileri Önek Figüranı Birkaç çeşit figüran vardır. Bunlar Aidiyet, Hedef ve Önek Figüranı şeklinde sınıflayabiliriz. Birbirlerinden farkı birleşik zamirlerindeki ufak değişikliklerde görülür. Her iki elemanda ismin “м” halindedir. Her ikiside 3. şahıs olduğunda birbirinden ayırt etmek ancak anlama bakılarak mümkündür. Aynı durum özel isimler için de geçerlidir. Önek Figüranın Birleşik ve Ayrık Zamirleri Birleşik zamirler ses uyumuna göre sert veya yumuşak hallerinden biri kullanılır. Yeri fiilin öneki ile kökü arasıdır. Ayrık Birleşik 1.Tekil сэ с/з Ben 2.Tekil уэ б/п Sen 3.Tekil абы - O 1.Çoğul дэ д/т Biz 2.Çoğul фэ ф/в Siz 3.Çoğul абыхэм а/я Onlar Eğiticiye Notlar Türkçede bu tür anlam ekleri yükleme hiç katışmaz. Kursiyerlere Kabardeyceyi duyarken karşılaşacakları bu anlam zenginliği için alıştırınız. Fiil gerçekleşme ortamı ile ilgili oldukça zengin bir bilgi yığını şeklinde durmaktadır. Yapılacak alıştırmalar bu zenginliği bir çırpıda algılamak için olmalıdır. Kursiyerlerin dikkatini çekiniz. Türkçede “birisi için getirmek” ile “birisine getirmek” aynı anlamda kullanılabilirse de Kabardeycede mümkün değildir. Fiillerin ne tip figüranlar ile kullanılabileceği konusunda dikkatli olmalarını tavsiye ediniz. Yeni Kelimeler Kabardeyce Ders Kitabı - 48 - Alıştırmalar Kabardeyce Ders Kitabı - 49 - Ders 20 Emir – Muhataba – Geçişsiz Açıklama Bir fiilin eylenmesi veya eylenmemesini istemek için kullandığımız formdur. Emri muhataba veya 3.şahısa verebiliriz. İfadelerin kuruluşu birbirinden farklı olduğu için birkaç derste göreceğiz. Kullanım Şablonu Emir - - Geçişsiz - 2. tekil Olumlu Emir Фы Önek Fiil Sonek 2. çoğul Nehiy У - мы Geçişsiz - 2. tekil Olumsuz Фы Önek Fiil Sonek 2. çoğul Emir / Nehiy İlgili Gramer Bilgileri Emir İfadenin sonunda yargı olmaz. Zamana göre çekilemez. Emrin muhatabı geçişsiz fiillerde konubahsi diğer fiillerde aktör olur. Figüranların zamirleri normal olarak kullanılmaya devam ederler. Emir Vurgusu Emir ifadesinin son tarafında belirli bir ani kesilme olur. Kabardeycede emrin nazikcesi olmaz. “Lütfen” gibi kelimelerin yardımı ile ifade nazikleştirilir. “мы” Olumsuzluk Öneki “мы” öneki anlama olumsuzluk ekler. Fiilin anlamına doğrudan katıldığı için köküne en yakın olan eklerdendir. “гъэ” öneki ile beraber kullanıldığında önce “мы” gelir. Kabardeyce Ders Kitabı - 50 - Eğiticiye Notlar Emir anlamına uygun bir şekilde son tarafında bir vurgu ile söylenmesi gerekir. Vurgu konusunda kursiyerlere yardımcı olunuz. 2. tekil şahıs birleşik zamiri olumlu emirde görünmez, olumsuzda açığa çıkar. Kursiyerlerin dikkatini çekiniz. Yeni Kelimeler Alıştırmalar Zamir Önek Olumsuz Fiil Sone k к1уэ 2. tekil Git Фы к1уэ 2. çoğul Gidiniz къа к1уэ 2. tekil Gel Фы къа к1уэ 2. çoğul Geliniz к1уэ ж 2. tekil Geri git Фы к1уэ ж 2. çoğul Geri gidiniz къэ к1уэ ж 2. tekil Geri gel Фы къэ к1уэ ж 2. çoğul Geri geliniz У мы к1уэ 2. tekil Gitme Фы мы к1уэ 2. çoğul Gitmeyiniz У къэ мы к1уэ 2. tekil Gelme Фы къэ мы к1уэ 2. çoğul Gelmeyiniz У мы к1уэ ж 2. tekil Geri gitme Фы мы к1уэ ж 2. çoğul Geri gitmeyiniz У къэ мы к1уэ ж 2. tekil Geri gelme Фы къэ мы к1уэ ж 2. çoğul Geri gelmeyiniz Kabardeyce Ders Kitabı - 51 - Ders 21 Emir – Muhataba – “гъэ”+Geçişsiz Дыгъэк1уэж Дывгъэк1уэж (Ахэр) къэуымгъэк1уэжхэ = (Ахэр) къомгъэк1уэжхэ (Ахэр) къэвымгъэк1уэжхэ Açıklama Bir fiilin bir başkasına yaptırılmasını istemek için kullandığımız formdur. Emri 2. şahsa veririz. Ondan birisine iş yaptırmasını isteriz. Yaptırmak istediğimiz fiilin geçişli veya geçişsiz olması durumuna göre ifade şekli değişir. Şimdi geçişsiz bir fiili bir başkasına yaptırması için muhatabımıza emir verelim. Kullanım Şablonu Emir Сэ сы - - - - 2. tekil Уэ зэ Önek ф/в гъэ Geçişsiz Sonek - 2. çoğul Ар - Fiil - Дэ ды - Фэ зэ - Ахэp - хэ …p - - …хэp - хэ Nehiy / Olumsuz Emir Сэ сы - У - - 2. tekil Уэ зэ Önek ф/в ым гъэ Geçişsiz Sonek - 2. çoğul Ар - Fiil - Дэ ды - Фэ зэ - Ахэp - хэ …p - - …хэp - хэ İlgili Gramer Bilgileri “зэ” Kendine Dönüşlülük “зэ” eki birleşik şahıs zamirlerinin yerine geçer ve “kendine” şeklinde bir anlam katar. Burada muhataba kendi kendine yaptırmasını emir ettiğimiz durumda kullanım şansı doğar. Kabardeyce Ders Kitabı - 52 - “ы” Okutma Sesi “ы” sesi sessiz harfleri okumaya yardımcı olmak için kullanılır. Herhangi bir anlam bozulmasına sebep olmayan bir sestir. Söylenişte kolay gelişe göre yer değiştirme de söz konusu olabilir. Seslilerin Karışması э + у + ы = о sesine dönüşür. Bunun süren zaman eki ile karıştırılmamalıdır. (Ахэр) къэуымгъэк1уэжхэ = (Ахэр) къомгъэк1уэжхэ Eğiticiye Notlar Normal ifadeleri gösterip daha sonra aynı ifadenin emir formu üzerinde çalışılarak konubahsi, aktör ve figüranların görev ve yerleri daha iyi anlaşılmasını sağlayınız. Emir formunu bu haliyle Türkçeye tercüme etmek mümkün değildir. Ancak “Konubahsini Aktörün uyutması” gibi bir ifadeye ulaşılabilir. Yeni Kelimeler Alıştırmalar Ар -гъуэящ. Ар абы -игъэгуэйащ. Сэ сык1уащ. Сэ уэ сыбгъэк1уащ. Сэ сыкъэк1уащ. Сэ уэ сыкъэбгъэк1уащ. Kabardeyce Ders Kitabı - 53 - Konu Aktö Konu Önek Aktö Sıfat Yargı r r Ар - гъуэя щ. Ар абы - и гъэ гъуэя щ. Сэ сы к1уэну щ. Сэ уэ сы б гъэ к1уэну щ. Уэ у къэ к1уэн щ. Уэ сэ у къэ з гъэ к1уэн щ. Türkçede geçişlilik ile beraber özne değişir. Kabardeycede böyle bir şey olmaz. Dikkat ediniz. Kabardeyce Ders Kitabı - 54 - Ders 22 Emir – Muhataba – Geçişli Açıklama Bir fiilin bir başkasına yaptırılmasını istemek için kullandığımız formdur. Emri 2. şahısa veririz. Ondan birisine iş yaptırmasını isteriz. Yaptırmak istediğimiz fiilin geçişli veya geçişsiz olması durumuna göre ifade şekli değişir. Şimdi geçişsiz bir fiili birbaşkasına yaptırması için muhatabımıza emir verelim. Sonuçta işi yapan memur figüranı olur. Kullanım Şablonu Emir Сэ сэ сы - с/з э - - - 2. tekil Уэ уэ зэ Önek з в гъэ Geçişli Sonek 2. çoğul Ар абы - и Fiil Дэ дэ ды д/т Фэ фэ зэ з Ахэp абыхэм - а …p …м - и …хэp …хэм - а Nehiy / Olumsuz Emir Сэ сэ сы - с/з э - мы - - 2. tekil Уэ уэ зэ Önek з в гъэ Geçişli Sonek 2. çoğul Ар абы - и Fiil Дэ дэ ды д/т Фэ фэ зэ з Ахэp абыхэм - а …p …м - и …хэp …хэм - а Kabardeyce Ders Kitabı - 55 - İlgili Gramer Bilgileri Memur Figüranının Emirde Kullanımı “гъэ” öneki ile kurulan emirlerde her ne kadar 2. şahıstan başkası işi yapsa da emirin muhatabı 2. şahıstır. Yaptırmakla yükümlüdür. Emir ikinci şahsa verildiği için Memur figüranının ikinci şahısları kullanılamaz. “зэ” Eki ile kendine dönüşlülük sağlanır. Eğiticiye Notlar Memur figüranının birinci şahıs olması durumunda “с/з” zamiriyle, ikinci şahıs olması durumunda “зэ” dönüşlülük ekinin birbirinden ayırt edilmesini sağlayınız. Yeni Kelimeler Alıştırmalar Kabardeyce Ders Kitabı - 56 - Ders 23 Emir – 3. Şahısa – Geçişsiz Açıklama 3. şahıslar için de emir verilebilir. Sanki boşluğa söylenmiş gibi. Ama duyan muhataplara emri aktarma görevi yükler. Türkçedeki “Yapsın” der gibi. Kullanım Şablonu Аp Önek ире Geçişsiz - - 3. tekil Ахэp Fiil Sonek хэ 3. çoğul …p мы - 3. tekil …хэp хэ 3. çoğul İlgili Gramer Bilgileri Emir 3. Şahsa Geçişsiz fiillerin öznesi konu bahsidir. Emir de ona göre verilir. Eğiticiye Notlar Yeni Kelimeler Kabardeyce Ders Kitabı - 57 - Alıştırmalar Kabardeyce Ders Kitabı - 58 - Ders 24 Süren Eylem - Geçişsiz Fiil - Öneksiz Açıklama Şimdi bir fiili şu anda gerçekleştirildiğini sürdüğünü ifade etmeye çalışalım. En basit şekli ile geçişsiz ve öneksiz bir fiille başlayalım. Kullanım Şablonu Сэ сы о - - (р) - Olumlu bildirim Уэ у о Geçişsiz Fiil Sonek - Ар - мэ - Дэ ды о - Фэ фы о - Ахэр - мэ хэ …р - мэ - …хэр - мэ хэ Сэ сы - - - Уэ у - Geçişsiz Fiil Sonek - р э? Soru Ар - - - (р) къым Olumsuz Дэ ды - - (р) къэ? Olumsuz Soru Фэ фы - - Ахэр - - хэ …р - - - …хэр - - хэ İlgili Gramer Bilgileri Süren Eylem Bir fiilin şu anda sürdüğünü ifade etmek istersek daha önce fiil sıfatlaşarak değil doğrudan kendi fiil anlamıyla kullanarak yaparız. “p” Süren Eylem Vurgusu “p” sesinin kullanımı soru durumu hariç tamamen ağızlara ait bir özellik halinde kalmıştır. Ama orijinal anlamı ve ifade yapısını yakalamak için bu sesin varlığı yardımcı olur. “o” Süren Eylem Eki “o” sesi sadece olumlu durumda görülür. Gerçekleşen eylemin sürekliliğinin şüpheli olduğu soru, olumsuz, olumsuz soru durumlarında görülmez. Ayrıca öneksiz olan fiillerin 3. şahıs çekimlerinde “мэ” eki gelince de kullanılmaz. Kabardeyce Ders Kitabı - 59 - “мэ” Süren Eylem Eki 3. şahıslarda fiilin öneki yok ise kullanılır. Bu durumda “o” düşer. “мэ” sesi sadece olumlu durumda görülür. Eğiticiye Notlar En rahat kullanabileceğimiz kök haldeki fiillerdir. Kursiyerlerin olumsuz emir ile olumsuz süren eylem konusunda sadece bu eki ile ayırım yapabilirler. Yeni Kelimeler Alıştırmalar Kabardeyce Ders Kitabı - 60 - Ders 25 Süren Eylem - Geçişsiz Fiil - Önekli Açıklama Süren bir eylemi ifade ederken fiilin öneki var ise 3. şahısların çekiminde ufak bir fark olur. Tüm şahıslar önekle beraber “o” sesini alırlar. Kullanım Şablonu Сэ сы Önek о - - (р) - Olumlu bildirim Уэ у - Geçişsiz Fiil Sonek - р э? Soru Ар - - - (р) къым Olumsuz Дэ ды - - (р) къэ? Olumsuz Soru Фэ фы - Ахэр - хэ …р - - …хэр - хэ İlgili Gramer Bilgileri Önek + “o” Süren Eylem Eki “o” sesi sadece olumlu durumda görülür. Gerçekleşen eylemin sürekliliğinin şüpheli olduğu soru, olumsuz, olumsuz soru durumlarında görülmez. Ayrıca öneksiz olan fiillerin 3. şahıs çekimlerinde “мэ” eki gelince de kullanılmaz. Eğiticiye Notlar Yeni Kelimeler Kabardeyce Ders Kitabı - 61 - Alıştırmalar Kabardeyce Ders Kitabı - 62 - Ders 26 Süren Eylem – Geçişsiz – Geçmiş Zaman Açıklama Türkçedeki şimdiki zaman hikayesi denen yani “yapıyordum” gibi bir ifade için çalışalım. Kullanım Şablonu Сэ сы - о - - (р) - Olumlu bildirim Уэ у Önek - Geçişsiz Fiil Sonek - р э? Soru Ар - мэ - - (р) къым Olumsuz Дэ ды - - (р) къэ? Olumsuz Soru Фэ фы о - (р) т Olumlu bildirim Ахэр - - хэ р эт? Soru …р - - - (р) тэкъым Olumsuz …хэр - - хэ (р) тэкъэ? Olumsuz Soru İlgili Gramer Bilgileri Konu Konu Eğiticiye Notlar Yeni Kelimeler Kabardeyce Ders Kitabı - 63 - Alıştırmalar Kabardeyce Ders Kitabı - 64 - Ders 27 Süren Eylem – Geçişli Fiiller Açıklama Daha önce aktörlü ifadelerin çok benzeri bir sıralama yapacağız. 3. şahıs ile ve öneklerle ilgili anormallikler yoktur. Kullanım Şablonu Сэ сэ сы - с/з о - - (р) - Уэ уэ у б/п - Geçişli Fiil - р э? Ар абы - Önek и - Sonek - (р) къым Дэ дэ ды д/т - - (р) къэ? Фэ фэ фы ф/в o гъэ Geçişsiz - (р) т Ахэр абыхэм - я/а - Fiil хэ р эт? …р …м - и - - (р) тэкъым …хэр …хэм - я/а - хэ (р) тэкъэ? İlgili Gramer Bilgileri Seslilerin Kaynaşması И+o=е А+o=а şeklinde kaynaşırlar. Bu durumu olumsuz ve soru ifadelerinde o nun kalkmasından sonraki hallerinden rahatlıkla anlarız. Başta Kalan “а” 3. çoğul şahısta fiilin öneki de yoksa “а” zamiri başta kalır ve ”я” şeklinde yazılır ve okunur. Eğiticiye Notlar Bu çalışmalardaki anlam kalıbını daha önceki derslerdeki sıfat ifadelerinde elde edilen kazanımların üzerine inşa ediniz. Yoksa bu ifadeleri “konubahsi aktörün... “ diye başlayan bir cümleye tercüme edilmesi mümkün değildir. Açıkça ifade edilmediği durumlarda dahi konubahsinin mevcudiyetini kursiyerlere fark ettiriniz. Yeni Kelimeler Kabardeyce Ders Kitabı - 65 - Alıştırmalar Kabardeyce Ders Kitabı - 66 - Ders 28 Süren Eylem – Hedef Figüranlı ve Geçişli Fiiller Açıklama Süren ifadeler ile ilgili son olarak Hedef figüranı da ekleyerek üç elemanlı çalışması yapalım. Böylece konubahsi, aktör ve figüranlar hakkında daha önce öğrendiklerimizin nasıl geçerliliğini sürdürdüğünü görmüş oluruz. Kullanım Şablonu Сэ сэ - Уэ уэ сэ Ар абы уэ Дэ дэ абы Фэ фэ дэ Ахэр абыхэм фэ …р …м абыхэм …хэр …хэм …м …хэм сы - с/з э с/з о - - щ. у Önek у б/п - Geçişli Fiil Sonek - ? - и и - - къым. ды д/т д/т - - къэ? фы ф/в ф/в o - т. - а а - гъэ Geçişsiz хэ т? - и и - Fiil - тэкъым. - а а - хэ тэкъэ? İlgili Gramer Bilgileri Konu Konu Eğiticiye Notlar Daha önce öğrendiğimiz yapıların genel bir tekrarı ve pekiştirme yapma şansımız var. Yeni Kelimeler Kabardeyce Ders Kitabı - 67 - Alıştırmalar Kabardeyce Ders Kitabı - 68 - Ders 29 Alternatif Olumsuzluk İfadeleri Açıklama “Yapan olmamak” ile “Yapmayan olmak” birbirine benzer ama farklı iki olumsuzluk ifadesidir. Bu ikisi birlikte “Yapmayan Olmamak” gibi bir ifade kapasitesini de sunarlar. Bunu “къым” ve “мы” olumsuzluk ekleri ile yaparız. “къым” yargıya olumsuzluk ekler, “мы” ise fiile olumsuzluk ekler. Kullanım Şablonu - - … мы Geçişli Fiil … Önek Sonek гъэ Geçişsiz Fiil “мы” Olumsuzluk Öneki “мы” fiilin anlamına olumsuzluk ekler. Bunu yargıdaki olumsuzluktan ayırt edebilmek gerekir. Süren zaman ifadelerinde de yalnız ve “къым” ile beraber kullanılır. Bildiğiniz gibi süren zamanda olumsuzluk ve soru durumlarında “o” sesi kalkıyor idi. Aynı şekilde “мы” ile yapılan olumsuz ifadelerde de bu ses kalkar. Emir gibi yargısı olmayan ifadelerde de “мы” olumsuzluk öneki ile yapılır. Bunu emir konusunda görmüştük. Eğiticiye Notlar Kursiyerlerin bu iki olumsuzluk ekini birbirinden ayırd etmesini ve nerelerde hangisinin kullanılacağını anladığından emin olunuz. Teknik olarak mümkün olan bazı sözdizimleri pratikte kullanılmamaktadır. Özellikle Türkçe olarak zihinde kurguladıkları bir ifadeyi Kabardeyceye çevirmeye kalkıldığında bu duruma sıkça rastlanılmaktadır. Genelde böyle ifadeler karşısında şöyle deriz: Kabardeycede onu öyle değil böyle ifade ederiz. Bu şekilde kullanılmaz. Kulağa yatkın gelmiyor…. Bu konuda kursiyerlerin dikkatini çekiniz ve tercih edilen sözdizimleri konusunda kursiyerlerin kulak dolgunluğunu sağlamaya çalışınız. Kabardeyce Ders Kitabı - 69 - Örnek olarak “sixuemey” demeyiz, “sıxueykım” deriz. Ama şarkıda geçince kimse itiraz etmeden ne dendiğini anlar. Teknik açıdan mümkün ama tercih edilmeyen bir ifade şeklinden bunu kastediyoruz. Yeni Kelimeler Alıştırmalar Kabardeyce Ders Kitabı - 70 - Ders 30 “щ” ile Yer/Zaman Bildirimi Nerede yaptın? Дэнэ щыпщ1а? Evde çalıştım Nezaman yaptın? Сыт щыгъуэ щыпш1а? Ик1эм щынэсам щыгъуэ... Açıklama Bir ifadede eylemin gerçekleştiği yer ve zamanı bildiren kısmına yer ve zaman zarfı denir. Bu tür bir ifade Kabardeycede zarf şeklinde değil iyelik benzeri bir şekilde yapılır. Bu açıdan bakıldığında farklı bir gramer göreceğiz. Şimdi bunu nasıl yapacağımızı görelim. Kullanım Şablonu Yer - Geçişsiz Fiil - … …м Konu … щы … … Bahsi Geçişli Fiil Önek Aktör Sonek Zaman …м гъэ Geçişsiz Fiil İlgili Gramer Bilgileri Yer-Zaman Öneki –“щ” Yapılan işin yerini ve zamanını göstermek için kullanırız. Kabardeycede zaman ve yer aynı değerlendirilir. Her ikisi de içinde bulunduğumuz uzayın birer boyutudur. Bu dilimizin temel bakış açısıdır. Eylemin gerçekleştiği yer veya zaman bir öge olarak ifadenin içinde bahsetmek istediğimizde iyelik benzeri bir ifade kullanırız. “O yerin orada”, “o zamanın orada” şeklinde tercüme edebileceğimiz bir yapıdır bu. Cümle içinde yer ve zaman bildiren bir kelime kullanırız. Bu kelime ismin “м” halinde olur. Ve fiile bu kelime ile ilişkisini gösteren “щ” öneki eklenir. Özel isimler, şehir ve ülke isimleri zaten belirli