Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Prof. Dr. Abdurrahman Güzel, Prof. Dr. Ali Torun.
Kaynakça[değiştir
Destan Nedir, &#;zellikleri Nelerdir? Destan &#;eşitleri Ve &#;rnekleri Nelerdir?
Destan Nedir?
Bir milletin yaşamış olduğu olayların mazlum ve aynı zamanda kahramansı şekilde ele alınması destan olarak ifade edilmektedir. Tabii herhangi bir hikayenin destan olabilmesinin için öne çıkan belli başlı bazı unsurlar bulunmaktadır. Bunlar içerisinde göç, savaşlar, kıtlık ya da afet gibi birçok durum söz konusudur. Elbette bunlar içerisinde en önemli unsurlardan biri şüphesiz savaşlardır. Böylece bahsi geçen milletin ele alınan konu üzerindeki kahramanlıkları vurgulanır ve fazla detaya girmeden anlatılır.
Destan Özellikleri Nelerdir?
Oldukça fazla sayıda özelliği olması ile beraber bu özellikler destanı oluşturmaktadır.
- Toplumu derinden etkileyen etkilemiş olan olaylar destan içerisinde yer alır.
- Bahsedilen milletin birçok farklı özelliği destan içerisinde yer alabilir.
- Destanlar halkın ortak malıdır ve bu yüzden anonim olarak ifade edilirler.
- Sözlü bir gelenek olduğu için gelecek kuşaklara aktarılabilir.
- Savaş, kıtlık, açlık, felaket ve doğa ile aşk gibi birçok farklı konu ele alınabilir.
- Seçkin kişiler destan içerisinde yer alır ve doğaüstü özelliklerinden bahsedilebilir.
Bu şekilde daha birçok farklı örnek özellikleri ile beraber destan oluşumu öne çıkmaktadır. Özellikle yüzyıllar boyunca uluslararası çapta birçok farklı ülkenin önemli destanları bulunmaktadır. Hatta bu destanlardan birçoğu farklı kurgulama üzerinden film ya da dizi halinde bile getirilmiştir.
Destan Çeşitleri Nelerdir?
İçeriğine bağlı olarak günümüzde birçok farklı destan çeşidi bulunmaktadır. Kahramanlık destanı, arkaik destan, aşk destanı, Tarihi destan, milli destan ve mitik-masalsı destan olarak birçok farklı çeşit öne çıkıyor.
Destan Örnekleri Nelerdir?
Tarihsel açıdan günümüze kadar ulaşmış birçok farklı destan örneği bulunmaktadır.
- Alper Tunga destanı
- İgor Destanı
- Şahname
- Bozkurt
- Üç Şehitler Destanı
- Kurtarılmış Kudüs
- Nibelungan
Bu şekilde daha birçok farklı destandan bahsetmek mümkün.
Ana Başlıklar;
Destan Nedir?
Destan kelime olarak Farsça kökenlidir ve &#;kıssa, masal, hikaye&#; gibi anlamlara gelmektedir.
Milletlerin hayatında büyük yankılar uyandırmış tarihi, toplumsal (savaş, göç, işgal) veya doğal (yangın, salgın hastalık, sel, deprem) olayların anlatıldığı, olağanüstülüklerle süslenmiş uzun manzum eserlere destan denir.
Destanlarda ulusların tarih sahnesine çıkışı, insanların yaradılışı, milletleri derinden etkileyen olaylar, milletlerin yıkılışı ve tekrar tarih sahnesinde yer alışı gibi konular işlenir.
Destanların coşkulu bir anlatım tarzı vardır. Öyle ki eski Türk kültüründe destan okumak başlı başına bir sanat dalı sayılırdı. Dünyanın en uzun destanı olan Manas Destanı da bu şekilde okunmaktadır. Bu- gün Kırgızistan’da destanı ezbere bilen ve adına &#;manasçı&#; denilen kişiler bu geleneği sürdürmektedir. Manasçı, destanı yalnızca bir şiir gibi okumaz, aynı zamanda jest ve mimikleriyle canlandırır, dramatize eder. Aynı zamanda müzik aletleriyle anlatımı renklendirir. Bu yönüyle günümüzdeki manasçıların eski Türklerdeki kam, şaman ya da baksı denilen ozanların bir devamı olduğunu söylemek mümkündür.
