Jeolojik Kökenli Afetlere Örnekler

İnsan, yaşamını sürdürebilmek için faaliyet gösterdiği çevreyle sürekli etkileşim hâlindedir.

Bu süreçte bazen canlı ve cansız çevreye büyük zarar veren, insanların sosyal, kültürel ve ekonomik faaliyetlerini durma noktasına getiren, önemli ölçüde can ve mal kaybına neden olan doğa veya insan kökenli olaylar meydana gelir.

İnsanların önlemek için tüm imkânları seferber etmesine rağmen engel olamadığı olaylara afet denir. Afetler, doğada meydana gelen olaylar sonucu gerçekleşen doğal afetler ve insanların çeşitli faaliyetleri sonucu ortaya çıkan beşerî afetler şeklinde ikiye ayrılır.

Dünyada bugüne kadar gözlenen afet türlerine bakıldığında farklı özelliklere sahip çok sayıda afet yaşanmış ve yaşanmaya devam etmektedir.

Başlıca Afet Türleri (AFAD)

a) Jeolojik Afetler

• Deprem
• Tsunami
• Volkanik faaliyetler
• Heyelan
• Kaya düşmesi
• Çamur akıntısı

b) Klimatik-Hidrolojik Afetler

• Sıcak hava dalgası
• Soğuk hava dalgası
• Kuraklık
• Dolu Hortum
• Yıldırım düşmesi
• Kasırga
• Aşırı yağışlar
• Sel Buzlanma
• Hava kirliliği
• Çığ
• Taşkınlar

c) Biyolojik Afetler

• Erozyon
• Orman yangınları
• Böcek istilaları
• Salgınlar

d) Sosyal Afetler

• Yangınlar
• Savaşlar
• Terör saldırıları
• Göçler

e) Teknolojik Afetler

• Maden kazaları
• Biyolojik, nükleer, kimyasal silahların kullanımı
• Nükleer santral kazaları
• Sanayi kazaları
• Ulaşım kazaları

Can ve mal kaybına neden olabilen heyelan, sel, fırtına, deprem gibi doğada meydana gelen olaylar sonuçları itibarıyla doğal afet olarak nitelendirilir (Görsel ). Bunun yanı sıra insanlar, ihtiyaçlarını karşılayabilmek için doğrudan veya dolaylı olarak doğaya müdahale etmektedir.

Bu durum, doğadaki dengeye zarar vermekte ve bazı beşerî kaynaklı afetlerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Beşerî kökenli afetler, doğal çevre koşullarına yeterince uyum sağlayamayan insan faaliyetleri nedeniyle meydana gelebilir.

Örneğin pistte görülen yoğun sis nedeniyle meydana gelen uçak kazasında yaşanan can ve mal kaybı, beşerî afet olarak nitelendirilir (Görsel ). Ancak bu olayda doğal çevrenin olağan sürecine karşı tedbir alamayan insanın etkisi de göz ardı edilmemelidir.

BİLGİ HAVUZU

&#;lü Yılların Başından Günümüze Kadar En Fazla Can Kaybının Yaşandığı 10 Afet

Doğada meydana gelen olayların afet olarak nitelendirilebilmesi, insanların bu olaylardan olumsuz etkilenmeleri durumunda söz konusu olur. Örneğin insanların bulunmadığı ya da gerekli tedbirlerin alındığı bir alanda meydana gelen deprem, insanları olumsuz etkilemediği sürece afet sayılmaz.

Bunun yanı sıra bazı afetlerin sonucu, başka afetlerin başlangıcı olabilir. Sel, taşkın ve depremlerden sonra salgın hastalıkların ortaya çıkması bu duruma örnek verilebilir. Afetler, oluşum hızlarına göre ani ve yavaş gelişen afetler olmak üzere ikiye ayrılır.

Deprem, çığ, su baskınları gibi afetler ani geliştiği için bu afetler öncesinde yeterince önleyici ve koruyucu tedbirler alınamamakta dolayısıyla büyük can ve mal kayıpları yaşanabilmektedir. Buna karşılık kuraklık, erozyon ve salgın hastalıklar gibi daha yavaş gerçekleşen afetler öncesinde önleyici ve koruyucu tedbirler almak mümkündür.

