Altmış Beş Nasıl Yazılır

        Anayasamızın 3. Maddesinde "Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür." diye devletin bütünlüğünü ifade ettikten sonra hemen ikinci cümle ile de -bu bütünlüğün göstergesi olan dili vurgularcasına- "(Devletin) resmî dili(nin) Türkçe" olduğu beyan edilmektedir.[1] "Resmî dil, bir ülkede anayasa veya kanun ile kabul edilen dili tanımlamak için kullanılan terimdir. … Türkiye Cumhuriyetinin devlet dili olan Türkçe aynı zamanda Türkiye'nin tek resmî dilidir. Devlet ile birey ve bireyler arasındaki tüm resmî işlemlerin resmî dilde yapılması gerekmektedir. Bir ülke sınırları dâhilinde yaşayan kişiler ya da topluluklar farklı bir dil konuşsalar dahi resmî işlemlerini gerçekleştirirken resmî dil kullanmak durumundadırlar."[2]

        Resmî dili kullanmak demek, o dilin kurallarına uymayı da gerektirir. Bir dilin kelimelerinin yazılış ve kullanılışında kendisine has kuralları vardır. Bu kuralların dışına çıkıldığında yanlış yapılmış olur. Yanlışlar çoğalınca doğruyu bulmak da güçleşir. Yasa yapıcılarından tutunuz da yayınları ile millet karşısına çıkan herkes dilini doğru kullanmak durumundadır. Bu kişilerden sanat yapması, edebî ifade kullanması beklenemez ve beklenmemelidir de. Çünkü resmî dil yalın olmak zorundadır.

        Yasalarımız, özellikle ve en başta Anayasamızın dilbilgisi açısından yanlışlardan arınmış olması gerekir. Buna bağlı olarak diğer yasalar, kararnameler, tüzükler, yönetmelikler, emirler, genelgeler vb. hepsi yanlışsız olmalıdır.

        Anayasamızın bir diğer maddesinde "Türk dilini bilimsel yoldan araştırmak, tanıtmak, yaymak ve yayınlar yapmak amacıyla"… "kamu tüzel kişiliğine sahip"…"Türk Dil Kurumu" kurulmuştur.[3] Bilindiği gibi TDK, resmî, edebî ve diğer türlü yazılarda kelimelerimizin doğru kullanımına rehberlik etmek üzere zaman zaman değişse de "İmlâ / Yazım Kılavuzları" yayınlamaktadır. Aynı zamanda genel ağ ortamında bu kılavuzu kullanıcıların hizmetine açmış bulunmaktadır. Ama gelin görün ki bir Anayasa kuruluşu olmasına rağmen TDK'nın bu kılavuzuna itibar eden yok gibidir. Herkes kendi bildiğini okumakta, bildiği gibi yazmaktadır. Bunun bir örneği de kendi bünyesindeki bir kuruluş olan TDK'nın Yazım Kılavuzu'na aykırı imlalar ile dolu son Anayasa değişikliği metni olmuştur.[4] 12 Eylül tarihinde halk oylamasına sunulacak olan bu yasada önemli ölçüde yazım / imla yanlışı vardır.

        A-    SAYILARIN YAZILIŞI

        a)     Birden fazla rakamdan oluşan sayıları:

        "Birden fazla kelimeden oluşan sayılar ayrı yazılır: iki yüz, üç yüz altmış beş."[5]

        Adı geçen yasada bu kurala uyulmamıştır: altmışbeş [][6]  (doğrusu => altmış beş), kırkbeş []  (doğrusu => kırk beş), onbeş [] [] []  (doğrusu => on beş), oniki [] [] []   (doğrusu => on iki), onyedi []  (doğrusu => on yedi), yirmiiki []  (doğrusu => yirmi iki).

        b) Sıra Sayıları:

