Kum Dökmek Bacak Ağrısı Yaparmı

Çeşitli böbrek hastalıkları toplumda oldukça sık görülmektedir. Bunlardan en yaygın olanlardan bir tanesi de “kum” hastalığıdır. Bu kadar sık görülen hastalıklarla ilgili halk arasında uzun yıllardır oluşan bazı mitler, yanlış kanaatler ve düşünceler oluşabilmektedir.

Öncelikle şunu belirtmek gerekir ki tıpta “kum” diye bir hastalık yoktur.  Belki başta taşın küçüklüğünü ifade etmek için “kum” tabiri kullanılmış olabilir. Bir kişinin yan ağrısı ve idrar yaparken yanma, sızlama şikâyeti var ise halk arasında buna “kum dökme” hastalığı denir.

Diğer taraftan ise bazı belirtiler ve bulgulara dayanarak bazı hekim arkadaşlarımız da “kum döküyorsun” diyerek tanı koymak durumunda kalabiliyorlar. Ben burada bu ikinci durum üzerinde durmak istiyorum. Belki başta taşın küçüğünü ifade etmek için “kum” tabiri kullanılmış olabilir ki yukarıda da belirttiğim gibi tıp literatüründe böyle bir tabir yoktur. Ancak sonraları aşağıda sayacağımız bazı belirtiler ve bulgular için de aynı tabirler kullanılmaktadır.

Görüntüleme tekniklerinden röntgen, ultrasonografi veya tomografide böbrek içinde ve/veya idrar kanallarında mm gibi taş görülmüşse bunlara kum denebiliyor. Bu tabir mahsurlu olmayabilir. Ancak idrarda kan, idrarda kristaller ve sedimentlerin varlığı durumunda “kum döküyorsun” denilmesi oldukça yanlış bir kullanımdır ve bazı hastalıkların tanısını geciktirebilir.

İdrarda Kan

İdrarda kan iki şekilde olabilir; gözle görülebilir veya sadece yapılan tam idrar tahlilinde yani mikroskobik hematüri şeklinde.  İdrarda kan görülmesinin birçok nedeninden sadece bir tanesi olan böbrek veya idrar yolları taşının belirtisi olabilir.

İdrar yollarında kanama yapan sebepler birçok hastalığın da belirtisi olabilir. Bu nedenle gerek gözle gerekse mikroskobik olarak idrarda kan görüldüğünde incelenmesi gereken bir durumdur. İdrarda kanamayı değerlendirirken ilk önce hastanın hikâyesini sonra kanama nasıl başladı ve ne kadar devam etti, pıhtı var mıydı, eşlik eden yan ağrısı, idrarda yanma, ateş, vs. var mıydı gibi birçok durumun sorgulanması gerekir. Muayene de bir “ön tanı” sıralaması belirlenir. Buna göre tetkikler istenir ve hastaya tanı konur. Hastanın yaşına ve risk faktörlerine göre ileri tetkikler de gerekebilir.  İdrarda kanamanın en sık gördüğümüz sebebi, enfeksiyonlar ve taş hastalıkları iken yaklaşık %5- %10 civarında da üriner sistem tümörü (böbrek, mesane prostat) belirtisi olabilir. Kısaca “kum” deyip geçilmemelidir.

İdrarda kanama sebepleri

• Üriner sistem enfeksiyonları (sistit, prostatit, böbrek)
• Üriner sistem taş hastalıkları
• İlaçlar (kan sulandırıcılar, ağrı kesiciler, vs.)
• Üriner sistem kanserleri (böbrek, mesane, prostat)
• Glomerülonefritler (böbreğin mikroplar dışındaki iltihapları)
• İyi huylu prostat büyümesi
• Böbrek kistleri
• Travmalar
• Aşırı egzersizler
• Nörojenik mesane (mesanenin kas ve sinir sistemi bozukluğu)
• Bir kısım kan hastalıkları
• Üriner sistem damar anomalileri