olduğu için (yani herhangi bir İstanbul olamayacağı için) yalın halde kullanılırlar. Yer-Zaman Sorgusu Uygun bir soru kelimesi ifade içindeki yer ve zaman bildiren kelimenin yerine yerleştirilir. Normal cümledeki gibi “щ” öneki fiile eklenir. Uygun bir soru yargı eki kullanılır. “Nere” diye bir soruda pek belli olmaz ama “Hangi ev” gibi bir ifadede ismin “м” halinde kullanıldığına dikkat ediniz. Kabardeyce Ders Kitabı - 71 - Eğiticiye Notlar Belirsiz kelimelerin ismin halinin yalın olduğunu hatırlatınız. Yani kelime yalın olması onun belirsiz olduğunun göstergesidir. Bulunduğu hal ise cümle içindeki yer ile ilgilidir. Yeni Kelimeler Alıştırmalar Ик1эм щынэсам щыгъуэ... Kabardeyce Ders Kitabı - 72 - Ders 31 “щ1э” ile Sebep Bildirimi Açıklama Eylem ifadesi sebep bildiriyor ise Kullanım Şablonu - Geçişsiz Fiil - … Sebep Konu … щ1э … … …м Bahsi Geçişli Fiil Önek Aktör Sonek гъэ Geçişsiz Fiil İlgili Gramer Bilgileri Sebep Öneki – “щ1э” Yapılan işin sebebini gösterir. Cümlecik şeklinde bulunan parçaya sebep bildiren bir anlam katar. “yapma/etmenin sebebi” gibi bir tercüme yapılır ise daha iyi kavranabilir. Konu Konu Eğiticiye Notlar Yeni Kelimeler Kabardeyce Ders Kitabı - 73 - Alıştırmalar Kabardeyce Ders Kitabı - 74 - Ders 32 “y” Soneki - Zarf & İçin Bağlacı Açıklama Şu ana kadar eylemi ve eyleme karışan elemanlar üzerinde çalıştık. Şimdi ise eylemin yapılış şekli hakkında bilgi vermeye çalışalım. Kullanım Şablonu KonuBahsi Figüran Aktör Zarf Eylem+Yargı …р …м …м …y İlgili Gramer Bilgileri Cümle İçi Sıralama Cümle içindeki kelimelerin sıralaması konusunda Kabardeycede özel bir kaide bulamadım. İstenilen sırada kullanılabilirler. Bu tamamen bir alışkanlık meselesidir. Türkçe, Rusça, Arapça bilenlerin cümle kurma sırası farklı olabilir. İfadeyi doğru olarak anlaşılmasına sebep olacak olan şey vurgu ve kelimelerin hallerini belirten son ekleridir. Türkiyedeki Kabadeyler eylemi sona koyarlar. Rusyada olanlar ise tümleyen ifadeleri eylemden sonra koyarlar. Arapça konuşulan bölgelerde yaşayanlar da böyle. Ancak masallarda ve eski literatürde yargı ifadesi sondadır. Zarf Zarf bir eylemin yapılma şeklini gösteren kelimelerdir. Kabardeycede zarf olan ifade “y” son ekini alırlar. Sıfat ismi niteler, zarf ise eylemi. Çabucak, aniden, yavaşça, teker teker, … gibi “İçin” Bağlacı “y”, bir eylemin gerçekleşme sebebini açıklayan ikinci bir ifadeyi bağlamak için kullanılır. Bu ifade tek bir kelime olabileceği gibi kendi elemanları olan bir eylem de olabilir. Görmeye geldim = onu görmek için ben geldim. Eğiticiye Notlar Zarf ve için bağlacı gibi ayrım detayları üzerinde çok fazla durmadan her birinin cümle içindeki yerini ve eylem ile ilişkisini vurgulamanız kolaylık sağlayacaktır. Kursiyerler herhangi birine uygun olarak tercüme yapabilirler. Her ifadede tüm elemanlar olmak zorunda değildir. Biz olabilecekleri göstermeye çalıştık. Kabardeyce Ders Kitabı - 75 - Elemanlara ait ayrık zamirler çoğu zaman söylenmez, söylendiklerinde ise vurgu yapılıyor demektir. Eyleme birleşik zamirlere dayalı anlamaya özen gösteriniz. 3. şahısların boş olan birleşik zamirleri onların yokluğunu göstermez. Kursiyerleri bu konuda uyarınız. Örneklerde bu konu üzerine vurgu yapınız. Yeni Kelimeler Alıştırmalar En basitinden karmaşığa doğru daha önce yapmış olduğunuz tüm fiil çekimi çalışmalarına uygun zarflar eklemeye çalışabilirsiniz. Kabardeyce Ders Kitabı - 76 - Ders 33 “yэ” Soneki - Hal Açıklama Zarfa çok benzeyen bir ifade şekli olan hal ifadesini görelim. Zarf bir eylemin yapılma şeklini gösterirken, hal eylem esnasında işe karışan ögelerden bir veya birkaçının mevcut durumu tasvir eder. Bu yüzden hal genelde türetilmiş bir sıfat olur. Kullanım Şablonu KonuBahsi Figüran Aktör Hal Eylem+Yargı …р …м …м …yэ KonuBahsi Figüran Aktör Hal Eylem+Yargı …р …м …м …yэ KBahsi Figüran Aktör Hal …р …м …м …yэ İlgili Gramer Bilgileri Hal Hal bir eylemin yapılma esnasındaki mevcut durumu gösteren ifade şeklini gösteren ifadelerdir. Kabardeycede hal olan ifade “yэ” son ekini alır. Hal tek bir kelime olabileceği gibi kendi elemanları olan bir cümlecik de olabilir. Görerek/ onu görür olduğu halde, artarak / artıyor olduğu halde, severek, … gibi Çeviri yaparken “…dığı halde” şeklinde cümleler kurarız. Eğiticiye Notlar Zarf, hal ve için bağlacı gibi ayrım detayları üzerinde çok fazla durmadan her birinin cümle içindeki yerini ve eylem ile ilişkisini vurgulamanız kolaylık sağlayacaktır. Kursiyerler herhangi birine uygun olarak tercüme yapabilirler. Her ifadede tüm elemanlar olmak zorunda değildir. Biz olabilecekleri göstermeye çalıştık. Elemanlara ait ayrık zamirler çoğu zaman söylenmez, söylendiklerinde ise vurgu yapılıyor demektir. Eyleme birleşik zamirlere dayalı anlamaya özen gösteriniz. 3. şahısların boş olan birleşik zamirleri onların yokluğunu göstermez. Kursiyerleri bu konuda uyarınız. Örneklerde bu konu üzerine vurgu yapınız. Yeni Kelimeler Kabardeyce Ders Kitabı - 77 - Alıştırmalar En basitinden karmaşığa doğru daha önce yapmış olduğunuz tüm alıştırmalardaki şahıslar için uygun hal ifadeleri eklemeye çalışabilirsiniz. Kabardeyce Ders Kitabı - 78 - Ders 34 “к1э” Soneki - Referans Сэрк1э мыбы-хуэдэ-къым. (Aр) Уадэк1э сщ1ат. (Aр) Унэмк1э док1уэ. Япэк1э къэк1уащ. (Aр) Шей щ1ык1э пш1эркъэ? Açıklama Cümlede ifade edilen yargının referansını, dayanak noktasını gösteren parçasıdır. Bir kelime veya cümlecik şeklinde olabilir. Örnekleri görünce ne demek istediğimiz daha iyi anlaşılacak. Kullanım Şablonu KonuBahsi Figüran Aktör Referans Eylem+Yargı …р …м …м …мк1э KonuBahsi Figüran Aktör Referans Eylem+Yargı …р …м …м …мк1э KBahsi Figüran Aktör Referans …р …м …м …мк1э İlgili Gramer Bilgileri Referans Cümlede ifade edilen yargının referansını, dayanak noktasını gösteren parçasıdır. Bir kelime veya cümlecik şeklinde olabilir. Türkçede tam karşılığı olmadığı için tercüme edilirken birkaç şekilde karşımıza çıkar. “… ile”, “…e göre”, “…e doğru”,”… açısından” gibi formların hepsi anlam olarak bir şeyi referans gösterirler. Asıl anlam bu referans göstermedir. Referans olan kelime genelde ismin halinde olur. Ama bu anlam ile ilgili bir şey olarak karşımıza çıkıyor. Eğiticiye Notlar Yeni Kelimeler Kabardeyce Ders Kitabı - 79 - Alıştırmalar Kabardeyce Ders Kitabı - 80 - Ders 35 Cümlecik Açıklama Şu ana kadar elemanlar ya isim veya zamir şeklinde tekil kelimelerdi. Artık onları daha detaylı bir şekilde ifade etmeye çalışalım. En basit haliyle sıfat-isim şeklinde. Şimdi bunu nasıl yapacağımızı görelim. Kullanım Şablonu Şablonda “zı” zamiri eksik !!! En kolayca ifade edebileceğimiz sıfatları ise yaptıkları işlerle kazandıkları sıfatlar olurlar. “Onu gördüm” yerine “Geleni gördüm” gibi. Bunun için fiilden sıfat yapma eklerini daha önce gördüğümüz gibi kullanır yargı eki eklemeden doğrudan doğruya içinde bulunduğu cümledeki yerine göre hal eki (“р” veya “м”) ekleyebiliriz. Bu tür fiilden türetme sıfatların da kendi konubahsi, figüran ve aktörü bulunabilir. Tümüne birden cümlecik deriz. Cümleciğin şahısları ile ana cümleninkileri ayıran ise söyleyiş sırası, vurgu ve anlamdır. Cümlecikler hakkında açıklama yapılması ihtiyacı duyulan 3.şahıs zamirleri yerine kullanılırlar. 1. ve 2. şahıslar için bu şeklide bir kullanım anlamlı olmamaktadır. Cümleciğe Yargı Eki Eklenmez Cümlecik esas itibarıyla bir sıfat-isimdir. Fiil her türlü önek ve şahısa göre çekilebilir, fakat zamanı ve yargısı olmaz. Olumlu olumsuz soru ve olumsuz soru eklerini alması anlamsızdır. Onun yerine asıl cümle içindeki yerine göre ismin hal ekleri eklenir. Asıl cümlenin içinde konubahsinin yerine geçiyor ise “р” haline, figüran veya aktör yerine geçiyor ise “м” haline getiren ekler alırlar. Cümlecikte Olumsuzluk Cümlecik yargı eki alamadığı için olumsuzluk ancak “мы” eki ile yapılabilir. Bu ek fiil kökü ile varsa “гъэ” hariç diger bütün önekler arasına girer. Cümleciğin Temsil Ettiği Öğenin Zamiri (Atıf Zamiri) Biraz incelenirse görülür ki; ana cümledeki bir öğe yerine geçen cümlecik, kendi içindeki şahıslardan biridir ve bu şahıs cümlecik içinde söylenmez. “O benim sana verdiğimdir” cümlesini bir başka cümle içinde kullanacak olursak üç ayrı şahısı ifade edebiliriz. Ana cümleye katılan Cümlecik Çıkan zamir Konubahsi Benim sana verdiğim o Aktör O kendisinin sana verdiği ben Figüran O benim kendisine verdiğim sen Tabloda görüldüğü gibi cümlecik içinde ilgilenilen zamir yok olmaktadır. Bu şahıs konubahsi olduğunda doğrudan doğruya bir kullanım sözkonusu olur. Ama bu şahıs figüran veya aktör ise bu durumda cümlecik içinde kendisi/biri manasında “зы” şeklinde bir belirsiz şahıs zamiri ile temsil edilir. Cümlenin Öğeleri Cümlenin öğeleri Cümle sonu - Yargı KonuBahsi …р …щ Olumlu Kabardeyce Ders Kitabı - 82 - Figüranlar …м …? Ş Soru Aktör …м …къым i Olumsuz …e kadar ...ху …къэ? m Olumsuz Soru d i Zarf ...у …т. G Olumlu Hal ...уэ …т? e Soru Referans …мк1э …тэкъым. ç Olumsuz …тэкъэ? m Olumsuz Soru i ş Eğiticiye Notlar Yeni Kelimeler Alıştırmalar En basitinden karmaşığa doğru daha önce yapmış olduğunuz tüm çalışmalarda şahıslar yerine basit cümlecikler koyarak alıştırmalar yapınız. Kabardeyce Ders Kitabı - 83 - Ders 36 Cümlecik - KonuBahsi KonuBahsi cümleciği örneği O senin söylediğindir. (Onu sen söyledin.) O benim anlamadığımdır. (Onu ben anlamadım.) Senin söylediğin(=o) benim anlamadığımdır. (Senin söylediğini(=onu) ben anlamadım.) Jibar kısgurua ım Açıklama Şu ana kadar elemanlar ya isim veya zamir şeklinde tekil kelimelerdi. Artık onları daha detaylı bir şekilde ifade etmeye çalışalım. En basit haliyle sıfat-isim şeklinde. Şimdi bunu nasıl yapacağımızı görelim. Kullanım Şablonu KonuBahsi Figüran Aktör Eylem …р …м …м KBahsi Figüran Aktör Sıfat-Isim …р …м …м …р İlgili Gramer Bilgileri Cümlecik Cümle içindeki ….. Eğiticiye Notlar Yeni Kelimeler Alıştırmalar En basitinden karmaşığa doğru daha önce yapmış olduğunuz tüm çalışmalarda konubahsi olan şahıslar yerine basit cümlecikler koyarak alıştırmalar yapınız. Kabardeyce Ders Kitabı - 84 - Ders 37 Cümlecik - Figüran Hedef figüran cümleciği örneği O geldi Ben ona senin verdiğinim. (Beni ona sen verdin.) Ben gelene(=ona) senin verdiğinim. (Beni gelene (=ona) sen verdin.) Kagom septas Zıjım septas Wuzeplam septas Açıklama Şu ana kadar elemanlar ya isim veya zamir şeklinde tekil kelimelerdi. Artık onları daha detaylı bir şekilde ifade etmeye çalışalım. En basit haliyle sıfat-isim şeklinde. Şimdi bunu nasıl yapacağımızı görelim. Kullanım Şablonu KonuBahsi Figüran Aktör Eylem …р …м …м KBahsi Figüran Aktör Sıfat-Isim …р …м …м …м İlgili Gramer Bilgileri Cümlecik Cümle içindeki …. Eğiticiye Notlar Yeni Kelimeler Alıştırmalar En basitinden karmaşığa doğru daha önce yapmış olduğunuz tüm çalışmalarda figüranları bulunuz ve bu şahıslar yerine basit cümlecikler koyarak alıştırmalar yapınız. Kabardeyce Ders Kitabı - 85 - Ders 38 Cümlecik - Aktör Aktör cümleciği örneği Bu onun yaptığıdır. (Bunu o yaptı) Şu onun attığıdır. (Şunu o attı.) Şu, bu yapan birinin attığıdır. (Bunu yapan (=o) şunu attı.) Mır zıjam mor zıvedzas Açıklama Şu ana kadar elemanlar ya isim veya zamir şeklinde tekil kelimelerdi. Artık onları daha detaylı bir şekilde ifade etmeye çalışalım. En basit haliyle sıfat-isim şeklinde. Şimdi bunu nasıl yapacağımızı görelim. Kullanım Şablonu KonuBahsi Figüran Aktör Eylem …р …м …м KBahsi Figüran Aktör Sıfat-Isim …р …м …м …м İlgili Gramer Bilgileri Cümlecik Cümle içindeki elemanl….. Eğiticiye Notlar Yeni Kelimeler Alıştırmalar En basitinden karmaşığa doğru daha önce yapmış olduğunuz tüm çalışmalarda aktörleri bulunuz ve bu şahıslar yerine basit cümlecikler koyarak alıştırmalar yapınız. Kabardeyce Ders Kitabı - 86 - Ders 39 Cümlecik - Hal Açıklama Zarfa çok benzeyen bir ifade şekli olan hal ifadesini görelim. Zarf bir eylemin yapılma şeklini gösterirken, hal eylem esnasında işe karışan ögelerden bir veya birkaçının mevcut durumu tasvir eder. Bu yüzden hal genelde türetilmiş bir sıfat olur. Kullanım Şablonu KonuBahsi Figüran Aktör Hal Eylem+Yargı …р …м …м …yэ KBahsi Figüran Aktör Hal …р …м …м …yэ İlgili Gramer Bilgileri Hal Hal bir eylemin yapılma esnasındaki mevcut durumu gösteren ifade şeklini gösteren ifadelerdir. Kabardeycede hal olan ifade “yэ” son ekini alır. Hal tek bir kelime olabileceği gibi kendi elemanları olan bir cümlecik de olabilir. Görerek/ onu görür olduğu halde, artarak / artıyor olduğu halde, severek, … gibi Çeviri yaparken “…dığı halde” şeklinde cümleler kurarız. Eğiticiye Notlar Zarf, hal ve için bağlacı gibi ayrım detayları üzerinde çok fazla durmadan her birinin cümle içindeki yerini ve eylem ile ilişkisini vurgulamanız kolaylık sağlayacaktır. Kursiyerler herhangi birine uygun olarak tercüme yapabilirler. Her ifadede tüm elemanlar olmak zorunda değildir. Biz olabilecekleri göstermeye çalıştık. Elemanlara ait ayrık zamirler çoğu zaman söylenmez, söylendiklerinde ise vurgu yapılıyor demektir. Eyleme birleşik zamirlere dayalı anlamaya özen gösteriniz. 3. şahısların boş olan birleşik zamirleri onların yokluğunu göstermez. Kursiyerleri bu konuda uyarınız. Örneklerde bu konu üzerine vurgu yapınız. Yeni Kelimeler Alıştırmalar En basitinden karmaşığa doğru daha önce yapmış olduğunuz tüm alıştırmalardaki şahıslar için uygun hal ifadeleri eklemeye çalışabilirsiniz. Kabardeyce Ders Kitabı - 87 - Ders 40 Cümlecik - Referans Сэрк1э мыбы-хуэдэ-къым. (Aр) Уадэк1э сщ1ат. (Aр) Унэмк1э док1уэ. Япэк1э къэк1уащ. (Aр) Шей щ1ык1э пш1эркъэ? Açıklama Cümlede ifade edilen yargının referansını, dayanak noktasını gösteren parçasıdır. Bir kelime veya cümlecik şeklinde olabilir. Örnekleri görünce ne demek istediğimiz daha iyi anlaşılacak. Kullanım Şablonu KonuBahsi Figüran Aktör Referans Eylem+Yargı …р …м …м …мк1э KBahsi Figüran Aktör Referans …р …м …м …мк1э İlgili Gramer Bilgileri Referans Cümlede ifade edilen yargının referansını, dayanak noktasını gösteren parçasıdır. Bir kelime veya cümlecik şeklinde olabilir. Türkçede tam karşılığı olmadığı için tercüme edilirken birkaç şekilde karşımıza çıkar. “… ile”, “…e göre”, “…e doğru”,”… açısından” gibi formların hepsi anlam olarak bir şeyi referans gösterirler. Asıl anlam bu referans göstermedir. Referans olan kelime genelde ismin halinde olur. Ama bu anlam ile ilgili bir şey olarak karşımıza çıkıyor. Eğiticiye Notlar Yeni Kelimeler Alıştırmalar Kabardeyce Ders Kitabı - 88 - Ders 41 “щ1э” ile Sebep Bildirimi ve Sorgusu Açıklama Eylem ifadesinin sebep bildiriyor ise Kullanım Şablonu Cümlecik formunda… Ущ1эк1уар сыт? Gitme sebebin nedir? Сыт ущ1эк1уар? “ İlgili Gramer Bilgileri Sebep Öneki – “щ1э” Yapılan işin sebebini gösterir. Cümlecik şeklinde bulunan parçaya sebep bildiren bir anlam katar. “yapma/etmenin sebebi” gibi bir tercüme yapılır ise daha iyi kavranabilir. Konu Konu Eğiticiye Notlar Yeni Kelimeler Alıştırmalar Kabardeyce Ders Kitabı - 89 - Ders 42 KonuBahsi Sorgusu Açıklama Açıklama Kullanım Şablonu İlgili Gramer Bilgileri Konu Konu Eğiticiye Notlar Yeni Kelimeler Alıştırmalar Sıgotıjışurep Kabardeyce Ders Kitabı - 90 - 

