Mursi Nin Oğlu Öldü Mü

mursi nin oğlu öldü mü

Эпизоды

Ölüm ansızın gelir
00:37 Hassas iradelerinizle, duyarlı şuurunuzla, irade insanı ve şuur insanı olarak yaşamaya bakacaksınız
01:51 Mümin ciddiyet insanıdır
03:05 “Benim rahmetim, gazabımdan çok öncedir”
04:35 Ölüm ansızın gelir ve kabir amel sandığıdır
06:48 Günahın, kötülüğün en küçüğüne dahi vize vermeme
07:09 Günahlara kapılar sürmeli olmalı
07:54 Helal dairesi keyfe kâfidir, harama girmeye lüzum yoktur
Пропущенные эпизоды?
Нажмите здесь, чтобы обновить ленту.
Muhalif rüzgârlar karşısında sarsılmadan, eğilmeden, devrilmeden yola devam etmek lazım. İnşaallah siz sarsılmadınız, eğilmediniz, devrilmediniz. Sizi eğmeye, devirmeye, yıkmaya çalışan kimseler, sizi kendilerine benzettiler, korkuttukları zaman dağılıp kaçacağınızı zannettiler. Vâkıa savrulan bazı kimseler oldu, onlar zaten iğreti duruyorlardı. Fakat Allah’ın izni ve inayetiyle, sizi bir yerde sıkıştırdılar, siz tohumlar gibi dünyanın değişik yerlerine saçıldınız; kuvve-i inbâtiyesi çok yüksek olan yerlerde geleceğin başaklarının tohumları oldunuz. Çok yakın bir gelecekte, dünyanın dört bir yanında, İslam’ın evrenselliğine uygun, o tohumlar başağa yürüyecek; o fideler çınar olmaya, selvi olmaya yürüyecek; ser çekecek, dal budak salacak, meyvelerle salınacak; bugün sizin yaptığınız şeylerle dünyanın yüzü gülecek, insanlık ütopyalarda aradığını sizin bugün yaptığınız o hizmetin sonucunda görecek. Dünyevîler, dünyaya tapanlar, sizi değişik ad ve unvanlarla karalamaya çalışanlar bunu anlamasalar bile!.. Zaten anlayamazlar… Karanlığa kilitlenmiş, güneşe sırtını dönmüş, Allah’tan kopmuş, Peygamber’den uzaklaşmış kopuklar anlamasalar bile her şeyi anlayan, bilen bir Zât var; O mutlaka sizi beklediğinizin çok çok üstünde ihsanlarla lütuflandıracak.

Şeytana tâbi olmuş kimselerden yalan, iftira ve entrikadan başka bir şey beklemeyin!..

*“Ne dünyadan safa bulduk, ne ehlinden recâmız var / Ne dergâh-ı Huda’dan maada bir ilticamız var.” (Nef’î) Ezseler de, üzseler de, yaralasalar da, değişik iftiralar atsalar da, uçaklar icat etseler de, yalancı biletler icat etseler de, bir yerden başka bir yere kaçıyor gibi gösterseler de, olmadık yalanlarla değişik senaryolar oluştursalar da, telefonlarla falana filana emir veriyormuş gibi “Filanın hakkından gelin!” dedirtseler de, bir dönemde belli şekilde kullanıp mesâvîler irtikap ettirdikleri bazı kimseleri muratları hasıl olduktan sonra partal eşya gibi kaldırıp bir kenara atsalar da.. dergâh-ı Huda’dan maada bir ilticamız yok!.. Böyle davransalar ve bunların senaryolarını yapsalar bile şeytana tâbi olmuş insanlardan başka şey beklemeyin.

*Allah’a tâbi olan insanlar, insanların bu zaaflarını bilmelidirler. Hazreti Rasûl’e tâbi olan insanlar, O’nun yolunda olmalı fakat aynı zamanda şeytana tâbi olan kimselerin öyle diyeceklerini, öyle düşüneceklerini, öyle kararlar vereceklerini, öyle çığırtkanlık yapacaklarını da nazardan dûr etmemelidirler. Bir mü’min bir delikten bir kere ısırılır. Hüsn-ü zannınıza yenik düştünüz, yılanlar tarafından ısırıldınız! Bir kere ısırılma aklınızı başınıza getirdiyse, inşaallah bir daha ısırılmazsınız. Allah inayetini, riayetini, kilâetini eksik etmesin sizden!.. Vesselam!..
*Arkadaşlarımız mutlaka bir şeyler okuyacaklar. Kendilerini Ameliyat-ı Fikriye’ye götürecek; ruhta, kafada bir ameliyat yaptırtabilecek şeyler okuyacaklar. Allah kâinat kitabını sayfa sayfa önümüze sermiş. Bunu anlamayız diye nebiler göndermiş, bu Kitab-ı Ahkem-i’yi muhkem olan Kuranı ile bize anlatmış. Aradan zaman geçti, peygamberin sesi soluğu uzaktan duyulmaya başlayınca, bunlar duymaz demiş ve mücedditler göndermiş. Gelen herkes Kuran-ı Kerim’i soluklarıyla soluklamış ve bunu yeniden bize duyurmuş.
*Kuran yeni yeni kitaplar haline gelmiş; şerhiyle, tefsiriyle elimize verilmiş. Kainat kitabını okuyarak fikir istikametinde bir fikir operasyonuna gitmek lazım. Düşüncede daima yenilikleri takip etmek lazım. Her gün kalbimizde iman peteğine yeni ballar göndermek lazım. Ballar balı da Yunus’un diliyle böyle bulunur. Onu bulacak ve her şeyden kurtulacağız. Gerilimin kaybolmaması için okumaya çok önem verme mecburiyetindeyiz.
Ben neye müteveccihim, onlar beni neye müteveccih görüyorlar ve gösteriyorlar!” der.

*Günümüzün o kadar çok körü, sağırı, kalbsizi var ki, mabedde başını yere koyarken bile hakikati göremiyor. İhsan ruhundan habersiz.. ihlas ruhundan habersiz.. iştiyak likaullahtan habersiz… Sadece kendilerine iliştiğiniz zaman, kovanına ilişilen arıların birden hücum edip sokmaya kalkışmaları gibi, balını kaptırmamak üzere harekete geçip saldırıyorlar. Ballar balını bulamamış, “Ballar balını buldum kovanım yağma olsun!” (Yunus) duygusunu hiç tatmamış zavallılar, hemen sizi sokmaya kalkıyorlar. “Bunları sokar, zehirler, öldürürsek, dünya bütünüyle bize kalır. Şayet onlara hakk-ı hayat tanımazsak, onları tenkile uğratır, tehcir eder, ibâdede (kökten kazımada) bulunursak, dünya bütün hezâfiriyle, göz kamaştırıcı güzellikleriyle bize kalır.” diyorlar. Hâlbuki gönlünü dünyaya kaptıran, “dünya” deyip oturan “dünya” deyip kalkan kimseler ahiret adına bütün azıklarını dünya hesabına kullanmış ve gidecekleri mezara zâdsız zahîresiz gitmiş olurlar.

Sizi bir yerde sıkıştırdılar ama siz dünyanın değişik yerlerine saçıldınız, geleceğin başaklarının tohumları oldunuz!..

*Yaptığınız her şeyde ihlasa yapışır, Allah’ın rızasını gözetir ve O’na iştiyakla başka şeylerden kalbî alakanızı kesmeye çalışırsanız, çok iyi bir şeyi avlamış sayılırsınız. Hazreti Üstad bu hakikati ne güzel ifade eder: “Amelinizde rıza-yı İlâhî olmalı. Eğer O razı olsa, bütün dünya küsse ehemmiyeti yok. Eğer O kabul etse, bütün halk reddetse tesiri yok. O razı olduktan ve kabul ettikten sonra, isterse ve hikmeti iktiza ederse, sizler istemek talebinde olmadığınız halde, halklara da kabul ettirir, onları da razı eder. Onun için, bu hizmette, doğrudan doğruya, yalnız Cenâb-ı Hakk’ın rızasını esas maksat yapmak gerektir.”
Soru: Allah’ın adının gönüllere nakşedilmesi ve İslam dininin şanına uygun bir şekilde başkalarına da anlatılması diyebileceğimiz “i’lây-ı kelimetullah” vazifesinin diğer farz ibadetlerin önüne geçtiği dönemler var mıdır? Bu vazife, sadece belli şahıslarla mı alâkalıdır; yoksa mesleği ne olursa olsun ferden ferdâ herkesin omuzundaki bir mesuliyet midir?

-İyiliği emredip kötülükten sakındırma ve dinî hakikatleri anlatıp onları güzelce temsil etme vazifesi günümüzde farzlar üstü bir farzdır. (01.13)
-Fazilet hissinin kaynağı Allah sevgisi ve O’ndan cüdâ düşme korkusudur. (02.37)
-Bugün biz imanın gönülde hasıl ettiği heyecanı derinden duymaya muhtacız ve o heyecanı bütün kalblere duyurma sorumluluğuyla karşı karşıyayız. (05.57)
-İslam, zorlama ile kabul edilen (mükreh) imanı makbul saymadığı gibi, cebr u şiddetle yaptırılan işleri de onun ruhuna aykırı bulmuştur. (11.31)
-İman hizmetinden el çekmenin ve irşad vazifesini başkalarından beklemenin bir mazereti olabilir mi? (12.26)
-Allah’ın dinine hizmet etmek O’nun sıyanetine girmenin en önemli vesilesidir. (16.25)
-Zirvedekilerin hasmı şeytanların en büyükleridir. (18.54)
Hak ve hakikatlere tercüman olmaktan daha büyük bir vazife yoktur; o, dünyada yüz tane imparatorluk kurmaktan çok daha önemlidir. Hem zaten sizin böyle pes bayağı şeylere karşı teveccühünüzün olduğu/olacağı kanaatinde değilim. Biz dünyayı Zât-ı ulûhiyete ve Esmâ’sına bakan yönüyle öper başımıza koyarız; ahiretin mezrası ve koridoru olması yönüyle öper başımıza koyarız. Fakat dünyanın hevâ-i nefsimize, bedenimize, garîze-i beşeriyemize, cismaniyetimize, hayvaniyetimize, tûl-i emelimize, tevehhüm-ü ebediyetimize bakan yönleriyle “Dünya bir cife, bir pislik yığınıdır. Onun arkasından koşanlar da sadece kilâbdır (köpeklerdir)!..” beyanını esas alırız.

*Alvarlı Efe Hazretleri der ki: “Öyle bir dildâre dil ver, eyleye dilşâd seni / Öyle bir dâmeni tut ki, ede ber-murâd seni!” Yani, öyle bir sevgiliye gönül bağla ki, gönlünü şâd etsin. Öyle bir eteğe yapış ki, seni muradına erdirsin. Öyle birine talip olmalı ki, sizi olmazlara, ulaşılmaz zirvelere ulaştırsın.

“Az ağrı, âsân ölüm, tekmil iman, Kur’an; akıbet Firdevs-i Cinân ve rü’yet ü Rıdvan.”

*Cennetin binlerce sene mesudâne hayatı bir dakika rüyet-i cemaline mukabil gelmeyen Hazreti Cenâb-ı Hakk’ın mübarek rü’yetine, rızasına ve Rıdvan’ına müteveccih olan insanlar, başka teveccüh aramaktan vazgeçmeliler, vazgeçerler. Görmezler dünyayı, buğulu görürler onu. Dünya bütün parlaklık, ihtişam ve debdebesiyle görünse de flulaşır onların nazarında, renk kaybeder, belki de hiç görmezler onu. Erzurumluların ifadesiyle, “Az ağrı, âsân ölüm, tekmil iman, Kur’an; akıbet Firdevs-i Cinân ve rü’yet ü Rıdvan.” Buna kilitlenmiş bir insanın etrafından altın, gümüş, zebercet saçılsa, o dönüp bakma lüzumunu duymaz; belki “Allah Allah, ne kadar komik insanlar bunlar! Ben neye müteveccihim, onlar beni neye müteveccih görüyorlar ve gösteriyorlar!” der.
Bu video 27/12/2015 tarihinde yayınlanan “Dünyaya Tapanların Çağı” isimli bamtelinden alınmıştır.
Tamamı burada:https://www.herkul.org/bamteli/bamtel...
Günümüz ve çağımız dünyayı ahirete tercih edenlerin çağı. Camidekinin derdi de o, Kabe’ye gidenin derdi de o, Arafat’ta el kaldırıp yalvaranın derdi de o: “Dünyada bana şunu ver, şunu ver, şunu ver!..” Seslerine kulak verin, dinleyin; yanan yüreklerle Allah’a teveccüh var mı?. “Gönülden” demekle gönülden olmaz; “gönülden demek”le gönülden olur. Aşk, heyecan ve marifetin ses çıkarıcı bir mızrap gibi kalbe inmesi, o kalbin iniltisinin dil ve dudakla seslendirilmesi, yüreği çatlatacak bir hava içinde cehennemi söndürecek tek iksir olan gözyaşlarının ceyhun edilmesi ve bu hissiyatla “Allahım Sen.. Sen.. Sen!..” denmesi esastır. “Evlad u ıyâlim.. çocuklarım.. torunlarım.. ikbâlim.. istikbâlim.. geleceğim.. yalılarım.. yatlarım.. makamım.. mansıbım.. payem.. alkışlanmam.. kabul edilmem.. parmakla gösterilmem!..” Bu mülahazalardan bir tanesi o kulluğun içine, o Müslümanlığın içine katıldığı zaman, koskocaman, belki dünya hayatı çapındaki bir zülal bir yönüyle zehir haline getirilmiş, kirletilmiş ve tesiri kaybettirilmiş olur.

*Fakat ne acıdır ki, bu çağ, dünyaya tapanların çağı.. bilerek dünya hayatını ahiret hayatına tercih edenlerin çağı.. camiden Kabe’ye, oradan Mina’ya, Müzdelife’ye ve Arafat’a kadar!.. Bütün kulluğu kirletecek şekilde dünyaya birinci sırada yer vermek, onu birinci tercih yapmak hafizanallah bu çağın vebadan, taundan, cüzzamdan, AIDS’ten daha tehlikeli bir hastalığıdır; o virüs kime musallat olursa, onu yere serer.
Bu video 27/12/2015 tarihinde yayınlanan “Dünyaya Tapanların Çağı” isimli bamtelinden alınmıştır.
Tamamı burada: https://www.herkul.org/bamteli/bamtel...
Allah Rasûlü, gaye ölçüsünde bir vasıtaydı, bir vesileydi; fakat O kendisini sıradan bir insan gibi görüyordu. Sadece vazifesi üzerinde hassasiyetle duruyordu; çünkü Allah O’na “Ey (şanı çok yüce, o en büyük) Rasûl! Rabbinden sana her ne indirilmişse onu eksiksiz tebliğ et! Eğer böyle yapmazsan risalet (elçilik) vazifeni yerine getirmemiş olursun. Allah, seni bütün insanlardan koruyacaktır. Şüphesiz Allah, kâfirler topluluğunu (senin aleyhindeki) hedeflerine ulaştırmaz.” (Mâide, 5/67) diyordu. Farzımuhal tek bir emri tebliğ etmemesi, vazifeden kaçma, askerlikten firar etme demekti. Dolayısıyla hassasiyetle onun üzerinde duruyor; “Vazifem, mesuliyetim, sorumluluğum!” diyor, onu vurguluyordu.

