Böyle Vaziyetin Içine

Gökçe &#;eno&#;lu

Muazzez &#;lmiye Ç&#;&#;, kendisinin de ifade etti&#;i üzere, dünyan&#;n en uzun süre ya&#;ayan insanlar&#;ndan biri. Bu uzun hayat&#; boyunca heybesinde birikenler, gazeteci Bü&#;ra Sanay’&#;n sorular&#;na verdi&#;i yan&#;tlarla vücut bulan 'Ya&#;ad&#;m Demek &#;çin Ne Yapmal&#;?/+ Y&#;l&#;n &#;zinde Hayat&#; Güzelle&#;tirme Yollar&#;' ile okurla bulu&#;tu.

&#;nsan yazarken ya da söylerken çok da fark&#;na varam&#;yor belki ama y&#;l&#;nda do&#;up da y&#;l&#;nda hâlâ ya&#;&#;yor olmak ba&#;l&#; ba&#;&#;na bir vaka olmal&#;. Muazzez Han&#;m, kitaba yazd&#;&#;&#; önsözde buna çarp&#;c&#; bir &#;ekilde dikkat çekiyor: " y&#;l&#;nda do&#;mu&#;um. Hayata gözlerimi açt&#;&#;&#;mda Birinci Dünya Sava&#;&#; ba&#;lam&#;&#;."

Evet, söz konusu olan Birinci Dünya Sava&#;&#;’yla ya&#;&#;t bir bilim insan&#;n&#;n hayata dair anlatt&#;klar&#;. Gazeteci Bü&#;ra Sanay, bu eser için Muazzez &#;lmiye Ç&#;&#; ile yapt&#;&#;&#; sohbetleri uzunca bir yolculu&#;a benzetiyor ve &#;unu ifade ediyor:"Bu bir anlamda size, soru sordu&#;unuz insan&#;n ya&#;am&#;na bizzat tan&#;kl&#;k etme f&#;rsat&#; da veriyordu." Yüzüncü kurulu&#; y&#;l dönümünü kutlamaya haz&#;rland&#;&#;&#;m&#;z Cumhuriyet’in do&#;u&#;una tan&#;kl&#;k etmi&#;, dahas&#; bu yüz y&#;l&#; günü gününe ya&#;am&#;&#; bir insan&#;n hayat&#;na tan&#;kl&#;k etmek ziyadesiyle heyecan verici olsa gerek.

yüzy&#;l&#;n ba&#;lar&#; Anadolu insan&#; için hiç de kolay geçmemi&#;. Bitmek bilmez sava&#;lar ve en nihayet i&#;gal, maddi ve manevi ne varsa tüketirken, buna bir de siyasi bir alt üst olu&#; eklenmi&#;. Alt&#; yüzy&#;ll&#;k bir imparatorlu&#;un büyük bir gürültüyle y&#;k&#;lmas&#; hiç de az&#;msanmayacak bir hadise. Bugünden bak&#;nca köhne imparatorlu&#;un yerine modern bir cumhuriyet kurulmu&#; olmas&#; ise büyük bir destan elbette. Muazzez &#;lmiye Ç&#;&#;, buna çok nesnel bir bak&#;&#; aç&#;s&#; getiriyor: "Kurtulu&#; mücadelesi y&#;llar&#;, ya&#;and&#;&#;&#; zaman bir felaketken bugün tarihsel onurumuza dönü&#;tü." Gerçekten de böyle; hem Anadolu insan&#; için hem de Ç&#;&#;’&#;n ki&#;isel ya&#;am&#; için. Daha küçücükken sava&#; korkusuyla do&#;up büyüdü&#;ü Bursa’dan önce Eski&#;ehir’e, oradan da Ankara’ya göç etmek zorunda kalan Ç&#;&#;, geçtikleri yerlerde köylülerin kendilerine "Pis muhacirler!" diye hakaret etti&#;ini aktar&#;yor. Kendi topraklar&#;nda göçmen olan insanlar&#;n hikâyesi bir yandan da bu. Ama o küçücük "muhacir" sebat ediyor, okuyor, bilgiye â&#;&#;k bir ömür geçiriyor ve i&#;te bildi&#;imiz Muazzez &#;lmiye Ç&#;&#; ortaya ç&#;km&#;&#; oluyor. y&#;l&#;n&#;n karanl&#;k ortam&#;nda k&#;z&#;na "&#;lmiye" ismini veren bir babaya sahip olmak Muazzez &#;lmiye Ç&#;&#;’&#;n kaderini çizmi&#; olabilir mi? Kim bilebilir?

'DÜNYADAK&#; YER&#;M&#;Z&#;N &#;Z&#;N&#; SÜRMEK'