... konulu sunumlar: "_ بِسْمِ ﷲِالرَّحْمَنِ اارَّحِيم_"— Sunum transkripti:

1 _ بِسْمِ ﷲِالرَّحْمَنِ اارَّحِيم_
_  بِسْمِ ﷲِالرَّحْمَنِ اارَّحِيم_…; Türkçenin; İngilizcenin; Arapçanın; Rusçanın; …çekim prensipleri nasıl işler?Türkçe, İngilizce, Arapça, Rusça nasıl birer dil?( Türkçe anlatım )2018Türkçenin, İngilizcenin, Arapçanın, Rusçanın, çekim prensipleri; Turkish, English Arabic, Russian Grammar, Русская, английская, арабская, турецкая, грамматика.

2 Türkçede, İngilizcede, Arapçada, Rusçada
Fiillerin Haber Kipi -Fiil Çekimi - Tablosu ( Türkçe )Geçmiş zamanlar (dı)(past times)Şimdiki zamanlar(present times)Gelecek zamanlar (-ecek )(future times - shall/will)(O) Her gün kitap okurduHe used to read …(O) Her gün kitap okurHe reads .. everdayОн читал книгa каждый день( Her gün kitap okudu _He read ..)Он пpочитал одна книга к. д.( Her gün bir kitap okuyup geçti )( He read and passed a book….)..كل يَـقْرَأُ ﻫﻮكانОн читает книга каждый день( Her gün kitap okuyor )Он пpочитаeт одна книга к. Д( Her gün bir kitap okuyup geçiyor )ﻡ ﻫﻮيَـقْرَأُ كل يو(O) dün kitap okuduHe read…yesterdayO kitap okuyacakHe will read…Вчера он читал книгaВч. oн пpочитал одна книгa( Dün bir kitap okuyup geçti )قَرَأَ أمس ﻫﻮон будет читать..завтра Он пpочитаeт …( Yarın… okuyup geçiyor)يَـقْرَأُ ﻫﻮﺴ(O) o an kitap okuyorduHe was reading …(O) Şimdi kitap okuyorHe is working …O okuyor olacakHe will be readingон читал книгa этот моментيَـقْرَأُ هوكانон читаает книгa cейчасهو يَـقْرَأُ الآنон будет читать э.мom.يَـقْرَأُ ﻳﻜﻭﻦ ﺴ(O) artık kitap okumuştuHe had worked…Artık (O) kitap oku-muş/-du(k)He has read…O çalışmış olacakHe will have readуже он читал книгa э. моментуже oн пpочитал одна книгa э.м( artık bir kitap okuyup geçmişti )قَرَأَ قد هو كانуже oн читал книгaуже oн пpочитал одна книгa( artık bir kitap okuyup geçti )قَرَأَ قد هوуже он будет читатьуже Он пpочитаeт ...( O an artık okup geçiyor )???قَرَأَ ﻘﺪ ﻳﻜﻭﻦ ﺴTürkçede, İngilizcede, Arapçada, RusçadaFiillerin Haber Kipi -Fiil Çekimi - Tablosu ( Türkçe ) Türkçenin, İngilizcenin, Arapçanın, Rusçanın, çekim prensipleri; Turkish, English Arabic, Russian Grammar, Русская, английская, арабская, турецкая, грамматика.

