Nazan Aktaş

Bes Diy Derg 2020;48(3):65-75 DOI: 10.33076/2020.BDD.1386 ARAŞTIRMA ▪ RESEARCH Selçuk Üniversitesi Öğrencilerinin Akdeniz Diyet Kalitelerinin Değerlendirilmesi Evaluation of Mediterranean Diet Quality of Selcuk University Students Sümeyra Şahin Bayram1, Nazan Aktaş2 Geliş tarihi/Received: 17.08.2020 • Kabul tarihi/Accepted: 26.11.2020 ÖZET Amaç: Ülkemizde yetersiz ve dengesiz beslenme; büyük bir toplumsal sorun olup, beslenme sorunları açısından riskli gruplardan birini de üniversite öğrencileri oluşturmaktadır. Akdeniz diyetinin en sağlıklı beslenme modellerinden biri olduğu bilinmektedir. Bu araştırmada Selçuk Üniversitesi öğrencilerinin Akdeniz diyet kalitelerinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Bireyler ve Yöntem: Araştırmaya 2017-2018 eğitim-öğretim döneminde Selçuk Üniversitesi’nde öğrenim gören 520 öğrenci dahil edilmiştir. Araştırmada veriler, genel bilgi formu ve Serra-Majem et al. (2004) tarafından geliştirilen Çocuklar ve Adölesanlar için Akdeniz Diy et Kalite İndeksi (KIDMED) formu kullanılarak öğrencilerle yüz yüze görüşme yöntemi ile elde edilmiştir. Araştırmada KIDMED testinden elde edilen puanlar 3 kategoride ( ≥8 puan: iyi, 4-7 puan: orta, ≤3 puan: kötü diyet kalitesi) değerlendirilmiştir. Öğrencilerin vücut ağırlığı, boy uzunluğu, bel çevresi ve kalça çevresi ölçümleri araştırmacılar tarafından alınmıştır. Bulgular: Araştırmaya dahil edilen öğrencilerin %50.6’sı kız (n=263), %49.4’ü erkek öğrenci olup (n=257), yaş ortalamaları 20.6±0.9 yıl olarak bulunmuştur. Öğrencilerin toplam KIDMED puan ortalamaları 3.94±0.10 olarak bulunmuştur. Öğrencilerin %64.6’sı Beden Kütle İndeksi (BKİ) sınıflandırmasına göre “normal” sınıfta bulunmaktadır. Çalışmaya dahil edilen öğrencilerin %45.0’i kötü, %47.1’i orta, %7.9’i iyi KIDMED sınıfında yer almaktadır. Öğrencilerin KIDMED puan ortalamaları ve sınıflandırmaları ile cinsiyetleri arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (p>0.05). Öğrencilerin devam ettiği fakülteye göre KIDMED puanları arasında anlamlı fark bulunmuştur. Tıp Fakültesi (5.24±0.25) ve Sağlık Bilimleri Fakültesi (4.19±0.24) öğrencilerinin KIDMED puanları diğer fakültelerden daha yüksek bulunmuştur (p<0.05). Sonuç: Çalışmaya dahil edilen öğrencilerin KIDMED puanları incelendiğinde Akdeniz diyet kalitelerinin kötü ve orta düzey arasında olduğu görülmektedir. Öğrencilerin KIDMED puanları üzerinde cinsiyetleri ve BKİ değerlerinin etkisinin bulunmadığı görülmüştür. Tıp ve Sağlık Bilimleri alanlarında öğrenim gören öğrencilerin Akdeniz diyetine uyumu diğer öğrencilere kıyasla daha iyidir. Anahtar kelimeler: Akdeniz Diyeti, Diyet Kalitesi, KIDMED ABSTRACT Aim: In Turkey, inadequate and unbalanced nutrition is a major social problem and one of the risk groups in terms of nutrition problems is the university students. The Mediterranean diet is known to be one of the healthiest nutrition models. The aim of this study was to evaluate the Mediterranean diet quality of Selcuk University students. 1. İletişim/Correspondence: Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme 2. Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü, Konya, ve Diyetetik Bölümü, Konya, Türkiye Türkiye ▪ https://orcid.org/0000-0002-5400-6104 E-posta: [email protected] ▪ https://orcid.org/0000-0003-1413-6294 66 Bes Diy Derg 2020;48(3):65-75 Subjects and Method: The students (n=520) studying at Selcuk University participated in the study in 2017-2018 academic year. The data were obtained by using the general information form and Mediterranean Diet Quality Index for Children and Adolescents (KIDMED) form developed by Serra-Majem et al. (2004). The scores obtained from the KIDMED test were evaluated in 3 categories (≥8 points: good, 4-7 points: average, ≤3 points: poor diet quality). Students’ body weight, height, waist and hip circumference measurements were taken by the researchers. Results: Of the participants 50.6% (n=263) were female, 49.4% (n=257) were male students and their average age was found to be 20.6±0.9 years. Total KIDMED average score of students was found to be 3.94±0.10. Of the students 64.6% were classified as normal according to the Body Mass Index (BMI) classification. In terms of KIDMED, 45.0% of the students in the study were in the poor, 47.1% in the average, and 7.9% in the good class. There was no significant relationship between KIDMED mean scores and gender of the students (p>0.05). There