Kitap boyunca Ç&#;&#;’&#;n hayata dair çok net fikirleri oldu&#;unu görüyoruz. Anlaml&#; bir hayat ya&#;aman&#;n nas&#;l bir &#;ey oldu&#;una dair bir sorgulamaya giri&#;irken de "dünyadaki yerimizin izini sürmek" tabirini kullan&#;yor ve &#;unlar&#; ifade ediyor: "Ben hayat&#;n anlam&#;n&#;n üretmek ve sevmek oldu&#;unu dü&#;ünenlerdenim." Bir "Cumhuriyet ku&#;a&#;&#;"ndan bahsedeceksek bunu Ç&#;&#;’dan daha iyi temsil edebilecek az insan bulunur. &#;&#;te bu ku&#;a&#;&#;n ortak özellikleri de bunlar de&#;il midir? Çok çal&#;&#;mak, çok üretmek ve insan&#; sevmek. Muazzez &#;lmiye Ç&#;&#;'&#;n büyük bir sevgiyle yâd etti&#;i sevgili e&#;i Kemal Ç&#;&#; için kaydettikleri de bu bahse örnek te&#;kil eder: "Rahmetli e&#;im Kemal Ç&#;&#;, emekli olduktan sonra ‘Muazzez biz art&#;k devlete yüküz’ derdi." Dahas&#; da var: "Sanki içine do&#;mu&#; gibi emeklili&#;inden k&#;sa bir süre sonra aram&#;zdan ayr&#;ld&#;." Günümüz dünyas&#;na ve içinde ya&#;ad&#;&#;&#;m&#;z topluma ne kadar da uzak de&#;il mi? Edebiyat ö&#;retmeni olan Kemal Ç&#;&#;, Topkap&#; Saray&#; Müzesi’nde pek çok farkl&#; görevde bulunduktan sonra y&#;llar&#; aras&#;nda da müze müdürlü&#;ü yapm&#;&#;. Yani hayat&#;n&#; genç cumhuriyetin kültürel geli&#;imine adam&#;&#; bir isim. Ve bir gün gelip de emekli oldu&#;unda topluma yük olmak karamsarl&#;&#;&#;n&#; ta&#;&#;yan bir Türk ayd&#;n&#;.

Muazzez &#;lmiye Ç&#;&#;, "mutluluk-mutsuzluk" bahsinde son derece nesnel bir tutuma sahip. "Sürekli mutluluk hali ya&#;ama ayk&#;r&#;" tespitini yap&#;yor ve burada da dengenin öneminin alt&#;n&#; özellikle çiziyor. Mutlulu&#;u çal&#;&#;makta buldu&#;unu defaatle ifade ederken, maddi refah&#; mutlulu&#;un önko&#;ulu olarak görmenin bir çatal ç&#;kmaza dönü&#;tü&#;ünü ve bu durumun kendili&#;inden mutsuzluk kayna&#;&#; haline geldi&#;ini söylüyor. Gerçekten de, Wilhelm Schmid’in de ifade etti&#;i gibi: "Mutluluk önemlidir ama anlam daha önemlidir." (1)

&#;U 'G&#;TMEK' MESELES&#;

Son y&#;llar&#;n büyük tart&#;&#;ma konular&#;ndan biri ülkeden gidenler ile ülkeye gelenler. Bir yanda düzensiz göçlerin yaratt&#;&#;&#; yeni durum varken öte tarafta da "nitelikli beyinlerin" ülkeden kaçt&#;&#;&#;na dönük derin bir kayg&#; mevcut. Türkiye’den, özellikle Avrupa ülkelerine göç etmek isteyen insanlar&#;n pek çok hakl&#; sebebi var elbette. Muazzez &#;lmiye Ç&#;&#; da böyle dü&#;ünüyor. Ülkenin içine dü&#;tü&#;ü vaziyetin insanlar&#; ba&#;ka ülkelerde ya&#;amaya itti&#;ini ifade ediyor ve iki temel sorun tespit ediyor: "Adalet duygusunun temelinden sars&#;lmas&#; ve gelir adaletsizli&#;inin had safhaya ç&#;kmas&#;." Bu iki temel problem ba&#;ta olmak üzere &#;artlar düzelmedi&#;i sürece kimseye geri dön ça&#;r&#;s&#; yap&#;lamayaca&#;&#;n&#; da söylüyor. Tam da burada Bü&#;ra Sanay &#;u soruyu yöneltiyor: "Sizce memleket neresidir? Do&#;du&#;umuz yer mi doydu&#;umuz yer mi?" Bu pek eski bir tart&#;&#;ma konusudur. Verece&#;iniz cevap sizi vatan hainli&#;inden &#;ovenist damgas&#; yemeye kadar olmad&#;k yerlere savurabilir. Ç&#;&#; &#;öyle tarif ediyor: "Doydu&#;umuz yere k&#;ymet veririz. Oray&#; evimiz biliriz. Belki hayat&#;m&#;z&#; doydu&#;umuz yerde geçiririz. Ama memleketimiz do&#;du&#;umuz yerdir."

Günümüzde ülkeler ve toplumlar aras&#;ndaki geçi&#;kenli&#;in artt&#;&#;&#; da bir gerçek. Bu sebeple ba&#;ka bir ülkede ya&#;amak eskisi kadar zor (belki imkâns&#;z) olmayabilir de. Fakat yeti&#;ilen kültürle en az&#;ndan bir manevi ba&#; oldu&#;u ve bunun da kolay kolay silinmeyece&#;i de bir gerçek olmal&#;. Akl&#;ma Zülfü Livaneli’nin &#;sveç’te ya&#;ayan politik mülteci kurgu karakteri Sami’ye sarf ettirdi&#;i cümle geliyor: "Ben de ülkemden nefret ederek ayr&#;lm&#;&#;t&#;m ama aradan geçen onca y&#;ldan sonra anl&#;yordum ki hiç kimsenin topra&#;&#;ndan tamamen kopmas&#;na imkân yoktu.” (2)

Son söz yine Muazzez &#;lmiye Ç&#;&#;’&#;n: "&#;nsan ya&#;am&#; bir denge manzumesi olmal&#; kan&#;mca."

Kaynaklar

1. Wilhelm Schmid, Mutsuz Olmak/ Bir Yüreklendirme, 9. Bas&#;m, &#;leti&#;im Yay&#;nlar&#;, &#;stanbul, , s
2.  Zülfü Livaneli, Bir Kedi, Bir Adam, Bir Ölüm, 5. Bas&#;m, &#;nk&#;lâp Kitabevi, &#;stanbul, , s