Matbaa Hangi Tarihte Icat Edildi

Matbaa Nasıl İcat Edildi?

Ahşaptan yapılan kalıplarla kumaş ya da kâğıt üzerine yapılan baskıların tarihinin, MS. 1. veya 2. yüzyıla kadar dayandığı tahmin edilmektedir. MS. 11. yüzyıla gelindiğine Çinli mucit Bi Sheng ayrı harflerle baskı tekniğini icat etmiş ve bu icat matbaanın geliştirilmesinde büyük bir rol oynamıştır.

13. yüzyıldan itibaren ahşap harfler yerine metal harflerinde kullanmasıyla beraber matbaa Kore ve Japonya’ya kadar yayılmıştır.

Matbaanın batıya yayılması ise önce Türkler sonra da Müslümanlar sayesinde gerçekleşmiştir. MS. 9. yüzyıldan itibaren Doğu Türkistan’da yaşayan Uygur Türkleri matbaayı kullanmaya başlamış; İslam coğrafyasının Türkler ve Çinliler ile irtibat kurması sonucu ise matbaa kullanımı İslam dünyasına geçmiştir.

İslam dünyasında ahşap baskıyla yapılan birkaç örnek günümüze kadar ulaşmış olsa da matbaa tekniği pek fazla gelişmemiş ve baskılar uzun yıllar boyu el ile yapılmaya devam etmiştir. Ancak Avrupa’da matbaanın kullanılmaya başlanması ile beraber, İslam dünyasında matbaa kullanımı yaygınlaşma imkânı bulmuştur.

Avrupa’da ise ilk ahşap baskı tekniği, 14. yüzyıldan itibaren kullanılmaya başlanmış ve kâğıt ile kumaş üzerine çeşitli baskılar gerçekleştirilmiştir. 1450 yılında Johannes Gutenberg’in metal harflerle basım tekniğini bulmasıyla birlikte hızlı ve kaliteli baskı mümkün hale gelmiştir. Uzak doğuda uygulanan metal baskı tekniğine göre daha ileri olan bu yeni teknik ile ilk olarak Gutenberg İncili basılmış ve büyük bir başarı yakalayan bu icat kısa sürede önce Avrupa’ya sonra da dünyaya yayılma imkânı bulmuştur.

Osmanlı Devleti’nde ise ilk matbaa, İspanya’dan göçen Yahudiler eliyle 1493 yılında İstanbul’da kurulmuş ve İbranice, Yunanca ve Latince dillerinde birçok dini içerik basılmıştır. 16. yüzyıldan itibaren Ermenice ve Rumca da kitaplar basılmıştır. Osmanlı Devleti’nde ilk Türk matbaası 1727 yılında İbrahim Müteferrika tarafından kurulmuş ve ilk Türkçe ve Arapça kitap da 1729 yılında basılmıştır.

Matbaanın özellikle Avrupa’da kullanılmaya başlanmasıyla bilimsel, kültürel ve dini alanda birçok önemli gelişim yaşanmıştır. Matbaa ile birlikte kitap üretimi oldukça artmış ve 16. yüzyılda Avrupa’da yaklaşık 200 milyon kitap basılmıştır. Ayrıca kitap basımının kolaylaşması ile artan kültürel birikimin sonunda Reform ve Rönesans gibi iki büyük gelişme yaşanmıştır.

Günümüzde, yeni çıkan bir makaleyi okumak, bir kitabı satın alıp okumak, bir kütüphanedeki eseri dijital olarak görüntülemek ve onu akademik çalışmalarda kullanmak o kadar basit ve pratik ki. Tek yapmanız gereken arama motoruna bilgi edinmek istediğiniz şeyi yazmak. Fakat tarihte bilgiye ulaşmak şimdiye göre çok zor ve meşakkatliydi. Matbaa icat edilene kadar bilginin aktarılması çoğunlukla ticaret ile ya da gezginlik ile mümkündü. Ya da savaş yoluyla bir etkileşim olur ve bu şekilde bilgi dünyaya dağılırdı. Fakat matbaanın icadı ile bu durum kökten değişecektir.

Matbaayı Kim Buldu ve İcat Etti?

Johan Gutenberg, modern matbaayı ilk defa bulan ve icat eden kişi olarak tarihe adını altın harflerle yazdırmıştır desek, abartmış olmayız herhalde. Tek tek metal harfler ile beraber baskı tekniğini oluşturan Gutenberg, matbaanın ilk çalışma prensibini de böylelikle bulmuş oldu. Gutenberg matbaayı bulduktan sonra bu kıymetli buluş yerinde saymamış, gelişerek tarih içerisinde önemini arttırmıştır.