was a significant difference between KIDMED scores according to the faculty participants attended. The KIDMED scores of the students of Faculty of Medicine (5.24±0.25) and Faculty of Health Sciences (4.19±0.24) were found to be higher than those of other faculties (p<0.05). Conclusion: When the KIDMED scores of the students who participated in the study were examined, it was seen that their Mediterrenean diet adherences were at the poor and average level. There was no effect of gender and BMI values on KIDMED scores of students. The adherence of the participants studying Medicine and Health to the Mediterranean diet is better compared to other students. Keywords: Mediterranean Diet, Diet Quality, KIDMED GİRİŞ Yetişkinlik döneminde ortaya çıkan birçok hastalık, şarap olması ile karakterize bir diyet modelidir köken olarak adölesan döneminde başlayan (7). Akdeniz diyetinin, doymuş yağlardan zengin davranışlarla ilişkilendirilmektedir (1,2). Üniversite diyetlerin yerine zeytinyağı tüketimine dayalı sağlıklı yaşamı bireylerin kişisel gelişimi, bireysel yaşamı ve bir beslenme modeli arayanlar için önerilebilecek en sağlık davranışlarında önemli değişiklikler oluşturur. etkili beslenme modellerinden biri olduğu ve Akdeniz Gençlerin bu dönemde kendi sağlıklarına ilişkin diyetine uyumun kronik hastalıklar ile ters ilişkili tutum ve davranışlarının şekillenmesi, gelecekteki olduğu bildirilmektedir (8). hayatlarını, ailelerini ve toplumu etkiler. Üniversite öğrencilerinin öğrenim gördükleri Pek çok üniversite öğrencisi, vücut ağırlık artışı ile alanlar beslenme bilgi ve alışkanlık düzeylerini sonuçlanabilecek olumsuz beslenme alışkanlıklarını etkileyebilir. Ülkemizde üniversite öğrencilerinin benimsemekte, sağlıklı beslenme önerilerine dikkat öğrenim gördükleri alanlara göre Akdeniz diyet etmemektedir (3). Bu durum; yaşamın ilerleyen kalitesini inceleyen araştırmalar sınırlı olduğundan, dönemlerinde obezite, kardiyovasküler hastalıklar, bu çalışma öğrencilerin Akdeniz diyet kalitelerini tip 2 diyabet ve artan sağlık giderleri gibi olumsuz öğrenim gördükleri alanlara göre değerlendirmek sonuçlara yol açabilmektedir (4). üzere tasarlanmıştır. Bu çalışmanın amacı Selçuk Üniversitesi öğrencilerinin Akdeniz diyet kalitesine En sağlıklı beslenme modellerinden biri olarak uyumun değerlendirilmesidir. belirtilen (5,6) Akdeniz diyeti; yüksek düzeyde zeytinyağı, nişasta içermeyen sebzeler, kuru BİREYLER VE YÖNTEM baklagiller, tam tahıllar, kuru yemişler de dahil meyveler; orta düzeyde tavuk ve balık; düşük Bu araştırma tarama modeli niteliğinde, tanımlayıcı ve düzeyde tam yağlı süt ve süt ürünleri; kırmızı etin kesitsel bir çalışma olup, çalışmaya 2017-2018 eğitim- tüketildiği ve yemeklerle beraber alınan alkolün öğretim döneminde Selçuk Üniversitesi’nde öğrenim Bes Diy Derg 2020;48(3):65-75 67 gören öğrenciler dahil edilmiştir. Araştırmanın tarafından geliştirilen KIDMED formu kullanılarak örneklemi belirlenirken önce fakülteler Fen, Sağlık ve öğrencilerle yüz yüze görüşme yöntemi kullanılarak Sosyal Bilimler olmak üzere üç tabakaya ayrılmış, bu elde edilmiş ve antropometrik ölçümler araştırmacılar tabakalardan küme örnekleme yöntemi ile altı fakülte tarafından alınmıştır. (Edebiyat, Fen, Mimarlık, Sağlık Bilimleri, Sanat- Tasarım, Tıp Fakültesi) belirlenmiştir. Bu fakültelerde Genel Bilgi Formu yer alan bölümlerin ve öğrencilerin belirlenmesinde Genel bilgi formu öğrencilerin sosyo-demografik ise olasılıklı örnekleme yöntemlerinden biri olan özellikleri (yaş, cinsiyet, medeni durum), öğrenim basit tesadüfi örnekleme yöntemi kullanılmış ve basit gördükleri fakülte, temel beslenme alışkanlıkları (ana tesadüfi sayılar tablosundan yararlanılarak örneklem ve ara öğün sayıları), sigara ve alkol kullanım durumu, belirlenmiştir. Homojenlik gösteren örneklem düzenli egzersiz alışkanlığına ilişkin soruların ve gruplarından örnek seçiminde örneğe alınmada eşit antropometrik ölçümlerinin (vücut ağırlığı, boy şans sağlaması açısından bu örnekleme yönteminden uzunluğu, bel ve kalça çevresi) belirlenerek not yararlanılmaktadır (9). alındığı bölümden oluşmaktadır. Araştırmanın örneklem büyüklüğünün belirlenmesi Antropometrik ölçümler: Öğrencilerin antropometrik Güç (Power) Analizi yöntemi ile gerçekleştirilmiştir. ölçümleri araştırmacılar tarafından usulüne uygun G*Power 3.1.9.2 programına parametreler etki boyu olarak ölçülmüştür. Vücut ağırlığı ölçümleri elle için 