3 Fiil ve Sıfat fiil cümleleri
Türkçede, İngilizcede, Arapçada, Rusçada …,Fiillerin Haber Kipi -Fiil veya Sıfat fiil- Çekim Tablosu II ( Türkçe )1.fiil2. fiilFiil cümlesiYalıntarzOçalıştıçalışacakHeworkedwill workонработалбудет работатьعمليعملﺴهوSıfat cümlesiAlibulunduyorgun-durFiil ve Sıfat fiil cümleleriDevamtarzıidiçalışan-dır…olacakçalışıyorwasworkingiswill beбылработающийeстьбудет бытьработаетбудетработатьيعملكانﻳﻜﻭﻦ يعملﻳﻜﻭﻦ ﺴBitmişçalışmışbulunacakhadhaswill haveработaвший( Eсть )работавшийقد عمل كانعمل قد ﻳﻜﻭﻦقد عمل ﻳﻜﻭﻦ ﺴTürkçede, İngilizcede, Arapçada, Rusçada …,Fiillerin Haber Kipi -Fiil veya Sıfat fiil- Çekim Tablosu II Türkçenin, İngilizcenin, Arapçanın, Rusçanın, çekim prensipleri; Turkish, English Arabic, Russian Grammar, Русская, английская, арабская, турецкая, грамматика.

4 Dillerin Birleşik Tarzlı Fiil Çekimleri Tablosu
Z1.fiil2. fiilTurkish; English; Arabic; Russian;Verb aspect (paticiple)Conjucation table  Fiil cümlesiOçalıştıçalışacakHeworkedwill workонработалбудет работатьعمليعملﺴهوZamanDurumHarekets.cAliidibulunananbulunmuşyorgun-durbulunacakwashadbeingbeentiredishaswill bewill haveSıfat fiil cümleleriçalışançalışmışworkingбылсущийбывшийработающийработавшийeстбудет бытьيعملكانﻳﻜﻭﻦ يعملﻳﻜﻭﻦ ﺴTÜRKÇE, İNGİLİZCE, ARAPÇA, RUSÇA; Haber Kipinin _Sıfat Fiil_ Çekimi Tablosu  Türkçenin, İngilizcenin, Arapçanın, Rusçanın, çekim prensipleri; Turkish, English Arabic, Russian Grammar, Русская, английская, арабская, турецкая, грамматика.

5 Türkçenin çekim sistemi nasıl işler? Türkçe nasıl bir dil?
_  بِسْمِ ﷲِالرَّحْمَنِ اارَّحِيم_Türkçenin çekim sistemi nasıl işler? Türkçe nasıl bir dil?Türkçenin çekim sistemi nasıl işler? Türkçe nasıl bir dil?

6 Bütün bunlardan sonra; Yardımcı Fiiller Neydi?
Bazen bir isim, bazen bir sıfat/sayıdan cümleler; Ör: O çaresiz (er)i-di./oldu./ kaldı./ bulundu. vs.Veya bir tarzla çekimlenmiş fiillerden, birleşik tarzlı çekim; Ör: Çalışır (er)i-miş./Çalışır ol-muş.ya da sadece zaman çekimi; Ör: Çalışır (er)i-di./bulundu./bulunacak./olacak.Yine, bu bir tarza bağlı fiillerden bir kip elde edebilmek; Ör: Çalışır ol-abilir./-malı/-sa(keşke)/-a vs. için yardımına başvurulan fiillere yardımcı fiiller denir. Türkçede bu fiiller; (er)i, ol, kal, bulun gibi fiillerdir.Not: Türkçenin temel yardımcı fiili ‘er-…’ (olmak/ yer almak/ bulunmak) fiilidir.Not: Türkçede devam tarzı eki ilkin ‘…-ür’ (-yor) (oluyor)bitmiş tarz eki ilkin ‘…-ük’ (-miş) (olmuş/oluk) ekiydi.+________er-ük / er-ürYa da; ar-ük / ar-ür+_________Ya da birlikte; k ar-ür-- -k ar-ükÖz Türkçe, Türkçenin yapısal kurulumunda Yardımcı Fiillerin yeri, -erür, -arur, -ük, -garu, ekleri, ve isim ve fiil çekimleri

7 Mastar: er-mek_ yer almak, olmak, bulunmak,
Durum fiili;Mastar: er-mek_ yer almak, olmak, bulunmak,Devam eden durum: er-ür _ yer alıyor, oluyor, bulunuyor, erür, arür,Bitmiş durum: er-miş _ yer almış, olmuş, bulunmuş, ermiş, armış,Bitik durum: er-ük _ yer alık, oluk, bulunuk, erük, arük, urukÖrnek; Bodun_boy, millet, kavimİsmin (erük) durumu; bodun-erükbodunurukbodunuk _ boy yer alık/yer almış/olmuş/bulunmuşİsmin (erük erür) durumu; bodunuk arür _ boy yer almış bulunuyork erü bodunkarrk er bodunkarg e bonunga ( bizirike_biz erük-e_bize (yazıtlardan))e bodunakalıplaşmış bir ifadeiçük (iç)içk-er-ük ( içeri )içk-er-ük-erük ____________ içk-er-ük-er-ür ______________ içk-er-it-ük _______ içk-er-it-ük-ükiçk-er-ik---ik içk-er-ik -er içk-er-it-ek /-ey içk-er-it-ek-ikiçk-er-iy---i içk-er-iy -e içk-er-id-e içk-er-it-ek-i(iç yer alık olmuş) (iç yer almış oluyor) (içi yer edik/yer etmiş)Ali (----- içeriyi ) sildi Ali ( içeriye ) girdi Ali ( içeride ) bekledi.Öz Türkçe, Türkçenin yapısal kurulumunda Yardımcı Fiillerin yeri, -erür, -arur, -ük, -garu, ekleri, ve isim ve fiil çekimleri

8 taş-ük ____________ taşık ___________ taşıy _______ dış olmuş
taş (dış)taş-ük ____________ taşık ___________ taşıy _______ dış olmuştaş-ük arük ________ taşkaruk ________ taşgaru ______ dışarıAli dışarı çıktı.taş--k-arük-arük _____ taşkarık-ık ______ taşgarığıy ____ dışarıyıAli dışarıyı temizledi.taş--k-arük-arür ______ taşkaruk-ar _____ taşgaruya ______ dışarıya-arür Ali dışarıya çıktı.-oluyor …çıktığı yer dış(ık)_ar_ı(k)_(ı)s_ı(g) oluyor.-bulunuyor …dışarısı-yer alıyorÖz Türkçe, Türkçenin yapısal kurulumunda Yardımcı Fiillerin yeri, -erür, -arur, -ük, -garu, ekleri, ve isim ve fiil çekimleri

9 bir’ig’er’ü kün ortu’_s’__’ ır’ig’ ar’ u_
Yazıtlardan (Moğolistan);bir’ig’er’ü kün ortu’_s’__’ ır’ig’ ar’ u_kur’ığ’ar’u kün bat’_s’ık’ ır’ig’ a_’_ _yın’ğ’ar’u tün ortu’_s’__’ ır’ig’ ar’ u_önğre kün toğ’ _s’ık’ ın’_’-ğ’ a_’_ _’_s’ık’ ın’ ır’ig’ ar’ uÖr: taş’ık ar’ık’ _s’ık’ ın’ ır’ig’ ar’ utaş’_k ar’ı_’ _s’ı_’ _n’ _’_g’ a_’ _dış’__ ar’ı_’ _s’ı_’ _n’ _’__’ a_’ _ (dışarısına)Ör: iç’ük er’ük’_s’ük’ _n’ er’it’ ük’ __’ ükiç’_k er’ig’_s’ig’ _n’ er’it’ ek’ __’ igiç’__ er’i_’_s’i_’ _n’ __’_d’ek’ __’ i_iç’ük …= içiç’ük er’ük’… = iç yer almış (içeri)iç’ük er’ük’_s’ük’…= iç yer almış’ı/yer almışlığı/yer almışsı olmuş (içerisi)iç’ük er’ük’_s’ük’ _n...= iç yer almış’ı/yer almışlığı/yer almışsı olmuş olan (içerisi olan)iç’ük er’ük’_s’ük’ _n’ er’it’ ük’ …= iç yer almış’ı olan yer edik (içerisinde)(…-ük= olmuş) (içerisinde olmuş/içerisindeki)Eski Türkçe kitabeler ve Yazıtlardan (Moğolistan); Öz Türkçe, Türkçenin yapısal kurulumu, taşgaru, içgerü yapıları

10 ‘sararır’ veya ‘sararıyor’ çekimli yapısını ele alalım.
Konuya bir de şöyle yaklaşalım. Mesela ‘sararmak, kızarmak, bozarmak, yeşermek’ gibi mastar hâlinde olan fiiller, fiil çekimlerinde, ‘sararır, sararıyor, sararmış, sararık…’gibi çekimlenirler.‘sararır’ veya ‘sararıyor’ çekimli yapısını ele alalım.‘sararıyor’_ ‘Onu her gördüğümde benim yüzüm sararıyor.’‘Sarı(g)’ renk adından oluşturulmuş bu çekimin eski biçimi ‘sargarur’dur. Açılımı ise ‘sarıg-arür’ şeklinde olur. Yani, ‘sarı oluyor’yani, ‘sarıg erür’.Demek ki yapıda bir ‘er’ yardımcı fiili ve ‘-ür’ (-yor) devam tarzı eki bulunur. ‘Sararık’ yapısına ise yine bir ‘-er’ yardımcı fiili ve ‘-ük’ bitmişlik eki vardır.Aynı biçimleri yön bildiren sözcüklerle de kullanabiliriz. Eski biçimiyle,taş (dış)taş-ık (dış oluk/dış olmuş/dış)taş’ık ar’ür (dış oluyor)taş’ık ar’ük (dış oluk/dış olmuş)Yine,iç’ük er’ür_ ‘Ali içkerür geldi.’ (Ali iç oluyor geldi.)iç’ük er’ük_ ‘Ali içkerük geldi.’ (Ali iç oluk/ iç olmuş geldi)Eski Türkçe kitabeler ve Yazıtlardan (Moğolistan); Öz Türkçe, Türkçenin yapısal kurulumu, taşgaru, içgerü, taşgaru yapıları

11 -ük’ür-ük şeklindeydi. Yine, ‘-gar??’ eki de öyle.
Bu arada, ‘… ortusungaru, …birgerü…’ gibi yapılarla benzerliği fark ediyoruz. Öyleyse ‘-garü, gerü’ eki de-ük’ar-ür veya-ük’ür-ük şeklindeydi. Yine, ‘-gar??’ eki de öyle.Buradan da aslında yönelme hâli eki ‘–ka’ daki ‘-k-’ ekininin tesadüfi olmadığı sonucuna varılır.Peki –k (-ük) eki belirlilik takısıydı? Yani, aynı anda hem –i (ük) ve hem –a (ka) hâli nasıl olur?Durum şöyle, -ga/-ka (-ük’ar-) yapısı aslında –i ve –e hâlinin birleşimidir ve belirli veya tanıdık bir eşyanın -e hâlindeki kullanımıdır.Yani ben, ‘Ali ata (atga) bindi.’ derken, siz bu atı tanıyorsunuz aslında.Yine, ‘Ali atı (atıg) bindi.’ derken de siz atı tanıyordunuz.Eğer ben, ‘Ali bir ata bindi.’ demiş olsaydım atın belirsiz bir ‘at’ olduğunu vurgulardım.Yine, ‘Ali bir atı bindi.’ dersem de aynı, ‘at’ gene belirsiz bir ‘at’ olurdu. Buradan da demek ki (Türkçe için) isimler -i akuzatif ve –e datif hâlinde ‘bir/herhangi bir’ sözcüğü kullanılırsa ifadeler belirsizlik bildirebilir.Bütün bunların bire bir karşılığı ise…Ali bir at gördü. (yalın durum ‘at’)Ali atıg bindi._Bindiği şey at oldu. Yine, ‘Ali at oldu/at olmuş bindi.’ Veya ‘attı bindi.’Ali atıga bindi._Bindiği şey at olmuş oluyor. gibidir.Eski Türkçe kitabeler ve Yazıtlardan (Moğolistan); Öz Türkçe, Türkçenin yapısal kurulumu,

12 erük_ olmuş, bulunmuş/bulunuk, yer almış/yer alık,
Türkçe için,Demek ki ismin; -i ve –e hâllerinin kökeni ‘er-’ yardımcı fiiline ekli tarz eklerinden (-ük, -ür eklerinden) gelmektedir. Bunlar ise eski biçimleriyle ‘erük’ ve ‘erür’ şeklindeydi. Bugün ise,erük_ olmuş, bulunmuş/bulunuk, yer almış/yer alık,erür_ oluyor, bulunuyor, yer alıyor gibidir.Bu arada, aynı yapılar fiil çekimleriyle de kullanılırdı, kullanıldıklarında ise fiillerle kastedilen hareketin bitmiş (erük) ve devam (erür) tarzlarını verirlerdi.__O sırada Ali çoktan gidikti. Yani gitmişti.__Eve girdiğimde ışıklar sönüktü.sönmek_ sönükermek_erük (yer alık, bulunuk, oluk/yer almış, bulunmuş, olmuş)__ Ali atı bindi.__Ali atıg (at erük--atık) bindi._ Ali at yer almış (şey) bindi._Bindiği şey at yer alık/at oluk, olmuş, olup.__Ali ata bindi.__Ali atga (atıg erür) bindi._ Ali atıg yer alan/yer alıyor olan bindi._ Bindiği şey at yer alıyor./At yer alık oluyor.atıgaruratıgaratıgaatgaataDemek ki ismin; -i ve –e hâllerinin kökeni ‘er-’ yardımcı fiiline ekli tarz eklerinden (-ük, -ür eklerinden) gelmektedir

13 ör; Men at-ık körtüm_ ben at oluk/ at olmuş gördüm.
İsmin hâli/ durumu;-i hâli; (belli, belirli, bildik, tanıdık, bulun-(d)-uk, yer alık nesne)Bitmiş tarz; erük/ uruk, uk (Türk bodun-uruk/ bodun-uk_ Türk millet olmuş)ör; Men at-ık körtüm_ ben at oluk/ at olmuş gördüm.Ben gördüm o şeyi ki o at olmuş/at bulunmuş/at yer almış.-e hâli; (belli, belirli, bildik, tanıdık, oluşmuş, yer alık/almış bulunan/ bulunuyor olan nesne)Bitmiş tarz-da…; -ükDevam eden; -ük arür (-karür/-karü/-garu, -gar, -ga, -a)ör; Men atıka bindim._ Ben (o an) at yer almış bulunan bindim._ Bindiğim şey o an at yer almış bulunuyordu._ O şey ki at yer alıyordu.İsmin hâli/ durumu; -i hâli; (belli, belirli, bildik, tanıdık, bulun-(d)-uk, yer alık nesne)