*Kâdı Iyaz hazretleri, Hazreti Âdem’in tevbesini ve o tevbenin kabulünü şöyle bir tablo ile resmeder: Dergâh-ı İlâhîden uzaklaştırılması Hazreti Âdem’i o kadar üzmüştü ki, tam kırk sene mahcubiyetten başını kaldıramadı; dua dua yalvardı, gözyaşlarını ceyhun etti. Nihayet Cennet’ten aklında kalan bir hatıra onda yeniden dirilme ümidini şahlandırdı. Hazreti Âdem, henüz Cennet’te iken, Cennet kapısında gördüğü bir levhayı seyre dalmıştı. Levhada “Lâ ilâhe illallah Muhammedün rasûlullah” yazıyordu. Cennet’in girişi bu cümle ile süsleniyordu. Adetâ “Muhammed” ismi, birden Hazreti Âdem’in karşısında temessül etti. “Allahım beni Muhammed hürmetine affet!” dedi. Cenâb-ı Hak, “Sen O’nu nereden biliyorsun?” buyurunca, Hazreti Âdem: “Arş-ı A’zam’da Senin mübarek adının yanında O’nun isminin yazılı olduğunu görmüştüm. Bundan anladım ki, nezd-i ulûhiyetinde teklifsiz biri varsa o da o Zât’tır.” cevabını verdi. Bunun üzerine Cenâb-ı Hak, Hazreti Âdem’i affedip kurb-ı huzuruna kabul buyurdu.
Dünya yüzünde yaşayan insanlardan başka insan var mı?
00:43 Varlığını müdafaa da var, yokluğunu iddia da var bu mevzuda
03:30 Hiçbir ilim adamı, hiçbir astronom bu mevzuda kesip atıp bir şey söyleyemez
04:44 İnsanlar hiçbir zaman o âlemle ittisal kuramazlar
05:42 Küre-i Arz’ın canlının yaşamasına müsait bulunduğu hale gelmesi için o kadar çok şart lazım ki
07:49 Canlının meydana gelmesini izah edememişiz biz daha bugüne kadar
08:07 Kimya hanelerde İlm-i Kimya, bir canlı meydana getirmeden acizdir
Batıl yolla hak neticeye varılamaz

00:30 Her hak maksadın her vesilesi hak olmaz
01:22 Müminin hedefi meşrudur, hedefi mukaddestir
03:44 Hak bir neticeye batıl yollarla varılamaz
05:59 Allah (c.c) Sultan Mahmut’u bir zaman sakladığı gibi bu milletin nüvesini sakladı, korudu
06:45 Cihanın sizin sesinize ve soluğunuza ihtiyacı var
07:13 Kendi hüviyetinizle var olarak kendinizi ispat edeceksiniz
*İmana ve Kuran’a müteallik meseleler bizim ana meselemiz. Bunlara ihtimam gösterilmesi gereken en hayati meselemiz nazarıyla bakacağız. Bir tavuk altına 40 yumurta koysanız kanatlarını açacak ve hiçbirini zayi etmeden, 20 gün sonra civciv çıkarmak için elinden gelen her şeyi yapacak. İnleyecek, yatıp kalkıp dönecek ve belki de şuuru olsa kanatları ile ihata edemediği, kavrayamadığı için bana niçin bu denli zahmet veriyorsunuz diyecek. Ben size hep böyle bakmak istedim. Kendisine tevdi edilen işin altında ezilmiş insan değil, bir kuluçka gibi yumurtalardan civciv çıkaracağım diye döne döne bir gün ölmüş olarak bulacağınız şekilde baktım. Yumurtalardan civciv çıksın da ben gidersem de olsun, zararı yok.

*Eğer bugün varsa ve eğer bugün tülleniyorsa o günkü samimiyet üzerinde tülleniyordur. Size de böyle bir samimiyet ve içtenlikle, bu kadar sıcaklıkla, hasbîlikle, yaşatma ve diriltme arzusuyla kendini helak edecek nazarıyla baktım. Bakmaya da devam edeceğim. 50 defa o fecirlerle Fecr-i Kazip diye aldansam da bakmaya devam edeceğim.

*Siz kadın erkek bu ölçüde hiçbir zaman ne beni ne de başkalarını aldatmadınız. Allah sizinle hizmete, Kuran’a ve imana çok şey kazandırdı. Biraz daha diş sıkmak lazım. Dünyanın sizin sunacağınız mesaja ihtiyacı var. Dünyanın böyle bir beslenmeye ihtiyacı var.
Bu video 27/12/2015 tarihinde yayınlanan “Dünyaya Tapanların Çağı” isimli bamtelinden alınmıştır.
Tamamı burada: https://www.herkul.org/bamteli/bamtel...
Türkçe de söyleyebilirsiniz Arapça da; aynı mazmun çerçevesinde daha başka hususlar da katabilirsiniz; fakat bütün istekleriniz şu noktada temerküz etmeli:

اللّهُمَّ تَوَجُّهَكَ وَنَفَحَاتِكَ وَأُنْسَكَ وَقُرْبَكَ وَمَعِيَّتَكَ وَحِـمَـايَـتَـكَ وَرِعَايَتَكَ وَكِـلَاءَتَـكَ وَنُـصْـرَتَـكَ وَحِفْظَكَ وَحِصْنَكَ الْحَصِينَ وَحِـرْزَكَ الْحَصِينَ وَالنُّـصْـرَةَ عَلَى أَعْدَائِنَـا مِنَ الْإنْسِ وَالْجِنِّ وَالْغُولِ وَالْغُولَةِ وَالسَّاحِرِ وَالسَّاحِرَةِ وَخَالِصَ الْعِشْقِ وَالْإشْتِيَاقِ اِلَى لِقَائِكَ وَاِلَى لِقَاءِ حَبِيبِكَ وَأَحِبَّائِكَ أَبَدَ الْآبِدِينَ وَدَهْرَ الدَّاهِرِينَ

“Allahım, sevgi ve rahmetle bize teveccüh buyurmanı; ilâhî nefhalarınla, ötelerden esintilerinle gönlümüzü şâd kılmanı; dostluğun, yakınlığın ve yüce şanına yaraşır şekildeki beraberliğinle bizi yalnızlıklardan kurtarmanı; vekilimiz olarak bizi gözetip kollamanı, hıfz u sıyanetinle korumanı, aşılmaz manevî kalelerinin ve sağlam sığınaklarının içine almanı; yardımınla destekleyip insanlardan, cinlerden, türlü türlü habis ruhlardan, erkek veya kadın sihirbazlardan olan düşmanlarımıza karşı zafere ulaştırmanı diliyoruz. Her şeyden öte Zâtına karşı gönülden aşk u alaka, Sana kavuşma iştiyakı, Habîbine (sallallâhu aleyhi ve sellem) ve sevdiklerine vuslat arzusu talep ediyoruz. Bunları ebedî, zaman üstü, zamanı aşkın olarak istiyoruz.”

*Cenâb-ı Hakk’ın lütufları karşısında aklımıza “Bir şeyler yaptık” mülahazası geldiği zaman hemen o düşüncenin başını “mâ abednâ”, “mâ arefnâ”, “mâ hamidnâ”, “mâ şekernâ”, “mâ sebbahnâ” (İbadetin, marifetin, hamdin, şükrün, tesbihin hakkını veremedik!) duygusuyla ezmeliyiz. “Ey ibadete layık yegâne Ma’bud, Sana hakkıyla ibadet edemedik!.. Ey bütün mahlûkat tarafından bilinen Rabbimiz, Seni bilinmesi gereken ölçüde bilip tanıyamadık!.. Ey her dilde meşkûr olan Rabbimiz, Sana gereğince şükredemedik! Ey yerde ve gökte her varlık tarafından adı anılan ve tesbih edilen Rabbimiz, şanına lâyık zikr u tesbihi yapamadık!” deyip O’na gerektiği gibi kullukta bulunamadığımızı, O’nu hakkıyla bilemediğimizi, ululuğu ölçüsünde zikredemediğimizi ve şükür vazifesini tam yerine getiremediğimizi avaz avaz ilan etmeliyiz.

*O’nunla münasebeti kavi tutmak lazım. Dünyanın cazibedar güzellikleri baş döndürebilir. Hatta inanıyor gibi görünen insanlar bile bütün kalbleriyle dünyaya bağlı olabilirler. Hafizanallah, dünyayı seviyor, onu her şeye tercih ediyor ve bu açıdan da yanılıyor olabilirler. Yanılmamanın yolu, günde yüz rekât namaz kılsak ve yüz bin defa tesbih u takdis u tebcil u takdirde bulunsak da yine vazifemizi yerine getiremediğimize inanmamızdır. “Senin hakkını eda edemedik ey Mabûd-u Mutlak, ey Maksud-u bi’l-istihkak!” hissiyle dolu olmamızdır. Belki böyle bir mülahaza, rahmet-i ilahiyeyi harekete geçirerek bizim kulluk adına bıraktığımız boşlukları da doldurur ve öbür tarafta çok önemli, tam, hatta etemm teveccühlere mazhar oluruz.

“Onlar dünya hayatını bile bile âhirete tercih ederler.”
Yusuf gibi kalmak, Yusuf gibi olmaktan geçer.

Komplolar kurulsa bile kimsenin aleyhinde olmamak, Yusuflar’a has bir keyfiyet.

Bazen kutsi yolculuklar, bir rüya ile başlar.

Maddi olarak ne varsa kaybedersin bu sırlı yolculukta.
Ama pak olan ruhuna toz dahi konduramazlar.

Bütün insanlığın ortak olarak yaşadıkları imtihanları yaşarsın tek başına.

Ancak
Yusuf gibi olursan üstesinden gelebilirsin bu zorluklardan.

Her zamankinden daha çok Yusuf beklentisi var günümüzde.

Belki yüzlerce binlerce on binlerce yusuflar yetişiyor şu anda kim bilir nerelerde..

“Sen Yusuf olmalısın Allah seni üstün kıldı bize” diyeceklerdir belki de yakın bir gelecekte..
Bu video 03/01/2016 tarihinde yayınlanan “İman Zaafı ve İslam’ın Gurbeti” isimli bamtelinden alınmıştır.
Tamamı burada: https://www.herkul.org/bamteli/bamtel...
İlâhî esrâra âşina olanlar, kendi ruh aynalarının kabiliyeti nisbetinde varlığı temâşâ ederken kâh İmam Rabbânî hazretleri gibi “şühûd”dan bahsederler, kâh Muhyiddin İbn-i Arabî hazretleri gibi “vücûd” mülahazalarını seslendirirler. Herkesin bir kemâlât arşı vardır ve herkes istidadı ölçüsünde zirvelere yükselir. “Herkesin istidadına vâbestedir âsar-ı feyzi / Ebr-i nisandan sadef dürdâne, ef’î semm kapar.” (Anonim) Herkes vicdanının enginliği ve inkişafı ölçüsünde esrâr-ı ilahiyeyi farklı şekilde duyar ve zevk eder. İmam Rabbânî hazretleri “Ben vücud rasathanesini çok gerilerde bıraktım, geçtim onu!” der. Bir başkası mesela Hazreti Bediüzzaman ise, “Ben o şühûd mertebesini de çok gerilerde bıraktım, geçtim; asıl meslek gayba imana bağlı sahabe mesleği ve Kur’an yoludur!” diyebilir.

*Çokları “istidat ölçüsünde inkişaf” meselesini değişmez bir kural gibi yorumlar; insanın kabiliyet çeperini aşamayacağını düşünür ve meseleyi sadece yetenekten ibaret görürler. Cenâb-ı Hakk’ın âdiyât üstü tasarrufları hesaba katılmazsa bu düşünce doğru gibidir; ne var ki her varlığın kendi istidadıyla kayıtlı bulunmasının yanı sıra, Mevlâ-yı Müteâl’in bir ihsan-ı ilahî olarak bahşedebileceği lütuflar da her zaman söz konusudur. Bu düşünceyle, “Allahım, bize bizi aşan istidatlar ve o istidatlarda inkişaflar ver!” diye dua ediyoruz. Allah’ın izin ve inâyetiyle istidatların aşılabileceğine, yetenek ve kabiliyetlerin geliştirilebileceğine inanıyoruz.
Soru: Bazı kimseler rüyaya, yakazaya, tevafuklara, keşf ü kerâmete çok açık oluyorlar. Daha gözlerini yumar yummaz adeta metafizik alemlerle münasebete geçebiliyorlar. Bazıları bunları şekerleme türünden birer ikram-ı ilâhî olarak kabul edip ketmederek adeta geçiştirirken bazıları da rüya ve yakazalara haddinden fazla değer atfedebiliyorlar. Bunları ifrat ve tefritlere girmeden değerlendirmede istikamet çizgisi nasıl olmalıdır?

-Rüyada görülen hemen her şey birer semboldür; onların Kur’an ve hadis çerçevesinde te’vil edilmeleri gerekmektedir. (01.07)
-Bazı kimseler maneviyâta açık olur; bu açıklığı da kültür ortamı besler ve o istidadı ortaya çıkarır. (03.26)
-İnsan sürekli “Allahım ne olur, bana istidadımı aşkın bir marifet ufku nasip eyle” der ve bunu gönülden isterse, Cenâb-ı Hak bu yakarışı kat’iyen boşa çıkarmaz. (05.30)
-Tevafuklar, Allah Teâlâ’dan bilinmeli ve insan onlardan dolayı kendisine asla pay çıkarmamalıdır. (08.15)
-Bu rüyalar, bu yakazalar, peşi peşine gelen bu tevafuklar mekr-i ilâhî olmasın! Bunlar ya birer istidrac ise… (10.59)
-Şeytan gönlünüze bir yalanı ilka etmek için size yüz tane doğru gösterebilir ama sonra sizi o yalanına mutlaka inandırıp başaşağı getirebilir. (14.24)
-Bizim için esas olan Kitap ve Sünnet gibi temel referanslardır; rüya, yakaza, keşif ya da kerâmet sübjektiftir ve herkesi bağlayıcı değildir. (15.37)
-“Ne olur Allahım, bana keşf ü kerâmet verme; Abdülkadir Geylanî hazretlerinin ayağına paspas olurum ama bana Abdülkadir Geylanîlik de verme. Ben sana sıradan bir kul olmak ve hep düz zeminde kalmak istiyorum!” (16.45)
– Kayma ihtimali olmayan bir zeminde durmayı tercih edin!.. (17.35)
-Ashab-ı Kirâm’ın peşine düştüğü en büyük pâye nedir? (19.09)
-Kazanma kuşağında kaybetmemek için mebdede de müntehada da teyakkuz ve temkin insanı olmak lazım. (20.17)
Bu video 03/01/2016 tarihinde yayınlanan “İman Zaafı ve İslam’ın Gurbeti” isimli bamtelinden alınmıştır.
Tamamı burada: https://www.herkul.org/bamteli/bamtel...
*Günümüzde, Müslüman göründükleri halde münafık gibi davranan kimseleri, kâfirden daha tehlikeli buluyorum. Yalan söyleme, Müslümanlığı hakiki hüviyetiyle temsil eden insanlara iftirada bulunma, “Beni arkamdan hançerlediler” deyip din-i mübin-i İslam’ı dünyanın dört bir yanına götüren insanlara her gün ayrı bir bühtanla çamur atma… Bunlar o kadar korkunç şeylerdir ki, zannediyorum, koyu kâfir olanlar din-i mübin-i İslam’a bunları yapanlar kadar ihanet etmemişlerdir.

*Liyakatleri bulunuyorsa, istidatları varsa ve murad-ı sübhanî de o istikametteyse, Cenâb-ı Hak en yakın zamanda onları da hak ve adalete hidayet buyursun, kalblerine merhamet ve yumuşaklık versin. “Allahümme leyyin kulûbehum – Allahım onların kalblerini yumuşat!” şeklinde hep dua ettiğimiz üzere, Allah onlara lüyunet (kalb yumuşaklığı) versin ve Müslümanlığa yürekten sahip çıkmış Hizmet insanlarını onlara sevdirsin. Şayet buna liyakatleri yoksa, bir yönüyle kirlenmişlerse, hakikati parçalamış, onu hüviyet-i asliyesinin dışında değişik şekillerde yorumlamış ve farklı göstermişlerse, ne yapalım, o halde bize şöyle demek düşüyor: “Allahım, o zaman bu insafsız nâdânları Sana havale ediyoruz!..” Anadolu’da bazı yerlerde kullanılan ifadeyle diyelim: “Sen bilin Allahım!..”
Показать больше

Milli Zeka

İyun - Avqust 2014 № 01

GÖRDÜYÜNÜZ

BÖYÜK İŞLƏR

QÜRUR HİSSİ

OYADIR

SƏNİ

O DAĞLARIN

QOYNUNDA

GÖZÜ YOLDA

QOYDUĞUMUZ

ÜÇÜN BİZİ

BAĞIŞLA,

BAĞIŞLA BİZİ

ANA!...

ДЦНЯНИНИ

УНУДАНЫ

ТАРИХ

БАЬЫШЛАМЫР

Î ÝЦÍ

Ýß Ëß ÚßÊ,

Î ÝÖ Íß

ÈÍÀ ÍÛ ÐÀÌ

Sәh. 3

Sәh. 32

Sәh. 36

Sәh. 41

Milli Zəka

TƏSİSÇİDƏN

Hәr yeni nәşr min bir sirrin, saxlancın, bağlı qapının

açılmasıdır. Lap nağıllardakı qırxıncı otağın bağlı

qapısının açılması kimi. “Bağlı” sözünün nüvә sindә,

bәtnindә bir qaranlıq, zülmәt xofu da gizlәnir. Bizim jurnalın amalı

isә qaranlığa, zülmәtә işıq salmaqdır.