Ayrıca afetlerin herhangi bir bölgede yol açtığı sonuçları afetin büyüklüğü, nüfus yoğunluğu, yapılaşma özellikleri ve ekonomik gelişmişlik düzeyi gibi faktörler etkiler.

Afet yönetimi; risk ve zarar azaltma, hazırlık, müdahale ve iyileştirme olmak üzere dört aşamadan oluşur (Görsel ). Bu kavram, afet sonrası gerçekleştirilen müdahale ve iyileştirme çalışmalarının yanı sıra afet öncesinde yapılması gereken zarar azaltma ve hazırlık çalışmalarını da kapsar.

Afetle mücadelede en etkili yöntem, afetin oluşmasına zemin hazırlayacak koşullara karşı bilinçli davranarak önceden önlem almaktır. Bu doğrultuda toplumdaki afet bilincinin gelişmesi amacıyla eğitim programları düzenlenmelidir. Japonya, geliştirdiği afet yönetim sistemiyle afetlerin yol açacağı olumsuzlukları azaltma konusunda dünyada güzel bir örnek teşkil etmektedir.

Ülkemizde de özellikle Gölcük (17 Ağustos ) ve Düzce (12 Kasım ) depremlerinden sonra afet yönetimi ve koordinasyonu konusunda ciddi adımlar atılmıştır. Bu doğrultuda afetlerle mücadelede görev yapan tüm kamu kurum ve kuruluşları birleştirilmiş ve &#;da çıkarılan ilgili yasa ile bu yetki, Başbakanlığa bağlı olarak kurulan Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığına (AFAD) devredilmiştir.

Bu durum, afetlerle etkin mücadelede sorumlulukların tek bir çatı altında toplanması bakımından önemlidir. Çalışmalarına hız veren AFAD, yeni bir afet yönetim modeli hazırlayarak bu modeli uygulamaya koymuştur.

Bu model; afetlerin önceden tespiti ve afet sonrası yaşanabilecek zararları önleyecek veya en aza indirecek önlemlerin alınması, afet sonrasında etkin müdahale ve koordinasyonun sağlanmasının yanı sıra iyileştirme çalışmalarının da bir bütünlük içerisinde yürütülmesini öngörmektedir.

Coğrafi bilgi sistemleri (CBS); konuma dayalı her türlü bilginin toplanması, depolanması, işlenmesi, analiz edilmesi ve sunulması olarak tanımlanabilir. CBS’nin konumsal veri yönetimi, konumsal analiz ve grafik görüntüleme kapasitesi ile deprem, sel, heyelan, yangın, volkanizma, fırtına ve salgın hastalıklar gibi afetlerin etkisi azaltılabilmektedir.

CBS’nin afet yönetim sistemi ile ilgili çalışmalarda kullanılmasının çok büyük avantajları vardır. Bu avantajlar; etkin bir veri paylaşım aracı olması, güncellenebilmesi, hızlı veri analizleri yapabilmesi, kolay çözümler sunabilmesi ve çok yönlü görselleştirme imkânı

sunabilmesi şeklinde sıralanabilir. Örneğin yaşanan bir sel felaketinde kurtarma ve tahliye çalışmaları açısından ilgili bölgeye ulaşmak gerekmektedir. Bu durumda CBS teknolojileriyle yapılan analizler sayesinde sahanın topoğrafya haritası, felaketin yaşandığı alanın yeni çekilmiş uydu fotoğrafları, tahliyesi gerçekleştirilecek olan insanların lokasyonu ve bölgenin ayrıntılı ulaşım haritaları gibi verilerin bir arada sunulması felaketin etkilerini en aza indirgeme adına oldukça önemlidir (Görsel ).

CBS’de her türlü coğrafi veri, sistemde farklı katmanlar hâlinde birbirlerinden bağımsız olarak tutulabilir. Bu şekilde bir yöreye ait yüzlerce farklı veri için yüzlerce farklı tabaka oluşturulabilir.

