Kırşehir Halayı

Kırşehirin Yöresel Halk Oyunları
Folklor: Kırşehir Türk&#;ün genel karekterini tipik olarak ve hiç bozmadan sürdüren insanların yaşadığı ildir.

Kırşehir yöresi ve insanları sevinç ve kederlerinde hep ölçülüdürler. Bahar ve yaz aylarında özellikle düğünlerde ağır başlı ve içten bir söyleşi havası vardır. Yemekleri ölçülü ve doyurucudur.

Halk yaşantısının halk diliyle tipik anlatımını veren türküler Kırşehir&#;de muhabbet adı altında ağaç altlarındaki sohbetlerde ve düğünlerde bol bol çalınıp söylenir. Bunlar genellikle ya bir bozlaktır ya da bir uzun havadır. İnsanı yakar kavurur içten içe Bazen bir oyun havasıdır kaşıkla oynatır parmakları şaklatır. Bazen de bir halaydır dizer kol kola omuz omuza.

Halk Müziği Araçları: İlde tezeneli sazların üç telinden dokuz telliye dek tüm çeşitleri çalınır. Divan bağlama tambura ve cura yaygındır. Yaylı sazlardan en yaygını diz üstünde çalınan kemanedir.

Üflemeli sazların başında orta kaba zurna gelir. Yörede çalışlarıyla ünlü sanatçılar vardır. Zurnayla halay havaları cirit ve güreş havaları yanında bozlaklar da çalınır. Dilli ve dilsiz kavallar daha çok köylerde yaygındır.

Vurmalı sazlar arasında davul tef kaşık zil zilli maşa yaygındır. Oyunlarda fincan ve bardak da çalınır. Bardak oyunu bitince bardaklar atılıp kırılır.

GELENEKSEL OYUNLAR:

Halk Oyunları: Yörede kaşıklı oyunlar Konya oyunlarıyla halaylarsa doğu illerimizdeki oyunlarla benzerlik gösterir.

Halay: halaylar davul-zurna eşliğinde ve erkeklerce oynanmaktaydı. Günümüz KIRŞEHİR’deki çeşitli folklor derneklerinin gösterimlerinde kızlar da oyunlara katılmaktadır. “Halay”denilen halaylarda bireysel oyunları etkisi belirgindir. Oyun topluca başlar “başçeken”(halay başı) tek başına gösteri yapar. Daha sonra da halayın sonuna geçer. Bu kez yeni başçeken gösterisin yapar. Oyun böylece sürer.

Halaylar genellikle belli bir sıra izleyerek birbirine ekli oynanır. Oyunların düzeni şöyledir:

Ağırlama
Kıvrak halay
Türkü halayı
Üç ayak
Yanlama
Sekmen(seymen)halayı

Başka bir halay düzeninde de şu sıra izlenmektedir:

Üç ayak halayı
Hasandağı sekmesi
Sivrik halayı
Cirit halayı
Avşar ağırlaması
Keçeli

Ayrıca Anşa halayı narinli halayı yıldız kuşlar sepetçioğlu ve sinsin gibi halaylar da yaygındır. Aynı ezgilerle oynanan Cirit halayı ile Sinsin figürleri değişiktir. Halaylarda “Başçeken”in elinde mendil vardır. El ele tutuşan oyuncular birbirine yaklaşıp ayrılırlar.

Kaşıklı oyunlar(Karşılama): Geçmişte “muhabbet”lerde ince saz denilen bağlama keman ve darbuka eşliğinde erkeklerce oynanırdı. Kadınlar arasında da oynanan oyunlara ud ve tef eşlik etmekteydi. Günümüzde kimi köylerde sürdürülen bu geleneği kurulan dernekler yaşatmaya çalışmaktadır. Bu oyunlar düğün karşılama ve uğurlama törenlerinde davul-zurna eşliğinde oynanmaktadır.