14 Konumuza dönebiliriz…
Bu arada konudan ayrılmadan Türkçenin çekim ekleriyle ilgili şunu da belirtelim.Yukarıdan beri gördüğümüz üzere çekim ekleri hecelerine bölünürken kapalı hece bölünmesi gerçekleşti. Yani hecelerin sonu açık değildi. Örneğin,‘dışarıdaki’ söz çekimi; dı-şa-rı-da-ki gibi açık heceyle değil, dış-ık-ar-it-ak-ik gibi bölündü.Bu durum dilin oluşum esnasındaki eklerin kökenleriyle alakalıdır. Aynı şey çekimli fiil yapılarında da vardır. Örneğin,‘yazdırıldı’ çekimli fiil yapısı, burada da yine yaz-dı-rıl-dı şeklinin aslı; yaz-it-ür-il-it-ük gibidir.Yine bu da dilin oluşum esnasındaki eklerin kökenleriyle alakalı bir durumdur.Bunları bilmenin ise şu faydası olabilir. Eklerin zamanla yumuşayıp sonra erimesi sonucu mevcut bölgü yazımda veya konuşmada kolaylık sağlayabilir fakat yeni sözcüklerin türetiminde kapalı hece, sonu sessiz bir harfle bitme durumu, eklerin kökeninin bilinmesi, kelime türetme açısından kolaylık sağlayacaktır.‘Bilgi’ sözcüğündeki –gi ekini tek bir ek gibi bilmek yerine birleşik bir ek ‘bil-ük-ük’ olduğunu bilmek sözcük türetimi açısından faydalı olabilir.Konumuza dönebiliriz…Türklerde eklerin kökeni, Türkçe kelime türetme yolları, kelimeleri hecelerine ayırma

15 İsim çekimleri ( ismin durumları/ hâlleri )
Durum fiilleriBelli nesne, –ü(k) hâli-i hâli(yer almış, yer alık eşya)Bitmiş tarz–ü(k) e(rür) hâli-e hâli(yer almış bulunuyor olan)yer al ıyor olan21.yy… …… ….Bitmiş(perfect)milletyer al-ık/oluk/olmuşyer al-ık/-mış oluyorİlkinboduner-ük/ ur-uk/ --uk/ --ug/ --u-er-ük ar-ür----k ar--r----k ar-------k a--------- a----İsim çekimleri ( ismin durumları/ hâlleri ), isim çekim ekleri, Türkçe –i ve –e hali

16 ‘Atı bindim.’ derken, ‘Bindiğim şey at oldu./at olmuştur.’
Öyleyse şöyle devam edelim. İsmin –e hâli öznenin bir hareketi yaparken yapmış olduğu yönelme veya yaklaşma hareketlerinden dolayı oluşmamıştır. Ve hem yönelme veya yaklaşma hareketleri birer fiil, ayrı birer fiildirler.Yani, ‘Ata bindim.’ derken, ‘Ata yönelip bindim.’, ‘Ata yaklaşıp bindim.’ kastedilmez.Yukarıdan da gördüğümüz gibi ismin çekimlerini, daha doğrusu hareketten kalan durumunu, tabiat içerisindeki durumunu veya tarzını yine durum fiilleri, yardımcı fiiller karşılar.‘Atı bindim.’ derken, ‘Bindiğim şey at oldu./at olmuştur.’‘Ata bindim.’ derken, ‘Bindiğim şey at oluyor.’ denilmek istenir.Demek ki ortada bir geçmiş eşya (at), bir de devam eden ya da devam ettiren, varlığını dil sahasında devam ettiren bir eşya (at) vardır.İşte bu yüzden isimleri kategorilerine ayırırken, ismin durumları/ hâlleri veya isimlerde tarz demek yeterlidir.Bu arada ismin –i ve –e hâllerinde özne eşya üzerinde etkin değildir. Eşya kendisi ya yer almış veya yer alıyordur.İsmin –de durumunda ise yine bir bulunma ve buna bağlı bir devamlılık vardır. Farklı olarak eşya (özne olan eşya) bulunduğu yer/zaman/şahıs üzerinde etkin hâldedir. Yani eşyanın kendisi bu yere yer etmiştir.İsmin –e hâli öznenin bir hareketi yaparken yapmış olduğu yönelme veya yaklaşma hareketlerinden dolayı oluşmamıştır

17 İsmin -de hâli/durumu; -de durumu;
içeri_ iç’ük’er…ük (içkerig) (iç’ik/-g-ğ-y-i yer alık)içeride_ iç’ük’er…it’ük (içkeriteg) (iç’ik/-g-ğ-y-i yer edik)içerideki_ iç’ük’er…it’ük’ük (içkeritekig) (iç’ik/-g-ğ-y-i yer edik bulunmuş/ olmuş)‘ İçerideki adam_ içi yer edik bulunmuş adam’İsim çekimleri ( ismin durumları/ hâlleri ), isim çekim ekleri, Türkçe –i ve –e hali İsmin -de hâli/durumu;-de durumu;

18 Türkçenin Çekim Sistemi
İsim çekimiFiil çekimiİsimDurum fiilive tarzıHareket fiili-ü(ük)Men(ben)at--ıkbin-ür(biniyor)bin-it-ük(bindik)bin-miş(binmiş)bin-ük(binik)er-ür(bulunuyor)er-it-ük(bulunduk)er-miş(bulunmuş)er-ük(bulunuk)at yer alık-e(-k erür)--ık arürat yer alık bulunuyor-da(-k er-it-ük)--ık ar-it-ükat ı yer etik-daki(-k er-it-ük-ük)--ık ar-it-ük-ük …at ı yer edik bulunmuş…Eski Türkçenin Çekim Sistemi isim ve fiil çekim tablosu,

19 Türkçenin isim ve fiil çekimi
DİAE(Old Turkish)Türkçenin isim ve fiil çekimiİsim çekimiFiil çekimiİsimBitmişTarzdaDevamTarzındaFiilTarz EkleriDurumDurum fiiliYer alanMenSenOBizAterük (budunuruk)--ık(yer alık, olmuş)bin-ür-it-ük-miş-üker/-i-ür (-iyor)-itük/ -dik/-dierük-- ık---k---g( yer almış )erürar-rar--a---(oluyor)Yer eden(taş’ük’er’it’ük)(taşkaritak) -dışarıda-(dışı yer edik)(taşkaritak-ik)at----ük er’it’ük---ık ar’it’ak---ık ----tagta-(-ı yer edik)---ük ar’it’ak’----ığ------takükikEski Türkçenin Türkçenin isim ve fiil çekimi tablosu, Öz Türkçede (ilk Türkçe) isim ve fiil çekimleri sistemi nasıldır?

20 …. bil(i)ti(k) er(i)ti(k)m bildi idim bildiydim
Örneğin;…. bil(i)ti(k) er(i)ti(k)mbildi idimbildiydimÖr; Men bilikig bil(i)ti(k) Ya da, Men bilikig bil(i)ti(k) er(i)ti(k)/ ertik/ ertiBen bilgiyi bildi (m) Ben bilgiyi bildi idi (m).Sen bilikig bil(i)ti(k)-n mı?Sen bilgiyi bildi (n) mi?Yine;Men bilikig bilmiş Ya da, Men bilikig bilmiş er(i)ti(k)/ ertik/ ertiBen bilgiyi bilmiş (m) Ben bilgiyi bilmiş idi (m).Men bilikig bil(i)ti(k) Ya da, Men bilikig bil(i)ti(k) er(i)ti(k)/ ertik/ erti

21 er-it-ük/ er-t-i/ erdi / idi er-ük
Fiil çekimleriHareket fiileriDurum fiilleriİlkinDevam tarzıkel-ürer-ür/ irürBitmiş tarzkel-mişkel-it-ükkel-üker-mişer-it-ük/ er-t-i/ erdi / idier-ük21.yygel-iyorgeli-y-irgel-yapgel-i-yaaryer alıyorgel-mişgel-(i-)-t-i( k)-(--)-t-i( y)-(--)-t-i( -)gel-ikgel-(i)k/g-engel-ipyer almışyer al-(i-)-t-i(k/y…)yer al-ıkyer al-(ı)k/g-anyer al-ıpFiil çekimleri kel-ür, kel-miş, kel-it-ük, kel-ük, gel-iyor, geli-y-ir, gel-yap, gel-i-yaar Azerbaycan Türkçesi, Türkmenistan Türkçesi, Özbekistan Türkçesi, Eski Anadolu Türkçesi, Osmanlı Türkçesinde … Fiil çekim sistemi nasıl işler.

22 Tablo üzerinde biraz konuşalım.
Dikkat edersek tablo tarz eklerinin işletildiği bir tablo olarak yer aldı ve fiiller hareket ve durum fiilleri diye ayrıldı. Yani tarz ekleri bu hareket ve durum fiillerine ilişik vaziyettedir. Tarz kısmı ise devam eden hareket veya durum ve bitmiş hareket veya durum olarak kısımlandı. Fakat tabloyu incelediğimizde, şimdiki zaman ve geçmiş zamanlı ifadeler tablodan bulunabilmektedir. Öyleyse zaman nedir ve dilde nasıl yer alır?Şöyle diyelim –dı geçmiş zaman ekinin aslı –(i)tük’tür. Yani ek birleşik yapıdadır vee iki ayrı parçadan oluşur. Bunlardan birincisi –(i)t eki, hareketi geçmişe götürme algısını verebilen bir ek, ikincisi ise –ük bitmişlik ekidir. Bu ise ‘sönük, çizik’ sıfat fiillerinde olduğu gibi hareketin eşya üzerinden geçtiğini bildiren bir sıfat fiil ekidir. Bunun yerine, -miş, eki de kullanılabilir ve ifadeler; ‘çizik, sönük, sönmüş’ şeklinde de kullanılabilirler.Öyleyse –dı eki –dık ekinden gelir. –Dık eki ise sıfat fiil ekidir. Sıfat fiiller ise bir zaman bildirmezler. –Dık’tan önce -(?)t eki vardı ve bu ek bir fiildi. Yine fiiller anlam olarak geçmişle ilgili bir algı oluştursa da geçmiş zamanı kurmak veya oluşturmak için ortaya çıkmazlar. Demek ki ek (-dı?/-dık eki) bitmişlik ekidir. Yani Türkçede geçmiş zamanı bitmişlik eki karşılar.Yine öyleyse Türkçede fiil çekimlerinde kurgu, başlangıçta devamlılık ve bitmişlik üzerindedir.Fiil çekimleri kel-ür, kel-miş, kel-it-ük, kel-ük, gel-iyor, geli-y-ir, gel-yap, gel-i-yaar Azerbaycan Türkçesi, Türkmenistan Türkçesi, Özbekistan Türkçesi, Eski Anadolu Türkçesi, Osmanlı Türkçesinde … Fiil çekim sistemi nasıl işler.

23 Devam tarzı ekleri; -ür, -yor, -yaar, -yap, -an gibi ekler iken,
Bundan sonra, eğer Türkçeyi öğrenmek isteyen biriyseniz 21. yüzyıl Türkçesi için şöyle yaparsınız.Fiil çekimlerinde fiiller hareket fiilleri ve durum fiilleri diye iki kısma ayrılırdı. Hareket fiilleri; çalışmak, okumak, yazmak, gitmek, gelmek gibi fiiller; durum fiilleri ise; olmak, bulunmak, yer almak veya yer etmek, kalmak, görünmek, durmak gibi fiillerdi. Durum fiili ilkin ‘ermek’ fiili olmuştur ve bugünkü (mevcut, var) bulunmak, (zaten) yer almak anlamındadır.Türkçede tarz ekleri bölgelerine göre değişiklik gösterse de aynı işlevi görürler.Devam tarzı ekleri; -ür, -yor, -yaar, -yap, -an gibi ekler iken,Bitmiş tarzın ekleri; -mış, -ip, -gan, -d-ık, -ık gibi eklerdir.Bundan sonra bu ekler hareket ve durum fiillerine eklenirler. Eklendiklerinde ise yukarıda fiil çekimi tablosunda olduğu gibi görüntü kazanırlar.Dikkat edersek Türkçedeki zaman tabloları hep bu temel tablo üzenden yani bir tarza bağlı hareket ve durum fiillerinin karşılıklı bir şekilde birbiriyle eşleştirilmesiyle oluşturulur.Devam tarzı ekleri; -ür, -yor, -yaar, -yap, -an gibi ekler iken, Bitmiş tarzın ekleri; -mış, -ip, -gan, -d-ık, -ık gibi eklerdir.

24 -yor er-ür/ irür (yer alıyor/oluyor/bulunuyor)
Hareket fiili Durum fiiliDevam tarzı; kel-ür/-yor er-ür/ irür (yer alıyor/oluyor/bulunuyor)Bitmiş tarz; kel-miş er-miş/ imiş (yer almış/olmuş/bulunmuş)-(ü)ken er-(ü)kenkel-it-ük er-it-ük (yer edik/olduk/bulunduk)er- t-i_e--d-i_i_-d-i_kel-ük er-ük (yer alık/oluk/bulunuk)İş bu şekliyle ele alındığında bir süredir söylemeye çalıştığımız üzere Türkçede zaman olayı zaman çizgisi şeklinde (geçmiş–şimdiki–…) değil, bir devamlılık ve bir tamam olma yani devam etmeme üzerine kurguludur. Ve bu ister hareket fiili veya durum fiili olsun.Fiil çekimleri kel-ür, kel-miş, kel-it-ük, kel-ük, gel-iyor, geli-y-ir, gel-yap, gel-i-yaar Azerbaycan Türkçesi, Türkmenistan Türkçesi, Özbekistan Türkçesi, Eski Anadolu Türkçesi, Osmanlı Türkçesinde … Fiil çekim sistemi nasıl işler.

25 Veli: Çalışmışım./Çalışmışam. İşveren: Ya siz? Çalışmışız/Çalıştık.
Şöyle bakalım:Bir işveren olsun ve bu işverenin çalışanları olmuş olsun. Günün sonunda çalışanlarla ofisinde toplantı hâlinde bulunsun. Çalışanlarının işlerini çalışıp çalışmadıklarını öğrenmek istiyor diyelim. İşveren soruyor.İşveren: Ali sen?Ali: Çalışıyorum.İşveren: Veli sen?Veli: Çalışmışım./Çalışmışam.İşveren: Ya siz?Çalışmışız/Çalıştık.İfadeleri gördük. Şunu anlıyoruz, bütün bu ifadelerde bir zaman olayı bulunmamakta, konu mevcut durum üzerinde (sıfatlar üzerinde, ‘hâlâ çalışan’ ve hazırda ‘çalışmış olan’ insanların durumları) üzerinde konuşulmaktadır.Fiil çekimleri kel-ür, kel-miş, kel-it-ük, kel-ük, gel-iyor, geli-y-ir, gel-yap, gel-i-yaar Azerbaycan Türkçesi, Türkmenistan Türkçesi, Özbekistan Türkçesi, Eski Anadolu Türkçesi, Osmanlı Türkçesinde … Fiil çekim sistemi nasıl işler.