Destanların Özellikleri
Destanların başlıca özellikleri şunlardır:
Destanlar halkın ortak malı olan anonim ürünlerdir.
Destanlar sözlü gelenekte dilden dile yayılır.
Destanlarda evrensellik değil, ulusallık ön plandadır. Her destan ait olduğu milletin kültüründen izler taşır.
Ortaya çıkışı itibariyle manzum ürünlerdir. Ancak zamanla manzum olma özelliğini kaybederek nesir (düzyazı) haline gelmiştir.
Destanlar milletlerin hayatını derinden etkileyen önemli olayları konu edinir.
Olağan olay ve kahramanların dışında olağanüstü özellik gösteren olay ve kahramanlar da vardır.
Destanlarda anlatılan olayların geçtiği zaman ve mekan bilinmemektedir.
Destanlar ulusal dil (öz Türkçe) ve ulusal ölçü (hece ölçüsü) ile söylenir.
Destanlar oldukça uzun edebi ürünlerdir.
Sıradan bir olay destanın konusu olamaz. Destan, toplumun hafızasında iz bırakmış çok önemli olaylardan beslenir.
Destanlarda tabiata ait unsurlara ve canlı tasvirlere yer verilir.
Genellikle kahramanlığa dayalı olduğundan epik şiir olarak da değerlendirilir.
Destanlar çeşitli bilimlere (tarih, folklor, etnografya) kaynaklık eder.
Destanlarda coşkulu bir söyleyiş hakimdir.
Destanların coşkulu bir anlatım tarzı vardır. Öyle ki eski Türk kültüründe destan okumak başlı başına bir sanat dalı sayılırdı.
Destanların Oluşum Aşamaları
Destanlar doğuş, yayılma ve derleme olmak üzere üç aşamadan oluşur. Bu aşamaların özellikleri şunlardır:
Doğuş Safhası Destanların doğuş aşamasında milletin hayatında derin izler bırakan bir olay (savaş, göç, işgal, deprem, kıtlık&#;) yaşanır ve bu olay çerçevesinde yüceltilmiş, olağanüstü özelliklere sahip efsane kahramanlar görülür.
Yayılma Safhası: Doğuş aşamasında ortaya çıkan olay, yayılma aşamasında halk arasında sözlü bir şekilde dilden dile yayılır. Olayın etkileri daha belirginleşir ve olay sözlü gelenekte nesilden nesile, bölgeden bölgeye aktarılır.
Derleme (Yazıya Geçirme) Safhası: Bu aşamada sözlü gelenekte yaşayan destanı, güçlü bir şair bir bütün halinde derleyip manzum olarak yazıya geçirir. Çoğu zaman bu destanların kim tarafından derlendiği ve yazıya geçirildiği belli değildir.
Destan Türleri
Destanlar oluşumlarına göre &#;doğal destan&#; ve &#;yapay destan&#; olmak üzere ikiye ayrılırlar.
Doğal Destanlar Tarihin karanlık devirlerinde oluşmuş ve bitmiş olan destanlara doğal destan denir. Doğal destanlar bazı olaylar sonucunda kendiliğinden oluşurlar.
Bazı doğal destanlar ve ait oldukları milletler:
Alp Er Tunga Destanı → Sakalar
Bozkurt Destanı → Göktürkler
Şehname → İran
İgor → Rus
Nibelungen → Alman
Yapay Destanlar Bir sanatçı tarafından yazılan destanlara yapay destan denir. Yapay destanlar çok yakın zamanda ortaya konabildiği gibi bugünden sonra da yazılabilir.
Bazı yapay destanlar ve yazarları:
Kurtarılmış Kudüs → Tasso
Kaybolmuş Cennet → Milton
Selçukname → Yazıcıoğlu Ali
Genç Osman Destanı → Kayıkçı Kul Mustafa
Üç Şehitler Destanı → Fazıl Hüsnü Dağlarca
»Destan Türleri »Sözlü Edebiyat Dönemi »İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı
TYT Konuları AYT Konuları Üniversite Taban Puanları
kaynağı değiştir]
Yazarı belli olan, yakın zamanda yazılan ve olağanüstü durumlara az yer veren bir destan türüdür.