İstenildiği takdirde bunlardan biri veya birkaçı sistemde aktif hâle getirilerek bunlar üzerinde istenilen analizler kolaylıkla yapılabilmekte ve yeni durumlar karşısında ihtiyaçlara cevap verebilecek yeni haritalar geliştirilebilmektedir.

Uzaktan algılama, yer ile bir bağlantı olmaksızın uzaktan o yere ait çeşitli verilerin elde edilmesidir. Bu veriler; genellikle uçaktan çekilen hava fotoğrafları, insansız hava araçlarından elde edilen bilgiler veya uydu görüntüsü şeklinde elde edilir.

Uydu ve hava fotoğrafları; volkanik faaliyetler, sel, heyelan, çığ ve fırtına gibi doğada meydana gelen çeşitli olayların zaman içerisindeki gelişim evrelerini takip açısından da etkili olarak kullanılmaktadır. Örneğin uydular aracılığı ile bir fırtınanın zamanı ve hangi bölgeleri etkileyebileceği tahmin edilebilmektedir (Harita ).

Uzaktan algılama ile ayrıca bir volkanik faaliyetin ve lav akışının etkileri, orman yangınlarının ne tarafa doğru yayıldığı, bir sel felaketinin etkilediği bölgeler ve bu felaketin hangi yönde ilerlediği de belirlenebilmektedir.

Bu veriler doğrultusunda afetlere karşı erken uyarı sistemleri hazırlanarak önlem alma ve kurtarma çalışmaları yapılmaktadır. Uzaktan algılama yöntemi ile yeryüzünün zaman içinde ne gibi değişimlere uğradığı ve bunda etkili olan faktörler de rahatlıkla ortaya çıkarılabilmektedir.

Örneğin bir deprem sonrası yeryüzünde meydana gelen değişimler, yanal ve düşey kaymalar, yaşanan bir heyelan sonucu değişen yamaç profilleri ile fırtına ve dalgaların kıyılarda yapmış olduğu tahribatlar bu yöntemle rahatlıkla izlenebilmektedir.

Erken uyarı sistemleri, meydana gelebilecek afetlerin yol açabileceği zararları en aza indirebilmek amacıyla afet öncesinde çeşitli teknolojiler kullanılarak belirli kurumlar tarafından yayımlanan mesaj veya bildirilerdir.

Örneğin günümüz teknolojisi ile önlenmesi mümkün olmayan tsunami gibi afetlerde dalgaların kıyıya ulaşma zamanı, erken uyarı sistemleri sayesinde bilinebilmektedir. Merkezi Hawai’de (Havai) olan sismik deniz dalgaları uyarı sistemi ile Pasifik Okyanusu&#;nda meydana gelebilecek herhangi bir tsunami olayında zarar görebilecek bölgeler saatler öncesinden uyarılarak gereken tedbirler alınabilmektedir (Görsel ).

Jeolojik afetler nedir? Jeolojik afetlerin özellikleri nelerdir? Jeolojik afetlerin içine hangi afetler girmektedir? 

İnsanlar için fiziksel, ekonomik, sosyal ve çevresel kayıplar doğuran, normal yaşamı ve insan faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye uğratarak toplulukları etkileyen, etkilenen topluluğun yerel imkân ve kaynaklarını kullanarak baş edemeyeceği doğal, teknolojik veya insan kökenli olayların sonuçlarına afet denilmektedir.

Dünya genelindeki doğal afetler ele alınınca, 31 çeşit doğal afetin 28 tanesini meteorolojik afetlerin oluşturduğu görülür. Doğal afetlerin çeşitleri ve önem sıraları ülkeden ülkeye de değişmektedir.

Jeolojik afet nedir? Hangi afetleri kapsar?

Jeolojik nedenlerden dolayı ortaya çıkan afetlere, jeoloji kafetler denir. Buna göre;

Deprem

Tsunami

Volkanik faaliyetler

Heyelan

Kaya düşmesi

Çamur akıntısı gibi afetler jeolojik faaliyeler altında incelenir.

Çeşitli doğa olaylarının neden olduğu yıkımlar afet olarak adlandırılır. Afetlerde bazen çok sayıda insan yaşamını yitirebilmekte, yerleşim yerleri yıkılmaktadır.