0.16, yanılma payı (α) için 0.05 ve güç (1-β) için taşınabilir, 0,1 kg duyarlı elektronik baskül ile, boy 0.95 olarak girilmiş ve örneklem büyüklüğü 510 olarak uzunluğu ölçümleri ise çelikten yapılmış 0,5 cm’ye tespit edilmiştir. Araştırmada anket ve ölçeklerin eksik duyarlı şerit metre kullanılarak, baş Frankfort doldurulması ihtimali göz önünde bulundurulmuş düzleminde iken ölçülmüştür (11). Beden Kütle anket 535 öğrenciye uygulanmış, eksik doldurulan İndeksleri (BKİ); vücut ağırlığı (kg)/boy uzunluğunun 15 anket çalışmadan çıkarılarak, analizler 19-24 yaş karesi (m2) formülü ile hesaplanmıştır. Öğrencilerin arasında toplam 520 öğrenci üzerinden yapılmıştır. BKİ’lerinin değerlendirilmesinde Dünya Sağlık Örgütü Araştırma kapsamına dahil edilen fakültelerden (DSÖ)’nün öngördüğü sınıflandırma kullanılmıştır (12). anket uygulama izinleri ve Selçuk Üniversitesi Sağlık Bel çevre ölçümleri öğrenciler ayakta, kollar yanda, Bilimleri Fakültesi Girişimsel Olmayan Araştırmalar bacaklar birleşik durumda iken en alt kaburga kemiği Etik Kurulu’ndan 2017/50 karar numaralı “Etik Kurul ile kristailiak arasındaki orta nokta işaretlenerek, Onayı” alınmıştır. Çocuklar ve Adölesanlar için orta noktadan geçen çevreden; kalça çevre ölçümleri Akdeniz Diyet Kalite İndeksi (KIDMED) kullanımı için ise öğrencilerin yan tarafında durularak en yüksek Prof. Dr. Lluís Serra-Majem tarafından e-posta yoluyla noktadan esnemeyen mezür ile yere paralel olacak kullanım izni alınmıştır. Araştırmaya katılacak olan şekilde alınmıştır (11). Öğrencilerin bel/kalça oranları bireyler araştırma hakkında öncelikle sözlü olarak ise bel çevresi (cm)/kalça çevresi (cm) formülü ile bilgilendirilmiştir ve araştırmaya katılmayı kabul hesaplanmıştır ve değerlendirilmesinde DSÖ’nün eden öğrencilere gönüllü onam formu imzalatılmıştır. kalp-damar hastalıkları için risk sınıflandırması Araştırmaya dahil edilme kriteri belirlenen fakülte kullanılmıştır (Erkek ≥0.90, Kadın ≥0.85: “riskli”, Erkek ve bölümlerdeki öğrenciler için gönüllülük esası <0.90, Kadın <0.85: “risksiz”) (13). olup, herhangi bir dışlama kriteri belirlenmemiştir. Araştırma verileri öğrencilerin sorulara verdikleri KIDMED Formu cevaplarla sınırlıdır. Araştırmada kullanılan KIDMED formu 16 Araştırmada veriler, araştırmacılar tarafından sorudan oluşmaktadır. Formda bulunan sorular geliştirilen genel bilgi formu ve Serra-Majem et al. (10) araştırmacılar tarafından üniversite öğrencilerine 68 Bes Diy Derg 2020;48(3):65-75 yüz yüze sorulmuş ve yanıtlar “evet” veya “hayır” sonucunda verilerin normal dağılım göstermediği olarak formda işaretlenmiştir. 1.,2.,3.,4.,5.,7.,8.,9., görülmüş ve bu nedenle analiz için parametrik 10.,11.,13. ve 15. sorulara verilen “evet” cevapları olmayan bağımsız iki grup için Mann-Whitney U testi pozitif (+1 puan) olarak hesaplanırken; 6.,12.,14. (z), bağımsız ikiden fazla grup için Kruskal-Wallis ve 16. sorulara verilen “evet” cevapları ise negatif testi (χ2) kullanılmıştır. Kategorik değerler için çapraz (-1 puan) olarak hesaplanmıştır. 1.,2.,3.,4.,5.,7.,8.,9., tablo ve ki kare analizi (χ2) yapılmıştır. Sonuçlar %95 10.,11.,13. ve 15. ve 6.,12.,14.ve 16. sorulara verilen güven aralığında, istatistiksel olarak p<0.05 önemlilik “hayır” cevapları puanlamaya etki etmemiştir. düzeyinde değerlendirilmiştir. Değerlendirme testinden gelen sonuçlar toplamı üç seviye olarak sınıflandırılmış olup; ≥8 puan: “iyi”; BULGULAR 4-7 puan: “orta”; ≤3 puan: “kötü” diyet kalitesi olarak Bu çalışmaya 19-24 yaş arası 520 öğrenci dahil değerlendirilmiştir (Tablo 1) (10). edilmiştir. Çalışmaya dahil edilen öğrencilerin %50.6’sı kız (n=263), %49.4’ü erkek öğrenci olup (n=257); Verilerin İstatistiksel Değerlendirmesi yaş ortalaması 20.6±0.9 yıl olarak bulunmuştur. Çalışma sonucunda elde edilen verilerin istatistiksel Öğrencilerin %30.2’sinin “evde-ailesiyle”, %2.1’inin olarak değerlendirilmesi Windows ortamında “evde-tek başına”, %23.7’sinin “evde-arkadaşlarıyla”, SPSS 21.0 istatistiksel paket programı kullanılarak %1.7’sinin “yurtta-tek başına”, %41.7’sinin “yurtta- yapılmıştır. Kesikli veriler için frekans analizi, sürekli oda arkadaşıyla” ve %0.6’sının “akrabasıyla” yaşadığı görülmektedir. Öğrencilerin %17.3’ü Edebiyat, %17.3’ü veriler için tanımlayıcı istatistikler hesaplanmıştır. Fen, %15.4’i Mimarlık, %19.2’si Sağlık Bilimleri, Çalışmaya katılan öğrencilerden elde edilen %11.5’i Sanat-Tasarım ve %19.2’si Tıp Fakültesi’nde ölçümlerle belirtilen veriler için ortalama (X), öğrenim görmektedir (Tablo 2). minimum, maksimum, ortanca ve standart hata (SE) değerleri hesaplanmıştır. Verilerin normal dağılıma Öğrencilerin BKİ sınıflandırmasına göre %5.0’i uygunluk testi için yapılan Kolmogorov-Smirnov “zayıf”, %64.6’sı “normal”, %27.9’u’ “hafif şişman” ve testi ve varyans homojenliği için yapılan Levene testi %2.5’i “şişman” grupta dağılım göstermiştir. Bel/kalça Tablo 1. Çocuklar ve Adölesanlar için Akdeniz Diyet Kalite İndeksi Evet Hayır 1.Her gün bir meyve yer ya da meyve suyu içer misiniz? 