Oxucularımıza ilk nömrәsini tәqdim etdiyimiz “Milli Zәka”

elmi, ictimai-siyasi, hüquqi dәrgisini çap etmәkdә mәqsәdimiz

xalqımızın zәngin mәnәviyyatının güzgüsü olan elmimizin ümumi

mәnzәrәsinin tәhlilini vermәk, yeni elmi mәqalәlәrin, araşdırma -

ların işıq üzü görmәsinә, müzakirә olunub, layiqli qiymәtini

almasına şәrait yaratmaqdır.

Şam, çıraq işığında axtardığımız düzlüyü, doğruluğu, haqqı,

hәqiqәti jurnalımızın sәhifәlәrindә görәn oxucu әsas meyarın

istedad vә әlahәzrәt әdalәt olduğunun şahidi olacaqdır.

“Milli Zәka” sözünün açmasını geniş şәkildә izah etmәyә,

mәncә, ehtiyac yoxdur. Millәtimizin düşünәn zәkalı insan larının,

beyinlәrinin ortaya qoyduqları “mәhsulun” yanbayan, çiyin-çiyinә

sәrgilәnmәsi vә jurnalın hәr bir alimin, ziyalının, düşünәn insanın tribunasına çevrilmәsi әn böyük

arzumuzdur.

“Milli Zәka”nın ilk nömrәsinin ilk yazısının Azәrbaycanın birinci xanımı, UNESCO vә IS-

ESCO-nun xoşmәramlı sәfiri, Heydәr Əliyev Fondunun prezidenti, millәt vәkili Mehriban xanım

Əliyeva ilә bağlı yazıyla açılması da simvolik mәna daşıyır.

Elm vә tәhsilimizin, mәdәniyyәt vә zәngin dәyәrlәrimizin dünya sәviyyәsindә dәstәklәnmәsi,

himayә olunması, tәbliği Mehriban xanımın tәqdir edilәn böyük, çox böyük xidmәtidir. Qәdirbilәn

xalqımız, yәqin ki, bunu heç vaxt unutmayacaq.

Sonda ziyalılarımızın, alimlәrimizin, elm, әdәbiyyat xadimlәrimizin xeyir-duası ilә işıq üzü

görәn “Milli Zәka”mıza elә adı kimi işıqlı, zәkalı, uzun ömür arzulayıram.

“Milli Zәka” millәtini, xalqını düşünәn hәr bir intellektin, zәka sahibinin dost-doğmaca

jurnalıdır. Qapımız hәmişә üzünüzә açıqdır, әziz oxucularımız!

Cәmilә ÇİÇƏK

AJB vә AYB-nin üzvü,

AMEA Folklor İnstitutunun doktorantı

"MƏN KİTABLARIMI YARATMADAN ƏVVƏL

KİTABLARIM MƏNİ YARATDI"

(V. ŞEKSPİR)

HÖRMƏTLİ MEHRİBAN XANIM!

Уъа Танрынын йаратдыьы инсанлар илк бахышдан

бир-бириня бянзяйирляр. Онлар щаггында ятрафлы

информасийан ол майанда, еля билирсян,

щамы сырадан ин сан лар дыр. Лакин онларын ямялляри, щяйат

амал лары, миссийалары иля таныш олдугда щяр шей айдынлашыр.

Анлайырсан ки, инсанлары бир -бириндян фярг ля н дирян онларын

хариъи эюркямляри, ся ла щий йятляри, тутдуглары вязи фя ляр вя с.

дейил, йалныз ямялляридир. Бязиляри пис, мянфур, бязиляри ися

йахшы, хейирхащ ямялляри иля йаддашларда дярин изляр бурахыр.

Халгы, милляти, вятяни цчцн даим хейирхащ ишляр эюрян, эюзял

миссийалар щяйата кечирян инсанлары эюряндя, хатырлайанда

инсанын гялби хош дуйьулара кюклянир. Юзцндя бир тяскинлик,

архайынлыг, хатиръямлик тапырсан. Гялбиндя цмид, эяляъяйя

инам щиссляри баш галдырыр. Дцшцнцрсян ки, щяля йашамаьа

дяйяр, истяр-истямяз сян дя йахшы ямялляр сащиби олмаьа ъан

атырсан. Гялбиндя хейирхащлыг дуйьулары баш галдырыр. Онлар

сяня юрняк олур. Илащинин хош саатында хялг елядийи бу азсайлы

юрнякляр санки чятин анларында инсанларын кюмяйиня

чатмаг, дада йетмяк, онлары дцшдцкляри вязиййятдян гуртармаг,

гялбляринин кядярини, дярдини севинъля явяз етмяк

цчцн йарадылыблар. Беля инсанлар халгынын талейиня, бяхтиня

доьулмуш инсанлардыр.

Мещрибан ханым, Сиз дя Азярбайъанын биринъи ханымы,

УНЕСЪО вя ЫСЕСЪО-нун хошмярамлы сяфири, Щейдяр Ялийев

Фондунун президенти, миллят вякили олараг Танрынын ян

хейирхащ бяндяляриндянсиниз. Сизин мющтярям Президентимиз

ъянаб Илщам Ялийевля чийин-чийиня щяйата кечирдийиниз

ишляр халгымыз тяряфиндян щямишя алгышларла гаршыланмыш,

йцксяк гий мят ляндирилмиш вя гиймятляндирилмякдядир. Юлкядя

елмин, тящсилин, сящиййянин, мя дяниййятин инкишафына

вердийиниз миси л сиз тющфяляри садаламагла гуртармаз.

УНЕСЪО-нун вя ЫСЕСЪО-нун хош мя рам лы сяфири олараг,

Азярбайъан му си гисинин, елминин, мядяниййятинин, ядябиййатынын

дцнйада таныдылмасы, йцк сяк гиймятляндириляряк севилмяси,

истедадлы, дяйярли инсанларын щяртяряфли гайьы вя

диггятля ящатя олунмасы кими црякачан фактлар бирбаша

Сизин адынызла баьлыдыр. Халгымызын милли варлыьыны, улу сойкюкцнц,

гящряманлыг тарихини, аьры-аъыларла долу талейини

юзцндя якс етдирян сазымызын, муьамларымызын горунуб

сахланмасы, эянъ нясля севдирилмяси, бейнялхалг трибуналардан

сясляндирилмяси миллятимизя эюстярилян ян бюйцк хидмятляриниздир.

Бурайа Бакыда Бейнялхалг Муьам Мяркязинин

тикилиб истифадяйя верилмясини, юлкямиздя бир-биринин ардынъа

кечирилян ашыг вя муьам мцсабигялярини вя с. ялавя етмяк

олар. Тясадцфи дейил ки, сон иллярдя пайтахтымызда бейнялхалг

муьам мцсабигяляри кечирилди, дцн йа нын диггяти

Milli Zəka

GÖRDÜYÜNÜZ BÖYÜK İŞLƏR

QÜRUR HİSSİ OYADIR

Azәrbaycanın birinci xanımı, Azәr -

baycan Respublikası Milli Mәclisinin

depu tatı, UNESCO vә ISESCO-nun

xoş mә ramlı sә firi, Heydәr Əliyev Fondunun

prezidenti, Azәrbaycan Mәdәniyyәtinin

Dostları Fondunun

prezidenti, Yeni Azәrbaycan Partiyası

Siyasi Şura sının üzvü, Azәr baycan

Gimnastika Fede rasiyasının prez identi

Азярбайъана йюнялди. Ся дяф ли сазымызын мяьрур сядалары

Франсанын Лувр музейиндян кцлли-ъащана йайылды. Бцтцн

бунлар Сизин тяшкилатчылыьыныз вя Щейдяр Ялийев Фондунун

малиййя дястяйи иля щяйата кечирилян бюйцк ишляр иди. Азярбайъан

халгы йцзилляр бойу бу гядяр йахшылыглары, хейирхащлыглары

гятиййян унуда билмяз!

Щяля бунлардан ялавя мцщарибя ветеранларына, гачгын

вя кючкцнляря, Гарабаь ялилляриня, шящид аиляляриня, ялил вя

кимсясиз ушаглара эюстярдийиниз гайьы Танры дярэащында

мягбул сайылан саваб ишлярдяндир. Юлкямиздя тящсилин, сящиййянин,

идманын инкишафы истигамятиндя апарылан мяг-

Milli Zəka

сядйюнлц ишлярдя дя Президентимизля, дювлятимизля йанашы,

даим Щейдяр Ялийев Фондунун мисилсиз тющфяляри олмуш вя

олмаг дадыр. Йени-йени мяктяб биналарынын тики либ истифадяйя

верилмясиндя, кющня мяктяблярин тямир олунмасында,

елм вя сянят адамларына щяртяряфли гайьылар

эюс тярил мясиндя, ушаг евляринин, ушаг баь ча ларынын мцасир

стандартлара уйьун лашдырылмасында Фондун вя шяхсян Сизин

адыныз даим миннятдарлыгла чякилмякдядир. Адларыны садалайыб

гуртармаг мцм кцн олмайан хейирхащ ишлярдя,

vятяня, миллятя ян бюйцк тарихи хидмятляр эюстярмяк йолунда

Сизя йени-йени уьурлар, мцвяф фягиййятляр, узун юмцр,

ъансаьлыьы, эцъ, тяпяр арзулайырыг.

Мян щамымызын эюйняк йеримиз олан Кялбяъярдяням.

Айрылыьын бу гядяр узун вя цзцнтцлц, бунъа ъящянням

язабы олдуьуну ким биля билярди? Бир вахтлар кичик

олсам да, инди дцшцнъяляр гойнунда, фикирляр аляминдя,

гям дярйасындайам. Инди гялямимя эцъ верирям. Кюнлцмц

цшцдян, цряйими эюйнядян йаралы йазылар йазырам, бойнубцкцк

хатирялярими дилсиз аь вярягляря кючцрцрям. Саралмыш

пайыз йарпагларыдыр йаздыгларым. Истяк вя арзуларым

ар тыг бир чярчивяйя сыьмыр – щамысы гцсся, кя дяр… Ясирликдя

галмыш доьма Кялбяъярим цчцн ня ися етмяк истяйирям.

Цряклярин щарайыны, кюнцллярин налясини дцнйанын кар олмуш

гулагларына чатдырмаг истяйирям. Еля щей бу барядя дц -

шцнцр, бу щагда йазмаг истяйирям. Кял бяъяр мяним йуху -

ларымдыр. Кялбяъяр мяним эеъям-эцндцзцмдцр, сону

билинмяйян аьрым, аъым, щясрятим, щиъраным, ъан йаньымдыр!

Бу щясряти, бу аьрыны йазмаьа гялямимин эцъц чатаъагмы?

Устад сяняткарымыз Ашыг Шямширин йарадыъылыьындан

(Кялбяъяр ядяби мцщитиндян) бящс едян “Кялбяъярин саз

галасы” (юн сюзцн мцяллифи халг йазычысы Анар), “Ары чичяйя

эялиб” (юн сюзцн мц яллифи АМЕА-нын мцхбир цзвц профессор

Низами Ъяфяров), “Сян даьлардан айрылмадын” (юн

сюзцн мцяллифи академик Васим Мяммядялийев), “Сазымыз

аьлайыр даьлар башында” (юн сюзцн мцяллифи академик Иса

Щябиббяйли), “Сямяд Вурьун–Ашыг Шямшир дастаны”

(redaktoru филолоэийа елмляри доктору Фцзули Байат) елмипублисистик

китабларын мцяллифийям.

Китабларымда халгымызын фаъиялярини, Гарабаьын – Кялбяъярин

эюз йашларыны, сабаща олан цмидлярими гялямя алмышам.

Ушаглыг илляриндя анамы еркян итирдикдян сонра башымыза

чох мцсибятляр, чох бялалар эялди. Ондан алдыьымыз

аьыр итки йарасы саьалмамыш (ана иткисинин йарасы саьалармы?)

гызылдан гиймятли торпагларымыз йаьы тяряфиндян

ишьал олунду, дярдимизин цстцня аьыр дярд йцклянди. Анамын

мцгяддяс мязары да ясир дцшдц. Бу, гялбимизя чалынчарпаз

даь чякди, йурдумузда кючкцня чеврилдик.

Дюзцлмяз язаб-язиййятлярля йцкляндик. Гисмятимизя “гярибляр

пайтахты”на сыьынмаг дцшдц. Амма бурада да

цзцмцзя ъяннят гапысы ачылмады, мяндян кичик олан баъы

вя гардашларымын аьыр йцкц чийнимя дцш дцйцндян китаблар

мяним щяйатым, талейим олуб. Узун гыш эеъяляри эюркямли

йазычыларымызын ясярляри, хцсусян бюйцк йазычымыз Илйас

Яфяндийевин романлары мяни йашамаьа, ачылан сабащлара

цмидля бахмаьа сювг едиб. Дцшцнмцшям ки, гисмят

оларса, аз гала бир наьыла, аъылы-ширинли хатиряйя, яфсаняйя

дюнян иллярими каш она данышайдым! Амма тяяссцф едирям

ки, бу арзум баш тутмады, o, дцнйадан кючдц.

Биз мянявиййат дцнйасынын адамларыйыг. Халгымызын

дярд-сярини, аьры-аъыларыны дцнйайа чатдырырыг. Сиз ися башда

Азярбайъан Республикасынын Президенти Илщам Ялийев олмагла,

дювлятимизин гцдрятлянмясиня, ян эцълц дцнйа дювлятляри

сырасына чыхмасына чалышырсыныз. Бу сащядя сон он илдя

эюрдцйцнцз бюйцк ишляр, газандыьыныз уьурлар щамымызда

гцрур щисси доьурур.

Hюрмятли Мещрибан ханым!

Сизя юз адымдан, йени тясис етдийим вя баш редактору

олдуьум “Милли Зяка” журналынын щейяти адындан бюйцк сев -

эим, сайьым олдуьуну билдирмякля ад эцнцнцз мцнасибятиля

Сизи сямими гялбдян тябрик едирям.

Елм, мядяниййят, ядябиййат, идман сащясиня айырдыьыныз

диггят вя гайьыны да йахшы билирик. Дцшцнцрям ки, бу хидмятиниз

щеч заман унудулмайаъаг. Чцнки мядяниййят, ядябиййат

халгын тарихи, йаддаш аьрысы, эенофондудур. Мин илляр

кечся дя, унудулмур.

Milli Zəka

MİLLİ-MƏNƏVİ DƏYƏRLƏRİN TƏBLİĞİNDƏ

HEYDƏR ƏLİYEV FONDUNUN PREZİDENTİ

MEHRİBAN XANIM ƏLİYEVANIN ROLU

Taleyinә ulu öndәr Heydәr Əliyevin soyadını daşı maq,

milli dövlәtçilik fәlsәfәsinin, azәrbaycançılıq mәfku -

rәsinin öyrәnilmәsi, tәdqiqi vә tәbliği kimi müqәddәs

vәzifәlәr yazılan Azәrbaycanın birinci xanımı Mehriban Əliyevaya

Tanrı üç müqәddәs soyun işığından pay verib. O, iki böyük müәllim

vә alimin, yazıçı Mir Cәlal Paşayevin vә jurnalist Nәsir İmanquliyevin

ocağında dünyaya gәlib. Atası AMEA-nın hәqiqi üzvü Arif Paşayev

fizika, texnika vә kosmonavtika sahәsindә qüdrәtli alim,

Azәrbaycanda ilk Milli Aviasiya Akademiyasının qurucusudur.

AMEA-nın Şәrqşünaslıq İnstitutunun ilk qadın direktoru olmuş anası

görkәmli alim, pedaqoq vә ictimai xadim Aida xanım İmanquliyeva

әrәb mәhcәr әdәbiyyatının dünyada ilk qadın tәdqiqatçısıdır.

Ustad dәrsini Zәrifә xanım Əliyevadan alan Mehriban

xanımın hәyat yoldaşı dünyanın tanınmış siyasәtçisi vә

diplomatı, Azәrbaycan Respublikasının Prezidenti cәnab İlham

Əliyevdir. Üç övladı, üç nәvәsi var.

Bütün bunlar onun alın yazısı, Tanrıdan tale payı olsa da,

hәyat yolunu vә fәaliyyәt dairәsini o özü müәyyәnlәşdirib. İctimai-siyasi

fәaliyyәtinә vә birinci xanım kimi xidmәtlәrinә,

Vasim Mәmmәdәliyev,

akademik

qloballaşan dünyaya, ümumbәşәri dәyәrlәrә töhfәlәrinә görә o, Azәrbaycanın vә dünyanın bir sıra

mükafatlarına layiq görülüb.