İdrardaki kristallerin görülmesi durumuna da “kum” dendiğine şahit olmaktayız. Oysa bu kristallerin bir kısmının önemli hastalıkların işareti olabileceği gibi bir kısmı da önemsiz olabilir. Örneğin; kalsiyum oksalat kristalleri diyette fazla alımına, kronik böbrek hastalığına, bir kısım bağırsak hastalıklarına,  taş hastalığına, fosfat kristalleri idrar yolu enfeksiyonuna, ürik asit kristalleri hücre yıkımının çok olduğu lösemi lenfoma, gut gibi hastalıklara veya taş hastalığına işaret ediyor olabilir.

Burada ayrıca üzerinde durulması gereken bir husus var. Biz hekimler olarak bir kısım bilgiler yazıyoruz veya internette dolaşan birçok bilgi var. Bunları okuyanlar endişeye kapılıp kendi kendilerine teşhis koyabiliyorlar. Dikkat edilirse yukarıdaki cümlelerde “kesinlikle bu hastalığa işaret eder”  diye bir tabir kullanmıyoruz. “işaret edebilir” diye belirtiyoruz. Bu nedenle paniğe kapılmadan bir hekime başvurup sizin için en doğru bilgiyi uzmanından almanız gerekmektedir.

Kum Dökme Nedir?

Kum dökme; böbreklerde meydana gelen kristallerin veya taşların vücut ısısındaki idrarda çözünememesi durumunda katı şekilde parça parça idrarda bulunmasına denir. Vücutta bulunan üriner sistem böbreklerden idrar kanalları yardımıyla idrar kesesine diğer ismi ile mesaneye idrar taşıma ve buradan da vücut dışına atma işlemlerini üstlenir. Böbreklerden yol alarak idrar torbasına giden idrar içinde kum ya da taş bulunması durumunda, ince yapıdaki idrar kanallarından kolayca ilerleyemez ve burada birikime sebep olur. Bu birikim neticesinde ise böbreklerde şişme oluşur ve bu şişme şiddetli ağrı, bazı vakalarda ise bulantı ve kusmaya neden olur. Meydana gelen taş ince idrar kanallarına doğru indikçe ağrı vücutta daha fazla yaygınlaşır ve idrara çıkma hissi artar. Zaman geçtikçe idrarın rengi koyulaşır ve bazı durumlarda idrarda kan görülür. Genellikle idrar yapma sırasında yanma hissi oluşur. Kum dökmenin şiddeti arttığı zaman ağrılar dayanılmaz bir hal alabilir. Bu durumda hastalar genellikle acil servise başvururlar.

Kum Dökme Belirtileri Nelerdir?

Böbrek kumu dökme belirtileri bireylerin çok merak ettikleri konulardan biridir. İdrarda kum belirtileri meydana gelen kristallerin büyüklüklerine göre farklılık gösterir. İnce yapıdaki idrar kanallarından geçebilecek oranda küçük kristaller genellikle herhangi bir semptom göstermez. Daha büyük boyuttaki taşlar ise özellikle bir kanalın tıkanmasına yol açarsa ağrılara sebep olur. Hastalığın tedavisi gecikirse hastalığın bundan dolayı ağrılar da şiddetlenebilir.

Kum dökme problemi genel olarak kaburgalar ile kalça arasında ya da alt karından vücudun yan bölgesine doğru yayılan bir ağrı ile kendini belli eder. Bu ağrı sıklıkla sırta ve kasıklara doğru da yayılır. Ağrılar şiddetlenmesi mide bulantısı hatta zaman zaman kusmaya da sebep olabilir. Kum dökme ağrısı esnasındaki ağrı genellikle aralıklarla meydana gelir. dakikalık aralıklarla ağrı şiddetlenir ve azalır. Bunların haricinde en yaygın kum dökme belirtileri şu şekildedir:

• İdrar yaparken yanma hissi
• İdrarda pembe, kırmızı veya kahverengi şeklinde kan
• İdrarda kötü koku
• İdrarda bulunan kum veya taşlar
• Sürekli idrara çıkma isteği
• Enfeksiyon gelişmesi halinde ateş ve titreme

Kum Dökme Neden Olur?