Kaşıklı oyunların en yaygınları şunlardır:

Bad-i zabah(Bad-i Saba) Üç oğlan(kırşehir zeybeği) Biter Kırşehir’in gülleri Yürü güzel Çiçekdağı

Bunlardan kimileri şöyle oynanmaktadır:

Üç oğlan: İki ya da daha çok erkek oyuncunun oynadığı bu oyun ağırlamayla başlar gitgide hızlanır. Oyuncuların ellerinde tahta kaşıklar vardır ezgiye göre kaşık vuruşları değişir; zeybek özellikleri görüldüğü için Kırşehir Zeybeği de denmektedir. Oyun çökmeler ve beceri isteyen devinimlerle sürer.

Çiçekdağı: Erkeklerin oynadığı kaşıklı oyunlardandır. Geçmişte kaşık yerine bardakla oynanan oyun ağırdan başlar ara nağmeyle hızlanır.

Biter Kırşehir’in Gülleri: Erkeklerce oynanan türkülü oyunlardandır. Türkünün başlangıcında “heyyyt”diye nara atılır dizler çapraz biçimde yere vurulur. Ellerdeki kaşıklar bir-iki vurularak ayağa kalkınır. En önemli figür sol topuğun sağ ayak arkasında sertçe yere vurulmasıdır.

Oyunun türküsü şöyledir:

Biter Kırşehir’in gülleri biter
Şakıyıp dalında bülbüller öter
Aman amman gülüm amman
Amman amman efendim amman

Atladım Dinekdağa
Alnım değdi yaprağa
Kız koynunda ölürsem
Koyma beni toprağa
Çoktur güzelleri hep yeni yeter
Kaşının üstünde keman görünür

Aman amman sebep amman
Amman amman efendim amman

Aynam düştü yerlere
Karıştı gazellere
Tabiatım kurusun
Bakarım güzellere

FacebookTwitterSkypeMessengerMessengerWhatsAppTelegramE-Posta ile paylaşYazdır

     Halay:    halaylar davul-zurna e&#;li&#;inde ve erkeklerce oynanmaktayd&#;. Günümüz KIR&#;EH&#;R’deki çe&#;itli folklor derneklerinin gösterimlerinde k&#;zlar da oyunlara kat&#;lmaktad&#;r.  “Halay”denilen halaylarda bireysel oyunlar&#; etkisi belirgindir. Oyun topluca ba&#;lar, “ba&#;çeken”(halay ba&#;&#;) tek ba&#;&#;na gösteri yapar. Daha sonra da halay&#;n sonuna geçer. Bu kez yeni ba&#;çeken gösterisin yapar. Oyun böylece sürer.

Halaylar genellikle belli bir s&#;ra izleyerek birbirine ekli oynan&#;r. Oyunlar&#;n düzeni &#;öyledir:

A&#;&#;rlama
K&#;vrak halay
Türkü halay&#;
Üç ayak
Yanlama
Sekmen(seymen)halay&#;

Ba&#;ka bir halay düzeninde de &#;u s&#;ra izlenmektedir:

Üç ayak halay&#;
Hasanda&#;&#; sekmesi
Sivrik halay&#;
Cirit halay&#;
Av&#;ar a&#;&#;rlamas&#;
Keçeli

Ayr&#;ca An&#;a halay&#;, narinli halay&#;, y&#;ld&#;z, ku&#;lar, sepetçio&#;lu ve sinsin gibi halaylar da yayg&#;nd&#;r. Ayn&#; ezgilerle oynanan Cirit halay&#; ile Sinsin figürleri de&#;i&#;iktir. Halaylarda “Ba&#;çeken”in elinde mendil vard&#;r. El ele tutu&#;an oyuncular, birbirine yakla&#;&#;p ayr&#;l&#;rlar.

     Ka&#;&#;kl&#; oyunlar(Kar&#;&#;lama): Geçmi&#;te “muhabbet”lerde ince saz denilen ba&#;lama, keman ve darbuka e&#;li&#;inde erkeklerce oynan&#;rd&#;. Kad&#;nlar aras&#;nda da oynanan oyunlara ud ve tef e&#;lik etmekteydi. Günümüzde kimi köylerde sürdürülen bu gelene&#;i, kurulan dernekler ya&#;atmaya çal&#;&#;maktad&#;r. Bu oyunlar dü&#;ün, kar&#;&#;lama ve u&#;urlama törenlerinde davul-zurna e&#;li&#;inde oynanmaktad&#;r.