Sivilizasiyaları dialoqa, bәşәriyyәti birliyә, dostluğa çağıran, Şәrqlә Qәrbi İpәk yoluna sәslәyәn

Mehriban xanım Əliyeva 1995-ci ildә Azәrbaycan Mәdәniyyәtinin Dostları Fondunun vә 1996-cı ildә

Azәrbaycan, ingilis vә rus dillәrindә işıq üzü görәn “Azәrbaycan–İrs” jurnalının tәmәlini qoyub. 2002-

ci ildә Azәrbaycan Gimnastika Federasiyasının prezidenti, 2004-cü ildә Milli Olimpiya Komitәsi İcraiyyә

Komitәsinin vә Yeni Azәrbaycan Partiyası Siyasi Şurasının üzvü, 2013-cü ildә isә partiya sәdrinin

müavini seçilib. Mehriban xanım Əliyeva ona olunan hәr bir etimada böyük hörmәt vә mәsuliyyәtlә

yanaşdığından qısa zaman kәsiyindә fәaliyyәtinin bütün istiqamәtlәrindә çox böyük uğurlar vә

nailiyyәtlәr әldә edib.

2004-cü ildә şifahi xalq әdәbiyyatının vә musiqi irsinin qorunub saxlanılması vә inkişaf etdirilmәsinә

görә UNESCO-nun, çoxşaxәli, genişmiqyaslı fәdakar fәaliyyәtinә, qayğıya ehtiyacı olan uşaqlara

diqqәtinә, tәhsilә vә islam dәyәrlәrinә verdiyi töhfәlәrә görә isә 2006-cı ildә ISESCO-nun xoşmәramlı

sәfiri adına layiq görülüb. Mehriban xanım Əliyeva 2005 vә 2010-cu illәrdә iki dәfә dalbadal 14 saylı

Əzizbәyov seçki dairәsindәn Milli Mәclisә deputat seçilib. 2005-ci ildә müdafiә etdiyi “Evtanaziya vә

tәbabәtdә humanizm problemi”nә hәsr olunan namizәdlik dissertasiyası ilә elmi humanizmin әsasını

qoyub. Azәrbaycanın birinci xanımının dövlәt vә xalq qarşısında әn böyük xidmәti 2004-cü ildә tәsis etdiyi

Heydәr Əliyev Fondu ilә bağlıdır. Onun rәhbәrlik etdiyi Fond dünya şöhrәtli dövlәt xadimi, ümummilli

lider Heydәr Əliyevin zәngin irsinin öyrәnilmәsi, onun yaratdığı milli dövlәtçilik ideyalarının yeni

nәsillәrә çatdırılması vә inkişaf etdirilmәsi istiqamәtindә misilsiz işlәr görür. Mehriban xanım Əliyeva

eyni zamanda Azәrbaycan–Amerika, Azәrbaycan–Fransa parlamentlәrarası dostluq qrupunun rәhbәri,

“Muğam” jurnalının tәsisçisidir.

Heydәr Əliyev Fondunun xәtti ilә sәnәti vә mәdәniyyәti himayә edәn Mehriban xanım Əliyeva

çağdaş Azәrbaycandan әski çağlara cığır açdı. UNESCO-nun xәtti ilә Azәrbaycanın tarixi abidәlәri,

muğamlar, qopuz yaddaşımızın nişanәsi olan saz, tar dünyanın maddi-mәdәni incilәri sırasına yazıldı.

6

Milli Zəka

Ötәn әsrin 20-ci illәrindә “Oxuma, tar” qadağası ilә yaddaşına qәnim kәsilәnlәr böyük Üzeyir bәy

Hacıbәyli, Müslüm Maqomayevin vә Mikayıl Müşfiqin, 50-ci illәrdә isә Azәrbaycanın birinci xanımının

babası professor Nәsir İmanquliyevin “Oxu, tar, sәni kim unudar?!” nidası, Sadıqcanın, Əhsәn Dadaşovun

dizinin üstündәn ürәyinin başına qaldırdığı tarın yaddaş harayı ilә baş-başa qaldı. Tarın dünyanın maddimәnәvi

irs siyahısına salınması, әsl sahibinin möhürünün vurulması faktı isә Heydәr Əliyev Fondunun

prezidetninin adına yazıldı. Mehriban xanım Azәrbaycan Respublikasının Prezidenti cәnab İlham

Əliyevin vә UNESCO-nun baş katibi Koişiro Matsuuranın xeyir-duası ilә Dәnizkәnarı Milli Parkda

Muğam Mәrkәzinin tәmәlini qoydu. Muğamın inkişafı vә tәbliği istiqamәtindә atılan bu möhtәşәm addım

“Azәrbaycan muğamları” layihәsi ilә müşayiәt olundu. Layihә çәrçivәsindә işıq üzü görәn “Qarabağ

xanәndәlәri” albomu ölmәz muğam ifaçılarını yenidәn dünyaya tәqdim etdi. Cabbar Qaryağdıoğlu, Seyid

vә Xan Şuşinskilәr, Keçәçioğlu Mәhәmmәd, Zülfi Adıgözәlov, Bülbül kimi qüdrәtli sәnәtkarlarla yanaşı,

bu gün muğam dünyamızı zinәtlәndirәn Şәrqin bәnzәrsiz muğam ifaçıları Qarabağ hәqiqәtlәrini muğamın

dili, sәsin sehri ilә dünyaya sübut edib yatmış ruhları oyatdılar. “Muğam – Dәsgah” layihәsi çәrçivәsindә

muğam dәsgahları birbaşa konsertlәrdәn lentә yazılır. Mehriban xanım “Muğam Ensiklopediyası”

layihәsinin dә gerçәklәşdirilmәsinә, onun elektron variantının hazırlanmasına nail oldu. “Muğam

portalı”nın yaradılması, “Muğam İnternet” layihәsinin, muğamla bağlı beynәlxalq konfransların,

festivalların, simpoziumların hәyata keçirilmәsini nәzәrdә tutan “Muğam dünyası” layihәsi, Beynәlxalq

Muğam Festivalı, televiziya muğam müsabiqәlәri Heydәr Əliyev Fondunun Azәrbaycana, eyni zamanda

sәnәtşünaslığa vә musiqişünaslığa bәxş etdiyi әn möhtәşәm töhfәlәrdir.

XII-XVI yüzillәrdә dәyәrli sәnәt әsәrlәri vә risalәlәr yaradan Sәfiәddin Urmәvi vә Fәtullah Şirvani

kimi qüdrәtli sәnәtşünasların kitablarının “Muğam antologiyası” layihәsi çәrçivәsindә işıq üzü görmәsi

Azәrbaycan muğamlarının himayәdarının nüfuzunu tәkcә vәtәnindә deyil, dünyada artırır. Gәnc istedadlara,

muğam ifaçılarına daim diqqәtlә yanaşan Azәrbaycanın birinci xanımı müxtәlif muğam

müsabiqәlәrini dәstәklәmәklә onların dostuna çevrilir.

Şәrqin, türk dünyasının vә Azәrbaycanın әn qüdrәtli şәxsiyyәtlәri, sәrkәrdә-xaqanları pirlәrә,

övliyalara, Tanrı evlәrinә, ülәmalara ehtiram göstәrib. Saraylarında fikir vә düşüncә sahiblәrini himayә

etdiklәri kimi, onların şәrәfinә türbәlәr, mәqbәrәlәr ucaldıb. Bu gün Azәrbaycanın ayrı-ayrı bölgәlәrindә

bir çox abidәlәrin, dini mәbәdlәrin bәrpa olunması da mәhz Heydәr Əliyev Fondunun adı ilә bağlıdır.

Ağqoyunlu, Qaraqoyunlu, Sәfәvi hökmdarlarının, Əfşar sülalәsinin, Osmanlı sultanlarının, Şirvan

şahlarının dinlәrin dialoquna göstәrdiyi ehtiram hissi Mehriban xanım Əliyevanın әmәli fәaliyyәtindә

gerçәyә çevrilir.

Rәşidi xәlifәsi Ömәrin Fәlәstin torpağına ayaq basarkәn Süleyman peyğәmbәrin mәşhur mәbәdinin

xarabalığında namaz qılması, Əmir Teymurun kilsәlәrә Tanrı evi kimi baxması yüzillәr sonra Heydәr

Əliyevin dövlәtçilik ideologiyasında yaşadı. İkinci dәfә hakimiyyәtә qayıdışından sonra ölkәnin kompleks

inkişafı üçün islahatlar proqramı müәyyәnlәşdirәn ulu öndәr 1934-cü ildә Şura hökumәtinin yerlә yeksan

etdiyi Bibiheybәt ziyarәtgahını xalqa qaytarmaqla, Əhli-Beyt nişanәsi Hәkimә xanımın vә doğmalarının,

xidmәtindә dayananlarının mәzarı üzәrindә ziyarәtgah kompleksini ucaltmaqla adını islam tarixinә qızıl

hәrflәrlә yazdı. Ulu öndәrin müqәddәs yerlәri, müqәddәs şәxsiyyәtlәri ziyarәti zaman-zaman dininә,

imanına qarşı sәlib yürüşü olan xalqı yaddaşa qaytardı. Ölkә başçısı cәnab İlham Əliyevin sәrәncamları

ilә dinimizә, islam dәyәrlәrinә münasibәt dә varislik xarakteri aldı. Hörmәtli Mehriban xanımın rәhbәrlik

etdiyi Fondun bir çox layihәlәri dә bu istiqamәtә yönәldi. Müqәddәs yerlәr, ziyarәtgahlar, mәscidlәr

tәmir, bәrpa olunaraq dindarların ixtiyarına verildi.

Heydәr Əliyev ideyalarının carçısı vә davamçısı olan, mәscidlәr, minarәlәr ucaldan Mehriban xanım

kilsәlәrә, sinaqoqlara da diqqәt vә qayğı ilә yanaşır. Onlarla türbәlәrin, mәscidlәrin tәmәli qoyulur.

Azәrbaycanın bütövlük vә azadlıq rәmzi olan Cavad xanın mәzarı üstә mәqbәrәnin ucaldılması, adı deyil

dә, müqәddәs adı әmәlindә yaşayan Comәrd Qәssabın mәzarı üzәrindә “Comәrd Qәssab” türbәsinin

yapılması, Peyğәmbәr әleyhissәlamın әshabәsinin uyuduğu Gәncә İmamzadasının vә Gәncәnin maddimәdәniyyәt

incilәrinin bәrpa etdirilmәsi, Gәncә qalasının darvazasının yaddaşlara qaytarılması, Gәncәnin

2500 illiyinin tәntәnә ilә qeyd edilmәsi, Gәncә xanlığının bayrağının yenidәn dalğalandırılması, “Cavad

xan” filminin yaradıcı heyәtinә dәstәk verilmәsi Mehriban xanım Əliyevanın milli dövlәtçilik tariximizin

Milli Zəka

qızıl sәhifәlәrinә yazılmış xidmәtlәrindәndir. Bu hәm dә sinәsinә Sisianovun oğul vә әr dağı çәkdiyi

Bәyim xanımın ruhuna ehtiramdır.

Zamanı gәlәndә silahları kitabların, hәrbçilәri alimlәrin әvәz edәcәyinә inanan Mehriban xanım

xalqın mәnәvi zәnginliyini onun tarixi keçmişi, milli-mәnәvi dәyәrlәri ilә bağladığındandır ki, sәnәtin

vә mәdәniyyәtin himayәdarına çevrilir. 2006-cı ildә Azәrbaycan–ABŞ parlamentlәrarası dostluq qrupunun

rәhbәri kimi Amerikaya sәfәri zamanı Vaşinqton Tekstil Muzeyindә Azәrbaycanın maddi-mәdәniyyәt

incilәrindәn olan, lakin İran xalçası kimi tәqdim edilәn Şeyx Sәfi xalısının yaranma tarixindәn, onun

Azәrbaycan xalqı vә dövlәtçilik tarixi ilә bağlı mәqamlarından muzey әmәkdaşına mәlumat verәn

Mehriban xanım hәqiqәt carçısı, mәnәviyyat elçisi kimi yaddaşlara yazıldı. Onun etiraz sәsi, әslindә,

“Gülüstan” vә “Türkmәnçay” müqavilәlәr ilә ikiyә parçalanan Azәrbaycanın haqq sәsi idi. Bu sәs 500

illik tarixi dövlәtçilik әnәnәsi olan Sәfәvilәr dövlәtinin sәsi, incilәri Sankt-Peterburqa, Ermitaja vә

dünyanın bir çox muzeylәrinә sürgün edilәn Şeyx Sәfi kitabxanasının, Sәfәvilәr sarayının gileyi idi.

Bu gileyә birdәfәlik son qoymaq, dünyaya fars, ermәni xalıları adında tәqdim olunan sәnәt

incilәrimizin xalı deyil dә, analarımızın, nәnәlәrimizin hana üzәrindәn gәlәcәyә ünvanladıqları “sevgi

mәktubları” olduğunu, bu incilәrin sahiblәrininsә azәrbaycanlılığını sübut, onu intizardan xilas üçün

Xәzәrin әtәyindә, Muğam Mәrkәzi ilә üzbәüz Azәrbaycan Xalçası vә Xalq Tәtbiqi Sәnәti Muzeyinin

tәmәlini qoydu. Bu hәm dә birinci xanımın Tәbrizdәn, Ərdәbildәn, Savalandan qopub Bakıya gәlәn, “Bir

gәncin manifesti” romanı ilә Azәrbaycan xalçasına, “Yusif Züleyxa”ya baş qәhrәmanının, Sonanın diliylә

sahib çıxan “itә ataram, yada satmaram” deyib haray qoparan babası, yazıçı Mir Cәlala övlad, nәvә borcu,

mәnsub olduğu xalqın yaddaşına sәdaqәt hissi idi. Muzeyә bütün hәyatını Azәrbaycan incilәrinә hәsr

edәn xalçaçı-rәssam professor Lәtif Kәrimovun adının verilmәsi isә hәyatını milli-mәnәvi dәyәrlәrimizin

tәdqiqinә vә tәbliğinә hәsr edәn onlarla istedadlı alimә vә sәnәtkara ehtiram idi.

Bütün varlığı, ruhu, duyğuları ilә Azәrbaycanın, Şәrqin vә türk dünyasının bir parçası olan Mehriban

xanım bәşәri ideallara sәdaqәt hissi ilә dünya insanı, dünya vәtәndaşıdır! Dinlәrә vә sivilizasiyalararası

dialoqa töhfәlәri, fikir vә düşüncә azadlığına, insan şәxsiyyәtinә, milli-mәnәvi dәyәrlәrә ehtiramı ilә o,

hәm dә yeni minillikdә әski dәyәrlәrin hamisi, klassika ilә müasirliyin körpüsüdür! Sivilizasiyalararası

dialoqda gәnclәrin, elmin vә elm adamlarının, sәnәtin, mәdәniyyәtin rolunu dәyәrlәndirәn Heydәr Əliyev

Milli Zəka

Fondunun prezidenti Şәrqlә Qәrbin qovuşduğu Azәrbaycanda beynәlxalq konfranslar, forum, sammit,

simpozium vә festivallar tәşkil edir.

“UNESCO – Azәrbaycan: gәlәcәyә körpü”, “Azәrbaycan: sivilizasiyalararası dialoqun keçmişi vә

bugünü”, “Orta әsr әlyazmalarında tibb vә әczaçılıq”, “Gәnclәr svilizasiyalarının alyansı”, “Avropada

subregional çәrçivәdә savadlılıq problemlәrinә baxış: tәrәfdaşlıq әlaqәlәrinin qurulması vә innovativ

yanaşmaların tәtbiqinә dәstәk”, “Mәdәniyyәtlәrarası dialoqda qadınların rolunun genişlәndirilmәsi”,

Azәrbaycan mütәfәkkiri Seyid Yәhya Bakuviyә hәsr olunmuş “Seyid Yәhya Bakuvi: Tolerantlığın

ifadәsi” konfransları, “Muğam alәmi” Beynәlxalq Festivalı çәrçivәsindә elmi simpozium, “Qloballaşma

şәraitindә mәdәniyyәtlәrin dialoqu” mövzusunda forum Heydәr Əliyevin milli dövlәtçilik tәliminin,

beynәlxalq alәmә inteqrasiya istiqamәtindә tutduğu әsas prinsiplәrin davam etdiyini bir daha tәsdiq edir.

