Karahanlı Devleti Kurucusu

Karahanlılar Devleti

Karahanlıların Kurulduğu yer: Türkistan-Maveraünnehir
Karahanlıların Kurucusu: Bilge Kül Kadir Han
Karahanlıların Başkenti: Balasagun-Kaşgar
Karahanlıların en parlak dönemi: Yusuf Kadir Han Dönemi’dir

Orta Asya&#;da kurulan ilk Müslüman Türk devletidir. Karahanlılar, yılında Kâşgar yöresinde Yağma Türk topluluğu tarafından kurulmuştur. Çiğil ve Karluk Türkleri de bu devletin kurucusudur. Kurucusu Bilge Kül Kadir Han’dır. Bu devletin kurulmasında, yılında Kırgızların Uygur Devleti’ni yıkması etkili olmuştur. ( )

Karahanlıların Müslüman olması, Batı Karahanlı Hükümdarı Satuk Buğra&#;nın yılında Müslüman olması ile başlar. Bu olaydan sonra İslamiyet Kara hanlılar arasında yayılmaya başlamıştır. Önce Batı Karahanlılar daha sonra da Doğu Karahanlılar Müslüman olmuşlardır. Abdülkerim Satuk Buğra’nın torunu Buğra Han zamanında İran asıllı Samanilerin devletine son verilmiştir (). Karahanlı Devleti, Maveraünnehir ve Türkistan’a hâkim olmuştur.

     Karahanlıların  Orta Asya Türk devletlerinin içinde ayrı bir öneme sahiptir. Bazı araştırmacılar Karahanlıların İslamiyeti kabul eden ilk Türk devleti olması münasebetiyle bir çok ilkin bu devlet döneminde gerçekleştirdiğine inanılmaktadır. Gerek Orta Asya olsun gerekse de diğer coğrafyalarda olsun Karahanlılar döneminde gerçekleştirilen yeniliklerin etkisi ve önemi su götürmez bir gerçekliğe sahiptir, bu inkar edilemez.

Karahanlıların Özellikleri Nelerdir Maddeler Halinde

• Orta Asya’da kurulan ilk Türk- İslam devletidir. Türk- İslam kültürünün başlangıcı olmuşlardır.
• Türk- İslam mimarisinin ve edebiyatının temelleri ilk kez bu dönemde atılmıştır. İslamiyet’i kabul etmelerine rağmen Türklük özelliklerini korumaya çalışmışlardır.
• Uygur alfabesini kullanarak Türkçe’yi resmî dil ilan etmişlerdir.
• İlk kez burslu öğrencilik sistemini uygulamışlardır.
• Ribat adı verilen kervansarayları inşa ederek bölgelerinde ticaretin gelişmesine katkıda bulunmuşlardır.
• Türk- İslam tarihindeki ilk medreseyi Semerkant’ta açmışlardır.
• Türk- İslam devletleri içerisinde ilk posta teşkilatını oluşturmuşlardır.
• Semerkant (Şehirlerin Şahı), Buhara ve Kaşgar gibi şehirleri önemli bilim ve sanat merkezleri haline getirmişlerdir.
• Yusuf Has Hacip, Kaşgarlı Mahmut, Ahmet Yesevi, Edip Ahmet gibi Türk- İslam aydınları bu dönemde yetişmiştir.

1. Karahanlılarda Hâkimiyet Anlayışı

• Karahanlı Devleti Orta Asya&#;da kurulmuştur.
• Kut anlayışı eski Türklerde olduğu gibi Karahanlılarda da görülmekteydi.
• Yönetimde eski Türk devlet anlayışı hâkimdi. Ülke doğu ve batı diye ikili yönetime ayrılırdı. Devletin batı kolu doğuya bağlı idi.
• Karahanlı hükümdarları hükümdarlık alameti olarak hutbe, sikke, otağ, taht, taç, çetr, bayrak, tuğ kullanmışlardır.
• Hükümdarlara ilig, buğra, kadir, kara, han, hakan gibi unvanlar verilmiştir.