        "Sıra sayıları yazıyla veya rakamla gösterilebilir. Rakamla gösterilmesi durumunda ya rakamdan sonra bir nokta konur ya da rakamdan sonra kesme işareti konularak derece gösteren ek yazılır: , , XX.; 5'inci, 6'ncı."[7] Aynı kural kesme işaretinin kullanıldığı yeri belirtirken de yinelenir: "Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur: 8'inci madde, 2'nci kat;…"[8] Yasa'da bu kurala uyulmamış, sanki "on tane uncu"dan "elli bir tane inci"den söz ediliyormuş gibi "10 uncu","51 inci" şeklinde yazılmıştır. 10 uncu  []   (doğrusu => 10'uncu / onuncu), 15 inci []  (doğrusu => 15'inci / on beşinci) , 20 nci  []   (doğrusu => 20'nci / yirminci), 23 üncü  []  (doğrusu => 23'üncü / yirmi üçüncü), 41 inci  []   (doğrusu => 41'inci / kırk birinci), 51 inci []  (doğrusu =>51'inci / elli birinci), 53 üncü []  (doğrusu => 43'üncü / kırk üçüncü), 54 üncü []  (doğrusu => 54'üncü / elli dördüncü), 74 üncü []  (doğrusu => 74'üncü / yetmiş dördüncü), 84 üncü []  (doğrusu => 84'üncü / seksen dördüncü), 94 üncü []  (doğrusu => 94'üncü / doksan dördüncü), inci []  (doğrusu => 'inci / yüz yirmi beşinci), inci []  (doğrusu => 'inci / yüz yirmi sekizinci), uncu []  (doğrusu => 'uncu / yüz yirmi dokuzuncu), üncü []  (doğrusu => 'üncü / yüz kırk dördüncü), inci []  (doğrusu => 'inci / yüz kırk beşinci), ncı []  (doğrusu => 'ncı / yüz kırk altıncı), nci []  (doğrusu => 'nci / yüz kırk yedinci), inci []  (doğrusu => 'inci / yüz kırk sekizinci), uncu []  (doğrusu => 'uncu / yüz kırk dokuzuncu), ncı []  (doğrusu => 'ncı / yüz elli altıncı), nci []  (doğrusu => 'nci / yüz elli yedinci), uncu []  (doğrusu => 'uncu / yüz elli dokuzuncu), ıncı []  (doğrusu => 'ncı / yüz altmış altıncı).

        B- BİRLEŞİK KELİMELERİN YAZILIŞI

        Ses düşmesi, ses türemesi ya da en az birinde anlam değişmesi olmamış birleşik kelimelerin ayrı yazılacağı TDK Yazım Kılavuzu'nda (s) geniş geniş örnekleri ile birlikte anlatılmış; ayrıca "Dizin"de yazılışı bizzat gösterilmiştir. Oysa birleşik kelimeler Yasa'da yanlış yazılmıştır: başkanvekili [] [] []  (doğrusu => başkan vekili [Yazım Kılavuzu s)], başkanvekiline []  (doğrusu => başkan vekiline), başkanvekilinin []  (doğrusu => başkan vekilinin), başkanvekilleri []  (doğrusu => başkan vekilleri), İçtüzükle []  (doğrusu => iç tüzükle) [Yazım Kılavuzu s)], işbölümü [] []  (doğrusu => iş bölümü) [Yazım Kılavuzu s)], tamsayısının  [] []  (doğrusu => tam sayısının) [Yazım Kılavuzu s)]

        C- DÜZELTME İŞARETİNİN KULLANILIŞI

        a) Düzeltme işareti kullanılmaması gerekenler

        Yazım Kılavuzu'nda (^) işaretinin kullanımı ile ilgili bir açıklama yoktur. TDK bu işareti noktalama işaretlerinden saymamaktadır. Böyle olmasına rağmen kullanılmayacak anlamı çıkmıyor. Çünkü yazımı aynı olup anlamı ayrı olan ve anlam kargaşasına yol açacak yerlerde kullanılmasını yeğlemektedir. Dizin'de bu tür kelimelerde ayırıcı bir işaret olarak kullanıldığı görülmektedir; milli (dingilli), milli (çamurlu), millî (millete ait, milletle ilgili) anlamlarının karışmaması ve millete ait olan anlamı ayırt etmek kolay olsun diye bu kelimede kullanılmıştır. Aynı konumda dini (-i hâli / yükleme durumu) ile (dine ait olan anlamındaki) dinî karışmasın diye ikinci türde kullanılmıştır. Burada ayırıcı olan, kullanımda karışma olgusudur. Karışıklık olmayacak durumlarda yani bu tür bir kelimenin diğer çekim ve türetme sırasında "î" ile karışıklık yaratması söz konusu değilse gereksiz yere işaret koymayı uygun görmemiştir.