Ka&#;&#;kl&#; oyunlar&#;n en yayg&#;nlar&#; &#;unlard&#;r:

Bad-i zabah(Bad-i Saba), Üç o&#;lan(k&#;r&#;ehir zeybe&#;i), Biter K&#;r&#;ehir’in gülleri, Yürü güzel, Çiçekda&#;&#;

Bunlardan kimileri &#;öyle oynanmaktad&#;r:

     Üç o&#;lan: &#;ki ya da daha çok erkek oyuncunun oynad&#;&#;&#; bu oyun a&#;&#;rlamayla ba&#;lar, gitgide h&#;zlan&#;r. Oyuncular&#;n ellerinde tahta ka&#;&#;klar vard&#;r, ezgiye göre ka&#;&#;k vuru&#;lar&#; de&#;i&#;ir; zeybek özellikleri görüldü&#;ü için K&#;r&#;ehir Zeybe&#;i de denmektedir. Oyun çökmeler ve beceri isteyen devinimlerle sürer.

      Çiçekda&#;&#;:Erkeklerin oynad&#;&#;&#; ka&#;&#;kl&#; oyunlardand&#;r. Geçmi&#;te ka&#;&#;k yerine bardakla oynanan oyun, a&#;&#;rdan ba&#;lar ara na&#;meyle h&#;zlan&#;r.

     Biter K&#;r&#;ehir’in Gülleri: Erkeklerce oynanan türkülü oyunlardand&#;r. Türkünün ba&#;lang&#;c&#;nda “heyyyt”diye nara at&#;l&#;r, dizler çapraz biçimde yere vurulur. Ellerdeki ka&#;&#;klar bir-iki vurularak aya&#;a kalk&#;n&#;r. En önemli figür, sol topu&#;un sa&#; ayak arkas&#;nda sertçe yere vurulmas&#;d&#;r.

Oyunun türküsü &#;öyledir:

Biter K&#;r&#;ehir’in gülleri biter
&#;ak&#;y&#;p dal&#;nda bülbüller öter
Aman amman gülüm amman
Amman amman efendim amman

Atlad&#;m Dinekda&#;a
Aln&#;m de&#;di yapra&#;a
K&#;z koynunda ölürsem
Koyma beni topra&#;a
Çoktur güzelleri hep yeni yeter
Ka&#;&#;n&#;n üstünde keman görünür

Aman amman sebep amman
Amman amman efendim amman

Aynam dü&#;tü yerlere
Kar&#;&#;t&#; gazellere
Tabiat&#;m kurusun
Bakar&#;m güzellere

()

     Yürü Güzel:Üç, dört ki&#;iyle kar&#;&#;lama biçiminde oynan&#;r. Öbür oyunlardan daha canl&#;d&#;r. Hafif bükülerek oynan&#;r. Oyunun en belirgin figürleri son bölümdeki çaprazlamalard&#;r.

     Özellikle Abdallar aras&#;nda muhabbet toplant&#;lar&#;nda görülen köçek oyunlar&#; geçmi&#;te oldukça yayg&#;nd&#;. Dü&#;ünlerde, erkek toplant&#;lar&#;nda   köçekler oynat&#;l&#;rd&#;. Günümüzde bu gelenek ortadan kalkm&#;&#;t&#;r.

     Seyirlik Oyunlar, Orta oyunlar&#;:  Geçmi&#;te yöre köylerinde, dü&#;ünlerde, özel toplant&#;larda yayg&#;n olarak oynanan oyunlar, günümüzde de kimi dü&#;ünlerde oynanmaktad&#;r. Kalayc&#;, Kaz ve Koca oyunlar&#; bunlardand&#;r.

     Koca Oyunu’de Mucur’dan Mehmet Ali Çaml&#;ca’n&#;n derledi&#;i bu oyunda ki&#;iler, koca, kahya, Arap,menev&#;eler(Arap zenneler) sazc&#;lar ve köylülerdir. Koca uzun bir koyun postu giyer, &#;ö&#;süne ve s&#;rt&#;na yast&#;klar yerle&#;tirmi&#;tir. Sakall&#;,b&#;y&#;&#;&#;, yüzü una bulanm&#;&#;t&#;r, elinde uzun sopas&#; vard&#;r.  