Beynәlxalq münasibәtlәrin, sivilizasiyalı cәmiyyәtin qurulmasında ziyalıya, dünyәvi dәyәrlәr tarixini

yaradan şәxsiyyәtlәrә daima ehtiram bәslәyәn, onlara milli, dini, siyasi mәnsubiyyәtinә görә deyil,

istedadına görә dәyәr verәn Heydәr Əliyev “Görkәmli şәxsiyyәtlәr xalqın zәkasını, elmini, mәdәniyyәtini,

mәnәviyyatını dünyaya nümayiş etdirir” nidası ilә bәşәri dәyәrlәrә xidmәtdә bulunan hәr bir tarixi

şәxsiyyәtә, ziyalıya, sәnәtkara ehtiram nümayiş etdirdi. İllәrlә yaranan, formalaşan, yaddaşdan-yaddaşa

ötürülәn sәnәt incilәrinә diqqәtlә yanaşan Heydәr Əliyev Fondunun gerçәklәşdirdiyi genişmiqyaslı

layihәlәr içәrisindә sәnәt, mәdәniyyәt, incәsәnәt faktına özәl münasibәt dә, şübhәsiz ki, Fondun adını

daşıdığı şәxsiyyәtә, onun duyğu vә düşüncәlәrinә diqqәt, ehtiram әlamәtidir.

Sivilizasiyaların, mәdәniyyәtlәrin, dinlәrin, mәnәvi dәyәrlәrin dialoquna bu gün daha çox ehtiyac

duyan dünya sanki yenidәn xeyirlә şәrin, yaxşı ilә pisin, işıqla qaranlığın mücadilәsindәdir. Soyuq vә

isti müharibәnin Yer üzünü cәnginә aldığı bir dövrdә qloballaşan dünyada indi tәkcә silahlar döyüşmür.

Mәdәniyyәtlәr, sivilizasiyalar üz-üzә gәlir. Qılıncını qınından sıyıran dünyanı isә ancaq düşünәn beyinlәr,

әdalәtә tapınan ictimai-siyasi xadimlәr, silahların dil açdığı masalarda kitabların, sәnәtin vә sәnәtkarların

dili ilә düşünüb danışmaq istedadı olan liderlәr xilas edәcәk.

Dünyada qüdrәtli şәxsiyyәtlәrin adını daşıyan Fondlar çoxdur. Onların vasitәsilә xeyriyyә aksiyaları

keçirilir, sәnәt, mәdәniyyәt himayә olunur. Osmanlı sultanlarının, xatunlarının qurduğu vәqflәr, Nobel

Fondu, Tereza Ana Fondu, İhsan Doğramacı fondu mәşhur fondlardandır. Vә bunların hәr biri bәlli bir

müddәt, daha doğrusu uzun illәr әrzindәki fәaliyyәtlәri ilә cahanda sülhә, sabitliyә, әmin-amanlığa,

xeyriyyәçilik mәqsәdlәri ilә tәşkil olunan tәdbirlәrә töhfәlәr verib.

Görkәmli siyasi xadim Heydәr Əliyevin Azәrbaycanın sosial-iqtisadi, mәdәni inkişafını, sivilizasiyalı

cәmiyyәtә inteqrasiyası, xalqımızın minillәr boyu yaratdığı, yaşatdığı dәyәrlәrin qorunması, maddi

rifahının yaxşılaşması naminә müәyyәn etdiyi, işlәyib hazırladığı siyasәtin öyrәnilmәsinә, tәbliğinә vә

bu ideyaların hәyata keçirilmәsinә dәstәk vermәk, ölkәnin tәrәqqisi naminә milli liderin zәngin irsindәn

bәhrәlәnәrәk genişmiqyaslı proqram vә layihәlәrin gerçәklәşmәsinә çalışan, elm, tәhsil, mәdәniyyәt,

sәhiyyә, idman, ekologiya ilә bağlı silsilә tәdbirlәr reallaşdıran, xüsusi qayğıya ehtiyacı olan insanlara әl

tutan, “insanların yaradıcı” potensialının, bilik vә bacarığının nümayişinә, inkişafına, Azәrbaycan

mәdәniyyәtinin geniş tәbliği, sağlam mәnәvi dәyәrlәrin qorunması ilә bağlı atılan hәr bir addıma, görülәn

hәr bir uğurlu layihәyә dәstәk verәn, uşaq vә gәnclәrin maariflәnmәsi, mükәmmәl bir şәxsiyyәt, vәtәndaş

kimi formalaşmasına, vәtәnimizin beynәlxalq nüfuzunun artmasına, Azәrbaycan hәqiqәtlәrinin dünyaya

çatdırılmasına, respublikamızın elm, tәhsil, mәdәniyyәt xadimlәrinin, ziyalıların xarici ölkәlәrin tәhsil

vә elmi mәrkәzlәri ilә әlaqәlәrinin möhkәmlәnmәsinә, uşaq müәssisәlәrinin, sәhiyyә obyektlәrinin infrastrukturunun

qurulmasına, ekologiya sahәsindә mühüm tәdqiqatların vә layihәlәrin dәstәklәnmәsinә,

ölkәmizdә vә ondan kәnarda aktual mövzulara dair konfrans vә simpoziumların, yaradıcı gәnclәrin vә

incәsәnәt xadimlәrinin sәrgilәrinin tәşkilinә, dini tolerantlığın bәrqәrar olmasına, vәtәndaş cәmiyyәti

quruculuğuna, qloballaşan dünyaya inteqrasiya prosesindә milli-mәnәvi dәyәrlәrin qorunub saxlanmasına

dәstәk vermәk kimi müqәddәs missiyanı öz üzәrinә götürәn Heydәr Əliyev Fondu vә onun hörmәtli

rәhbәri, UNESCO vә ISESCO-nun xoşmәramlı sәfiri, millәt vәkili Mehriban xanım Əliyeva tarix üçün

o qәdәr dә böyük olmayan on ildә sübut etdi ki, qısa vaxt, zaman kәsiyindә dә milli vә bәşәri dәyәrlәrә

misilsiz töhfәlәr vermәk, möhtәşәm uğurlar, nailiyyәtlәr әldә etmәk mümkündür!

Milli Zəka

О ДИАЛОГЕ КУЛЬТУР И КУЛЬТУРЕ

ДИАЛОГА

Ильхам Мамедзаде ,

д.ф.н., Директор Института Философии и Права НАНА

Диалог культур и культура диалога – это

единство теории и практики. Это единство

в нашей стране наиболее выпукло

прослеживается в многогранной деятельности многоуважаемой

первой леди Азербайджана, Президента

Фонда Гейдара Алиева, посла доброй воли

ЮНЕСКО, ООН, ОИК, ИСЕСКО Мехрибан- ханум

Алиевой. Она стала инициатором проведения в Азербайджане

Форумов по диалогу культур, обратила внимание

на значимость не только научных, философских

исследований данной проблемы, но и значимость их

влияния на общество, культуру общества и мира.

В условиях глобализации стала ощущаться потребность

в идеях, гуманизирующих общественные

практики. Культура, гражданское общество и просвещение

в таком контексте оказываются основными

коммуникациями, воздействующими и на сознание,

и на поведение. Эта триада, как мы понимаем, обращаясь

к деятельности, выступлениям Мехрибанханум

Алиевой, может быть соединена только с помощью конкретных действий, гуманитарных акций,

освященных пониманием того, что между ними должен быть установлен диалог. Диалог культур, таким

образом, в деятельности должен быть направлен не только вовне – диалог между культурами и глобальная

этика, но и диалог внутри конкретной культуры, между прошлым и настоящим, между обществом и индивидом.

И, конечно, хотелось бы, подчеркнуть, что многое во внимании к проблеме диалога культур и культуры

диалога, действиям по расширению пространства диалога в стране и в мире связано с тем, что Мехрибанханум

Алиева – философ, глубоко и остро ощущающий основную нравственно-преобразующую миссию

философии.

Теперь о диалоге культур и культуре диалога, их взаимосвязях много размышляют в стране и в мире,

и все же многое все еще требует анализа и уточнений. Нам представляется наиболее важным разобраться

в следующих вопросах: во-первых, культура диалога и диалог культур – это проблема философская. Наличие

в диалоге лингвистических, социологических, праксеологических и иных аспектов не снимает ее

философичности, более того, без формулирования в некотором смысле метафизического единства диалога

и культуры, все остальные аспекты не будут действенными. Отсюда вытекает необходимость обосновать

первичность выяснения философской основы, предусловий диалога культур как понимания ценности процесса

цивильного общения культур. Во-вторых, первичность философской основы, того, что мы назвали

предусловиями, обуславливает центрирование диалога вокруг персоны философа, не философа, как формального

представителя профессии, а личности, способной осмыслить всю целостность процесса, всю

значимость взаимодействия культур для их развития. И, наконец, интерес к проблеме диалога должен

предполагать, что после попыток разобраться, понять и объяснить проблему, следует затем перейти к активной

деятельности с тем, чтобы в мире стало больше добра, толерантности и взаимопонимания. Иначе

говоря, необходимо искать пути не только теоретического воздействия на мир.

Теперь о том, почему диалог культур – это философская проблема. Размышления по поводу этого тезиса

могут и должны идти по двум направлениям. Иными словами, речь идет о двух его составляющих:

историко-философской и, собственно философской. Кто-то из философов будет утверждать, что история

философии и есть вся философия. Но в контексте этого тезиса, это не совсем так. Хотя связи между философией

и историей философии несомненно значимы, но не менее важным является логико-методологический

аспект философии.

Тут можно было бы вспомнить Сократа, Платона и Аристотеля. Их тексты есть необходимая часть не

только истории философии, но и логики (методологии). Прошлое для философии – это не только история,

вычленить в прошлом настоящее – сложнейшая логико-методологическая задача. Многие западные фило-

10

Milli Zəka

софы, к примеру, тот же М.Хайдеггер считали и считают, что древнегреческая философия – эта неотъемлемая

часть западной философии, но меньше известно, что средневековая мусульманская философия (Аль-

Фараби и др.) также основывается на древнегреческой философии. На наш взгляд тут значимо будет сравнить,

что и как из древнегреческой философии вынесли современные философии, есть ли в этом наследии

общее. И размышления в этом контексте будут интересны и познавательны любому философу. Но что-то

мешает в современную эпоху размышлять об этой проблеме. На наш взгляд, надо понять «повестку дня»

(перефразировав М.Фуко), в которой диалог культур стал процессом, перестав быть для многих текстом, а

глобализация включила в него весь мир (мировая сеть). И дело не в том, что этот процесс помогает сохранить

различия или нивелирует их. Он уже идет и меняет этот мир. К диалогу, таким образом, подталкивает

глобализация, несмотря на всю ее противоречивость.

Мировая сеть есть постоянно ведущийся диалог представителей различных культур. Но анализ того

диалога, который идет в сети, свидетельствует о том, что идет процесс становления новых противоречий:

между теми, кто расположен к диалогу и теми, кто общение воспринимает исключительно как диктат или

подчинение. То есть, сам интернет не спасает от диктата. Имеется и межпоколенческий аспект, так как

старшие поколения менее активны в сети, труднее вступают в диалог, даже если вовлечены в сеть, а молодые

легче подпадают под влияние «массовой культуры». Это свидетельство того, что диалогу культур в

интернете не хватает личностно-нравственных начал, что любой диалог при всей своей позитивности нуждается

в индивидуальной культуре участника, в развитии его общей и нравственной культуры. Здесь не

достаточно упований на то, что уровень культуры человека уже привел к диалогу в интернете. Свое своеобразие

в эти противоречия вносит увеличивающийся поток миграции и иммиграции в эпоху глобализации,

проблемы диаспор. Они включены в культуру, в культурный процесс тех, кто остался на Родине, но они

включены в этот процесс и на новой родине. Этот момент представляет собой серьезный фактор в процессе

диалога культур, он может иметь как деструктивное, так и позитивное воздействие, в любом случае его

следует изучать и учитывать. Упор в перечислении противоречий мы сделали на факторах, имеющих отношение

к информационным технологиям, но немало проблем с диалогом культур в классическом смысле

и среди остальных людей, не охваченных мировой сетью, тяготеющих к традиционным культурам, которых

немало во всех обществах, в том числе и многосоставных по культуре. Можно и дальше пойти по пути

перечисления противоречий в сфере диалога культур и это, вполне возможно, будет интересно многим. Но

задача лежит, на наш взгляд, в другой плоскости, а именно, что может сделать философия в анализе, в позитивном

влиянии на процесс взаимодействия культур. Вышеперечисленные противоречия изучаются в

той или иной плоскости и социологами, и политологами, и психологами, и по сравнению с философами у

них больше конкретики, их выводы проще понимаются, но и сомнения они вызывают чаще. Какова задача

и функции философии в этом вопросе – это проблема для философского сообщества всех стран и культур,

но она важна для многих. Тут следует подчеркнуть, что дело, перефразируя Р.Рорти, не в чистоте профессиональных

линий, а в необходимости философии. Она, хотя и имеет национальный характер, тем не

менее, универсальна, философия объединяет людей. При всех различных трактовках ее истории, истории

в целом она имеет общий фундамент – древнегреческую философию, логику и этику. Сократ, Платон и

Аристотель слишком значимы для философов всех культур и это не просто слова, так как они значимы для

всех наук в целом. Их философия может стать одной из основ сегодняшнего диалога культур и культуры

диалога. Но необходимо, чтобы современный философ сам хотел бы диалога, понимал бы его значимость

для развития культуры, общества и личности. Признаем, что это желание фиксируется не всегда и не у

всех. Диалог философов различных стран, таким образом, обязательно должен выйти за рамки философии,

за рамки воздействия на ученое сообщество, стать основой глобальной культуры.

Социологические, политологические и прочие данные о диалоге культур фиксируют особенности тех,

кто вступает в диалог, но не дают нам ответ на вопрос, каково его качество и что есть культура диалога.

Имеется много определений и пониманий культуры, объединяющей людей различных культур. Но признаем,

что существует представление о культуре, разделяющей миры, нации, слои и классы, старающейся

провести разделительные линии. Мы предполагаем, что философы, как минимум знающие древнегреческую

философию, понимают, независимо от того, где живут и работают, о чем идет речь. Строго говоря,

речь идет о поиске меры между универсальным и частным в содержании любой культуры. Отметим и то,

что коль имеется информация, поставляемая другими науками о взаимодействии культур, о противоречиях

процессов ассимиляции и интеграции, так называемой оборотной (изнаночной) стороне диалога культур,

то понятно, что надо что-то делать с этой информацией из разных сфер, как-то ее отбирать, обрабатывать

историко-философски и философско-исторически. Это необходимо не только для жизнеспособности культур,

но и для развития обществ. Нередко сегодня философы пишут о междисциплинарном подходе, о фи-

Milli Zəka

лософии как его языке. И, на наш взгляд, это еще один аспект актуальности философии для диалога культур

и продвижения культуры диалога. Хотелось в этом контексте отметить еще один аспект актуальности философии

для диалога. Она должна обозначить свое отношение к активно обсуждаемым вопросам выбора

путей национального развития, модернизации, культурной политики. Как правило, в политико-социологической

литературе, в масс-медиа ассимиляция противопоставляется мультикультурализму, имеется как

позитивное, так и негативное отношение к тому, как государство участвует в вопросах национального развития.

Известно, к примеру, что в различных этнокультурологиях, этносоциологиях более или менее четко

вычленены три пути развития национальной культуры, понимания национальной культурной идентичности.

Гомогенная культура как результат многовековой ассимиляции, теория «плавильного котла» (смешение

всех и вся в рамках «новой» американской нации) и национальная культура как результат межэтнического

(национального) смешения с сохранением приоритета ведущего этноса или нации. Хотим подчеркнуть,

что философия, к примеру, М. Фуко, утверждает неизбежность элементов мультикультурализма в развитии

любой национальной культуры. В своем курсе лекций, прочитанных в Коллеж де Франс в 1975-1976 учебном

году (СПб «Наука» 2005) он пишет о мультикультурных основаниях, так называемых гомогенных европейских

обществах. К примеру, известно, что значительная часть французского общества напугана

влиянием арабо-французов на французскую культуру, и их резко выраженным нежеланием стать ее неразрывной

частью, оставаясь ее гражданами. Но были времена, когда они боялись немцев, потом евреев, но

все они, будучи гражданами Франции, стали неотъемлемой частью французской культуры. Так может они

напрасно боятся мусульман - граждан своей страны? И эта боязнь не означает «смерти мультикультурализма»,

напротив, предполагает, что эти проблемы должны быть преодолены культурой, просвещением, диалогом. В

Азербайджане эти вопросы всегда находятся в центре общественного и государственного внимания. Мультикультурализм

и толерантность поддерживаются как со стороны государства, так и со стороны общества.