Afetler, oluşumuna göre çeşitli gruplara ayrılmaktadır. Örneğin jeolojik nedenli afetlerin başlıcaları deprem, volkanizma ve tsunamidir. Klimatolojik afetlerin başlıcaları aşırı yağış, kuraklık, fırtına, hortum, kasırga, aşırı sıcaklık veya aşırı soğuklardır. Heyelan ve erozyonun oluşumunde ise jeolojik, jeomorfolojik ve klimatolojik süreçler etkilidir.

Afetlerden bazıları yavaş gelişir. Kuraklık, şiddetli soğuklar ve aşırı sıcaklar gibi. Deprem, volkanizma, tsunami, sel, su taşkınları, toprak kayması, çığ, fırtına ve hortumlar hızlı gelişen doğal afetlerdir.

Doğal afetlerin neden olduğu can ve mal kaybı ülkeden ülkeye değişir. Aynı özellikteki bir afet, gelişmiş ülkelerde daha az can ve mal kaybına neden olurken az gelişmiş bir ülkede daha çok can ve mal kaybına neden olur. Bu durum, alınan önlemler ve yapılarda kullanılan malzemelerle ilgilidir.

Doğal afetlerin yanı sıra böcek istilası, salgın hastalıklar, nükleer ve taşımacılık kazaları, savaşlar gibi biyolojik kökenli afetler de bulunmaktadır.

Doğal Afetler

1. Deprem
2. Volkanizma
3. Tsunami
4. Heyelan
5. Erozyon
6. Su Baskınları
7. Çığ
8. Yıldırım
9. Kuraklık
10. Fırtına ve Kasırga
11. Orman Yangını

Afet Hakkında Bilinmesi Gerekenler

Afetler, doğal olarak gelişen, can ve mal kaybına neden olan olaylardır. Yani herhangi bir şekilde insan etkisi olmaksızın gerçekleşirler. Doğal afetler, genellikle kısa sürelidir. Mesela yaşanan en büyük depremler bile birkaç saniyelik olaylardır. Ancak tahribatı ise bazen yıllar geçmesine rağmen onarılmayabilir. Doğal afetlerin yaşanmasından sonra meydana gelen hasarı toparlamak ise insanların işidir. Yani kendiliğinden düzelen bir durum değildir. Binaların yıkılması, yangınların verdiği zararlar, heyelanın neden olduğu toprak kayması sonucunda meydana gelen zararların tamamı insanlar tarafından giderilir.

Afetler, genel olarak deneyim ve araştırmalar sonucunda hangi bölgelerde daha sık meydana geleceği bilinen olaylardır. Örneğin; deprem, tsunami, volkanik patlamalar, heyelan, çığ, sel veya don gibi doğal afetlerin daha çok hangi bölgelerde meydana geleceği, yapılan araştırmalar neticesinde tespit edilebildiği için yaşanacak bir afette zararın en az olması için gerekli bazı önlemler alınır.

Doğal olarak meydana gelen afetler, bazen de beraberinde başka afetleri getirir. Mesela sel veya heyelandan sonra salgın hastalıklar, depremden sonra tsunami gibi afetler, başka afetlerin getirdikleri yeni doğal afetlerdir.

Doğal afetler, kısa sürede meydana gelmesine rağmen, tahribatlarının giderilmesi uzun yıllar alabilir. Ancak bunun haricinde “afet” olarak adlandırılsa da uzun sürede gerçekleşebilen bazı olaylar da yine afetler kapsamına alınmaktadır. Buna örnek olarak erozyon verilebilir. Erozyon, toprak kaymasına verilen isimdir. Bu durum her ne kadar doğal afetler kapsamında yer alsa da insanların bunu engellemesi mümkündür. Bölgeye sığ ağaçlar dikmek, arazilerin tahrip olmasının önüne geçmek gibi işlemler, erozyonu önlemek adına faydalı işlerdir. Ancak önlenmediğinde, diğer afetlerden çok daha büyük sonuçların yaşanmasına neden olabilen erozyon bazen de yaşanan bölgeden insanların göç etmesini bile gerektirebilmektedir.