Böbreklerde kum olması genellikle vücudun olağan ısısında çözünemeyen sistin, fosfat ve oksalat gibi kristaller nedeniyle meydana gelir. İdrar yolundaki sistemlerde yer alan bütün kanallar incedir ve büyük, katı maddelerin geçmesi için uygun değildir. Kanallardan geçemeyen kristallerin böbrekte kalması nedeniyle böbrek kumu oluşur. Bunun haricinde idrarda fazladan kalsiyum olması ve bazı ilaçlar, aşırı ürik asit sebebiyle oluşan gut, crohn hastalığı ya da ülseratif kolit gibi gastrointestinal sistem hastalıkları da bu duruma sebep olabilir. Bazı vakalarda ise aileden gelen genetik aktarım böbrek kumunun açıklaması olabilir. Birçok vakada ebeveynlerinde de böbrek kumu olduğu görülür.

Kum Dökmeye Ne İyi Gelir?

• Tuz tüketimini azaltmak
• Günde ortalama litreye su içmek
• Lifli yapıya sahip olan sebze ağırlıklı besinleri tüketmek
• Kristal oluşumunu azalttığı için hareketli bir hayat tarzını benimsemek

Kum Dökme Nasıl Teşhis Edilir?

Kum dökme tanısı için idrar ve kan tahlilleri yapılması gerekir. Bu testler:

• Böbrek fonksiyon testleri (üre-kreatinin),
• Kan elektrolit düzeyleri (sodyum, potasyum, klor, kalsiyum),
• Enfeksiyon belirteçleri-testleri (kan sayımı, CRP, idrar tahlili ve kültürü gibi) olarak sayılabilir.

Bu tetkiklerin sonucunda idrar içinde genellikle kan hücreleri (eritrosit, lökosit) görülür. Yanı sıra bazı hastalarda böbrek fonksiyonları bir nebze yükselmiş olabilir. Böbrek taşı olan ya da kum döken hastalarda enfeksiyon da bulunabilir. Bu tür hastalar yakın takip edilmelidir.

Kum Dökme Nasıl Tedavi Edilir?

Kum teşhisi neticesinde boyutun 5mm'den küçük olduğu belirlenirse kendiliğinden düşme olasılığı % oranında olabilir. Küçük boyuttaki kum veya taş ağrısını azaltmak için ağrı kesici kullanımı yeterli gelebilir. Ağrı kesici tedavisinin yanında hastanın bol bol alması, idrar miktarını arttırması ve bu sayede küçük boyuttaki kristallerin vücuttan atılımını kolaylaştırması tavsiye edilir. Ayrıca tedavilere ek olarak egzersiz yapılması bilhassa sık sık ip atlanması kumun ya da taşın düşmesi için iyi bir yöntem olabilir. İnce idrar kanallarında genişlemeye yardımcı olan prostat ilaçları da tedavide kullanılabilen ilaçlardandır.

5mm'den küçük olmasına rağmen ağrı kesici tedavisinin işe yaramadığı ve bir türlü düşmeyen böbrek taşları ise ses dalgası yardımıyla taş kırma (ESWL) yapılarak yok edilir. Bu tedavide taşın sert olması ya da hastanın bu tedaviye uygun olmaması halinde endoskopik lazerle taş kırma tedavisi (URS) uygulanabilir. Kum dökme semptomlarından biri olan bulantıyı engellemek için tedavilere ek mide bulantısını gideren ilaçlar da hastaya verilebilir. Bazı vakalarda kum dökmesine eşlik eden enfeksiyonun engellenmesi için hastaya uygun bir antibiyotik tedavisi de reçete edilebilir. Tedavi sürerken böbrek işlevlerinin geri gelip gelmediği ve böbrekteki şişliğin nasıl değiştiğine bakılır.