Как отмечалось выше, диалог культур может рассматриваться в трех ипостасях: диалог конкретных

культур, диалог внутри культуры и диалог как общая установка (глобальный диалог). На наш взгляд, многое

зависит от отношения личности к диалогу, именно, она (личность) обеспечивает развитие каждой из

культур, готовность ее в условиях глобализации воспринять открытость, толерантность, но одновременно

и самобытную идентичность. Именно с конкретного человека, с его соответствующего воспитания и обучения,

начинается позитивное отношение к диалогу культур. Внутрикультурный диалог не означает подгонку

культуры, а понимание культуры, как открытой, а не закрытой, замкнутой системы, хотя понимаю

условность этого понятия для культуры. Внутрикультурный диалог предполагает рассмотрение любой самобытной

культуры как результат синтеза, диалога, заимствования различных моделей, образцов, пониманий.

Надо признать, что это требует пересмотра того вклада в культуру, который был когда-то выброшен

за ненадобностью. Становится актуальной проблема истории в культуре, умение выделить то, что в прошлом

работало на диалог. В истории у многих народов нередко господствует монологичный взгляд, когда

культура «чужого» как бы существует, ее воздействие не учитывается. Есть проблема и воспитания патриотизма

с помощью истории, где процесс формирования «своей культуры» подается объективно, проверяется

и перепроверяется, а не принимается как нечто устоявшееся. Есть проблема и с «базисом или ядром»

культуры, то есть набором ценностей, которые определяют некий ценностный «неизменяемый», как представляется,

монолит, обуславливающий ту или иную национальную культуру. Укажем на то, что история

культуры США ориентирована на англосаксонскость, Европа и Запад европоцентричны и т.д. Их за это

часто критикуют, но сводятся ли они исключительно к европоцентризму? На этих отношениях, как правило,

возводится понятие менталитета. Такая ориентированность присуща также пониманию и всех остальных

культур. С этими вопросами связана и проблема взаимосвязи или рассогласованности материальной и духовной

культуры. Нередко философы разделяют их, и духовную культуру рассматривают, как не воспринимающую

диалог. Иногда мы слышим, что «мудрецы» не принимают диалога, а религии не способны к

нему, так как они являются универсальным проектом, отрицающим иные проекты. Насколько верны эти

утверждения? В Азербайджане ищут им альтернативу и успешно находят в диалоге конфессий.

Одного перечисления проблем и противоречий в сфере диалога культур и культуры диалога оказывается

достаточным, что понять высокую эффективность, многогранность, цельность гуманистической

деятельности многоуважаемой Мехрибан ханум Алиевой при всесторонней поддержке Президента Азербайджана

Ильхама Алиева, способствующей позитивным изменениям как Азербайджана, так и мира.

Milli Zəka

AZƏRBAYCAN FOLKLORŞÜNASLIĞININ

DÜNƏNİ VƏ BUGÜNÜ

Muxtar İMANOV,

AMEA-nın müxbir üzvü,

Folklor İnstitutunun direktoru

Azәrbaycan folklorşünaslığının dünәni çox da

uzaq keçmişlәrә gedib çıxmır, çünki

folklorşünaslıq hәm dünyada, hәm dә bizdә

qismәn cavan elm sahәlәrindәn biridir. Avropada XVIII

әsrin sonu, XIX әsrin әvvәllәrindәn formalaşmağa başlayan

folklorşünaslığın bizdәki yaranma tarixi XIX әsrin sonları,

XX әsrin әvvәllәrinә tәsadüf edir. Avropada olduğu kimi,

bizdә dә folklorşünaslıq, әsasәn, folklor mәtnlәrinin top -

lanmasından, tәrtib vә nәşr olunmasından, nәşr olunmuş

mәtnlәrә elmi münasibәt bildirilmәsindәn başlayır. Düzdür,

XVI-XVIII әsrlәrә aid müxtәlif әlyazmalarda xalq

әdәbiyyatı nümunәlәrinә rast gәlmәk olur, lakin folklorşünas

P.Əfәndiyevin dә qeyd etdiyi kimi, “XVI-XVIII әsrlәrdә

xalq әdәbiyyatımızın yazıya alınması… daha çox kortәbii

xarakter daşıyır” (1, 33-34). Azәrbaycan folkloruna

münasibәtdә әvvәlki dövrlәrdәn XIX әsrin başlıca fәrqi xalq

әdәbiyyatı nümunәlәrinin az-çox sistemli yazıya

alınmasında vә araşdırılmasında özünü göstәrir.

“Azәrbaycan dilindә folklor materiallarından ibarәt irihәcmli ilk әlyazma” (1, 37) mәhz XIX әsrin әvvәlindә – 1804-

cü ildә meydana çıxır. Əndәlib Qaracadağinin hazırladığı bu әlyazma o dövrkü vә o dövrә qәdәrki bir çox әlyazmalardan

fәrqli olaraq, “tam folklor örnәklәri” (1, 687) әsasında tәrtib edilir. Şimali Azәrbaycanın Rusiya tәrkibinә daxil

edilmәsindәn sonra Rusiya vә Avropa ilә elmi-mәdәni әlaqәlәrin genişlәnmәsi folklor materiallarının toplanıb nәşr

olunması işinә әsaslı tәsir göstәrir. O vaxt Tiflisdә rus dilindә nәşrә başlayan “Тифлисские ведомости”, “Кавказ”,

“Кавказский вестник”, “Новое обозрение”, “Сборник материалов для описания местностей и племен Кавказа”

kimi qәzet vә jurnallarda Qafqazın digәr xalqları ilә yanaşı, Azәrbaycan türklәrinin dә folklor vә etnoqrafiyasına dair

materiallar çap olunur. XIX әsrin ikinci yarısında Azәrbaycan türkcәsindә nәşr olunan “Əkinçi” vә “Kәşkül” qәzetlәri

öz sәhifәlәrindә şifahi xalq әdәbiyyatı nümunәlәrinә müәyyәn qәdәr yer ayırır. XIX әsr Azәrbaycan maarifçilik

hәrәkatının başında duran M.F.Axundzadә vә H.Zәrdabi kimi ziyalıların xalq әdәbiyyatı nümunәlәrinin toplanması işi

ilә dә mәşğul olması xüsusәn (M.Axundzadәnin bayatılar, H.Zәrdabinin xalq mahnıları toplaması) o dövrdә folklora

diqqәtin nә qәdәr artdığını göstәrәn faktlardan sayıla bilәr. Sәciyyәvi faktlar sırasında o da qeyd oluna bilәr ki, folklor

nümunәlәrindәn ibarәt ilk kitabımızın vә folklorla bağlı ilk ciddi elmi mәqalәmizin işıq üzü görmәsi dә mәhz XIX

әsrә tәsadüf edir. 1848-ci ildә Mirzә Kazım bәy Sankt-Peterburqun “Северное обозрение” mәcmuәsindә “Firdovsi

әsәrlәrindә fars әsatiri” adlı sanballı mәqalә çap etdirir. XIX әsrin 80-90-cı illәrindә Tiflisdә çıxan rusdilli qәzet vә jurnallarda

F.Köçәrli, T.Bayramәlibәyov, E.Sultanov, H.Vәzirov, M.Mahmudbәyov vә b. maarifçilәrin folklora aid

müxtәlif mәqalәlәri dәrc edilir. 1899-cu ildә Mәmmәdvәli Qәmәrli İrәvanda “Atalar sözü” kitabını çap etdirir.

Maraqlıdır ki, dәrsliklәrdә xalq әdәbiyyatı nümunәlәrindәn istifadә әnәnәsi dә mәhz XIX әsrdәn başlayır. 1852-ci ildә

M.Ş.Vazehin İ.Qriqoryevlә birgә hazırladığı “Kitabi-türki” dәrsliyi, 1882-ci ildә A.O.Çernyayevskinin “Vәtәn dili”

dәrsliyinin I hissәsi, 1888-ci ildә hәmin müәllifin Sәfәrәli bәy Vәlibәyovla birgә hazırladığı “Vәtәn dili” dәrsliyinin

II hissәsi, 1898-ci ildә Rәşid bәy Əfәndiyevin “Uşaq bağçası” dәrsliyi meydana çıxır. Toplama, nәşr vә tәdqiqlә bağlı

olaraq ümumi şәkildә xatırlatdığımız bütün bu faktlar Azәrbaycan folklorşünaslığının ilk rüşeymlәrinin XIX әsrdә,

xüsusәn hәmin әsrin sonlarında yaranmasını göstәrәn faktlardır.

İlk rüşeymlәri XIX әsrin sonlarında yaranan Azәrbaycan folklorşünaslığının tәşәkkül dövrünü XX әsrin әvvәllәrinә

aid etmәk, bizcә, daha doğru olar. XX әsrin әvvәllәrindә müzakirә vә mübahisәlәrin әsas mövzularından olan ana dili

mәsәlәsi folklora diqqәti xüsusi olaraq artırırdı. “Ana dilindә necә yazmaq lazımdır” sualı qarşısında qalan әdiblәrimiz

istәr-istәmәz el әdәbiyyatına üz tutmalı, folklor nümunәlәrindә ifadәsini tapan xalq dilini әn mötәbәr örnәk kimi qәbul

etmәli olurdular. Tәsadüfi deyil ki, el әdәbiyyatı nümunәlәrinә geniş yer verәn dәrslik, qiraәt kitabları, mәtbuat

orqanlarının sayı vә sanbalı XX әsrin әvvәllәrindә xeyli miqdarda artır, “Bәsirәtül-әtfal” (1901), “Birinci il” (1907),

Milli Zəka

“Nәsihәtül-әtfal” (1907), “İkinci il” (1908), “Yeni mәktәb” (1909) vә s. kimi dәrsliklәr, “Hәdiyyeyi-sibyan” (1901),

“Kitabi-xәzainül-әtfal” (1902), “Qaçaq oğul” (1910), “Balalara hәdiyyә” (1912), “Mәclis yaraşığı” (1917) vә s. kimi

müstәqil oxu kitabları, “Dәbistan” (1906-1908), “Mәktәb” (1911-1920) kimi uşaq jurnalları meydana çıxır. “Türkün

ana dilindә” yazmağı özünün başlıca mәramlarından biri sayan vә xalq әdәbiyyatından yaradıcı şәkildә bәhrәlәnәn

“Molla Nәsrәddin” jurnalı mәtbuatda yeni bir xәttin әsasını qoyur. “Molla Nәsrәddin” әnәnәsi üstündә yaranan

“Kәlniyyәt”, “Arı” vә “Tuti” jurnalları el әdәbiyyatının әsas qida mәnbәlәrindәn birinә çevrilir. Folklor nümunәlәrini

әks etdirәn kitabların nәşr olunması işi XX әsrin әvvәllәrindә vüsәt alır, “Türk nәğmәlәrinin mәcmuәsi” (H.Zәrdabi),

“Şeyx Bәhlul. Lәtifәlәr” (Ə.Müznib), “Nağıllar mәcmuәsi”, “Aşıq Qәrib”, “Kәrәm ilә Əsli”, “Saleh vә Valeh”

(X.Babayeva), “Arvad ağısı, bayatı, haxışta, sevgi, layla, qayınana-gәlin sözlәri” (M.A.Abbaszadә), “Nәğmә vә şikәstә”

(C.Bünyadzadә), “Gülmәli nağıllar” (A.Gәraybәyov), “Koroğlu” (R.Zәki), “Əsgәr nәğmәlәri” (D.Əbdürrәhman),

“Mahnılar”, “Milli nәğmәlәr” vә s. kimi kitablar 1901-1919-cu illәr arasında işıq üzü görür. Folklora dair elmi-nәzәri

mәqalәlәrin yazılması vә nәşr olunması XX әsrin әvvәllәrindә daha çox müşahidә edilir. Görkәmli әdәbiyyatşünas

F.Köçәrlinin xalq әdәbiyyatına hәsr edilmiş mәqalәlәri daha çox bu dövrә tәsadüf edir. “Folkloru yazılı әdәbiyyatın

bünövrәsi sayan F.Köçәrli eyni zamanda bu iki yaradıcılıq sahәsi arasındakı sәciyyәvi xüsusiyyәtlәri şәrh edir.

Ədәbiyyatşünas-alimin şifahi әdәbiyyatın bir sıra ümumi mәsәlәlәri ilә yanaşı, ayrı-ayrı janrları – sayaçı sözlәri, aşıq

şeiri vә onun nümayәndәlәri, xalq lәtifәlәri… nağıllar, atalar sözü vә mәsәllәr barәdәki mülahizәlәri dә nәzәri baxımdan

xüsusi maraq doğurur” (2, 690-691). XX әsrin әvvәllәrindә folklora dair elmi mülahizәlәr F.Köçәrli ilә yanaşı,

S.Hüseyn, N.Nәrimanov, A.Şaiq, R.Əfәndiyev vә b. ziyalıların da mәqalәlәrindә öz әksini tapır.

Özünü fәhlә-kәndli dövlәti elan edәn Sovet hökumәti xalq әdәbiyyatına mәqsәdyönlü diqqәt vә qayğını

mәdәniyyәt sahәsindәki ideoloji işin tәrkib hissәsinә çevirir. Azәrbaycan türklәrinin maddi vә mәnәvi mәdәniyyәt

abidәlәrinin mәhz sovet ideologiyasına uyğun şәkildә öyrәnilib üzә çıxarılması mәqsәdilә Rusiyadan Azәrbaycana

N.Y.Marr, İ.İ.Meşşaninov, V.V.Qordlevski, B.B.Bartold, V.M.Sısoyev, A.V.Baqri, İ.N.Aşmarin, A.N.Samoyloviç kimi

tanınmış şәrqşünaslar gәlir. 1923-cü ildә yaranan Azәrbaycanı Tәdqiq vә Tәtәbbö Cәmiyyәtinә hәmin şәrqşünaslardan

biri – A.N.Samoyloviç rәhbәrlik edir. Azәrbaycanın S.Ağamalıoğlu, R.Axundov, M.Quliyev, D.Bünyadzadә,

Q.Musabәyov, S.M.Əfәn diyev, Ü.Hacıbәyli, H.Zeynallı, V.Xuluflu, T.Şahbazi, C.Mәmmәdquluzadә, Ə.Haqverdiyev,

S.M.Qәni zadә, H.Cәbiyev kimi görkәmli dövlәt vә mәdәniyyәt xadimlәri Cәmiyyәtin tәrkibinә daxil olurlar.

Azәrbaycan Mәrkәzi İcraiyyә Komitәsinin nәzdindә fәaliyyәt göstәrәn Cәmiyyәtin Naxçıvan, Dağlıq Qarabağ, Şәki

vә Gәncәdә filialları yaranır. Cәmiyyәt tarix vә etnoqrafiya, tәbiyyat, iqtisadiyyat adlı üç şöbә әsasında fәaliyyәt

göstәrir. Tarix vә etnoqrafiya şöbәsinin ayrı-ayrı bölgәlәrә göndәrdiyi ekspedisiyalar nәticәsindә digәr materiallarla

yanaşı, zәngin folklor nümunәlәri dә әldә edilir. Hәmin nümunәlәr barәdә Cәmiyyәtin Azәrbaycan türkcәsi vә rusca

çıxan “Xәbәrlәr”indә mәlumat vә şәrhlәr verilir. “Maarif vә mәdәniyyәt”, “Maarif işçisi”, “Dan ulduzu”, “Azәrbaycanı

öyrәnmә yolu” jurnallarında, “Kommunist”, “Yeni yol”, “Azәrbaycan kolxozçusu” qәzetlәrindә el әdәbiyyatından

örnәklәr çap olunur. Azәrbaycanı tәdqiq vә tәtәbbö cәmiyyәtinin tәşәbbüsü ilә SMOMPK mәcmuәsinin redaktoru

L.Q.Lopatinskinin arxivi Tiflisdәn Bakıya gәtirilir. Arxiv materiallarını A.Sübhanverdixanov sistemlәşdirir. A.V.Baqri

hәmin materiallar әsasında 1930-cu ildә rus dilindә 3 cilddәn ibarәt “Azәrbaycan vә qonşu ölkәlәrin folkloru” adlı

kitab çap etdirir.

XX әsrin 20-30-cu illәrindә folklorun toplanıb nәşr olunması işi hansı cәhәtlәrinә görә daha çox fәrqlәnir?

