3 Alaeddin Keykubad
804 Anadolu Kongreleri 5. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi onlar senin kardeşlerindir...‖83 III. Alaeddin Keykubad‘ın yanında bulunan memurların yaptığı yağma ve talanları düĢünürsek bu nasihatlerin muhatabı kendini göstermektedir. Ancak yapılan bu eleĢtiri ve tenkidler iĢe yaramamıĢ ve zulüm devam etmiĢtir. HiyerarĢik olarak devlet adamlarının bu usulsüzlüklerin bir parçası olduğunu görülmektedir. Muhammed el-Fergani‘nin Ġlhanlı hanı Gazan Han‘a hitaben yazdığı bilinen iki kaside bulunmaktadır. Kısaca Selçuklu ülkesindeki içtimaî durumun kötü olduğundan, huzur ve asayiĢin bozulduğundan, yağma ve talan ile Ģehirlere zararlar verildiğinden Ģikâyetçi olmuĢtur. Ariflerin yersiz ve elbisesiz, âlimlerin ekmeksiz ve susuz, hangahların yaygısız ve çatısız, medreselerin damsız ve kapısız vahim durumundan bahsetmiĢ ve bunların çözümünü Gazan Han‘a havale etmiĢtir.84 Bu dönemin Ģairinin de üzerinde durduğu gibi Moğol istilasından sonra yapılan Ģikâyetler bu mezalimi bir türlü engelleyememiĢtir. Tam tersine adaletin olmaması nedeniyle yöneticiler arasında usulsüzlükler bir salgın gibi yayılmıĢtır. Selçuklu sultanları ülkelerine hâkim olamadıkları gibi art niyetli devlet adamlarının etkisi altında kalarak adaletin dıĢına çıkmıĢlardır. Zengin ile fakir arasında fark gözetilmemiĢ, halkın yaĢam Ģartları gittikçe kötüleĢmiĢtir. Kanun dıĢına çıkan ve hukuksuzluğu yapan kiĢi sultan olduğunda ne olacaktı? Onu denetleyen kimdi? Halkın sultanın hukuksuzluğunu Ģikâyet edeceği bir muhatabı var mıydı? III. Alaeddin Keykubad‘ın zulmünden bunalan halk ve devlet yetkilileri çareyi, onu bir üst merciye yani tabi olunan ülkenin hükümdarına Ģikâyet etmekte buldular. Nitekim Ģikâyet yerine ulaĢınca Selçuklu sultanının yönetim yetkisi elinden alındı. Tebriz‘de yapılan yargılama bir Selçuklu sultanı için utanç verici idi. Ölüm cezası aldı, affedildi ama sopa yemekten kurtulamadı. Akabinde de ülkesinden yüzlerce kilometre uzağa sürgüne gönderildi. Bu yaĢananlar III. Alaeddin Keykubad‘ın aĢağılandığı dolayısıyla Selçuklu hanedanının itibarının yerle bir olduğu anlardı. C. OSMANLI KAYNAKLARINDA III. ALAEDDĠN KEYKUBAD Selçuklu yerli kaynaklarında III. Alaeddin Keykubad ile yapılan tenkitlere karĢılık Osmanlı kaynaklarında tam tersine bir tutum vardır. Osmanlı kaynakları Osmanlı‘nın kuruluĢunun III. Alaeddin Keykubad‘ın Osman Bey‘e menĢur vermesine dayandırdığı için ondan övgü ile bahsetmiĢlerdir.85 83 Ateş, “Sayf Al-Din Muhammed Al-Fargani”, s. 428. 84 “Ey âdil hükümdar! Anadolu ‟da Ömer ‟in adaleti değil yalnız Haccâc 'in zulmü hâkimdir. Sen Müslüman oldun, fakat bu memleket dindar olmayan hâkimlerin elindedir. Zira âlimler ekmeksiz, arifler çıplak, hânkahlar mefruşatsız ve medreseler damsız kalmış; zenginler fakir düşmüş ve yoksulluk milleti perişan etmiştir. Nitekim örümcekler bir ağ kursa emirler derhal tamga (ticaret) ve kopçur (hayvan) vergilerini almağa kalkışır. Tiirkmenler de her an ve her yerde baskınlar yapıyorlar.