Afetler, kökenine bağlı olarak iki farklı grupta incelenirler. Bunlar;

1. Beşeri afetler
2. Doğal afetler

Beşeri Afet Nedir?

Beşeri afetler, isminden de anlaşılacağı üzere kendiliğinden meydana gelmeyen, kısmen insanların kendi eliyle yaptıkları afet tüseafoodplus.info;

• Toprak erozyonu
• Hava kirliliği
• Asit yağmurları
• Ozon tabakasının delinmesi
• Su kirliliği
• Toprak kirliliği gibi insanların kendi eliyle getirdikleri afetlerdir.

Beşeri afetleri engellemek için insanların dikkat etmesi gerekir. Toprak erozyonunun yaşanmaması için arazilerin boş yere tahrip edilmemesini sağlamak, hava kirliliğine neden olan etkenleri ortadan kaldırmak, doğanın dengesiyle oynamamak, ozon tabakasının delinmesine neden olan kimyasalları en aza indirgemek beşeri afetlerin önüne geçmek için yapılması gereken işlemlerdir. Bunun haricinde su kirliliğinin önüne geçmek için su kaynaklarını doğru şekilde kullanmak ve toprak kirliliğinin oluşmaması için özellikle sanayi alanlarının şehir dışında kurulması gibi önlemler, beşeri afetleri engellemek adına önemli etkenlerdir.

Doğal Afet Nedir?

Doğal afetler, kısmen insan eliyle gerçekleşen depremler olsa da genel anlamda bakıldığında tabii olarak gerçekleşen olaylardır. Bazı doğal afetlerin nedeni ise tamamen insan olarak görülebilmektedir. Yani alınmayan önlemler, afet öncesi yapılması gerekenlerin yapılmaması veya afete neden olacak hareketlerde bulunulması, her ne kadar doğal olaylar olsa da insanların yaptırımları ile meydana gelen olaylardır. Doğal afetler, kendi aralarında iki grup altında incelenir. Bunlar;

1. Jeolojik kökenli afetler
2. Meteorolojik kökenli afetler.

Jeolojik Kökenli Afet Nedir?

Jeolojik kökenli afetler, kaynağını doğrudan yer kabuğundan veya yerin derinliklerinden alan afet türleridir. Bunların önüne geçmek mümkün değildir fakat tahribatını en aza indirmek, insanın elindedir. Jeolojik kökenli en çok görülen afetler şunlardır;

1. Deprem
2. Heyelan
3. Kaya düşmesi
4. Çamur seli

Meteorolojik Kökenli Afet Nedir?

Atmosfer olaylarının (sıcaklık, yağış, basınç ve rüzgâr) insan için yararlı olduğu sınırının aşılmasıyla meydana gelen afetlere meteorolojik afet denir. Kısaca, atmosferolayları sonucunda meydana gelen afetlere verilen isimdir. Meteorolojik afetlerde en çok görülenler ise şunlardır;

1. Sel
2. Aşırı kar
3. Çığ düşmesi
4. Don olayları
5. Fırtına
6. Tipi
7. Yıldırım düşmesi
8. Dolu yağması
9. Sis
10. Kuraklık
11. Orman yangını
12. El Nino
13. İklim değişiklikleri gibi afetlerdir.

Atmosfer kökenli olan meteorolojik afetler bazen de bölgenin durumuna bağlıdır. Örneğin sis, çığ ve sel gibi doğal afetler…

Afetler, genel olarak can ve mal kaybına neden olan olaylardır. Ancak bazı afetlerde kayıplar sonrasında da yaşanabilmektedir. Mesela deprem gibi doğal afetlerde; can ve mal kaybı yaşanır ve bunlar deprem sonrasında onarılabilecek durumlardır. Fakat bununla birlikte sel, heyelan ve çığ gibi meydana gelen doğal afetlerde, tahribatlar sonrasında da kendini gösterebilmektedir. Mesela sel, can ve mal kaybına neden olan bir afettir. Ancak selin oluşmasıyla birlikte meydana gelen bir başka durum ise selin getirdiği moloz, kum, çakıl ve balçık gibi şeylerdir. Bunlar da tarım arazilerinin verimsizleşmesine neden olur. Ancak zararları afetin yaraları sarılmaya başlandıktan sonra kendini gösterir.