1 2 2.Her gün ikinci bir meyve yer misiniz? 1 2 3.Düzenli olarak her gün bir kez taze veya pişmiş sebze yer misiniz? 1 2 4.Düzenli olarak her gün birden fazla kez taze veya pişmiş sebze tüketir misiniz? 1 2 5.Düzenli olarak haftada en az 2-3 kez balık yer misiniz? 1 2 6.Haftada bir kezden fazla fast-food (hamburger) restoranlara gider misiniz? 1 2 7.Kurubaklagilleri sever ve haftada bir kezden fazla yer misiniz? 1 2 8.Haftada 5 kezden fazla pirinç veya makarna yer misiniz? 1 2 9.Kahvaltıda kahvaltılık gevrek (corn-flakes vb) ya da tahıl ürünleri (ekmek) yer misiniz? 1 2 10.Haftada en az 2-3 kez yağlı tohum (fındık, fıstık gibi çerez) yer misiniz? 1 2 11.Zeytinyağı tüketiyor musunuz? 1 2 12.Kahvaltı öğününü atlar mısınız? 1 2 13.Kahvaltıda süt ve süt ürünleri (süt, yoğurt vb) tüketir misiniz? 1 2 14.Kahvaltıda hazır satılan hamur işleri (poğaça vb) veya pasta yer misiniz? 1 2 15.Günde iki kez yoğurt ve/veya peynir (40 g) tüketir misiniz? 1 2 16.Her gün birkaç kez tatlı ve şeker/şekerleme yer misiniz? 1 2 Bes Diy Derg 2020;48(3):65-75 69 oranı sınıflandırmasına göre ise %58.5’i “risksiz”, BKİ ve bel/kalça oranı sınıflandırmalarına göre %41.5’i “riskli” grupta dağılım göstermiştir (Tablo 2). anlamlı bir farklılık bulunmamıştır (p>0.05) (Tablo 3). Çalışmaya dahil edilen erkek (3.78±0.14) ile kız Çalışmaya dahil olan öğrencilerin cinsiyetleri ve (4.10±0.14) öğrencilerin toplam KIDMED puanları yaşadıkları yerler ile KIDMED sınıflandırmaları arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır (p>0.05). arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (p>0.05). Tıp Fakültesi öğrencilerinin toplam KIDMED “Kötü” KIDMED sınıfında yer alan öğrencilerin %24.8’i puanları (5.24±0.25) en yüksek, Sağlık Bilimleri Edebiyat, %9.8’i ise Tıp; “orta” KIDMED sınıfında Fakültesi öğrencilerinin (4.19±0.24) ikinci yüksek yer alan öğrencilerin %11.8’i Sanat-Tasarım, %22.5’i iken; Fen, Edebiyat, Mimarlık ve Sanat-Tasarım Tıp ve “iyi” KIDMED sınıfında yer alan öğrencilerin Fakültesi öğrencilerinin (3.92±0.22; 3.02±0.18; %2.4’ü Edebiyat, %53.7’si ise Tıp Fakültesi’nde 3.31±0.22; 3.63±0.28, sırasıyla) en düşük olarak öğrenim görmektedir. Tıp ve Sağlık Bilimleri Fakültesi belirlenmiştir (p<0.05). Öğrenciler yaşadıkları yere öğrencilerinin genelde “orta” KIDMED sınıfında, diğer göre incelendiğinde ise; en yüksek KIDMED puan fakülte öğrencilerinin ise “kötü” KIDMED sınıfında ortalaması “evde-ailesiyle” yaşayan öğrencilere yer aldığı saptanmıştır (p<0.05) (Tablo 4). (4.43±0.16) aitken, öğrencilerin yaşadıkları yer ile Öğrencilerin KIDMED sınıflandırmaları antropometrik toplam KIDMED puanları arasında anlamlı fark özelliklerine göre incelendiğinde ise; BKİ ve bel/kalça bulunmamıştır (p>0.05) (Tablo 3). oranı sınıflandırmalarına göre anlamlı bir ilişki Öğrencilerin toplam KIDMED puan ortalamaları bulunmamıştır (p>0.05) (Tablo 4). antropometrik ölçümlerine göre değerlendirildiğinde; Tablo 2. Öğrencilerin Genel ve Antropometrik Özellikleri (n=520) Genel Özellikler Kategori S % Erkek 257 49.4 Cinsiyet Kız 263 50.6 Edebiyat 90 17.3 Fen 90 17.3 Mimarlık 80 15.4 Fakülte Türü Sağlık Bilimleri 100 19.2 Sanat-Tasarım 60 11.5 Tıp 100 19.2 Evde-ailesiyle 157 30.2 Evde-tek başına 11 2.1 Evde-arkadaşlarıyla 123 23.7 Yaşanan Yer Yurtta-tek başına 9 1.7 Yurtta-oda arkadaşıyla 217 41.7 Akrabasıyla 3 0.6 Antropometrik Özellikler Kategori S % Zayıf 26 5.0 Normal 336 64.6 BKİ Sınıflandırması Hafif Şişman 145 27.9 Şişman 13 2.5 Riskli 216 41.5 Bel/Kalça Oranı Sınıflandırması Risksiz 304 58.5 BKİ: Beden Kütle İndeksi 70 Bes Diy Derg 2020;48(3):65-75 Tablo 3. Öğrencilerin Genel ve Antropometrik Özelliklerine Göre Toplam KIDMED Puanları Toplam KIDMED Puanı S X ± SE Ortanca Alt Üst p Tüm Öğrenciler 520 3.94±0.14 4 0 11 Genel Özellikler Cinsiyet Erkek 257 3.78±0.14 3 0 11 0.150 Kız 263 4.10±0.14 4 0 11 Mann Whitney U test (z) z= -1.438 Fakülte Adı Edebiyat 90 3.02±0.18 3 0 8 Fen 90 3.92±0.22 3 0 9 Mimarlık 80 3.31±0.22 3 0 8 <0.001* Sağlık Bilimleri 100 4.19±0.24 4 0 11 Sanat-Tasarım 60 3.63±0.28 3 0 9 Tıp 100 5.24±0.25 5 0 11 Kruskal Wallis test (χ2), *p<0.05 χ2= 50.724 Yaşanan Yer Evde-ailesiyle 157 4.43±0.16 4 0 11 Evde-tek başına 11 3.55±0.50 3 0 9 Evde-arkadaşlarıyla 123 3.72±0.19 3 0 9 0.105 Yurtta-tek başına 9 4.22±0.26 4 0 10 Yurtta-oda arkadaşıyla 217 3.75±0.16 3 0 8 Akrabasıyla 3 3.00±0.89 3 0 8 Kruskal Wallis test (χ2) χ2= 9.096 Antropometrik Özellikler BKİ Sınıflandırması Zayıf 26 3.65±0.46 3 0 9 Normal 336 4.03±0.12 4 0 11 0.399 Hafif Şişman 145 3.86±0.13 3 0 10 Şişman 13 4.54±0.99 4 0 9 Kruskal Wallis test (χ2) χ2= 3.073 Bel/Kalça Oranı Sınıflandırması Riskli 216 3.95±0.17 3 0 11 0.304 Risksiz 304 3.86±0.13 3 0 11 Mann Whitney U test (z) z= -4.773 BKİ: Beden Kütle İndeksi KIDMED PUANLAMASI: ≥ 8 puan: “iyi”; 4-7 puan: “orta”; ≤ 3 puan: “kötü” diyet kalitesi TARTIŞMA Akdeniz diyeti yüksek enerji yoğunluklu besinlerin olmayan yiyeceklerden, boş enerji kaynaklarından alımını kısıtlayarak; şekerli içecekler, hamur kaçınılmasını sağlar (14). işleri ve pastalar, sodyum oranı yüksek paketli Hadjimbei et al. (15) üniversite öğrencilerini dahil ürünlerin kullanımını kısıtlar ve besleyici özelliği ettikleri kesitsel çalışmalarında; erkek öğrencilerin Bes Diy Derg 2020;48(3):65-75 71 Tablo 4. Öğrencilerin Genel ve Antropometrik Özelliklerine Göre Toplam KIDMED Sınıflandırmaları Toplam KIDMED Puanı Kötü Orta İyi p S % S % S % Tüm Öğrenciler 234 45.0 245 47.1 41 7.9 Genel Özellikler Cinsiyet Erkek 122 52.1 119 48.6 16 39.0 0.282 Kız 112 47.9 126 51.4 25 61.0 Ki kare testi (χ2) χ2= 169.516 Fakülte Adı Edebiyat 58 24.8 31 12.7 1 2.4 Fen 44 18.8 42 17.1 4 9.8 Mimarlık 43 18.4 34 13.9 3 7.3 <0.001* Sağlık Bilimleri 39 16.7 54 22.0 7 17.1 Sanat-Tasarım 27 11.5 29 11.8 4 9.8 Tıp 23 9.8 55 22.5 22 53.6 Ki kare testi (χ2), *p<0.05 χ2= 60.362 Yaşanan Yer Evde-ailesiyle 57 24.4 82 33.5 18 43.9 Evde-tek başına 3 1.3 8 3.3 - - Evde-arkadaşlarıyla 62 26.5 54 22.0 7 17.1 0.063 Yurtta-tek başına 2 0.8 7 2.9 - - Yurtta-oda arkadaşıyla 109 46.6 92 37.5 16 39.0 Akrabasıyla 1 0.4 2 0.8 0 - Ki kare testi (χ )2 χ2= 17.578 Antropometrik Özellikler BKİ Sınıflandırması Zayıf 14 6.0 11 4.5 1 2.4 Normal 149 63.7 158 64.5 29 70.7 0.056 Hafif Şişman 66 28.2 72 29.4 7 17.1 Şişman 5 2.1 4 1.6 4 9.8 Ki kare testi (χ2) χ2= 20.187 Bel/Kalça Oranı Sınıflandırması Riskli 95 40.6 99 40.4 22 53.7 0.063 Risksiz 139 59.4 146 59.6 19 46.3 Ki kare testi (χ2) χ2= 25.567 BKİ: Beden Kütle İndeksi KIDMED PUANLAMASI: ≥ 8 puan: “iyi”; 4-7 puan: “orta”; ≤ 3 puan: “kötü” diyet kalitesi (5.95), kız öğrencilere (5.46) göre KIDMED puan öğrencilerin Akdeniz diyet uyumunda cinsiyete bağlı ortalaması biraz yüksek olmasına rağmen bu farkın bir fark bulunmadığını bildirmiştir. anlamlı olmadığını belirtmiştir. Bir diğer çalışmada Gümüş ve Yardımcı (17) üniversite öğrencilerinin da Stefan et al. (16) yine araştırmamızla paralel olarak; yaşadıkları yer ile KIDMED puanları arasındaki 72 Bes Diy Derg 2020;48(3):65-75 ilişkiyi “evde-tek başına” ve “evde-ailesiyle” yaşayan “iyi” Akdeniz diyet kalitesine sahip öğrenci oranının öğrencilerin diğerlerine göre daha yüksek KIDMED daha yüksek olmasını açıklayabilir. Akdeniz diyetine puanına sahip olduğunu, fakat çalışmamıza paralel bağlı beslenme alışkanlıkları ülkeler arasında olarak aradaki farkın diyet kalitesi düzeyine değişkenlik gösterebildiği gibi aynı ülke sınırları etkileyecek kadar anlamlı olmadığını bulmuştur. içerisinde dahi önemli farklılıklar olabilmektedir (27). Kasap (18) BKİ sınıflandırmasına göre toplam Gümüş ve Yardımcı (17) Ankara’da üniversite KIDMED puanını değerlendirdiği çalışmasında, öğrencilerinin %8.6’sının, Kasap (18) ise İstanbul’da çalışmamızı destekleyici olarak BKİ sınıflandırmasına üniversite öğrencilerinin %10.9’unun “iyi” diyet göre toplam KIDMED puanı arasında anlamlı bir fark kalitesine sahip olduğunu bulmuştur. Çalışmamızı olmadığını bildirmiştir. Mevcut çalışmamızda bel/ gerçekleştirdiğimiz Konya ili İç Anadolu Bölgesi’nde kalça oranı ile Akdeniz diyet kalitesi arasında ilişki bulunduğundan Ankara ili örneği ile hemen hemen olmasını beklerken anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. benzer sonuçlar gösterirken, “iyi” diyet kalitesine Oysaki Romaguera et al. (19) 10 Avrupa ülkesinden sahip olan öğrenci oranı İstanbul’a göre