‖ AteĢ, ―Sayf Al-Din Muhammed Al-Fargani‖, s. 430-431. 85 III. Alaeddin Keykubat’ın gönderdiği varsayılan beratın içeriğine göz atacak olursak; Selçuklu sultanı, Osman Bey’e kendisinin tutmadığı evrensel nitelikli devlet idaresi ile ilgili nasihatler verdiğini görürüz. Adalet, ilim, ehliyet, liyakat, çalışma, danışma ve insana değer verme gibi tavsiyeler zaman sınırı tanımadan tüm insanlık tarihi için geçerli olan etik ilkelerdir. Bu ilkelere 1300’lü yıllarda uyulmasının tavsiye edilmesi de TAM METİN KİTABI ISBN: 978-605-70159-8-3 www.anadolukongre.org Sayfa 790 Anadolu Kongreleri 5. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi Anadolu‘da gittikçe güçlenmesinden rahatsız olan Gazan Han onu bir kaç kez huzuruna çağırdı. Ancak Baltu Noyan çeĢitli bahaneler ileri sürerek gitmedi. Kendisi gitmediği gibi Türkiye Selçuklu Sultanı II. Gıyaseddin Mesud‘un da gitmesine engel oldu ve büyük bir ayaklanma baĢlattı.9 Baltu Noyan‘ın isyan haberini alan Gazan Han, baĢkumandanı Emir KutlugĢah‘ı AbıĢka Noyan ve üç tümen askerle isyanı bastırmak için Anadolu‘ya gönderdi.10 Ġlhanlı askerleri KırĢehir yakınlarındaki Malya ovasında yapılan savaĢta Baltu Noyan‘ın kuvvetlerini yendiler. Baltu Noyan kaçmak zorunda kaldı.11 Emir KutlugĢah, SülemiĢ Noyan‘ı onun peĢinden göndererek kendisi Arran kıĢlağına, Gazan Han‘ın yanına geri döndü. Baltu Noyan‘ın yanında istemeden yer almıĢ olan Sultan II. Gıyaseddin Mesud ise bağıĢlanmasını dilemek için Emir KutlugĢah‘ın aracılığı ile Gazan Han‘ın huzuruna çıktı. Sultan II. Gıyaseddin Mesud affedildi fakat Anadolu‘ya dönmesine izin verilmeyerek Hemedan‘a sürgün edildi.12 Böylece III. Alaeddin Keykubad, Anadolu‘daki isyanları bastırmak üzere görevlendirilen KutlugĢah‘ın refakatinde Tebriz‘e götürüldü. Tebriz‘den dönüĢte de III. Alaeddin Keykubad, Konya‘ya geldi ve 5 Muharrem 698/m. 13 Ekim 1298 günü Selçuklu tahtına çıktı.13 III. Alaeddin Keykubad‘ın tahta çıkıĢında Ġlhanlı Devleti‘nin Câmiu‟d-düvel, C. II, s. 131-132; Turan, Türkiye, s. 616-17; Sümer, ―Anadolu‘da Moğollar‖, s. 65. 9 ReĢîdüddin Fazlullah, Câmiuˊt-Tevârih, s. 261; Aksarayî, Müsâmeretü‟l-Ahbâr, s. 158-160; Cahen, Anadolu, s. 293; Turan, Türkiye, s. 617-618. 10 Aksarayî, Müsâmeretü‟l-Ahbâr, s. 257-258; Sümer, "Anadolu‘da Moğollar‖, s. 67; Turan, Türkiye, s. 618. 11 ReĢîdüddin Fazlullah, Câmiuˊt-Tevârih, s. 274. 12 Aksarayî, Müsâmeretü‟l-Ahbâr, s. 278-291; Sümer, "Anadolu'da Moğollar", s. 70-71; Berthold Spuler, İran Moğolları, çev., Cemal Köprülü, Ankara 1987, s. 95; Turan, Türkiye, s. 618, 622, 634. 