Matbaa Osmanlı İmparatorluğu'na geç bir zamanda gelmiş olduğu için onu ilk defa 1000'li yıllarda keşfedilmiş zannedebiliriz fakat matbaanın icadı çok daha eski bir tarihtir. Matbaa, M.S. 593 senesinde bulunmuştur. Günümüzde (2022) matbaa bulunalı tam 1429 yıl olmuştur. Johan Gutenberg'in 1450'de modern sayılabilecek matbaası bulunalı ise 572 sene olmuştur.

İlk Matbaa Nerede ve Kaç Yılında Kuruldu?

Tarihteki aslında ilk matbaa Gutenberg'in meydana getirmiş olduğu matbaa değildi. 593 tarihinden çok daha önce Çinliler tarafından oluşturulan bir matbaa mevcuttu fakat çok ilkel bir matbaaydı bu ve günümüzdeki ile arasında pek fazla benzerlik yoktu. Bu nedenle "günümüzde" kullanılan ve bizim bildiğimiz anlamıyla matbaa, Johan Gutenberg tarafından 1450 yılında icat edilmiştir.

Metal harfleri tek tek baskı şekline sokan Gutenberg bu teknik ile modern matbaanın temelini atmıştır. Gutenberg matbaayı bulduktan sonra tüm dünyada matbaa hızla yayılmış ve kullanıma hazır hale gelmiştir.

Matbaanın tarihinden bahsedecek olursak; matbaayı ilk zamanlar Çinliler bir ile ikinci yüzyıllar arasında ilkel biçimde oymalar aracılığıyla kullanıyorlardı. Bu matbaa, tüm Asya ülkelerinde hemen hemen bilinir ve kullanılırdı. Matbaanın bu hali ile M.S 700'lü yıllarda Pekin şehrinde (Çin) ilk basılı gazete bile üretilmiştir. Uzakdoğu'dan batıya doğru yayılan matbaa, Batı medeniyetinin de katkılarıyla çok daha üst noktalara ulaşmıştır.

1450'li yıllara dek matbaa ilkel haliyle kullanıma devam ediyordu. Bu haliyle çok verimsizdi ve az bir kullanımı mevcuttu. Almanya'da tek tek metal harfler ile birlikte ilerlettiği teknikle, modern matbaayı Gutenberg icat etti. Gutenberg bu matbaada ilk olarak bir İncil basmıştır, daha sonra Avrupa için Hollanda, bir matbaa merkezi halini almıştır. Bu teknikler geliştirilerek basımlarda kullanılmış ve dünya teknoloji tarihi bu şekilde hareketlenmiştir.

Osmanlı'ya Matbaayı Kim Getirdi?

Matbaa, Osmanlıya biraz geç bir tarihte, 1727 senesinin 16 Aralık tarihinde gelmiştir. Bu matbaada ilk defa basılan Türkçe kitap, 1729 senesinde basılan kitap Vankuu Mehmet Paşa'nın "Vankulu Lügati" adlı eseridir. İlk defa Osmanlı'ya matbaayı getiren ve kuran kişi İbrahim Müteferrika'dır.

Matbaa'nın Osmanlı'ya geç gelmesi birçok tarihçi tarafından farklı şekillerde yorumlanır. Kimi tarihçi o dönem hattatlarının, müelliflerinin buna karşı olduğunu, ekmekleri elinden alınmasın diye matbaayı istemediklerini de söyler. Fakat daha çok kabul edilen görüş, Osmanlı'da matbaaya uzun yıllar ihtiyaç duyulmamasıdır.

Osmanlı o dönemler hem bilim anlamında hem de eserlere ulaşabilme anlamında diğer ülkelerden üstün bir konumdaydı. Aynı zamanda Osmanlı'da geçmiş göçebe Türklerden gelen ve coğrafi olarak Ortadoğu bölgesinden gelen bir sözlü anlatım geleneği vardı. Sözlü anlatım ile bilgiler, hikayeler ve haberler dilden dile yayılır ve hafızalara kazınırdı. Bugün bir türkünün her yörede farklı farklı şekillerde söylenmesi bile bu sözlü edebiyatın günümüzdeki bir yansımasıdır.