Folklorşünas P.Əfәndiyev bu suala belә cavab verir: “Cәsarәtlә deyә bilәrik ki, 1920-35-ci illәrdә toplanan vә nәşr

edilәn folklor nümunәlәri heç bir zamanda olmadığı qәdәr sәmimi, tәbii vә etibarlıdır. Nә üçün? XIX әsrdә bizim folklorumuz,

әsasәn, rus mәtbuatında çap olunub. Zәngin dilә, poetikaya, milli ifadә çalarlarına malik olan şifahi xalq

әdәbiyyatımız rus dilinә tәrcümә olunarkәn onun milli koloritinә zәrbә dәymişdir. 1930-cu illәrin sonlarında isә

toplanan folklor materiallarına repressiya, vulqar sosiologizm öz möhürünü vurmuşdur. Bütün bunlara görә dә bәhs

etdiyimiz dövrdә tәbii qaynaqlardan alınmış mәnәvi sәrvәtimizә xüsusi bir qayğı ilә yanaşmalıyıq” (1, 65-66). XX

әsrin 20-30-cu illәrindә toplanan folklor nümunәlәrinin “etibarlı” mәnbә dәyәri qazanmasının başlıca sәbәblәrindәn

biri o dövrdә toplama işi ilә H.Zeynallı, V.Xuluflu, S.Mümtaz, H.Əlizadә kimi әdәbiyyatşünasların ardıcıl, sistemli vә

geniş miqyasda mәşğul olmasıdır.

Aydın tәsәvvür yaransın deyә dövrün toplama-tәrtib işlәrindәn bәzilәrini xatırlatmaq yerinә düşәr: H.Zeynallı.

“Azәrbaycan atalar sözü” (1926); H.Zeynallı. “Azәrbaycan tapmacaları” (1928); V.Xuluflu. “Koroğlu dastanından iki

qol” (1927); V.Xuluflu. “El aşıqları”(1927); V.Xuluflu. “Tapmacalar” (1928); S.Mümtaz. “Aşıq Abdulla” (1927);

S.Mümtaz. “El şairlәri”. 2 cilddә (1927-1928); H.Əlizadә. “Azәrbaycan el әdәbiyyatı” (1929); H.Əlizadә. “Dastanlar

vә nağıllar” (1937); H.Əlizadә. “Aşıqlar. Aşıq Əlәsgәr”. Hüseyn Bozalqanlı. “Aşıq Əsәd”. 2 cilddә (1929); H.Əlizadә.

“Bayatılar” (1938); H.Əlizadә. “Koroğlu” (1941). Toplama işi ilә mәşğul olan H.Zeynallı, V.Xuluflu, S.Mümtaz kimi

14

Milli Zəka

folklorşünaslar dövri mәtbuatda folklorşünaslığın müxtәlif problemlәrinә hәsr olunmuş mәqalәlәr çap etdirirlәr.

Folklorşünaslığa aid mәtbu mәqalәlәrin müәlliflәri sırasında Y.V.Çәmәnzәminli, Ə.Abid, B.Çobanzadә, Ə.Nazim,

S.Əfәn diyev vә b. әdib vә әdәbiyyatşünasların adlarına da rast gәlirik. Adları çәkilәn müәlliflәrin mәqalәlәri mövzu

vә problematikasına, mәsәlәlәrә yanaşma tәrzinә vә sәviyyәsinә görә Azәrbaycan folklorunun formalaşmasında mühüm

rol oynayır.

20-30-cu illәrdә Azәrbaycan folklorunun elmi tәşkilatlar sәviyyәsindә öyrәnilmәsi işin sәmәrәliliyini kifayәt qәdәr

artırır. 1929-cu ildә Azәrbaycanı Tәdqiq vә Tәtәbbö Cәmiyyәti әsasında Azәrbaycan Dövlәt Elmi-Tәdqiqat İnstitutu

yaradıldıqdan sonra onun tәrkibindәki Dil, Ədәbiyyat, İncәsәnәt Bölmәsinin nәzdindә Folklor seksiyası tәşkil olunur.

Bölmәyә bir müddәt folklorşünas Vәli Xuluflu, bölmәnin Folklor seksiyasına Baba Əsgәrov rәhbәrlik edirlәr. SSRİ

Elmlәr Akademiyasının Zaqafqaziya Filialının (Az.OZFAN) fәaliyyәt göstәrdiyi dövrdә orada Şifahi әdәbiyyat

seksiyası (rәhbәri H.Zeynallı) yaradılır. 1935-ci ildә yaradılan SSRİ EA Azәrbaycan Filialının fәaliyyәti dövründә isә

Dil vә Ədәbiyyat İnstitutu daxilindә xüsusi Folklor sektoru (rәhbәrlәri H.Zeynallı, sonra Z.Zakirov, daha sonra

A.Avadyayev) yaradılır. 1920-30-cu illәrdә hәmin qurumların fәaliyyәti nәticәsindә Azәrbaycan folklorunun

toplanması, tәdqiqi vә nәşri sahәsindә xeyli iş görülür.

1937-ci ildәn sonra Azәrbaycan folklorşünaslığının böyük bir nәslinin (S.Mümtaz, Ə.Abid, V.Xuluflu, H.Zeynallı,

H.Əlizadә vә b.) repressiyalara mәruz qalması ilә (әksәriyyәti güllәlәnib) milli folklorun tәdqiqinә vә bu sahәdә elmitәşkilati

fәaliyyәtә böyük zәrbә vurulsa da, Folklor sektoru 1939-cu ildәn etibarәn o vaxt yeni yaradılan Nizami Gәncәvi

adına Ədәbiyyat İnstitutunun üç şöbәsindәn biri kimi fәaliyyәtini davam etdirir.

XX әsrin 20-30-cu illәrindә folklorun xüsusi elmi qurumlar sәviyyәsindә tәdqiq edilmәsi folklorşünaslıq sahәsindә

tәmәl prinsiplәri müәyyәnlәşdirmәk, “folklor nәdir vә necә öyrәnilmәlidir” kimi suallara cavab vermәk zәrurәtini

ortaya çıxarırdı. Əlbәttә, XIX әsrin sonlarından etibarәn H.Zәrdabi, M.Mahmudbәyov, R.Əfәndiyev, E.Sultanov,

F.Köçәrli, S.Hüseyn vә b. ziyalıların dövri mәtbuatda çap olunan mәqalәlәrindә şifahi xalq әdәbiyyatının bir sıra

özünәmәxsus cәhәtlәrinә az-çox münasibәt bildirilirdi. Amma etiraf etmәk lazımdır ki, Azәrbaycan folklorşünaslığının

ilkin terminoloji bazası XX әsrin 20-30-cu illәrindә daha çox formalaşmağa başlayıb. Diqqәt yetirdikdә aydın olur ki,

şifahi xalq әdәbiyyatı istilahına qәdәr ağız әdәbiyyatı, el әdәbiyyatı, avam әdәbiyyatı, xalq әdәbiyyatı, şifahi әdәbiyyat,

xalq şifahi әdәbiyyatı, xalq ağız әdәbiyyatı, folklor vә s. kimi istilahlar işlәnib. Xalq әdәbiyyatı istilahına üstünlük

verilmәsi heç dә birmәnalı qarşılanmayıb. Mәsәlәn, H.Zeynallı hәmin istilahı dәqiq olmayan, ağız әdәbiyyatının

şifahilik tәrәfini özündә ehtiva etmәyәn bir istilah kimi qiymәtlәndirib: “Xalq әdәbiyyatı dedikdә, yazı ilә heç bir

әlaqәsi olmayan әdәbiyyat tәsәvvür edilә bilәr dә, edilә bilmәz dә… Xalq әdәbiyyatı dedikdә, yeni mәna meydana

çıxmış olur. Onlardan biri: xalqdan bәhs edәn, xalqın hissiyyatı ilә dolu, xalqın şadlığını vә dәrdini oxşayan yazı

әdәbiyyatı olur ki, onu yaradanlar özü bir әdib, bir şair olur. Böylәlәri rusların Puşkini kimi xalq içindә olan bir nağılı

alıb nәzmә çәkir, ya Lermontov misalı xalq ruhu ilә, xalq ölçüsü ilә yenә dә xalq içindә yerlәşmiş mövzuları alır vә ya

Rza Tofik kimi Anadolu xalqının bütün zehniyyәtinә vә onun ruhuna mündәmic türkü, dastan yaradır. Yaxud

Azәrbaycan xalq dilinә vә eyni zamanda ümumtürk qoşmalarına uyğun incilәr saçan gәnc şairlәrimiz keçmişlәri anmağa

başlayır” (3, 107). Göründüyü kimi, H.Zeynallı xalq әdәbiyyatı istilahının xәlqi әdәbiyyat mәnasında başa düşülәcәyinә

işarә edir vә hәr xәlqi sәnәtin heç dә şifahi yaranmadığını diqqәtә çatdırır. Şifahi şәkildә yaranmasını ağız әdәbiyyatının

tәmәl cәhәtlәrindәn biri kimi götürmәk istәr-istәmәz bu әdәbiyyatı yazılı mәdәniyyәt sahәsi ilә müqayisә etmәk

zәrurәtini meydana çıxarır. Mәlumdur ki, yazılı mәdәniyyәt sahәsindә aparıcı fiqur konkret müәllifdir. Bәs şifahi sәnәt

sahәsindә dә bu cür konkret müәllifi aparıcı fiqur saymaq olmazmı? Şifahi sәnәtә aid hәr hansı bir bayatı, nağıl, dastan…

nümunәsinin müәllifliyini xalqla bağlamaq nә dәrәcәdә düzgündür? Suallar ciddi elmi suallardır. Yalnız

Azәrbaycan yox, bütövlükdә dünya folklorşünaslığı tarixindә ciddi müzakirә vә mübahisәlәrә sәbәb olan bu cür suallar

әtrafında düşünüb-daşınmaq vә düşündürücü mülahizәlәr irәli sürmәk H.Zeynallının, elәcә dә 20-30-cu illәr Azәrbaycan

folklorşünaslığının digәr nümayәndәlәrinin yüksәk nәzәri hazırlığından xәbәr verir. Mәhz yüksәk nәzәri hazırlıq şifahi

әdәbiyyatda fәrd-xalq münasibәtlәrini aydınlaşdırmaqda folklorşünaslarımıza yaxından kömәk edir. H.Zeynallı yazır:

“Şәxsin rolu ağız әdәbiyyatında böyükdür. Alınız nağılı, qәhrәmannamәlәri, әfsanәlәri, atalar sözlәrini, bayatıları vә i.

Bunların hәr birindә onu söylәyәn şәxsin tәsir buraxdığını görmәmәk imkan xaricindәdir” (3, 109). H.Zeynallı şifahi

xalq әdәbiyyatına hәsr etdiyi başqa bir mәqalәsindә yazır: “Bunları (şifahi xalq әdәbiyyatı nümunәlәrini – M.İ.) yaşadan

bütün elin hәr bir fәrdi deyildir, bәlkә, elin öz içindәn çıxmış, onun ruhu ilә bәslәnmiş ağıçılar, nağılçılar vә “aşıqlar”

mövcud olur ki, bu adamlar, bir tәrәfdәn eşitdiklәri nağılı anladır, digәr tәrәfdәn söylәndiyinin içinә öz ruhundan dәxi

bir parça qatmış olur… Hәr hansı bir söylәyәn eyni zamanda özü bir müәllif, bir bәdahәtçidir” (3, 124). Nümunә

gәtirdiyimiz qeydlәrdәn açıq-aydın görünür ki, H.Zeynallı folklorşünaslığın bu gün belә çox aktual olan söylәyicilik

problemini ön plana çıxarır. Düzdür, H.Zeynallının söylәyicini bir müәllif hesab etmәsi ilә razılaşmaq mümkün olmasa

da, qeyd edilmәlidir ki, görkәmli folklorşünas “elin içindәn çıxmış, onun ruhu ilә bәslәnmiş” sözlәrini işlәtmәklә

Milli Zəka

söylәyicilәrin xalqla әlaqәlәrinin mahiyyәtinә doğru-düzgün qiymәt verir. Doğrudan da, folklor söylәyicisi xalqdan

öyrәndiklәrini mәhz xalqın düşüncә tәrzinә uyğun bir biçimdә bizlәrә çatdıran şәxsdir. Bu şәxsin danışdıqları yalnız

o zaman folklor faktı ola bilәr ki, fәrdi şüur çәrçivәsindәn çıxıb kollektiv şüur mәhsuluna çevrilmiş olsun. Deyim tәrzi,

hadisәlәri, insanları qiymәtlәndirmә üslub vә üsulu baxımından xalq ruhunu dinlәyiciyә qabarıq şәkildә çatdıra bilәn

söylәyicilәr sırasında H.Zeynallı aşıqlarla yanaşı, bağbanların, lәlәlәrin ailәlәrindәki qulluqçuların rolunu xüsusi qeyd

edir. Maraqlıdır ki, hәm H.Zeynallı, hәm dә 20-30-cu illәrdә folklorla bağlı ciddi elmi mәqalәlәr çap etdirәn digәr

folklorşünas – Y.V.Çәmәnzәminli qadın söylәyicilәr barәdә ayrıca danışmalı olur. Y.V.Çәmәnzәminli yazır: “Əlәlәskәr

nağıla vә bütün xalq әdәbiyyatına vaqif olanlar arvadlardır. Arvadların da içindә hamısı yox, yalnız xalqın işinә yarayan

vә onunla hәmişә tәmasda olanlar bilirlәr. Xalqa yaxın olanlar mәşşatәlәr, ağıçılar, yengәlәrdir” (4, 49). Qadın

söylәyicilәr barәdә ayrıca danışan H.Zeynallı vә Y.V.Çәmәnzәminli diqqәti xalq әdәbiyyatını yazılı әdәbiyyatdan

fәrqlәndirәn başqa bir cәhәtә – mәrasimlә bağlılıq cәhәtinә yönәldirlәr: “Hәlә ağı söylәyәn qadınlarımıza baxınız!

Əvvәlcә ölü üstә birisi söylәr, әtrafdakılar onu dinlәr, o bitirdikdәn sonra ikincisi, bir az sonra üçüncüsü başlar vә birbirindәn

daha tәsirli söylәmәyә çalışarlar” (3, 124-125). Bir söylәyici tipi olaraq ağıçı adının çәkilmәsi ilә

kifayәtlәnmәyәn vә ağıların oxunduğu yas mәclislәrini xatırladan H.Zeynallı şifahi xalq әdәbiyyatının mәrasimlәrlә

әlaqәsindәn bәhs etmәyi folklorşünaslığın vacib meyarlarından biri sayır: “Çox zaman söylәmә ilә mәrasim bir yerdә

olur. Mәsәlәn, üzük falı açmada bayatılar söylәmә; yaxud Kos-kosa oyununda söylәnәn sözlәr” (3, 125). H.Zeynallı

kimi, Y.V.Çәmәnzәminli dә sözlә onun ifadә vә icra kontekstini vәhdәtdә götürür. Folklora bu cür elmi yanaşmağın

nәticәsidir ki, Y.V.Çәmәnzәminli bayatıların bir növü olan vәsfi-halları falabaxma mәrasiminin tәrkib hissәsi kimi

tәhlil edir. Yaşadığı sovet dövrünün tәlәbinә uyğun olaraq, xalq inanışı vә etiqadlarını, ayin vә mәrasimlәrini yeri gәldigәlmәdi

“Avesta”ya bağlasa da, Y.V.Çәmәnzәminlinin folklorşünaslıq sahәsindә, xüsusәn bu elmin düzgün tәmәl

üzәrindә formalaşmasında xidmәtlәr göstәrdiyini inkar etmәk olmaz.

XX әsrin 20-30-cu illәrindә Azәrbaycan folklorşünaslığının tәmәl prinsiplәr әsasında xüsusi formalaşma mәrhәlәsi

keçmәsini bir tәrәfdәn terminoloji bazanın yaradılması ilә, “şifahi xalq әdәbiyyatı nәdir vә onun yazılı әdәbiyyatdan başlıca

fәrqi nәdәdir” kimi suallara cavab axtarılması ilә izah etmәk mümkündürsә, digәr tәrәfdәn dә folklorşünaslıq tarixinә vә

nәzәriyyәlәrinә baş vurulması ilә izah etmәk mümkündür. Folklorşünaslıq nәzәriyyәlәrini ümumi şәkildә gözdәn keçirmәk

hәm dünya folklorşünaslığındakı әsas tәmayüllәr barәdә tәsәvvür yaratmaq, hәm dә xalq әdәbiyyatı ilә bağlı mәlum

mübahisәli mәsәlәlәrә aydınlıq gәtirmәk mәqsәdi daşıyırdı. Zaman-zaman mübahisәlәrә sәbәb olmuş mәsәlәlәrdәn biri

sәyyar süjetlәrin mәnşәyi mәsәlәsidir. 20-30-cu illәr Azәrbaycan folklorşünasları (xüsusәn dә H.Zeynallı vә

Y.V.Çәmәnzәminli) әsatirçilәr (mifoloji), iqtibas, antropoloji vә tarixi kimi adlarla tanınan nәzәriyyәlәri mәhz konkret

problemlәr, o cümlәdәn beynәlxalq ortaq mifoloji görüşlәr, beynәlxalq obraz, motiv vә süjetlәr baxımından qiymәtlәndirirlәr.