        Bu durumda Yasa'da şu kelimeler yanlış yazılmıştır: adlî  [] [] [] [] [] []  (doğrusu => adli) [Yazım Kılavuzu s)]; çünkü bu kelimeye en yakın kullanış olan "ad" kelimesinin "-li (-lı / -lu / -lü)" ekiyle türetilmiş sıfat olan kelime kalın sıradandır ve "adlı" şeklindedir. Onun için "adli" kelimesinin karışabileceği bir kullanım söz konusu değildir. Şu kelimeler de aynı değerlendirme içindedir. Onun için (^) kullanılmadan yazılırlar: aslî []  (doğrusu => asli) [Yazım Kılavuzu s)], idarî [] [] [] [] [] [] [] [] []  (doğrusu => idari) [Yazım Kılavuzu s)], istişarî  []  (doğrusu => istişari), malî []  (doğrusu => mali) [Yazım Kılavuzu s)], siyasî  [] [] [] []  (doğrusu => siyasi) [Yazım Kılavuzu s)], tabiî []  (doğrusu => tabii) [Yazım Kılavuzu s)].

        "ilan" kelimesinin halk kullanışı olan "yılan / ilan" kelimesi ile karışması mümkün değildir. Çünkü Anaya metni resmî dil olan yazı dili ile yazılır. Bu yüzden "ilan" kelimesi "a" ile yazılır: ilân [ 6] []  [] [] [] [] [] [] [] [] []  (doğrusu => ilan) [Yazım Kılavuzu s)]. Buna rağmen iki yerde, ilan [] İlan [] şeklinde doğru olarak da kullanılmış.

        b) Düzeltme işareti kullanılması gerekenler

        Yasa'da yazılı olduğu şekliyle düşünürsek "dahil" kelimesi "karışma, müdahale etme" anlamındadır. Yasa metninde bu kelime "içine alacak şekilde, kapsamında" anlamıyla kullanılmıştır. Onun için "â" yazılmalıdır: dahil []  (doğrusu => dâhil) [Yazım Kılavuzu s)]

        Bugün kullandığımız dilde üç tane "hal" ve bir tane de "hâl" kelimesi vardır. Divan şiirini hesaba katarsak bu sayı artar. Bu "hâl"ler sırasıyla şu anlamlarda kullanılır: 1. Sebze ve meyve toptancılarının iş yeri. 2. Çözme; çözüm; halletme. 3. Kuvvet kullanarak tahttan indirme."hâl" ise "durum, şu an" anlamıyla kullanılır. Ve bunlara getirilen çekim ekleri, birleştirme vb. durumlarında "â" işaretini korur. Bu yüzden şu kelimeler yanlış yazılmıştır: halen [ 25]  (doğrusu => hâlen) [Yazım Kılavuzu s)] [Yasa'da "tahtan indirerek" anlamında kullanılmamıştır.] Aynı şekilde, hali [ 6]  (doğrusu => hâli) [Yazım Kılavuzu s)] [Yasa'da meyve ve sebze toptancı dükkânı anlamında kullanılmamıştır], halinde  [] [] [] []  (doğrusu => hâlinde), hallerde  [] []  (doğrusu => hâllerde) kelimeleri de yanlış yazılmıştır.

        Bu yasa 12 Eylül tarihinde halktan evet oyu alırsa, Yasa'yı kaleme alanın yaptığı yazım yanlışları yasal nitelik (kullanım) kazanarak yeniden yazım kılavuzları mı düzenlenecek? Ne dersiniz?