daha düşük gönüllülerin dahil olduğu çalışmalarında; hem erkek bulunmuştur. Bunun nedeni ise Marmara Bölgesi’nde hem de kadın katılımcılarda Akdeniz diyetine uyum İç Anadolu Bölgesi’ne göre haftada 2-3 kez balık ne kadar yüksek ise bel çevresi ölçümlerinin o kadar tüketimi ulaşılabilirliğinin daha kolay ve zeytinyağı düşük olduğunu belirlemiştir. kullanım kültürünün daha yaygın olması olabilir. Vassigh (20) çalışmasında üniversite öğrencilerin Ünal (28) çalışmasında üniversite öğrencilerinin %5.0’inin, Baydemir ve ark. (21) %2.3’ünün, KIDMED sınıflandırmalarında cinsiyete bağlı bir fark Sağır (22) ise %8.7’sinin “iyi” KIDMED sınıfında bulunmadığını bildirmiştir. Baydemir ve ark. (21) dağılım gösterdiğini saptamıştır. Çalışmamızla çalışmalarında erkek öğrencilerin %40.9’unun kız benzer sonuçlara sahip olan bu çalışmalardan da öğrencilerin ise %59.1’inin “orta” diyet kalitesine sahip anlaşıldığı üzere ülkemizde üniversite öğrencilerinin olduğunu ve bu farkın istatistiksel olarak anlamlı Akdeniz diyetine uyumu düşüktür. Ülkemizde olduğunu bildirmiştir. Akdeniz diyet kalitesinin üniversite öğrencilerinin genelinin Akdeniz diyet cinsiyet ile olan ilişkisi tam olarak belirtilmemekle kalitelerinin “kötü” düzeyde olması ise pastane birlikte, üniversite döneminde kızların beden ürünleri ile fast-food beslenme ürünlerinin ucuz algısına dair hassasiyetlerin erkeklere göre daha fazla ve ulaşılabilirliğinin kolay olması ile ülke genelinde olmasına (29) bağlı sağlıklı beslenme konusuna önem Akdeniz diyeti bileşenlerinden olan balık tüketiminin vermeleri düşünülebilir. ulaşılabilirliğinin her coğrafi bölgede mümkün Sağır (22) “iyi” KIDMED puanı olan erkek öğrencilerin olamayışı ve yağlı tohumlar, zeytinyağı gibi besinlerin %7.3’ünün, kız öğrencilerin ise %2.4’ünün “evde- tüketiminin ekonomik şartlar nedeniyle zor olması ile ailesiyle” beraber yaşadığını ve aile yanında kalan açıklanabilir. öğrencilerle diğerleri arasındaki farklılığın anlamlı Fiore et al. (23) İtalya’da üniversite öğrencilerin bulunduğunu bildirmiştir. Çalışmamızda ise “iyi” %22.7’sinin, Zurita-Ortega et al. (24) İspanya’da KIDMED puanı olan öğrencilerin %43.9’unun “evde- üniversite öğrencilerinin %77.6’sının, Navarro- ailesiyle” beraber yaşadığı belirlenmiş lakin öğrencinin Gonzalez et al. (25) ise İspanya’da Hemşirelik Bölümü yaşadığı yerin KIDMED sınıflandırması üzerine etkisi öğrencilerinin %43.4’ünün “iyi” KIDMED sınıfında istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır. Bu durum dağılım gösterdiğini bildirmiştir. İtalya’da Akdeniz bize öğrencilerin ailelerinin yanında yaşamalarının, diyetinin temel bileşenlerinden biri olan makarnanın, beslenme örüntülerinin Akdeniz diyetine uyumu İspanya’da ise balık tüketiminin yüksek olması (26) konusunda yetersiz de olsa fikir sağlayabilir. Bes Diy Derg 2020;48(3):65-75 73 Navarro-Gonzalez et al. (25) çalışmalarında BKİ’si 25 Akdeniz diyeti son yıllarda sağlıklı yaşamın kg/m ’nin üzerinde olan öğrencilerin Akdeniz diyetine 2 sürdürülebilmesi ve kronik hastalıkların uyumlarının (%51.6 “iyi”), 25 kg/m ’nin altında 2 önlenebilmesi için optimal beslenme modeli olarak olan öğrencilere (%41.7 “iyi”) kıyasla daha yüksek gösterilmektedir (32-34). Bu çalışmada Selçuk olduğunu bildirmiştir. Çalışmamızda da istatistiksel Üniversitesi öğrencilerinin farklı Akdeniz ülkesi olarak anlamlı olmasa da “şişman” grupta bulunan öğrencilerine kıyasla Akdeniz diyet kaliteleri daha öğrencilerin “iyi” KIDMED grubundaki dağılımları düşük bulunmuştur. Üniversite öğrencilerimize “kötü” ve “orta” KIDMED grubuna göre yüzdesel yeterli ve dengeli beslenme konusunda beslenme olarak daha yüksektir. Bunun nedeni olarak KIDMED eğitimleri verilmeli ve öğrenciler Akdeniz diyeti değerlendirmesinde artı bir puan sayılan bir günde konusunda bilinçlendirilmelidir. Çalışma sonuçları ikinci meyveyi yeme ve haftada beşten daha fazla aynı zamanda öğrencilerin öğrenim gördükleri fakülte pirinç/makarna tüketiminin hafif şişman ve/veya türünün de Akdeniz diyet kalitelerine etki ettiğini şişman gruplarda daha fazla olması olabilir. ortaya çıkarmıştır. Yükseköğretim kurumlarının tüm fakülte ve yüksekokullarının eğitim-öğretim Perez-Gallardo et al. (30) çalışmalarında sağlık müfredatına, Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri ve bilimleri fakültesi öğrencilerinin %51.4’ünün, diğer Tıp Fakültesi’nde olduğu gibi seçmeli ya da zorunlu fakültelerdeki öğrencilerin ise %30.8’inin ve Kuseyri temel beslenme dersleri eklenmeli, üniversitelerde (31) Ankara’da sağlık bilimleri fakültesi öğrencilerinin beslenme ve sağlıklı yaşam kulüplerinin yaygınlaşması %15.4’ünün “iyi” KIDMED puanına sahip olduğunu ve aktif çalışmaların yapılması sağlanmalıdır. Etkin bulmuştur. Çalışmamızı da destekleyen bu sonuçlar beslenme eğitimleri ile gençlerin sağlıklı beslenme üniversitelerin sağlık bilimleri alanlarında verilen kurallarına uygun beslenmesi sağlandığı takdirde, sağlık ve beslenme derslerinin bu öğrencilerin daha sağlıklı bir yaşam sürmeleri sağlanacağı sağlıklı beslenme alışkanlıkları kazanmasında olumlu için sağlık harcamalarını da düşürmek mümkün etkiler sağlaması ve diğer fakültelerde öğrenim gören olabilecektir. öğrencilere göre daha yüksek diyet kalitesine sahip olmalarını açıklamaktadır. Çıkar çatışması ▪ Conflict of interest: Yazarlar çıkar çatışması olmadığını beyan ederler. ▪ The authors declare Bu çalışmada öğrencilerin Akdeniz diyet kaliteleri that they have no conflict of interest. sadece genel olarak incelenmeyip öğrenim gördükleri alanlara ve fakültelere göre de incelenmiştir, bu KAYNAKLAR çalışmanın güçlü yanıdır. Çalışmada öğrencilerin fiziksel aktivite düzeylerine göre bir değerlendirme 1. WHO (World Health Organization), Adolescent Health and Development 2009. Available at http://www.searo. yapılmaması ve herhangi bir diyet yapma who.int/entity/child_adolescent/topics/adolescent_ durumlarının dikkate alınmaması ise çalışmanın health/en/. Accessed: 29.09.2019. zayıf yanıdır. 2. Sezer FE, Garipağaoğlu M. Adölesan dönemde enerji ve makro besin ögeleri. Türkiye Klinikleri Beslenme ve Sonuç olarak, üniversite döneminde bireylerin Diyetetik Özel Sayı 2019;5(1):19-23. değişen yaşam koşulları beslenme alışkanlıklarını 3. Deliens T, Crombruggen RV, Verbruggen S, Bourdeaudhuij etkilemekte ve değiştirmektedir. Aileden ayrılan ID, Deforche B, Clarrys P. Dietary interventions among gençlerin beslenme alışkanlıklarında yeni bir dönem university students: A systematic review. Appetite 2016;105:14-26. başlamakta ve bu dönemde daha özgür seçimler 4. Roger VL, Go AS, Lloyd-Jones DM, Benjamin EJ, Berry JD, yaparak, besin çeşitliliği ve öğün düzeninin olmadığı Borden WB, et al. Executive summary: Heart disease and sadece açlığı gidermeye yönelik yeni beslenme stroke statistics-2012 update a report from the American alışkanlıkları edinebilmektedirler. Heart Association. Circulation 2012;125(1):188-97. 74 Bes Diy Derg 2020;48(3):65-75 5. Willett WC, Sacks F, Trichopoulou A, Drescher G, Ferro- Sağlık Bilimleri Dergisi. 2020;6(2):167-73. Luzzi A, Helsing A, et al. Mediterranean diet pyramid: 18. Kasap EG. Marmara Üniversitesi 1.sınıf öğrencilerinin A cultural model for healthy eating. Am J Clin Nutr kardiyovasküler risk faktörleri ve bu faktörler 1995;61:1402-6. hakkındaki bilgi, tutum ve davranışları [Uzmanlık Tezi]. 6. Castro-Quezada I, Roman-Vinas B, Serra-Majem L. The Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği, Mediterranean diet and nutritional adequacy: A review. İstanbul; 2019. Nutrients. 2014;6(1):231-48. 19. Romaguera D, Norat T, Mouw T, May AM, Bamia C, 7. Sofi F. The Mediterranean diet revisited: Evidence Slimani N, et al. Adherence to the Mediterranean diet is of its effectiveness grows. Curr Opinion Cardiol. associated with lower abdominal adiposity in European 2009;24(5):442-6. men and women. J Nutr. 2009;139(9):1728-37. 8. Sanchez-Tainta A, Estruch R, Bullo M, Corella D, Gomez- 20. Vassigh G. Üniversite öğrencilerinin fiziksel aktivite Gracia E, Fiol M, et al. Adherence to a Mediterranean-type durumları ile sağlıklı beslenme indekslerinin diet and reduced prevalence of clustered cardiovascular değerlendirilmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Hacettepe risk factors in a cohort of 3,204 high-risk patients. Eur J Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara; 2012. Cardiovasc Prev Rehabil. 2008;15(5):589-93. 21. Baydemir C, Ozgur EG, Balci S. Evaluation of adherence 9. Hayran O, Özbek H. Sağlık Bilimlerinde Araştırma ve to Mediterranean diet in medical students at Kocaeli İstatistiksel Yöntemler. SPPS Uygulama örnekleri ile University, Turkey. J Int Med Res. 2018;46(4):1585-94. Genişletilmiş 2.Baskı. Ankara: Nobel Tıp Kitabevleri; 22. Sağır GŞ. Üniversite öğrencilerinin beslenme 2017. 