Coğrafi Keşiflerin Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri

COĞRAFİ KEŞİFLERİN OSMANLI DEVLETİ’NE ETKİLERİ/ THE EFFECT OF GEOGRAPHİCAL DİSCAVERİES ON THE OTTOMAN STATE Portekiz ve İspanya başta olmak üzere Avrupalılar doğu ticaret yollarının dışında doğuya ulaşmanın başka yollarını bulmak amacıyla harekete geçmişlerdi.15.yy sonlarına doğru iki büyük olay gerçekleşmiştir; ilki Ümit Burnu’nu geçip Hindistan’a ulaşan Portekizliler, kısa süre içerisinde Arap Yarımadası’nı tehdit eder hale gelmeleridir. Kızıldeniz’e girerek kutsal bölgeleri tehdit eden Portekizlilere karşı Memlük Devleti, Osmanlı Devleti’nden yardım istemiştir. Kızıldeniz’den Osmanlı’lar sayesinde kurtulan Portekiz’ler bu kez de Doğu’daki ve Hindistan’daki devletlerden yardım istemiştir. Osmanlı Devleti’nin de Hint Okyanusu seferleri bu sayede başlamış oldu. Osmanlı Devleti seferler sonucunda Portekiz’in etkinliğini Kızıldeniz’de kırmış oldu. Portekiz kralının ölmesi sonucu İspanya Portekiz’i hakimiyeti altına almıştır. Keşif sayesinde artık Doğu ticaretinde Orta Doğu’dan geçen ticaret yollarının yerine başka ticaret yolları keşfedilmiştir. Portekizliler Ümit Burnu’nu geçtikten sonra eski ticaret yollarının eskisi zamanla azalmaya başladı, bu durum da Osmanlı’ya erişen ticari yol olan Akdeniz’in önemini yitirmesine neden olmuştur. Portekiz’in yerini alan Hollanda ve İngiltere sayesinde Doğu ticareti yön değiştirmiş, tekrar eski potansiyeline ulaşamamıştır. Akdeniz’in ticaretinin önemini kaybetmesine paralel olarak Osmanlı Devleti’nin ticari gelir seviyesinde önemli derecede düşüş görülmüştür. İkinci gelişme ise Krisrof Kolomb’un Hindistan amacıyla Amerika’yı keşfetmesidir. Amerika’nın keşfi önce Osmanlı’yı etkilememiş görünse de Amerika’dan gelen fazla gümüş piyasayı sarsmıştır. Piyasadaki gümüş fazlalığı enflasyona neden olmuştur. Avrupa’da devam eden enflasyon kısa bir süre sonra Osmanlı Devleti’ne olumsuz bir şekilde yansımıştır. Osmanlı Devleti’nde de Avrupa’dan gelen gümüş bulluğu ekonomik zarara neden olmuştur. İran, Mısır ve Hindistan’dan alınan ticari mallar karşılığında Osmanlı Devleti dışarıya nakit para akıtmaktaydı. Yani Osmanlı’nın parası otomatik olarak Doğu’ya akıyordu. Akçe değer kaybetmiş, Osmanlı para politikası olumsuz etkilenmiş ve devlet hazinesinin açık vermesine sebep olmuştur. Osmanlı ekonomisi bunalıma girince devlet yöneticileri çözüm bulmaya yönelik politikalar geliştirme çalışmalarına başlamışlardır. Buna örnek olarak paranın ayarının düşürülmesi olarak bilinen “tağşiş” politikası uygulanmaya başlamıştır. Bu politikayla piyasaya değeri düşürülmüş akçe sürülmüştür; bu da memnuniyetsiz kesimin isyanına neden olmuştur. Coğrafi Keşifler sonrasında özellikle Osmanlı egemenliğindeki kadim ticaret yollarındaki ticaret ve ticaretten elde edilen gelirler üzerinde durularak, keşifler sonrasında daha uzun bir süre Osmanlı’nın dış ticaret noktasında avantajlarını sürdürebilmesine olanak sağlayacak şekilde ticaretin söz konusu kesimlerde canlandığı sonucuna varılmıştır. Keşifler sonucunda Osmanlı Devleti egemenliğindeki bölgelerde ticaret tekrar canlanmıştır. Fakat ileride ortaya atılacak olan bu yargı keşiflerden Osmanlı Devleti’nin olumsuz olarak etkilenmediğini göstermez. Coğrafi Keşifler’in Osmanlı gerileme sürecine etkisi dolaylı bir süreçtir. Bu etki temel anlamda Coğrafi Keşifler sonucunda Osmanlı’nın gerilemesini değil fakat Avrupa’nın Osmanlı Devleti karşısındaki oransal ilerlemesi olarak nitelendirilebilir. Avrupa’nın içinde bulunduğu tarih bilinci, ekonomik ve teknolojik bilinç ile yapılan sermaye birikimi, coğrafi yerleşim ve etkileşim alanının genişlemesini, ayrıca genişleme yönünde dönüşüm yaşamaları yavaş yavaş Osmanlı Devleti’nin kurumsal yapılarının çözülme sürecinin başlangıcı durumuna gelmiştir. Başlayan bu süreç içerisinde artık ilerleme yerini mevcut durumu ve egemenlik sınırını stabil tutma amacına yönelen Osmanlı Devleti’nin iç çelişki ve bozulmalarıyla da birleşerek Sanayi Devrimi’ne uzanan ve Avrupalı devletlerin ekonomik üstünlükleri ile sonuçlanan son aşamasının tarihi derinliklerinde yatan temeldir. Bu çalışmanın ikinci önemli ayağını oluşturan bu süreç Coğrafi Keşif’ler ile direkt olarak Osmanlı Devleti’nin nasıl ekonomik yönden çöktüğünü değil ama Avrupa’nın ekonomik yükselişine neden olan mantıklı ve planlı yapılandırmayı açıkça gösteren ve Osmanlı Devleti’nin geri kalmasına neden olan ivmelendirici olarak değerlendirilebilir. KAYNAKÇA Küçükkalay, Mesud, Coğrafî Keşifler ve Ekonomiler, (2001) Gül, Muammer, Ortaçağ Avrupa Tarihi ,(İstanbul:2009) Pirenne, Henri, Ortaçağ Avrupası’nın Ekonomik ve Sosyal Tarihi(İstanbul:2005)