26 Onu görmüş bulunmuştum bir kere.
Türkçenin fiiil çekimi, basit ve birleşik durum fiili çekiminin yapısal kurulumu nasıldı.Örnek;Onu bir kere görmüştüm.Onu görmüş bulunmuştum bir kere.Onu görmüş bulunmuş bulunuyordum o anda.Not; Türkçede olumsuzluk eki –me/-ma hareket fiilinindeyse hareket fiilini; durum fiilndeyse o fiili olumsuz yapar. Ve fiil edilgen yapıda eğilse fiil kökünden hemen sonra gelir.Onu görmüş bulunmamış bulunuyordum o anda.Hareket fiiliDurum fiilleri(basit durum)(birleşik durum)Devam tarzıÇalış-an/ -ıyorOl-an/ -uyorBulun-an/ -uyorYer al-an/-ıyorEr -ürBitmiş tarzÇalış-tı(k)/ -mış/ -ık/ -acakOl -tı(k)/ -mış/ -ık/ -acakBulun -tu(k)/ -muş/ -uk/ -acakYe al -tı(k)/ -mış/ -ık/ -acakEr( i-)-tı(k)/ -mış/ -ık/ -acakBulun -tı(k)/ -mış/ -ık/ -acakEr –(i-)tı(k)/ -mış/ -ık/ -acakTürkçenin fiiil çekimi, basit ve birleşik durum fiili çekiminin yapısal kurulumu nasıldı.

27 İngilizcenin çekim sistemi nasıl işler? İngilizce nasıl bir dil?
_  بِسْمِ ﷲِالرَّحْمَنِ اارَّحِيم_İngilizcenin çekim sistemi nasıl işler? İngilizce nasıl bir dil?How does the English drafting system work? What kind of language is English?

28 Devam tarzında; …working _ çalışan Bitmiş tarzda; … worked _ çalışmış
Türkçe, İngilizce, Rusça ve Arapçada, fiillerin bir şahsa, zamana, ve tarza göre çekimlenmiş haber kipi tablosu hakkında konuşalım.Öncelikle diller üzerinde var olan bir durumu izah edelim. İngilizce bunun için en uygun dil olacak.Şu ana kadar dört dilin fiil çekimlerini işledik, ve her bir dilin fiilleri hareket fiilleri ve durum fiilleri diye ikiye ayırdık. Gerçekten de fiilleri böyle şahıs, zaman ve tarza göre incilemeden önce ilkin bu dillerin fiillerini öncelikle hareket fiilleri vedurum fiilleri olarak ikiye ayırmak gerekir. İkinci olarak tarz(aspect) ayrımına bakılır. Bunlar ise temel olarak devam eden (progressive) vebitmiş (perfect) tarzdır. Sonra da zaman mefhumu ve fiilin şahsı diyelim.İngilizceyi öğrenecek birisi de öncelikle fiillerin ( hareket fiillerinin diyelim) tarzına bakar.Not; İngilizcede fiillerin devam eden hareket ve bitmiş hareket durumlarını ifade eden fiil+-ek yapısı sıfat fiillerden yani ‘participle’den oluşur. Bunlara da, ‘present participle’ ve ‘past participle’ denir. Denir fakat bu tabir doğru bir tabir değildir. Hem göreceğimiz üzere fiillerin bu şekilleri fiil çekimlerinde (tense) lerde kullanılırken ‘ continuous/ progressive’ ve ‘perfect’ tabirleri kullanılır. Biz işi baştan alalım.İngilizcede devam eden tarz (aspect); verb-ing _ (work-ing) yapısıdır. Ve bu yapı hareketin sürdürüldüğünü, devam ettirildiğini, bildirir. Ve fiil sıfat fiil olduğundan Türkçede -en/ -an ekiyle karşılanır. Yani ifade, ‘çalış-an’ olur.İngilizcede bitmiş tarz (aspect); verb-ed(3) _ (worked) kalıbıyla sağlanır. Ve bu yapı hareketin artık sürdürülmediğini, bitmiş olduğunu bildirir. Türkçede genel olarak –mış, -ük, ve –dü(k) ekiyle karşılanır. Yani ifade ‘çalışmış (olan)’ şeklinde çevirilir. Öyleyse şu ana kadarki görüntü;Devam tarzında; …working _ çalışanBitmiş tarzda; … worked _ çalışmış… olarak şekillenir. Şekillenirken de bu her iki durumda bir zaman olayı oluşmaz.How does the English drafting system work? What kind of language is English? Aspect, verb conjucation,

29 Bundan sonra ise durum fiillerine bakılır.
İngilizcede durum fiili (yardımcı fiil) (to be) devam tarzında; ‘being’_ olan/ bulunanbitmiş tarzda; ‘to been’ / olmuş/ bulunmuş ‘tır …geçmiş zamanları işliyoruz.‘be’_olmak/ bulunmak fiili devam tarzlı fiille; ‘to be working’_ çalışan olmak (çalışıyor olmak) şeklinde kalıplaşır ( be verb-ing ) Geçmiş zamanda şahsına göre ‘was/ were’ ile desteklenir ve ifade,‘…was/were + (being) + verb-ing’ olarak kalıplaşır.Ör;I was (being) working _ Ben çalışan/-ıyor (bulun-an/-ıyor) idim. ( past continuous )I was (being) worked _ Ben çalışmış (bulun-an /-ıyor) idim.Not; Bu kalıp ingilizcede pasif cümler için kullanılır.S + was + being + v-ed(3)The glass was (being) broken _ Cam kır(ıl)mış/ kırık (bulun-an/-ıyor) idi. ( past passive)‘be’ olmak fiili bitmiş tarzda ‘to have’ _sahip olmak ile desteklenerek,… ‘to have (been) worked’ _ çalışmış olmuş olmak, veya,‘to have (been) working’ _ çalışan /-ıyor olmuş olmak, şeklinde kalıplaşır. Geçmiş zamandaki görünüm ise;I had (been) worked _ Ben çalışmış (bulunmuş) idim ( past perfect )I had been working _ Ben çalışan/-ıyor bulunmuş idim. ( past perfect continuous )… gibidir.How does the English drafting system work? What kind of language is English? Aspect, verb conjucation, progressive and perfect aspect, participles,

30 Hareket (action) fiili;
( English aspect )English state and action verbs_____ Progressive (continuous) aspect; He (was/ is/ will be/ would be) working_____ Perfect aspect; He (had/ has/ will have/ would have) worked_____ Perfect progressive (continuous); He (had/ has/ will have/ would have) been workingSimple; past; He worked(2)present; He worksfuture; He will workDurum (state) fiili;Olmak/ bulunmak_to beHareket (action) fiili;çalışmak_to workDevam tarzprogressiveHewasİswill bewould bebeingworkingBitmiş tarzperfecthadhaswill haveWould havebeenworkedThe English verb conjugation is how the structural setup of the simple and unified conditional shot is.

31 (Action_ progressive)
English TensesPast timesPresent timesFuture timesFuture in pastASPECTSHe used to workHe worked (2) every dayHe works every dayCommonHe worked (2) yesterday... … …He will workHe would workPointHe was workingHe is working nowHe will be workingHe would be workingContinuous(Progressive action)He had worked (3)He has worked(3) alreadyHe will have workedHe would have workedPerfect(Perfect action)He had been…… workingHe has been…He will have been ……workingHe would have been …Perfect continuous(State _ perfect)(Action_ progressive)How does the English drafting system work? What kind of language is English? Aspect, verb conjucation, progressive and perfect aspect, participles,

32 (Action_ progressive)
English ConditionalsPast timesPresent timesFuture timesFuture in pastASPECTSHe winsIf he studies every dayCommonIf he studied (2) yesterday... … …He willHe would winPointContinuous(Progressive action)If he had studied (3)He would have wonPerfect(Perfect action)Perfect continuous(State _ perfect)(Action_ progressive)How does the English drafting system work? What kind of language is English? Aspect, verb conjucation, progressive and perfect aspect, participles,

33 English; Turkish; Arabic; Russian; past tense
Past timesASPECTSHe used to read everyday(O) Her gün kitap okurducommonОн читал книгa каждый день( Her gün kitap okudu _ He read 2 book ever day )Russian perfectiveОн пpочитал одна книга каждый день( Her gün bir kitap okuyup geçti )( He read2 and passed a book everday)..كل يَـقْرَأُ ﻫﻮكانHe read 2 book yesterday(O) dün kitap okudupointВчера он читал книгaВчера oн пpочитал книгy( Dün kitabı okuyup geçti )( He read2 and passed the book yesterday )قَرَأَ أمس ﻫﻮHe was reading book/ the book(O) o an kitap okuyorduProgressiveParticiple -ingон читал книгa/ книгy этот момент( O anı kitap / kitaptan okudu ) ( He read 2 that time )يَـقْرَأُ هوكانHe had read 3 book / a book/ the book (action perfect)He had been 3 … (state perfect )…reading (action progressive/ continuous)(O) artık kitap/ kitabı okumuştuPerfectParticiple -edуже он читал книгa этот моментуже oн пpочитал книгy этот моментقَرَأَ قد هو كانTürkçede, İngilizcede, Arapçada, RusçadaFiillerin Haber Kipi -Fiil Çekimi - Tablosu ( Türkçe ) Türkçenin, İngilizcenin, Arapçanın, Rusçanın, çekim prensipleri; Turkish, English Arabic, Russian Grammar, Русская, английская, арабская, турецкая, грамматика.

34 English; Turkish; Arabic; Russian; present times
ASPECTSHe reads everyday(O) Her gün kitap okurcommonОн читает книгa каждый день( Her gün kitap okuyor _ He is reading book ever day )Russian perfectiveОн пpочитает одна книга каждый день( Her gün bir kitap okuyup geçiyor )He is ( reading and ) passing a book everday..كل يَـقْرَأُ ﻫﻮpointHe is reading book/ the book(O) Bu an kitap okuyorProgressiveParticiple -ingон читает книгa/ книгy этот моментيَـقْرَأُ هوHe has read 3 book / a book/ the book (action perfect)He has been 3 … (state perfect )…reading (action progressive/ continuous)(O) artık kitap/ kitabı okumuş-turokuyup-turokudu(k-tur)PerfectParticiple -edуже он читал книгa этот моментуже oн пpочитал книгy этот моментArtık kitabı (okuyup) geçti.Already he has red and passed the bookقَرَأَ قد هوTürkçede, İngilizcede, Arapçada, RusçadaFiillerin Haber Kipi -Fiil Çekimi - Tablosu ( Türkçe ) Türkçenin, İngilizcenin, Arapçanın, Rusçanın, çekim prensipleri; Turkish, English Arabic, Russian Grammar, Русская, английская, арабская, турецкая, грамматика.

35 English; Turkish; Arabic; Russian; future times
ASPECTSHe will read book/ the book everyday(O) Her gün kitap/ kitabı okuyacakcommonОн будет читать книгa/ книгy каждый день( O var her gün kitap/ kitabı okumak )Russian perfective..كل يَـقْرَأُ ﺴHe will read book/ the book tomorrow(O) Yarın kitap/ kitabı okuyacakpointОн будет читать книгa/ книгy завтра( O var yarın kitap/ kitabı okumak )Он пpочитает книгy завтраYarın kitabı okuyup geçiyor.He is ( reading and ) passing the book tomorrowيَـقْرَأُ ﺴHe will be reading the book(O) o an kitap okuyor olacakProgressiveParticiple -ingОн будет читать книгa завтра этот моментO var yarın bu zaman kitap okumakيَـقْرَأُ ﻳﻜﻭﻦ ﺴHe will have read 3 book / the book (action perfect)He will has been 3 … (state perfect )…reading (action progressive)(O) artık kitap/ kitabı okumuş olacakPerfectParticiple -edقَرَأَ ﻘﺪ ﻳﻜﻭﻦ ﺴTürkçede, İngilizcede, Arapçada, RusçadaFiillerin Haber Kipi -Fiil Çekimi - Tablosu ( Türkçe ) Türkçenin, İngilizcenin, Arapçanın, Rusçanın, çekim prensipleri; Turkish, English Arabic, Russian Grammar, Русская, английская, арабская, турецкая, грамматика.

36 Arapçanın çekim sistemi nasıl işler? Arapça nasıl bir dil?
_  بِسْمِ ﷲِالرَّحْمَنِ اارَّحِيم_Arapçanın çekim sistemi nasıl işler? Arapça nasıl bir dil?الفعل الإقتران الإنجليزية هو كيفية الإعداد الهيكلي للقطة الشرطية بسيطة وموحدة هو.

37 Durum fiili ise, er-mek ( ﻜﻥ ) fiiliydi.
Öncelikle doğma dili Arapça olanlar için şöyle başlayabiliriz. Ve Arapçayı öğrenenler için,Eğer Arapçayla ilk defa karşılaşan biriyseniz, bundan sonrasına devam edebilmeniz için, Arapça için kullanılan alfabeyi, ( الأبجدية ) ve sesletim şeklini bilmeniz gerekiyor.Türkçeyi işlerken fiilleri hareket fiilleri ve durum fiilleri diye iki kısma ayırmıştık.Hareket fiilleri, çalışmak (…….), oturmak ( ……), yazmak ( ﻜﺗﺐ ) gibi fiillerdi.Durum fiili ise, er-mek ( ﻜﻥ ) fiiliydi.Türkçenin tabii yapısı eklemeli dillerden olmuştur ve bu ekler fiillerin sonrasına (sağına_21.yy_) iliştirilirler. Türkçenin fiil çekim sistemi yapısal olarak başlangıçtan devamlılık ve bitmişlik üzerine kuruludur. Bu ekler ise;Devam tarzı (progressive be+ verb-ing ) ekleri; -ür, -yor, -yar, -yap ekleridir. Ve bunların her biri süreklilik yani devamlılık bildirirler. Bu bakımdan –en/-an devamlılık bildiren sıfat fiil ekinin yerini alırlar. Arapçada fiilin devamlılık bildiren durumuna ‘fiil-i mudzariğ’ denir.Bitik/bitmiş tarz ( perfect have + verb-ed3 ) ekleri ise; -ük, -üp, -dı(k), -mış , -(ü)kan eklerinden biridir. Bu eklerin iliştirildiği fiillerin Arapça karşılığı ise ‘fiil-i madzi’ olarak adlandırılır.Örneğin;yazmak_ ( ﻜﺗﺐ ) hareket fiili;Devam tarzının (erkek) 3. şahsında; Yazıyor _ ﻳﻜﺗﺐ [ yektubu ]Bitmiş tarzın (erkek) 3. şahsında ise; Yazdı(k)_ ﻜﺗﺐ [ ketebe]… şeklindedir.الفعل الإقتران الإنجليزية هو كيفية الإعداد الهيكلي للقطة الشرطية بسيطة وموحدة هو.