336 s. durumlarının Akdeniz diyet kalite indeksi ile 10. Serra-Majem L, Ribas L, Ngo J, Ortega RM, Garcia A, Perez- değerlendirilmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Hasan Kalyoncu Rodrigo C, et al. Food, youth and the Mediterranean diet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Gaziantep; 2019. in Spain. Development of KIDMED, Mediterranean Diet 23. Fiore M, Ledda C, Rapisarda V, Sentina E, Mauceri Quality Index in children and adolescents. Public Health C, D’Agati P, et al. Medical school fails to improve Nutrition. 2004;7(7):931-5. Mediterranean diet adherence among medical students. 11. Pekcan G. Beslenme durumunun saptanması. Baysal A, Eur J Public Health. 2015;25(6):1019-23. Aksoy M, Besler T, Bozkurt N, Keçecioğlu S, Mercanlıgil 24. Zurita-Ortega F, Roman-Mata SS, Chacon-Cuberos S, ve ark. editörler. Diyet El Kitabı. 7. baskı. Ankara: R, Castro-Sanchez M, Muros JJ. Adherence to the Hatiboğlu Yayınevi; 2013. s.67-142. mediterranean diet is associated with physical activity, 12. World Health Organization. Obesity: Preventing and self-concept and sociodemographic factors in university Managing the Global Epidemic. 2000. Available at: student. Nutrients. 2018;10(8):1-11. https://www.who.int/nutrition/publications/obesity/ WHO_TRS_894/en/ Accessed: September 29, 2019. 25. Navarro-Gonzalez I, Lopez-Nicolas R, Rodriguez-Tadeo A, Ros-Berruezo G, Martinez-Marin M, Domenech-Asensi 13. World Health Organization. Waist Circumference and G, et al. Adherence to the Mediterranean diet by nursing Waist-Hip Ratio-Report of a WHO Expert Consultation. students of Murcia (Spain). Nutricion Hospitalaria. 2011. Available at: https://www.who.int/nutrition/ 2014;30(1):165-72. publications/obesity/WHO_report_waistcircumference_ and_waisthip_ratio/en/. Accessed: September 29, 2019. 26. El Rhazi K, Nejjari C, Romaguera D, Feart C, Obtel M, Zidouh A, et al. Adherence to a Mediterranean diet in 14. Bach-Faig A, Berry EM, Lairon D, Reguant J, Trichopoulou Morocco and its correlates: cross-sectional analysis of a A, Dernini S, et al. Mediterranean diet pyramid today. sample of the adult Moroccan population. BMC Public Science and cultural updates. Public Health Nutrition. Health. 2012;12:345. 2011;14(12A):2274-84. 27. Giugliano D, Esposito K. Mediterranean diet and 15. Hadjimbei E, Botsaris G, Gekas V, Panayiotou AG. metabolic diseases. Curr Opin Lipidol. 2008;19:63-8. Adherence to the Mediterranean diet and lifestyle characteristics of university students in Cyprus: A cross- 28. Ünal G. Üniversitenin ikinci öğretim lisans sectional survey. J Nutr Metabol. 2016;2:1-8. programlarında eğitimini sürdüren öğrencilerde uyku 16. Stefan L, Cule M, Milinovic I, Sporis G, and Juranko D. The düzeninin beslenme alışkanlıkları, diyet kalitesi ve relationship between adherence to the Mediterranean duygu durumu üzerine etkisi [Yüksek Lisans Tezi]. diet and body composition in Croatian university Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, students. European Journal of Integrative Medicine. Samsun; 2016. 2017;13:41-6. 29. Abakay U, Alıncak F, Ay S. Üniversite öğrencilerinin 17. Gümüş AB, Yardımcı H. Üniversite öğrencilerinin beden algısı ile atılganlık düzeylerinin incelenmesi. günlük besin ögesi alımlarının Akdeniz diyeti kalite Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi. 2017;9:12-8. indeksi (KIDMED) ile ilişkisi. Adıyaman Üniversitesi 30. Perez-Gallardo L, Gomez TM, Marzo IB, Pascual MAF, Bes Diy Derg 2020;48(3):65-75 75 Calle EM, Dominguez RR, et al. Diet quality in college Diet and Cancer Cohort. Plos One. 2013;8(8):1-8. students with different academic profile. Nutricion 33. Chrysohoou C, Panagiotakos DB, Pitsavos C, Das UN, Hospitalaria. 2015;31(5):2230-9. Stefanadis C. Adherence to the Mediterranean diet 31. Kuseyri G. Üniversite öğrencilerinde yeme farkındalığı attenuates inflammation and coagulation process in ve sezgisel yeme davranışının beslenme durumu healthy adults: the ATTICA study. J Am Coll Cardiol. üzerine etkisi [Yüksek Lisans Tezi]. Başkent Üniversitesi 2004;44(1):152-8. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara; 2020. 34. Panagiotakos DB, Chrysohoou C, Pitsavos C, Stefanadis 32. Hlebowicz J, Drake I, Gullberg B, Sonestedt E, Wallstrom C. Association between the prevalence of obesity and P, Persson M, et al. A high diet quality is associated with adherence to the Mediterranean diet: The ATTICA study. lower incidence of cardiovascular events in the Malmo Nutrition. 2006;22(5):449-56.