     Arap, yal&#;nayakt&#;r. Yüzünü, dirseklerine dek kollar&#;n&#; ve diz kapa&#;&#;ndan a&#;a&#;&#;s&#;n&#; karaya   boyam&#;&#;t&#;r.  Ba&#;&#;nda   po&#;u,   kemerinde   fi&#;eklik,   tabanca,   kama vard&#;r. Menev&#;eler, kad&#;n k&#;l&#;&#;&#;nda erkeklerdir. Alana önce koca girer, kahyan&#;n ad&#;n&#;n cafer oldu&#;unu, ancak birçok kez yinelettikten sonra anlar. Bu seyircileri güldürür. Koca, de&#;irmen ustas&#;   oldu&#;unu,   köye    de&#;irmen    yapmak    istedi&#;ini     söylerse de   kahyay&#; inand&#;ramaz.  Bir iskemle isteyince, seyircilerden biri iskemle olur, koca tam oturaca&#;&#; s&#;rada adam çekilir, koca yere dü&#;er, bu da gülü&#;melere neden olur. Koca, manilerle kahyaya Söz atar:

            Dam ba&#;&#;nda bat&#;rak
            Ak&#;am gelin oturak
            Kahya senin dinin iman&#;n k&#;t&#;rak
            Hay benim Cafer A&#;am, Cafer A&#;am

            Bir gölü&#;üm (e&#;ek) var da sürerim gitmez
            Üstündeki yükü de haneme yetmez
            Kahyalar it olmu&#; da bizim kap&#;dan gitmez

     Daha sonra iki k&#;z&#;ndan birini iki &#;ölük kar&#;&#;l&#;&#;&#; kahyaya verebilece&#;ini söyler. Bunun üzerine köylülerden ikisi e&#;ek olur, binmeye çal&#;&#;anlar e&#;ekler binemez, dü&#;erler. Koca, saz çal&#;n&#;rken alandan ayr&#;l&#;r, menev&#;elerle döner, çe&#;itli türkülerle oyun monash.pw arada Arap h&#;zla alana gelir. K&#;zlar kaç&#;&#;&#;r, koca bir masan&#;n alt&#;na saklan&#;r. Arap k&#;zlar&#;n&#; ister. 

        Ya&#;l&#; bir adam&#;n k&#;zlar&#;n&#; kaç&#;rd&#;&#;&#;n&#;, e&#;er onlar&#; bulmazlarsa her yeri yak&#;p y&#;kaca&#;&#;n&#; söyler. Masan&#;n yanundan geçerken kocay&#; tekmeler ve yüksek sesle Arapça yar&#; Türkçe söylenir. Kahya önce k&#;zlar&#;n&#;n yerlerini söylemez, Arap kor halinde kömür dolu sepetle gelince korkar, kurtulmak için k&#;zlar&#; vermeye raz&#; olur. K&#;zlar gelir, Arap onlar&#; oynat&#;r, al&#;r gider.

     Bu kez koca, k&#;zlar&#; bulun diye tutturur. Kahyan&#;n verdi&#;i iki e&#;ekle k&#;zlar&#; aramaya ç&#;kar. Bir süre sonra k&#;zlar&#; bulur, birlikte oynamaya ba&#;lar. Bir ara durup Arap k&#;zlara bir &#;ey yapm&#;&#; m&#;? diye bak&#;nca k&#;zlar gücenir, oynamazlar. Ancak “tilki gibiçenlerse”, oynayacaklar&#;n&#; söylerler. Koca da zorunlu olarak dediklerini yapar, k&#;zlar ho&#;lan&#;p oynarlar. Kahya ve koca da onlara kat&#;l&#;r. Bu s&#;rada Arap gelir, kocay&#; öldürerek k&#;zlar&#; sürükleye sürükleye götürür. Oyun böylece sona erer.