38 Örneğin; ‘ermek’ veya ‘olmak’ fiili;
Durum fiili ise Türkçede; er-, ol-, kal-, bulun-, görün-, yer al- gibi fiillerdir. Tarz ekleri bu durum fiillerine ilişik de olabilir.Örneğin; ‘ermek’ veya ‘olmak’ fiili;Devam tarzında; ‘erür’ veya ‘oluyor’ gibidir. Arapçada ise olmak_( ﻜﻥ ) fiilinin ‘mudzariğ’ şekli; ﻳﻜﻮﻦ [yekünü] kullanılır.Bitmiş tarzda ise; ‘erük, er(i)tük’ veya ‘oluk, ol(u)tu(k)’ şekli kullanılır ve fiilin ’madzi’….ﻜﻥ [kane] şekliyle karşılanır.Şöyle güncelleştirelim;O (erkek) yaz-ıyor _ ﻳﻜﺗﺐ ﻫﻭ [ hüve yektubu ]O (erkek) yaz-dı/-mış _ ﻜﺗﺐ ﻫﻭ [ hüve ketebe ]Durum fiillerinde ise;ol-uyor _ ﻳﻜﻮﻦ [ yekünü ]ol-du/-muş _ ﻜﻥ [ kane ]الفعل الإقتران الإنجليزية هو كيفية الإعداد الهيكلي للقطة الشرطية بسيطة وموحدة هو.

39 Bundan sonra eğer ben,ﺍﻜﺗﺐ ﺍﻦ [Ene ektubu] _ ( yazıyorum/yazandırım) dersem demek ki hareket üzerinde, hareketi devam ettiriyorumdur.ﻜﺗﺑﺕ ﺍﻦ [Ene ketebtü]_ (yazdım/yazmışım) dersem demek ki hazır zamanda, şimdiki zamanda hareketi tamamlamış bulunmaktayım.Yine,ﻳﻜﺗﺐ ﻜﻦ ﻫﻭ [Hüve kane yektubu]_ (yazıyor oldu/ yazan oldu/ yazan idi ) gibi, hareket ve durum fiilini aynı cümlede kullanırsak bu kez hareket devam eder, durum bitmiş olur.ﻜﺗﺐ ﻜﻦ ﻫﻭ [Hüve kane ketebe]_ (yazmış oldu) gibi söylediğinde ise bu kez hareket de durum da tamamlanmış, bitmiş tarzdadır.الفعل الإقتران الإنجليزية هو كيفية الإعداد الهيكلي للقطة الشرطية بسيطة وموحدة هو.

40 Devam tarzı; ﻳﻜﺗﺐ ﻦ ﻳﻜﻭ (yazıyor // yer alıyor/ oluyor/ bulunuyor)
Hareket fiili Durum fiiliDevam tarzı; ﻳﻜﺗﺐ ﻦ ﻳﻜﻭ (yazıyor // yer alıyor/ oluyor/ bulunuyor)Bitmiş tarz; ﻜﺗﺐ ﻜﻦ (yazdı/ yazmış // idi/ oldu/ olmuş)İş bu şekliyle ele alındığında Arapçada da, yapısal olarak, zaman olayı zaman çizgisi şeklinde (geçmiş–şimdiki–…) değil, bir devamlılık ve bir tamam olma yani devam etmeme üzerine kurguludur. Bunun hareket fiili veya durum fiili olması fark etmez.Daha açık bir şekilde ifade edersek, aslında Arapçada ve Türkçede fiziksel zaman olarak, mesala dünde kalmış bir hareket veya durum dile taşınamamaktadır. Bunun için yardımcı sözcüklerden, zaman bildiren ‘dün’ gibi sözcüklerden yararlanılır. Yani hareket veya durum fiilleri tek başlarına geçmişte kalmış bir olayı bildirmezler.Örneğin, ‘Dersini yazdın mı? Sorusuna tek başına, ‘…yazdım’ dersek hazırdaki, şimdiki bitmiş durumu;‘…dün yazdım’ dersek hareketinn geçmişte kaldığını bildiririz, bildiririz fakat bu yapay bir göndermedir. Aslında burada hareketin geçmişte kaldığını gramer unsurları ‘-dı’ veya ‘ﻜﻦ’ değil, zaman sözcüğü (dün) verir.الفعل الإقتران الإنجليزية هو كيفية الإعداد الهيكلي للقطة الشرطية بسيطة وموحدة هو.

41 Burasını Arapça konuşanlar ve Arapça öğrenenler ve herkes için biraz genişletelim. Bir örnek;
________________________________________________________________________________________مَّا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِّن رِّجَالِكُمْ وَلَكِن رَّسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِيِّينَ وَكَانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا ﴿٤٠﴾ (Ku’ran ayeti)Türkçe; Muhammed, sizin erkeklerinizden hiçbirinin babası değildir. Fakat Muhammed, Allah'ın resülü ve nebilerin sonuncusudur. Allah her şeyi bilmektedir.İngilizce; Muhammad is not the father of [any] one of your men, but [he is] the Messenger of Allah and last of the prophets. And ever is Allah, of all things, Knowing.Örneğimizin Türkçe mealinde altı çizili ( ‘…değil-dir.’ ve ‘…bilmekte-dir.’ gibi ) sözcükler görüldüğü üzere -dır ekiyle devamlılık kastetmekte. Bu Türkçe karşılıkların aslı şöyle oldu.… değil erti(k) erür. ___ … değil idi erür. ___ … değil idür. ____ … değil’dür.… değil üdü ürür. ___ … değil dürür. ____ …değil’dür… bilmekte’dür.Örneğimizin İngilizce kısmında da yine ‘to be’ fiilinin şimdiki zaman 3. şahıs şekli ‘is’_-dır şekli kullanıldıFakat ayetin Arapça kısmında gördüğümüz gibi her iki yerde de ‘kâne’ (كَانَ ) _ idi/ oldu anlamında fiilin madzi şekli kullanıldı.الفعل الإقتران الإنجليزية هو كيفية الإعداد الهيكلي للقطة الشرطية بسيطة وموحدة هو.

42 Buradan da;Demek ki fiillerin, ister hareket fiilleri olsun veya yardımcı fiiller olsun, ‘madzi’ şekilleri geçmişe gönderme yapan bir sözcük (dün, iki gün önce) olmaksızın kullanıldığında geçmiş zaman bildirmezler.Yani, ‘kâne’ (كَانَ ) _ idi/ oldu yapısı geçmiş zaman değil bitmiş tarzda (perfect aspect) bir yapıdır.Yani,… مَّا كَانَ مُحَمَّدٌ _ Muhammed değil oldu(k)/ değil olmuş-tur/ değil olukdeğil erti(k) _ değil yer alık _ yer alık değil_ yer aldık/almış değildeğil idi.وَكَانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا … _ Ve Allah her şeyi bilen oldu(k)/ olmuş-tur/ oluk-tur.Sonuç olarak Arapça da, Türkçe de, fiil çekim prensipleri bakımından, devam eden hareket veya durumveya, bitmiş hareket veya durum olarak şekillenmiştir diyebiliriz.Fakat bunlara rağmen tabiat zamanı/ fizik zamanı olarak Arapçanın haber kipi fiil çekim tablosu nasıl oluşturulur?الفعل الإقتران الإنجليزية هو كيفية الإعداد الهيكلي للقطة الشرطية بسيطة وموحدة هو.

43 Durum fiili_ol-, er-(i), bulun-, Durum fiilleri_ol-, er-(i), bulun-
Arapçanın fiiil çekimi, basit ve birleşik durum çekiminin yapısal kurulumu nasıldır.Hareket fiili(çalışmak)Durum fiili_ol-, er-(i), bulun-,(basit durum)Durum fiilleri_ol-, er-(i), bulun-(birleşik durum)Bitmiş t.Fiil-İ màzi(çalıştı(k)/ çalışmış) عَمَلَ(çalışan/ çalışıyor) يَعْمَلُكاَنَbulundu(idi).…يَكُونُbulunuyor.İdi…Devam tarzı----Fiil-i muzariğ(sonra çalış-an/-acak) ﺴيَعْمَلُﺴيَكُونُbulunacakالفعل الإقتران الإنجليزية هو كيفية الإعداد الهيكلي للقطة الشرطية بسيطة وموحدة هو.

44 Türkçede, İngilizcede, Arapçada, Rusçada
Fiillerin Haber Kipi -Fiil Çekimi - Tablosu ( Türkçe )Geçmiş zamanlar (dı)(past times)Şimdiki zamanlar(present times)Gelecek zamanlar (-ecek )(future times - shall/will)(O) Her gün kitap okurduHe used to read …(O) Her gün kitap okurHe reads .. everdayОн читал книгa каждый день( Her gün kitap okudu _He read ..)Он пpочитал одна книга к. д.( Her gün bir kitap okuyup geçti )( He read and passed a book….)..كل يَـقْرَأُ ﻫﻮكانОн читает книга каждый день( Her gün kitap okuyor )Он пpочитаeт одна книга к. Д( Her gün bir kitap okuyup geçiyor )ﻡ ﻫﻮيَـقْرَأُ كل يو(O) dün kitap okuduHe read…yesterdayO kitap okuyacakHe will read…Вчера он читал книгa( Dün kitap okudu )Вч. oн пpочитал одна книгa( Dün bir kitap okuyup geçti )قَرَأَ أمس ﻫﻮон будет читать..завтра Он пpочитаeт …( Yarın… okuyup geçecek)يَـقْرَأُ ﻫﻮﺴ(O) o an kitap okuyorduHe was reading …(O) Şimdi kitap okuyorHe is working …O okuyor olacakHe will be readingон читал книгa этот моментيَـقْرَأُ هوكانон читаает книгa cейчасهو يَـقْرَأُ الآنон будет читатьيَـقْرَأُ ﻳﻜﻭﻦ ﺴ(O) artık kitap okumuştuHe had worked…Artık (O) kitap oku-muş/-du(k)He has read…O çalışmış olacakHe will have readуже он читал книгa э. моментуже oн пpочитал одна книгa э.м( artık bir kitap okuyup geçmişti )قَرَأَ قد هو كانуже oн читал книгaуже oн пpочитал одна книгa( artık bir kitap okuyup geçti )قَرَأَ قد هوуже он будет читатьуже Он пpочитаeт ...( O an artık okup geçiyor )قَرَأَ ﻘﺪ ﻳﻜﻭﻦ ﺴTürkçede, İngilizcede, Arapçada, RusçadaFiillerin Haber Kipi -Fiil Çekimi - Tablosu ( Türkçe ) Türkçenin, İngilizcenin, Arapçanın, Rusçanın, çekim prensipleri; Turkish, English Arabic, Russian Grammar, Русская, английская, арабская, турецкая, грамматика.

45 Rusçanın çekim sistemi nasıl işler? Rusça nasıl bir dil?
_  بِسْمِ ﷲِالرَّحْمَنِ اارَّحِيم_Rusçanın çekim sistemi nasıl işler? Rusça nasıl bir dil?rusçada fiil çekimleri,görünüş ve zamanlar, конъюгация русского глагола, внешний вид и времена, russian verb conjugation, appearance and times,

46 Eğer Rusçayla ilk defa karşılaşan biriyseniz, bundan sonrasına devam edebilmeniz için, Rusça için kullanılan alfabeyi, ‘Kril’ alfabesini (Кириллица), ve sesletim şeklini bilmeniz gerekiyor.Rusçanın fiil ve sıfat fiil çekimi, basit ve birleşik durum çekiminin yapısal kurulumu nasıldır?быть (to be_bulunmak)Работать_to work_çalışmakНесовершенный вид progressive actionProg. ParticiplePerf. participleедя́щий_ bulunan…/ beingeсть ____ O (var)-dır/ .. is beingбывший _ bulunan ol(d)uk …/ beenбыл _____ bulundu(k)/ .. had/ has beenpабо́тающий _ çalışan … / workingpабо́тает ____ çalışıyor / …is workingpаботавший _ çalışmış/ -(d)ık/ workedработал _____ çalışdı(k)/ .. had/ has workedrusçada fiil çekimleri,görünüş ve zamanlar, конъюгация русского глагола, внешний вид и времена, russian verb conjugation, appearance and times,

47 __ бы-/ pабота- ; Yalın durum, tamam olmamış durum/ hareket (çalış-_ pабота-);
работал _ çalıştıÖr; __Dün -gün boyu- ne yaptın?я работал_ (Ben) çalıştı(k)/ I worked __ I worked yesterday. ( simple past )__O an ne yaptın sen?я работал_ (Ben) çalıştı(k)/ I worked __ I was working. ( past continuous )__ Ben idim çalışan. __ Çalışıyordum__ я был работающий …__ ( Şu an için) çalıştın mı?да, я работал_ Evet, (Ben) çalıştı(k)/…çalışmış __ I have worked today. ( present perfect )__ я работавший …__O an ne yaptın?, Ne yaptıydın?/ yapmıştın?я работал_ (Ben) O an çalıştı(k)tı(k)/çalışmıştı(k) __ I had worked. ( past perfect )__ я был работавший …__O an sen hala çalıştın mı?/ çalışmakta mıydın?/ çalışıyor muydun?/ çalışan mı olmuştun?да, я работал_ Evet, (Ben) O an çalıştı(k) __ I had been working. ( past perfect continuous)__ Ben bulunmuştu çalışanTürkçedeki; ‘çalışırdı, çalıştı, çalışmış, çalışıyordu, çalışmıştı, çalışmaktaydı’ çekimli fiillerini rusçada ‘работал’çekimli fiili tek başına karşılayabilmektedir.Diğer; ‘çalışır ve çalışıyor, çalışmakta’ çekimli fiillerini ise ‘работает’ çekimli yapısı karşılar.rusçada fiil çekimleri,görünüş ve zamanlar, конъюгация русского глагола, внешний вид и времена, russian verb conjugation, appearance and times,

48 Rusça Fiillerin Haber Kipi Çekim Tablosu
Geçmiş zamanlar (dı) ( past times )прошедшее времяŞimdiki zamanlar ( present times )настоящее времяGelecek zamanlar (-ecek ) ( future times )Будущее времяTarzlar(aspects)Я читал каждый денЯ читаю каждый деньЯ буду читать каждый деньGenel(common)Вчера я читал___________________завтра Я будy читатьDakik tarz(concrete)этот момент я читалЯ читаю сейча́сЯ пpочитаю завтразавтра этот моментЯ будy читатьDevam tarzı(continuous)этот момент я читал УжеУже я читалЯ пpочитал Ужезавтра этот момент ужеBitmiş tarz(perfectЯ читал уже два часаЯ читаю уже два часазавтра этот момент уже два часаPerfect continousrusçada fiil çekimleri,görünüş ve zamanlar, конъюгация русского глагола, внешний вид и времена, russian verb conjugation, appearance and times,

49 пpочитал/-a несовершенный вид Continuous я ты он/она/оно мы вы oни
читаючитаешьчитаетчитаемчитаетечитаютIYouHe/ She/ ItWeTheyamareisreading_ okuyorumнесовершенный вид Simple or Perfectчитал/-aчитал/-a/-oчитали-(have)--(has)--(Have)-read _ okudu(k)mread _ okudu(k)nread _ okudu(k)read _ okudu(k)kread _ okudu(k)nuzread _ okudu(k)larпpочитал/-aI read and passed the book _ Kitabı okudu geçtim._ … okuyu(-p) geçtim.rusçada fiil çekimleri,görünüş ve zamanlar, конъюгация русского глагола, внешний вид и времена, russian verb conjugation, appearance and times,

