Farkındalık Sözlük Anlamı
Dil Dergisi-Ocak açıdan zarfları morfolojik özelliklerine göre 1) sondan eklemeli 2) ön ve son eke sahip olanlar 3) ismin hal edat ekleri ile oluşturulanlar 4) kelime grubu şeklinde olanlar olmak üzere ayrılabiliriz. Buna göre: I) Sondan eklemeli zarfların özellikleri aşağıdaki gibidir: a) Kelimenin sonunda yer alan -o eki en yaygın bilinen zarf ekidir. Bu zarflar nitelik belirten sıfatlardan türemiş olup, zarf karşılaştırma derecesine sahip olabilen sözcüklerdir: красиво, грустно, весело, хорошо, быстро vb. Bu ek ayrıca sıfat-fiilin geçmiş ve şimdiki zaman pasif yapılarından oluşturulan zarflarda da görülebilir: незабываемо (незабываемый), открыто (открытый), неизгладимо (неизгладимый), расширенно (расширенный) vb. Bahse konu son ekli zarf örnekleri Rus dili eğitimi sırasında öğrenilen başlıca zarf ekidir. b) Kelimenin sonunda yer alan -e eki ise nitelik belirten ve yumuşak sessiz ile biten sıfatların gövdesine eklenen bir zarf ekidir: крайне (крайний), внешне (внешний), внутренне (внутренний), искренне (искренний) vb. Bu ek aynı zamanda sıfat-fiillerin şimdiki zaman yapılarından da zarf oluşturabilir: угрожающе (угрожающий), вызывающе (вызывающий), умоляюще (умоляющий) vb. c) Kelimenin sonunda bulunan -и eki çoğunlukla gövdesinde -ск iç ekine sahip sıfatlardan oluşturulur: дружески (дружеский), практически (практический), систематически (систематический), стилистически (стилистический) vb. d)-жды eki sayılara eklenerek her bir olayın meydana gelişini zaman açısından belirli kılarak zarf kelimelerini oluşturur: однажды, дважды, трижды vb. e) Daha çok isim grubunda yer alan sonu -ь yumuşatma ekine sahip kelimeler de zarf grubunda görülebilmektedir. Bu özellik zarfların yine aynı eke sahip dilde dişi cinse ait kelimelere işaret eden isimlerden ayrılmasını yapısal olarak güçleştirmektedir: настежь, прочь, наотмашь18; II) Ön ve/veya son eke sahip zarfların özellikleri ise aşağıdaki gibidir: a) Rusçada zarflar sadece son ek değil ön eke sahip kelimeler olarak da dilde yer alır. İki ekli zarf oluşumlarında -по ön ek, -и ise son ek olarak yer alır. Yazımlarda ise ön ek ve kelime arasında mutlaka tire bulunur: по-отцовски, по-детски, по-турецки, по-заяьчи, по-собачьи vb. b) Yukarıdaki duruma bir başka örnek de -по ön eki ve -ому/-ему son ekine sahip zarflarda görülür: по-летнему, по-зимнему, по-настоящему, по-старому, по-новому vb. 18 İstisnalar - замуж, уж, невтерпёж 69 Leyla Dalkılıç Giriş Zarflar konusu sadece Türkiye’de Rusçanın yabancı bir dil olarak eğitiminde değil, Rusya Federasyonu’na bağlı kurumlarda da Rusçanın yabancı dil olarak öğretilmesi sürecinde çoğunlukla yüzeysel olarak üzerinde durulan bir gramer kategorisidir. Türkiye’de Rusçanın yabancı bir dil olarak eğitiminde zarflar konusu daha çok yapıların hangi sözcük anlamlarını aktardıkları şeklinde ele alınmakta, isim, sıfat, fiil veya zamirler gibi dilin bağımsız bir kısmı olarak incelenmesi üzerine çok durulmamaktadır. Rus dilinde zarflar yerine getirilen bir eylem veya bahse konu bir nesneye ilişkin fiile özgü herhangi bir süreç anlamı belirtmeden eylem ve nesnelerin meydana geliş özelliklerini ifadeye ek anlamlar katarak yansıtan, dilin değişmez ve bağımsız yapıları olarak tanımlanmaktadırlar. Türkiye’de Rusça zarfların eğitimi genel olarak 1) zarfı bulmak için sorulması gereken temel soru hangisidir? – diğer bir deyişle zarfı bulmak için eyleme “nasıl?” (как?) sorusunun yöneltilmesi, 2) sahip oldukları morfolojik yapı – ki öğrencilerin çoğu zarfların sadece sonu -o eki ile biten kelimelerden oluştuğunu düşünmektedir; 3) zaman ve yer zarfları başta olmak üzere aktardıkları anlamlar açısından üç yaklaşım çerçevesinde ilerlemektedir. Bu çalışmada Rus gramer geleneğinde zarfların farklı yaklaşımlarla nasıl incelendikleri üzerine durulacak, böylece Türkiye’de Rus dili çalışmalarında zarflara ilişkin olarak ele alınmayan noktalar üzerinde de ayrıca değinilmiş olunacaktır. Bununla birlikte Rusçada zarflar yapısal (morfolojik), anlamsal, işlevsel özellikleri olmak üzere üç çerçeveden incelenecektir. Buradaki amaç bu dili yabancı bir dil olarak öğrenen Türk öğrenciler için zarf konusunun daha geniş bir perspektiften ele alınarak sunulmasıdır. Zarfların daha geniş bir perspektiften ele alınarak incelenmesi bu yapıların özünün daha iyi anlaşılmasını sağlamakla kalmayacak aynı zamanda morfolojik açıdan benzerlik gösteren diğer yapılardan da kolaylıkla ayırt edilebilmelerini, yapılar arası benzerliklerin neler olabileceğinin anlaşılması açısından farkındalık yaratacaktır. Türk öğrencilerin Rusçadaki zarf yapılarının özünü daha iyi anlayabilmeleri adına da bu yapıların belirlenmesindeki zorlu noktalara ayrıca değinilecektir. Bu bakımdan Türkçe anadili konuşucuları için yabancı bir dil olarak öğrendikleri Rusçadaki zarfların yapısal (morfolojik), anlamsal, işlevsel özellikleri olmak üzere üç çerçeveden incelenerek ortaya konması ve böylece bu yapıların daha iyi tanıtılması çalışmanın temel amacını oluşturmaktadır. Rus Dilbilim Çalışmalarında Zarflara Genel Bir Bakış Rusçada bir gramer ulamı olarak zarfın tanımı dildeki en tartışmalı ve karmaşık konulardan bir tanesidir. Geleneksel olarak zarflar sahip oldukları morfolojik, sözdizimsel ve anlamsal özelliklerine göre belirlenmektedirler. Zamanla gramer anlamının oluşturulması sürecinde bu sözcük türünün farklı yaklaşımlarla ele alındığı görülmektedir. Bu geleneksel yaklaşım zarfları işlevleri doğrultusunda ele alarak eş zamanlı bir yaklaşımı sergilerken, bu sürece gelinen noktayı incelemek için önce art zamanlı yaklaşıma da ayrıca bakmak gerekir. 62 Leyla Dalkılıç
nest...