     Çocuk oyunlar&#;:  Öbür yörelerde oynananlar yan&#;nda özgün oyunlarada rastlan&#;r. Kimi oyunlar de&#;i&#;ik adlarla an&#;l&#;r. Z&#;kka, birdirbir; amecik,evcilik oyunu; çelik çomak yerine kullan&#;l&#;r; acerim bir tür kovalamacad&#;r. A&#;&#;k oyunlar&#;, ya&#; satar&#;m bal satar&#;m da oynan&#;r. Çota, bal&#;k kaçt&#;, horpiç, cimboru yöreye özgü oyunlard&#;r.

   Bal&#;k Kaçt&#;:   K&#;zl&#; erkekli oynanan bu oyunda sekiz-on çocuk halka olur, oturur, ayaklar&#;n&#; öne uzat&#;r. Ebe olan,ortada oturur. Bal&#;k biçiminde büktükleri mendili bacaklar&#;n&#;n alt&#;ndan dola&#;t&#;rarak ebeye vururlar. Ebenin bal&#;&#;&#; elinde yakalad&#;&#;&#; ki&#;i ebe olur.

     Çota(cota):Oyuncular&#;n ellerinde birer de&#;nek vard&#;r. Ortada yumurta büyüklü&#;ünde bir ta&#; ya da tahta bulunur. Bunun metre uza&#;&#;nda ta&#;&#;n büyüklü&#;ünde çukur aç&#;l&#;r. Ebe ta&#;la çukur aras&#;nda durur. Oyunculardan biri sopas&#;yla ta&#;a vurur ve kaçar. Ta&#; yuvarlan&#;rken ebe, onu kovalar. Sopas&#;yla dokunabilirse ebelikten kurtulur, dokundu&#;u çocuk ebe olur. Dokunamazsa, öbürleri ta&#;a de&#;nekleriyle  vurup uzakla&#;t&#;r&#;r. Bu kez ebe ta&#;&#;n ard&#;ndan ko&#;up onu güderek çukura sokmaya çal&#;&#;&#;r, ebe ta&#;&#; çukura sokarsa oyun biter.

     Horpiç:Erkek çocuk çocuklar&#;n oynad&#;&#;&#; bir de&#;nek oyunudur. Ebe de&#;ne&#;ini iki çizgi aras&#;na koyar. Öbür oyuncular da uzaktaki bir çizgiden att&#;klar&#; de&#;nekleriyle ebenin de&#;ne&#;ine vurmaya çal&#;&#;&#;rlar.

    Cimboru: Erkek çocuklar&#;n oynad&#;&#;&#; oyunlardand&#;r. Ka&#;&#;t, kuma&#; parçalar&#; ya da hayvan k&#;llar&#;ndan yap&#;lm&#;&#; bir topla oynan&#;r. Topun büyüklü&#;ünde bir çukur aç&#;l&#;r. Belirli uzakl&#;&#;a bir çizgi çekilir, oyuncular s&#;ras&#;yla topu çukura sokmaya çal&#;&#;&#;r. Bir kez sokan, bir kez daha atmaya hak kazan&#;r. En çok say&#; yapan oyunu kazan&#;r.

KIRŞEHİR HALK OYUNLARININ TARİHÇESİ:

Kırşehir Türk’ün genel karakterini tipik olarak ve hiç bozmadan sürdüren insanların yaşadığı bir beldedir. Bu belde gözü tok gönlü zengin insanlarla doludur.Kırşehir yöresi ve insanları, sevinç ve kederlerinde hep ölçülüdür. Bahar ve yaz aylarında genellikle düğünlerde ağırbaşlı ve içten bir söyleşi havası vardır. Yemekleri ölçülü ve doyumludur. Kırşehir halkı gelenek ve göreneklerine sıkı sıkıya bağlıdır. Bir çok inançlarını günümüze kadar getirmiş ve  bu gün de bu inançlarını aynen sürdürmektedir. Kaşık oyunları ve halayları  kendine güven duygusunun anlatımını veren ritmik hareketlerle süslüdür. Halk Türkçe’si, Anadolu Ağzının  genel gelişimi içerisinde Oğuz Türkçe’sinin özelliklerini taşır.