Deprem Nedir?

Yerkabuğu içerisinde kırılmaların meydana gelmesiyle oluşan titreşimler, dalgalar halinde yayılarak geçtikleri ortamı ve yeryüzünün sarsan olaylara deprem denir. Yer katmanlarında oluşan şok dalgalarının sebep olduğu olaylara deprem denir. Deprem, doğal afetler içerisinde yer alan afet türlerinden biridir. Birkaç saniye içerisinde gerçekleşen bu olayda, can ve mal kayıpları meydana gelir.

Depremin önüne geçmek mümkün değildir, ancak depremde yaşanacak tahribatın büyüklüğünü önlemek insanın elindedir. Depreme dayanıklı yerlerin inşa edilmesi, deprem esnasında insanların sığınacakları deprem sığınaklarının inşa edilmesi ve deprem esnasında bilinçli şekilde hareket edilmesi, yaşanacak can ve mal kaybını en aza indirebilir.

Toprak Kayması (Heyelan)

Heyelan veya diğer adıyla “toprak kayması” da doğal afetler arasında incelenen afet türlerinden biridir. Zemini kaya veya yapay dolgu malzemesinden oluşan bir yamacın yerçekimi, eğim, su ve benzeri kuvvetlerin etkisinde kalması ile meydana gelen toprak kaymasına heyelan ismi verilir.

Heyelanlar, depremden farklı olarak çok kısa sürede meydana gelebildiği gibi uzun yıllar içinde de gerçekleşebilen olaylardır. Yeryüzünde çok sık meydana gelen toprak kayması olayları yaygın bir kütle hareketi çeşididir ve aşınmada önemli rol oynarlar. Türkiye’de toprak kaymasının en çok görüldüğü yer Karadeniz’in Doğu Karadeniz bölgesidir.

Sel

Yeryüzünde sık meydana gelen doğal afetler içerisinde yer alan sel baskınları, kısa süreliğine toprağı belirli bir sürede tamamen ve kısmen su altında kalmasına verilen isimdir. Dünyanın birçok yerinde görülebilen sel felaketi, akarsu, deniz veya göl gibi büyük su kitlelerinin suya fazlasıyla yüklenmesi sonucu meydana gelir. Sel felaketi, can ve mal kaybına neden olan afetler arasındadır. Yukarıda da belirttiğimiz gibi sel felaketi, can ve mal kaybının yaşanmasıyla birlikte beraberinde getirdiği kum, çakıl, balçık gibi zararlı maddelerin tarım arazilerine bulaşmasına neden olur. Bu da tarım arazilerinin verimsiz hale gelmesine neden olur ki bu da onarılması güç olan bir durum olduğu için bazen insanların göç etmesini bile gerektirmektedir.

Çığ

Aşırı kar yağışının olduğu bölgelerde daha çok meydana gelen çığ felaketi, karların yüksek yerlerde birikerek aşağıya doğru kütleler halinde düşmesine denir. Bu olay, kendiliğinden gerçekleşebildiği gibi fiziki faktörlere de bağlıdır. Mesela bir hayvanın veya kayakçının oynak tabakayı çiğnemesi sonucunda da meydana gelebilen olaydır.

Orman Yangını

Orman yangınları, hem doğal hem de beşeri felaketler arasında değerlendirilir. Yıldırım düşmesi, yanardağ patlaması ve yüksek sıcaklık faktörlerinden dolayı meydana gelen orman yangınları, doğal afetler kapsamındadır. Buna ek olarak insanların dikkat etmemesi, piknik sonrasında yaktıkları ateşi söndürmemeleri, sigara izmaritini kolay tutuşabilecek orman alanlarına atmaları gibi durumlardan dolayı da orman yangınları meydana gelebilmektedir. Bu tip nedenlerden dolayı meydana gelen yangınlar, beşeri felaket sınıfına girmektedir.