50 Rusça fiillerde haber kipinin yalın çekimini işliyoruz. Örnekler;
Кто  ел мой сыр? _ Who ate my cheese? _Peynirimi kim yedi?Кто съел мой сыр? _ Who ate my cheese? _ peynirimi kim yedi?Örneklerin birincisinde fiilin (‘есть’ fiilinin) geçmiş zaman şekli ‘ел’ yalın bir şekilde kullanıldı. İfadeye bu şekilde bakıldığında peynirin yenip bitilidiğini zihnimizde canlandırdık bile. Oysa Rusça açısından bu böyle değildir aksine peynir yeme hareketi henüz bitmemiş veya bitmeyen tamamlanmayan bir harekettir. Eğer düşündüğümüz gibi hareketin bitmesi durumu bildirilmek istenseydi ikinci örnekteki gibi bir ön takı, ‘съ’ ön takısı, bu haldeki çekimli fiile, ‘ел’ fiiline iliştirilirdi. Bu durumda tamamlanmayan/ süregelen hareket kesilmiş, tamamlanmış olurdu. Aslında ifade,Кто ел мой сыр? _ Yemeğimi kim yiyor./…yemekte _ Who is eating my cheese?… gibi çevrilir.Yani Rusçada yalın halleriyle kullanıln fiillere bakılarak hareketin bitip bitmemişliği anlaşılmaz. Bu durumu belirginleştirmek için fiillere ön takılar eklenerek fiil ‘совершенный вид’ şekline getiririlir. Öyleyse olayın sınırlarını net bir şekilde çizelim.1. Rusçada İngilizce ve Türkçedeki gibi bir bitmişlik anlayışı yotur. Yani Rusçada yalın halde bir fiil, İngilizce ve Türkçe çekim tablosunda, bitmiş veya devam eden tarzda her çekime, yardımcı sözcüklerle birlikte, karşılık gelebilir.2. Diğer taraftan Rusçadaki ‘совершенный вид’ _ tamamlan hareket, hareketle konuşmada yer kazanmış eşayı tamamlama hareketi kategorisi Türkçede ve İngilizcede gramer unsurlarıyla karşılanmaz.Şu anda Rusçada ‘несовершенный вид_olan hareket’ ‘совершенный вид _ tamam olan hareket’, kategorisi konusuna girmiş bulunuyoruz.rusçada fiil çekimleri,görünüş ve zamanlar, конъюгация русского глагола, внешний вид и времена, russian verb conjugation, appearance and times,

51 ( imperfective acion) and ( perfective action )
RUSÇA’DA‘несовершенный вид’ VE ‘совершенный вид’( imperfective acion) and ( perfective action )‘tamamlanmamış fiil’ ‘tamamlanmış fiil’NEDİR?rusçada fiil çekimleri,görünüş ve zamanlar, конъюгация русского глагола, внешний вид и времена, russian verb conjugation, appearance and times,

52 O okula gitti. (imperfective action)( tamamlanmamış hareket )
Ön bilgi olarak şöyle başlayalım, mesela gitmek fiili. ‘O gitti… okula.’ Bu cümleden ne anlıyoruz. Şunu kesin anlıyoruzki O şu anda burada değil. Peki okulda mı? İşte işin burasını bilemiyoruz. Bildiğimiz şey Ali’nin buradan gittiğidir. Okula ulaşıp ulaşmadığını cümlede bildirilen haberden kestiremiyoruz. Ve belki okula doğru gidiyordur hala.Fakat bu tarafta kişi, yani Ali, harekete başlama bakımından harekete girmiş, katılmıştır. Yani hareket Ali’nin üzerinede hal kazanmış, durum olarak Ali artık gitmiş durumdadır. Bu bakımdan hareket değil durum oluşmuş, tamam olmuş bitmiştir. Fakat hareket henüz tamamlanmış olmayabilir.Buraya kadarki anlatım Türkçe ve ingilizce kurguya göredir. Ve bitmişlik kategorisi bu dumlarda işler. Yani kişinin durumu.Rusçada ise bitmişlik hareketler üzerinden işler. Yani hareketin sonuçlanıp tamamlanması. Bu yüzden de şahsın hareketini tamamladığını bildirecek gramer unsurları ifadelerde yer alır.Örneğin;Ali nerede?O okula gitti. (imperfective action)( tamamlanmamış hareket )Ali okula gidip girdi mi artık?Evet, O atık okula gidip girdi. (perfective action)Buradan da artık biz gitme hareketinin sonuçlan-ıp bittiğini anlıyoruz. İşte Rusçada bitmişlik kategorisi bütün bu durumlara göre şekillendirilmiştir.RUSÇA’DA ‘несовершенный вид’ VE ‘совершенный вид’ NEDİR?, Russian prefix, Rusça prefiksler, российские префиксы

53 Şimdi de ‘okumak’ fiilini ele alalım.
Örneğin; ‘Akşam bana verdiğin kitabı okudum.’ Cümlesi, bu cümlenin Rusça tarafında algılanış şekli,‘Akşam bana verdiğin kitaptan okudum.’ Gibidir. Evet harekette bir geçmiş zaman var ama, bu hareketin, ‘okumak’ hareketinin kitap üzerinde sonuçlandığı anlamına gelmez. Yani kitap henüz bitmemiştir. Bunun için,‘Akşam bana verdiğin kitabı okuyup geçtim.’ Veya, ‘…okudu/ okuyup bitirdim.’_ я пpочитал книгу… Yani, ‘… kitabı tamamladım.’Aslında, Rusçada hareket başlangıcının bildirildiği bitmişlik de vardır. Mesela,___ oн шёл … _ O gitti…___ oн пошёл… _ O bastı gitti … ( basıp gitti ) ( başlangıç bitmişliği )___ oн вшёл… _ O gitti girdi… ( gidip girdi ) ( sonuç bitmişliği )___ oн пришёл… _ O gitti çıktı… ( gidip çıktı / bu yana gelip çıktı) ( sonuç bitmişliği )___ oн вы́шёл… _ O çıktı gitti… ( çıkıp gitti ) ( başlangıç bitmişliği )___ oн пpошёл… _ O -girdi- geçti gitti ( geçip gitti )… ( içinden ) ( ortasından bitmiş )___ oн пepeшёл… _ O -geldi- geçti gitti ( geçip gitti )… ( karşıya ) ( ortasından bitmiş )Yine aslında prefikslerle çekime girmiş fiillerde iki hareket vardır. Bunlardan birisi esas fiil, veya fiilin kendisi, diğeri fiili destekleyen yardımcı yön unsurudur. Ve bu yer yön unsurları şahsın fiillerle kastedilen hareket çizgisi üzerindeki pozisonlarını bildirir.RUSÇA’DA ‘несовершенный вид’ VE ‘совершенный вид’ NEDİR?, Russian prefix, Rusça prefiksler, российские префиксы

54 Araçla tek yönlü hareket; Ехать; еду, едешь, едет, едем, едете, едут
Rusçada gitmek/ (gelmek) fiilinin şimdiki ve geçmiş zaman şeklinin şahıslara göre çekimi,я ты он/она/оно мы вы oни Yürüyerek tek yönlü hareket; Идти; иду, идёш, идёт, идём, идёте, идутшёл, ( шли )шла,шлоAraçla tek yönlü hareket; Ехать; еду, едешь, едет, едем, едете, едутехал, ( ехали )ехала,ехало,Yürüyerek çok yönlü hareket; Ходить; хожу, ходишь, ходит, ходим, ходите, ходятходил, (ходили)ходила,ходило,Araçla çok yönlü hareket; Ездить; езжу, ездишь, ездит, ездим , ездите, ездятездил, (ездили)ездила,ездило,RUSÇA’DA ‘несовершенный вид’ VE ‘совершенный вид’ NEDİR?, Russian prefix, Rusça prefiksler, российские префиксы

55 İsim ön takısı ( preposition ) nedir ? (ingilizcede)
RUSÇADA PREFİKSLER(Russian prefixes)İsim ön takısı ( preposition ) nedir ? (ingilizcede)Bir kısmı tek başına bir anlama sahip olmayan ( from, to, of, off...) bir kısmı ise taraf sözleriyle kullanıldıklarında -de/-da anlamından başka içinde olmak,  üstünde olmak anlamını da verebilen ( on_-de/-da/üstünde, in_-de/-da/ içinde, at_-de/-da/ yanında...)bazen bir fiil (look at_bakmak),bazen bileşik bir isim (brother-in-low_kayın birader),bazen bir bağlaç oluşturmada (in spite of the fact)veya buradaki gibi ismin hallerinde kullanılan yardımcı gramatik unsurlardır.Not: Above, below, after, along, over, off, outside gibi sözcükler bir isimden önce gelirse preposition, bir fiilden önce gelirse zarf olarak....  Since, before, after gibi bazı sözcüklerse hem preposition, hem zarf, hem de bağlaç olarak kullanılabilirler.Fiil ön takısı (prefix) nedir?RUSÇA’DA ‘несовершенный вид’ VE ‘совершенный вид’ NEDİR?, Russian prefix, Rusça prefiksler, российские префиксы

56 в-ходить / во-йти _ to go in…/ to enter
В_ Prefiksi;в-ходить / во-йти _ to go in…/ to enter_ … iç-in-e gitmek/ girmek (git gir…bak nedir?)( … gidip girmek) Ör; Sınıfa [git(t)i(p)] girdi.В-читаться _ -in (içine girip) iyice okumak, içine girmek, derinlemesine okumak,…Ör: Я хожу вчитаться ету статиью._ Bu makaleyi dikkatlice okumak istiyorum.Anlam olarak; Girmek; odaya girmek, işe girmek…. Girmek; girip dahil olmak, girip katılmak, listeye girmek…,Girmek; girmekte abartı; iyice içine dalmak, derinlemesine araştırmak, iyice araştırmak, okumak…Ör: Птица влетела в открытое окно._ Kuş açık olan pencereden içeri uçup ( girdi ).Ör:(preposition) Bir şeyin kullanılan kısmı iç tarafı olan başka bir eşyada olduğunu bildirirken -e/-a, -de/-da ( içine, içinde ) anlamında mekanda bulunma bildirir.Ör: в школе_ okuldaв университете_ üniversitede   в офисе_ ofiste  в комнате_ odada в классе_ sınıftarusçada hareket fiilleri ve prefiksler, российские движения и префиксы, вы-ходить / вы-йти , до-ходить / до-йти , за-ходить / за-йти, в-ходить / во-йти

57 Örn: он вы́ шёл из ко́мнаты _ Odadan çıkıp gitti.
вы- prefiksi;вы-ходить / вы-йти _ to go out …/ to exit / to leave_ … iç-in-den (çıkıp) gitmek, ayrılmak (çık git… burdan?)( …içinden gitmek)Ör: Sınıftan (çıkıp) gitti.Вы-читать_ -den okuyup çık(ar)mak, içinden çıkarmak, içinden seçmek ayırmak,…Ör: надо вычитать ету статиью._ Bu makaleyi okuyup (yanlışlarını) çıkarmak lazım.Anlam olarak; Çıkmak; dışarı çıkmak, evden dışarı çıkmak, içinden dışarı çıkmak/ çıkarmak, -dan başaltmak…Çıkmak; çıkarmakta abartı; suyu iyice boşaltı, kirleri iyice çıkardı, iyice kurudu…Örn: он вы́ шёл из ко́мнаты _ Odadan çıkıp gitti._ Vazodan suyu koşalttı ( вы́ )… bardağa suyu doldurdu ( в )Ayrıca; İçeriden dışarıya doğru geçekleşen bir hareketin abartılı veya fazlasıyla yani iyice yapıldığını da bildirir.Örn; …………………._ Elbiselerim iyice kurudu.…………………..._ Şarkının sözlerini tek tek ( çıkarıp ) ezberledim.rusçada hareket fiilleri ve prefiksler, российские движения и префиксы, вы-ходить / вы-йти , до-ходить / до-йти , за-ходить / за-йти, в-ходить / во-йти

58 _ -e gidip varmak, ulaşmak (var git… bak nedir? )( … -e kadar gitmek)
до- Prefiksi;до-ходить / до-йти _ to get to…/ to reach_ -e gidip varmak, ulaşmak (var git… bak nedir? )( … -e kadar gitmek)Ör: Sınıfa gitti(p) (ulaştı)До-читать_ okuyana (sonuna) kadar okumak, okuyup sonunu getirmek,…Ör: я дочитаю до конца ету статиью_ Bu makaleyi sonuna kadar ( okuyana kadar ) okuyacağım.Anlam olarak; sonuna kadar yapmak, yapana kadar yaptım, bitirdim diyene kadar yapmak, okuyana kadar okunak, yazana kadar yazmak; -e gidip ulaşmak, -e uçup ulaşmak.( preposition ); -e kadar, eve kadar yürüdüm, akşama kadar çalıştım,Örn:  он  доехал до Москвы́ _ Moskova’ya gidene kadar gitti.он добежал до фи́ниша _ Bitiş çizgisine koşup ulaşmak  ………………………… _ Kıyıya yüzüp ulaştı.rusçada hareket fiilleri ve prefiksler, российские движения и префиксы, вы-ходить / вы-йти , до-ходить / до-йти , за-ходить / за-йти, в-ходить / во-йти

59 за- prefiksi; Ör: …………………………_Yüzdü arkaya kayanın arkasına.
за-ходить / за-йти_ to drop in/ to stop by_ uğramak (git değ …)( … bir yere gidip uğrayıp gitmek/geçmek)Ör; Sınıfa (değip/ uğrayıp) gitti.За-читаться_okumaya başlamakÖr; Пока ждешь тут можно зачитаться книгами_ Burada beklerken kitaplarını durup/ başlalayıp okuyabilirsin.Anlam olarak; Hareketin arkaya, öteye, geriye, doğru, (ardına geçme şeklinde)… gerçekleştğini,Ör: …………………………_Yüzdü arkaya kayanın arkasına.…buradan, sonra olan, sonraya, öteye, arkaya uzanan abartılımış hareketler,Ör: …………………………_Yüzdü uzağa/ açıldı uzadı. yine, arkasına geçme/ saklanma/ kapanma… buradan, bir şeyi bir şey ile örtme, kaplama kapatma,Ör: забетони́ровать _ betonlamak, betonla kaplamak _tokat attı_ tokatladı, boya sürdü_boyaladı ,… buradan, bir harekete kapaklanıp koşulma, harekete başlama…Ör: Она заработала._ Çalışmaya koyuldu/ koşuldu/ başladı, _ Sonra durup ağlamaya başladı…buradan, bir hareket veya duruma fazla kapanıp veya kapılıp kalma…, заду́мать _ Düşünceye kapıldıveya bir süre kapılıp/ uğrayıp devam etme… bildirebilen bir ön ektir. _Sınıfa uğrayıp gittirusçada hareket fiilleri ve prefiksler, российские движения и префиксы, вы-ходить / вы-йти , до-ходить / до-йти , за-ходить / за-йти, в-ходить / во-йти