Yöremizde halk oyunlarımız türkülerimiz kadar eskidir. Kesin bilinmemekle beraber ’li yılların ilk dönemlerinden beri düğün, şenlik ve panayırlarda oturak alemlerinde karma ya da ayrı ayrı oynanan oyunlarımız mevcuttur. Ancak bilimsel bir araştırmanın az da olsa yapılması ’lı yıllara rastlamaktadır. İstanbul Festivaline bir ekip hazırlanmış ve seyirlik amacıyla bir gösteri sunulmuştur. Bu ekipte ilk bakışta figür kısırlığı ve sahneleme noksanlığı görülmüş, ancak türkülerin hareketli ve ritmik oluşu ve müzik grubu hayli ilgi çekmiştir yılında yöremizde yapılan Türkiye Mahalli Halk Oyunları Yarışması, yöredeki folklor çalışmalarını özellikle halk oyunlarına ilgiyi bir hayli arttırmıştır. Bu tarih, yöremizde bir patlama noktası olmuştur.

            Yöre oyunlarımız, genel itibariyle kırık, hareketli, zeybek, seğmen ve halay türü olarak karşımıza çıkmaktadır. Oyunlar genellikle kadın-erkek, karma, yalnız kadın ya da yalnız erkek oyunları olarak oynanmaktadır. Genel karakteristik özellikleri olarak halaylar; ağırbaşlı ve hareketsiz, kaşık oyunları ise  halayların aksine hareketli ve ritmiktir. Oyun anlatımlarında tarımsal temalar ve keklik sekmesini andıran figür yapıları bulunmaktadır. Figürlerde genellikle yaylanma, çökme, sallanma, vurma, çapraz adım, yürüyüş adımı, dönme, yarım dönme, hoplama, çekme ve sekmelerden oluşur.

            Oyunlarımızın genel olarak yöresel tavrı ağırbaşlı, içten, hareketleri ve müziği ölçülü, ritmik, abartısız, sade olmakla beraber bu tavırlar halaylarda daha ağır; kaşık oyunlarında ise daha hareketli bir şekilde karşımıza çıkmaktadır.

OYUN ADLARI

a)      Kaşık Oyunları:

1-      Kırşehir’in Gülleri,

2-      Gel Yanıma,

3-      Çiçekdağı,

4-      Üç Oğlan (Alilerin Alisi-Kekillerin neşte neşte),

5-      Yürü Güzel,

6-      Çubuk Uzun,

7-      Al Elmayı Ver Narı,

8-      Al Yanak Allanıyor,

9-      N’olur Hey Gelin N’olur,

  Oy Nari,

  Süpürgesi Yoncadan,

  Suda Balık Oynuyor.

  Badı Sabah,

  Çek Deveci,

  Sallan Boyuna Bakayım,

  Al Elma Boyanır mı,

  İnce Çayır Biçilir mi,

Kaşık oyunlarımız: Genellikle karma olarak oynanmasına rağmen, bazı bölgelerimizde yalnız kız ya da yalnız erkek oyunları olarak da karşımıza çıkmaktadır.Örneğin; Çubuk Uzun-Erkek, Süpürgesi Yoncadan-kız oyunları olarak oynanmaktadımonash.pwr daire, yarım daire ve düz çizgi formunda oynanmaktadır.

Oyunlar hangi formda oynanırsa aynansın, karşılıklı giriş çıkışlar,yanlara gidişler, öne arkaya gidiş gelişler şeklinde sunulmaktadır.

b) Halaylar:

1-      Ağırlamalar,

2-      Hayrani

3-      Avşar,

4-      Üç Ayak,

5-      Hoplama,

6-      Hasan Dağı Sekmesi,

7-      Kargın Halayı,

8-      Esir Almaca,

9-      Sepetçioğlu,

  İbramo,

  Anşa,

  Cemo,

  Kıvrak halayı,

  Hopdirilim.

  Sin Sin,

  Tura,

  Başımda Altın Tacım,

  Mavilim,

Not. Yazı İşleri Müdürü Gürsel SEÇİLMİŞ tarafından derlenmiştir.