2. Karahanlılarda Saray Teşkilatı

Türk- İslam devletlerinde saraya, dergâh, bargâh, kapu, cedide-i âmire gibi isimler verilmiştir. Karahanlılar ayrıca saraya, orda ve karşı da demişlerdir.
Karahanlılarda hükümdar ailesinin oturduğu ve devletin idare edildiği yer olan sarayda görev yapan memurlar şunlardır:
Ulu Hacib (Büyük Hacib &#; Tayangu: Halkın istek ve şikâyetlerini hükümdara ileten, dolayısıyla halk ile hükümdar arasındaki ilişkileri sağlayan kişidir. Emrindeki memurlara buyrukçu denirdi.
Kapucubaşı: Ulu Hacibden sonra gelen en büyük devlet memurudur. Saray hizmetlerinin gereği gibi yapılması, sarayın korunması, saraya alınacak görevlilerin tayin ve eğitiminden sorumlu olan kişidir.
Emir-i Candar: Hükümdar ve sarayın korunmasını sağlayan kişidir.
Silahtar: Silahların alım, bakım, tamiri ile ilgilenen ve silahhanenin idaresinden sorumlu olan kişidir. Kapucubaşının emrinde görev yapar.
Alemdar: Kapucubaşının emrinde görev yapar. Görevi, barış zamanı hükümdarın bayrak ve sancağını korumak, savaş zamanı ise ordunun önünde bulunup harekâtı sevk ve idare etmektir.
Aşçıbaşı: Mutfak ve kilerin idaresini yürütüp yemekleri kontrol eden ve pişirilmesini denetleyen kişidir. Saraydaki en önemli görevlilerdendir.
Emir-i Ahur (Mîr-i Ahur/Seyisbaşı/İlbaşı): Saray ahırının idaresini yürüten kişidir.
Câmedâr: Saray terzihanesinin sorumlusu olup hükümdar ve ailesinin elbise ve diğer giyim işlerini yürüten kişidir.
İçkicibaşı: İçki ve diğer meşrubat işlerine nezaret eden kişidir

3. Karahanlılarda Merkez Teşkilatı

Karahanlılarda hükümdar adına devlet işlerini yürüten kişi yuğruştu (vezir). Bugünkü anlamda  hükümet diyebileceğimiz divân onun başkanlığında toplanırdı. Divânda mâliyeden, iç ve dış yazışmalardan, askerî işlerden sorumlu olan vezirler bulunurdu. Yazışma divanına Tuğra ya da İnşa Divanı denirdi.
Maliye divanına İstifa Divanı denirdi. Başında Agıçı bulunurdu. Bunların aldığı kararlar hükümdara arz edilirdi. Kararlar, hükümdarın onayından sonra uygulamaya konurdu.
İşraf Divanı, devlet işlerinin yürütülmesini kontrol ederdi. Adalet işleri yargucılar (kadılar) tarafından yürütülürdü. Ayrıca hükümdarların da hazır bulunduğu mezalim mahkemelerinde halkın istek ve şikâyetleri dinlenir, davalara bakılırdı.
Merkezde askerler, Selçuklulardaki Divân-ı Arza benzeyen bir divân tarafından idare edilirdi. Askerlerle ilgili bütün bilgiler ay bitiği denilen defterlerde kayıt altına alınırdı.

4. Karahanlılarda Taşra Teşkilatı

Karahanlılarda devlet, Türk devlet geleneğine göre doğu ve batı olarak iki büyük idari kısma ayrılmıştır. Doğuda, devletin esas yöneticisi büyük hakan bulunurdu. Batıda ise büyük hakana bağlı hükümdar görev yapardı. Bunun dışında her iki kısım da kendi aralarında eyaletlere (vilayet) ayrılırdı. Eyaletler ya hükümdar ailesinden biri tarafından veya idare tecrübesi olanlarca idare edilirdi. Şehzadelere tekin denirdi.
Adalet işleri kadılar; maliye işleri ise Doğu Karahanlılarda imgalar, Batı Karahanlılarda amiller tarafından yürütülürdü. Belediye işlerine halk tarafından seçilen reisler bakardı. Halk, esnaf ve tüccarın denetimi (zabıta işleri) muhtesiplerce yürütülürdü. Posta ve haberleşme işlerini eşkinci denilen postacılar yerine getirirdi. Emniyet ve asayiş, şehir ve kasabalarda kale komutanları ve emrindeki askerler tarafından sağlanırdı.
Not: Karahanlılar, Türk-İslam tarihinde ilk posta teşkilatını ve Türk i hastanesini kurmuşlardır. Türk tarihinde ilk ribatlar (kervansaraylar) Karahanlılar tarafından yapılmıştır.

5. Karahanlılarda Askerî Teşkilat

Ordu dört bölümden oluşurdu:
• Saray muhafızları
• Hassa ordusu (Osmanlı&#;daki devşirme sistemine temel teşkil eder.)
• Hanedan mensupları
• Devlete bağlı diğer Türk kabilelerine bağlı kuvvetler

Karahanlılar&#;da Kültür-Edebiyat-Sanat Faaliyetleri

Karahanlı Devleti, eski Türk kültürünün hâkim olduğu bölgelerde kurulmuştur. Bu bakımdan devletin kuruluşundan yıkılışına kadar Karahanlı Devleti’nde Türk kültürü birinci derecede etkili olmuştur. Karahanlı Devleti’nin resmi dili Türkçedir. Bu dönemde Türkçe edebî bir dil olmuş ve ilk defa Türk &#; İslam edebiyatı ortaya çıkmıştır. Uygur alfabesi kullanılmıştır.