13 Anonim Selçuknâme, s. 67; Aksarayî, Müsâmeretü’l-Ahbâr, s. 161-165; Niğdeli Kadı Ahmed, el-Veledü’ş- Şefîk ve’l-Hâfidü’l-Halîk, (Anadolu Selçuklularına Dair Bir Kaynak), C. I, çev., Ali Ertuğrul, Ankara 2015, s. 541; Müneccimbaşı, Câmiu’d-düvel, C. II, s. 132; Cahen, Anadolu, s. 292-293. III. Alaeddin Keykubad’ın İlhanlılar tarafından Türkiye Selçuklu sultanı seçilmesinde farklı görüşler vardır. Müneccimbaşı’na göre Feramurz, Bizans imparatorunun hapsinde İstanbul’da öldükten sonra Bizans imparatoru II. Andronikos, Feramurz’un oğlu III. Alaeddin Keykubad’ı İlhanlı hükümdarının katına gönderdi (h. 695 / m. 1296). Müneccimbaşı, Câmiu’d-düvel, çev., H. F.Turgal, İstanbul 1940, s. 48. Aksarayî’ye göre İlhanlıların veziri Sadreddin Halidî’nin tertip ve tedbiriyle Sultan II. Gıyaseddin Mesud’un yerine, kardeşinin oğlu Alaeddin Keykubad Selçuklu tahtına çıktı. Aksarayî, Müsâmeretü’l-Ahbâr, s. 189; Reşîdüddin Fazlullah, Câmiuˊt-Tevârih, s. 274; Bayram, “III. Alaeddin Keykubad”, s. 162-163; Cahen, Anadolu, s. 293-294; Sümer, “Anadolu’da Moğollar”, s. 67; Turan, Türkiye, s. 622. Mevlevî kaynaklarına göre III. Alaeddin Keykubad’ın Selçuklu tahtına oturmasında Ulu Ârif Çelebi ile Mecdeddin Mevlevî’nin büyük rolü olmuştur. Onların desteğiyle tahta çıkan Sultan III. Alaeddin Keykubad, Sultan Veled’e, Ulu Ârif Çelebi’ye ve diğer Mevlevî büyüklerine teşekkürlerini bildirmiştir. Hatta Mecdeddin Mevlevî’yi de kendisine atabey olarak atamıştır. Aksarayî, Müsâmeretü’l- Ahbâr, s. 189; Anonim Selçuknâme, s. 67; Müstevfî Hamdullah Kazvinî, Târih-i Güzide, çev. Mürsel Öztürk, Ankara 2018, s. 480; Müneccimbaşı, Câmiu’d-düvel, C. II, s. 134; Ahmed Eflâkî, Menâkıbu’l-Ârifîn-Ariflerin Menkıbeleri, çev., Tahsin Yazıcı, I-II, İstanbul 1987, s. 846-849; Turan, Türkiye, s. 620-622; Cahen, Anadolu, s. 276; Turan, Türkiye, s. 622; Sümer, “III Keykubad” s. 360-361. Yalnız Mevlevîlerin yeni sultanı desteklediğini söylesek te Sultan Veled, Divanı’nda diğer devlet adamlarından bahsetmesine rağmen bu III. Alaeddin Keykubad’dan bahsetmez. Hatta devrik sultan II. Gıyaseddin Mesud hakkında övgü dolu ifadelerde bulunurken, III. Alaeddin Keykubad’ın hiç ismi geçmez. Sultan Veled, II. Gıyaseddin Mesud’a hitaben: “Sultan Mesud’a dedim ki Hakk velilerine yöneldin ve Mevlânâ’nın temiz türbelerini onardın. Bu yerinde bir iş olmuştur. Fakat çabalamaktan da vazgeçme. Asker toplamakta ve Moğollara hizmet etmekte ve onlara karşı olan hürmeti yerine getirmekte, mal feda etmekte, elinde olan selamet sebeplerini ve gücünün yettiği kadarını yerine getirmektesin. Bundan sonra Yüce Allah sana yardım eder. Eğer Allah istemezse o sebepler yardımcı ve faydalı olmaz.” Sultan Veled, Divanı Sultan Veled, nşr., F. Nafiz Uzluk, Ankara 1941, s. 46. Bu iki TAM METİN KİTABI ISBN: 978-605-70159-8-3 www.anadolukongre.org Sayfa
nest...