Yusuf Has Hacib tarafından yazılmış olan Kutadgu Bilig ( &#; ), beyitlerden meydana gelen mesnevi şeklindedir. Mutluluk veren bilgi anlamına gelir. Eser, Türk dilinde (Türkçenin Hakaniye lehçesi) olup Arap alfabesiyle kaleme alınmıştır. Kutadgu Bilig Doğu Karahanlı Hükümdarı Tamgaç Buğra Han’a takdim edilmiştir. Alegorik ve didaktiktir. Kafiyeli beyitlerden oluşur. Yer yer ansiklopedik bilgiler görülür.

Not:Kutadgu Bilig, Müslüman Türklere ait ilk yazılı eser ve Türklerin ilk siyasetname örneğidir.

Kaşgarlı Mahmut&#;un Divanü Lügati&#;t-Türk ( &#; ) isimli eseri ise Çin sınırından Bizans&#;a kadar çeşitli Türk kabilelerinin lehçe, kültür ve sosyal hayatlarından bahseden önemli bir eserdir. Dil bilgisi kitabı, sözlük ve ansiklopedi niteliğinde olan eser bilinen ilk Türkçe sözlük olmakla birlikte eserin ilk sayfalarında yer alan harita bir Türk’ün çizdiği ilk dünya haritası olma özelliğini taşımaktadır. Türk toplumunun yaşayış, gelenek ve görenekleri eserden öğrenilebilir. Abbasi Halifelerinden el-Muktedî’ye sunulmuştur.

    Bir diğer önemli Türkçe eser ise Edip Ahmet Yükneki&#;nin kaleme aldığı Atabetü&#;l-Hakayık&#;tır. Uygur harfleri ile yazılmıştır. Eser, nasihatname türündedir.

     Dönemin en önemli şairi, Yesevilik tarikatının kurucusu Ahmed Yesevî&#;dir (ö. ). Pîr-i Türkistan, Türkistan’ın Büyüğü anlamına gelmekte olup Ahmet Yesevî’nin lakabıdır. Ahmet Yesevi, Divan-ı Hikmet isimli eseri ile o zamanki Türk halkı içerisinde İslamiyet&#;in benimsenmesi ve yaşanmasında çok etkili olmuştur. Eserde İslam öğretileri Türkçe olarak öğretilmeye çalışılmıştır. Ahmet Yesevî tasavvuf edebiyatının kurucusudur ve ilk Türk mutasavvıfıdır. Ahmet Yesevî’nin adı geçen eserinde tasavvuf içerikli şiirler yer almaktadır. Yunus Emre&#;nin (ö. ) şiirleri gerek tarz gerekse içerik yönünden Divân-ı Hikmet’ten izler taşır. Bu da Yesevîliğin Anadolu’ya olan etkisi ile ilgilidir.

Karahanlılar Dönemi’ne ait bir başka edebiyat ürünü, Satuk Buğra Han Destanı’dır. Adı geçen sultanın yaşamı, savaşları ve İslam dinini benimsemesi sözlü olarak anlatılmıştır.

    Karahanlılar. Türk &#; İslam tarihinin ilk medresesi olan Semerkant Medresesini inşa etmişlerdir. Ayrıca Degaron Cami, Talhatan Baba Cami, Arap Ata Türbesi, Kalan Minaresi gibi mimari eserleri vardır.

   Karahanlılarda eğitim işleri devletin sırtından alınarak vakıflara devredilmiştir. Burslu öğrenci uygulamasını gerçekleştiren ilk devlettir. Semerkant Medresesi aynı zamanda yatılı idi. Karahanlılar Türk &#; İslam medeniyetinin ve kültürünün temelini atmışlardır.

Karahanlı Devletinin Yıkılışı

Gaznelilerin başında bulunan Sultan Mahmut, Samani topraklarının bir kısmının kendisine verilmesini istemiştir. İki devlet arasında anlaşmazlıklara ve savaşlara neden olan bu çekişme sonunda Karahanlılar zayıflama sürecine girmiş, Karahanlı Devleti yılında Doğu ve Batı Karahanlılar olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Bunlardan Doğu Karahanlılar yılında Moğollar tarafından, Batı Karahanlılar ise &#;de Harzemşahlar tarafından ortadan kaldırılmıştır.

Alt Kategoriler:islam devletleri - Müslüman Devletler, İslam Dünyası, İslam Kültürü, İslam Medeniyeti, İslam Uygarlığı, İslamiyetin Yayılması, İslamiyetten Sonraki Türk Devletleri, Müslüman Türk Devletleri, PDF, Türk İslam Devletleri, Türk Tarihinin Karakteri, Türkiye Tarihi