Arxaik görüşlәr sisteminin dünya xalqlarında xeyli dәrәcә oxşar olduğunu tәsdiq edәn Y.V.Çәmәnzәminli Azәrbaycan

folklorşünaslığına müqayisәlәr aparmaq üçün material verә bilәcәk bir sıra maraqlı örnәklәrә toxunmalı olur: “İbtidai insan

kölgәsini görәrәk özündәn başqa (ona bәnzәr) bir ayrı adamın da yaşamasına etiqad edә bilirdi… Qәdim Misir vә Meksikada

hәr bir insanın bir qarşılığı olduğuna inanılır vә bir zaman biri-birinә qovuşacaqlarına etiqad olunurdu” (4, 66). Dünya

xalqlarının mәdәniyyәt tarixinә vә etnoqrafiyasına dәrindәn bәlәd olması yaxından kömәk edir ki, Y.V.Çәmәnzәminli

folklorşünaslıq nәzәriyyәlәrinin әsas müddәalarını tәdqiq vә tәkzib edәrkәn zәngin Şәrq vә Qәrb folklor mәnbәlәrindәn

yerli-yerindә istifadә etsin. Folklorşünaslıq nәzәriyyәlәrinin әn çox mübahisәlәrә sәbәb olan müddәalarından biri folklor

mәtnlәrindә tarixi hadisәlәrin izini vә birbaşa tәsirini axtarmaqla bağlıdır. Daha çox Rusiyadakı tarixi mәktәbin irәli sürdüyü

bu müddәa ilә razılaşmayan Y.V.Çәmәnzәminli fikrini әsaslandırmaq üçün Azәrbaycan vә Axıska folklorundan tutarlı

nümunәlәr gәtirir: “Tarixi nәzәriyyә, bizcә, nisbi olaraq qәbul oluna bilәr. Çünki tarixi bir simaya istinad edilәn әfsanәlәrin

çoxunun iqtibas olunduğunu gördük. Mәsәlәn, bizlәrdә Şah Abbas әtrafında bir çox nağıllar söylәnilir. Halbuki bu nağılların

izini Şah Abbasdan çox irәlidәki zamanlarda görürük. Nağıl vә әfsanәlәr kimi zaman vә mәkan tanımayan xalq әdәbi

nümunәlәrinә ehtiyatla yanaşmalıyıq. Bunlarda müәyyәn tarixi etiqadların izi görünә bilir. Lakin tarixi şәxsiyyәtlәrin

qondarılması sünidir. Mәsәlәn, Axıska türklәri nağıllarında Osmanlı sultanlarından vә İstanbuldan bәhs edirlәr. Halbuki

mәzmun etibarilә bu nağıllar bizlәrdә vә İranda söylәnәnlәrin eynidir” (4, 72-73). Əslindә, tarixi mәktәb Rusiyada

folklorşünaslıq mәktәblәrinin irәli sürdüyü vә tam elmi hәllinә nail ola bilmәdiyi müddәalar, xüsusәn sәyyar süjetlәrin Şәrq

mәnşәli olması barәdәki ideyalar fonunda yaranmışdı. Tarixi mәktәbin yaranmasında xidmәti olan A.N.Veselovski belә

hesab edirdi ki, xalq yaradıcılığına aid hәr hansı bir әsәrin dәyәri onun süjeti ilә müәyyәnlәşmir. Çünki tәkrar olunmayan

süjetә rast gәlmәk çәtindir. Milli әdәbiyyatın araşdırılmasında süjetlәrin oxşarlığına yox, süjetlәri özündә birlәşdirәn bәdii

formaya diqqәt yetirmәk lazımdır (5, 328). O.F.Miller hәmin fikri davam etdirәrәk bildirirdi ki, bütün oxşar süjetlәr yenidәn

işlәnmәyә mәruz qalır, süjetin ilkin mәnbәyi hara ilә bağlı olsa da, o, yenidәn işlәnmәklә milli sәciyyә daşıyır. Bu baxımdan

rus bılinaları da, İlya Muromets haqqındakı epos da rus milli eposu sayılmalıdır (5, 326). Tarixi mәktәbin tәrәfdarları üçün

Milli Zəka

beynәlxalq süjetlәrin milliliyini göstәrmәyin başlıca yollarından biri hәmin süjetlәrdә xalqın uzaq-yaxın keçmişi ilә bağlı

konkret tarixi hadisәlәrin öz әksini tapmasıdır. Əlbәttә, folklorda, xüsusәn dә onun epik nümunәlәrindә tarixi şәxsiyyәt vә

hadisәlәrlә bağlı motivlәrin olması inkaredilmәz bir mәsәlәdir. Amma bu mәsәlәdә ifrata varmaq, ayrı-ayrı folklor

nümunәlәrinin yaranmasını hәmin nümunәlәrdә xatırlanan tarixi hadisә ilә әlaqәlәndirmәk elmi cәhәtdәn özünü doğrultmur.

Y.V.Çәmәnzәminli tarixi mәktәbin mәhz bu qüsurunu görür vә XVI-XVII әsrlәrdә baş vermiş tarixi hadisәlәrin hәmin

әsrlәrdәn qat-qat әvvәlki dövrlәrdә yaranmış әfsanә vә nağıl nümunәlәrinә köçürülmәsini tәbii bir folklor faktı kimi

qiymәtlәndirir. Bununla Y.V.Çәmәnzәminli folklorda tarixiliyin şәrti vә nisbi sәciyyә daşıması, tarixi hadisәlәrin hәr hansı

әfsanә vә nağıl tәrkibindә folklorun özünәmәxsus poetikasına tabe olması qanunauyğunluğunu diqqәtә çatdırır.

20-30-cu illәrdә dünya folklorşünaslıq tarixinә ümumi nәzәr salan folklorşünaslarımız Azәrbaycan ziyalılarının

xalq yaradıcılığının toplanması vә tәdqiq olunması sahәsindәki xidmәtlәrini böyük ehtiramla yad etmәyi özlәrinә

mәnәvi borc bilirlәr. H.Zeynallı XIX әsrin sonları, XX әsrin әvvәllәrindә “Сборник материалов для описания местностей

и племен Кавказа” mәcmuәsi әtrafında birlәşәn Mahmud Mahmudbәyov, Rәşid bәy Əfәndiyev, Firidun bәy

Köçәrli, Sәfәrәli bәy Vәlibәyov, Teymur bәy Bayramәlibәyov, Hüseyn Müfti Qayıbov, Hacı Kәrim Sanılı, Mirhaşım

Vәzirov vә b. ziyalıların folklorun toplanması vә tәdqiq olunması sahәsindәki әvәzsiz xidmәtlәrini yüksәk

qiymәtlәndirәrәk yazır: “O adamların nә qәdәr hәvәsi, nә qәdәr qeyrәti varmış!.. Qәpik-quruş bir mükafata uzun-uzun

hekayәlәri, mәnzumәlәri türkcә toplayıb tәrcümәlәr ilә bәrabәr Tiflisә göndәrәrlәrmiş. Əlbәttә ki, xalq әdәbiyyatı tarixi

yaradılarkәn böylә adamların adları qızıl su ilә әn görkәmli yerdә yazılmalıdır!” (3, 117). Özündәn әvvәlki ziyalıların

әmәyinә bu cür yüksәk qiymәt vermәklә yanaşı, H.Zeynallı (hәmçinin onun digәr qәlәm yoldaşları) Azәrbaycan folklorunun

zәnginliyi müqabilindә görülәn işin son dәrәcә az olduğunu dönә-dönә qeyd edir, qarşıda “şifahi xalq

әdәbiyyatını toplamaq, onu sistemә salmaq vә bu әdәbiyyatın dәyişmә prosesini durmadan izlәmәk” (3, 117) kimi

çәtin vә şәrәfli vәzifәnin durmasını xüsusi olaraq diqqәtә çatdırır.

İstәr dünya, istәrsә dә Azәrbaycan tәcrübәsinә әsaslanan folklorşünaslarımız 20-30-cu illәrdә şifahi әdәbiyyat

nümunәlәrinin toplanması kimi son dәrәcә vacib bir işin nәzәri prinsiplәrini müәyyәnlәşdirmәk tәşәbbüsü göstәrirlәr.

1926-1929-cu illәr arasında mәtbuatda toplama işinin elmi әsaslarına aid mәqalәlәr çap olunur. H.Zeynallının

“Azәrbaycanda el әdәbiyyatı”, Y.V.Çәmәnzәminlinin “Nağıllarımızı necә toplamalı” mәqalәlәri bu baxımdan xüsusi

fәrqlәnir. Mәtnin dil vә üslubunu olduğu kimi qoruyub saxlamaq hәr iki mәqalәdә toplama işinin әn başlıca

tәlәblәrindәn biri kimi diqqәtә çatdırılır. H.Zeynallı toplayıcıların yanlışlıqlarından bәhs edәrkәn yazır: “Toplayanlar

geniş xalq tәbәqәsi içәrisinә girәrәk bu materialı olduğu kimi alıb yazmayırlar. Yәni hәr yerin özünәmәxsus bir şivәsi,

bir leksikonu olduğu halda, o mәhәllәnin (bölgәnin – M.İ.) leksikonunu, ifadә şәklini, bәdii görüşlәrini, cümlә

quruluşlarını, sәslәrdәki dәyişmәlәri tamamilә göstәrmәk üçün hәr bir kәsdәn eşidilәn bu materialları söylәyәn adamın

söylәyişini eyni ilә zәbt etmәyirlәr” (3, 117). H.Zeynallı kimi, Y.V.Çәmәnzәminli dә folklor mәtnini әdәbi dildә qәlәmә

almağı ciddi qüsur sayır vә diqqәti şifahi xalq әdәbiyyatındakı әnәnәvi formullar mәsәlәsinә yönәldir: “Üsula gәldikdә,

nağıl әdәbiyyatının müәyyәn üsulu var. Onları gözәl edәn vә süslәndirәn müәyyәn dil, tәrkib vә cümlәlәrdir. Xalq

әdәbiyyatı ilә maraqlananlar bu nöqtәni unudarlarsa, çәkdiklәri zәhmәt hәdәr olar… Gözәl gördükdә “yemә-içmә,

xәtti-xalına, gül camalına tamaşa elә”, yol getdikdә “az getdi, üz getdi, dәrә-tәpә, düz getdi” kimi cümlәlәr nağılın

zinәti hesab olunur. Nağılları toplarkәn bunları qeyd etmәlidir. Bunlarsız nağıl bütün gözәllikdәn mәhrum olar” (4,

49). Folklor mәtnini olduğu kimi toplamaq tәlәbini gözlәmәyәn toplayıcılar hәm Y.V.Çәmәnzәminli, hәm dә

H.Zeynallının kәskin tәnqidinә tuş gәlir. Onlar bu mәsәlәdә hәtta Hümmәt Əlizadә kimi tanınmış folklorşünasa belә

güzәştә getmirlәr. H.Zeynallı gәnc folklorşünası “qeyri-sәhihliyә” (3, 304), Y.V.Çәmәnzәminli isә “әdәbi sözlәr qatıb

xalq әsәrinin ahәngini pozmağa” (4, 62) görә kәskin tәnqid edir.

Folklor mәtnlәrinin yazıya alınıb tәrtib vә nәşr edilmәsindә hәm 20-30-cu illәrdә, hәm dә sonrakı dövrlәrdә qarşıya

çıxan çәtinliklәrdәn biri vulqar ifadәli mәtnlәrin hansı şәkildә oxucuya çatdırılması mәsәlәsidir. Dünya tәcrübәsi

göstәrir ki, belә mәtnlәrin olduğu kimi nәşr olunması folklorun mahiyyәtini, әn çox da onun bәzi arxaik qatlarını üzә

çıxarmaqda az әhәmiyyәt daşımır. Azәrbaycan folklorunu әks etdirәn ilkin kitabların bir çoxunda (mәsәlәn,

M.Qәmәrlinin “Atalar sözü”, V.Xuluflunun “Tapmacalar”, H.Zeynallının “Atalar sözü”, “Tapmacalar”, C.Hacıbәylinin

“Qarabağ dialekti vә folkloru” kimi toplularda) dünya tәcrübәsinә istinad edilir, çox olmasa da, bәzi mәqamlarda vulqar

ifadәlәr olduğu kimi saxlanır. Bәs bu mәsәlәyә 20-30-cu illәr Azәrbaycan folklorşünaslığının münasibәtini әks etdirәn

elmi yazıya rast gәlirikmi? Bәli, rast gәlirik. H.Zeynallı 1926-cı ildә çap etdirdiyi “Atalar sözü” kitabının çox geniş vә

sanballı müqәddimәsindә bir sıra başqa mәsәlәlәrlә yanaşı, vulqarizm probleminә dә toxunur: “Arada bir mәsәlә vardı

ki, onu söylәmәliyik. Son dәrәcә “әdәbsiz”lәrini (atalar sözlәri nәzәrdә tutulur – M.İ.) buraya yazmadıq. Onu da ayrıca

bir kitab halında çap etmәk mümkündür. “Ədәbsiz” namı altındakı atalar sözü mәna etibarilә dәrin, kinayәcә qayәt

Milli Zəka

kәskin vә narın olanlardır. Bunlar әksәriyyәtlә fiziologiya mәsәlәlәrinә vә o vәzaifi ifa edәn cihazlara aiddir. Bu da

orta dәrәcә ziyalılıq nәzәrindә “әdәbsiz” sanılır.

Xalqın içәrisinә gedilsә, şәhәrdәn vә şәhәrin xırda alverçilәrindәn uzaq olan kәndlәrdә tәbii olaraq “әdәbli,

әdәbsiz” kimi bir ayrılıq yoxdur. Elmi nöqteyi-nәzәrindәn dә öylә baxış doğru olurdu. Fәqәt yenә dә әfkari-ümumiyyә

rәayәti lazım gördük” (3, 140). Göründüyü kimi, bu cür incә mәsәlәyә, istәnilәn vaxt qalmaqala sәbәb ola bilәcәk bir

problemә münasibәtdә 20-30-cu illәr Azәrbaycan folklorşünaslığı H.Zeynallının timsalında dünya standartlarına uyğun

bir mövqe tutur vә folklorşünaslığımızın sonrakı nәsillәri üçün tәmәl prinsip müәyyәnlәşdirmiş olur.

Dünәnki vә bugünkü Azәrbaycan folklorşünaslığında özünü qabarıq şәkildә göstәrәn nöqsanlardan biri

çoxvariantlıq mәsәlәsinin o qәdәr dә ciddi şәkildә nәzәrә alınmamasıdır. Biz orta mәktәb dәrsliklәrindәn tutmuş ali

mәktәb dәrsliklәrinәcәn hәr yerdә variantlaşmanı folklorun әn başlıca cәhәtlәrindәn biri elan etsәk dә, nә tәrtib vә

nәşrdә, nә dә elmi araşdırmalarımızda hәmin cәhәti çox az nәzәrә alırıq. Belә olmasaydı, bizim әksәr nağıl vә

dastanlarımız kitablara yalnız bir variantda düşmәzdi, variantlaşma probleminә aid dissertasiyalar müdafiә edilәr,

sanballı tәdqiqat әsәrlәri ortaya çıxardı. Çoxvariantlığın nәzәrә alınmamasını ciddi qüsur sayan H.Zeynallı yazır: “Material

toplayan yoldaşlar bir bayatını iki yerdә eşitdikdә, bir dastanı iki vә ya üç adamdan iki yerdә az bir fәrq ilә dә

olsa yazmayırlar. Bu yoldaşlar böylә mәzmun, dil vә tәsvir ayrılıqlarını göstәrmәklә lisaniyyat cәhәtdәn böyük vәzifәlәr

yaratmış olurlar” (3, 118). Əlbәttә, eyni folklor nümunәsinin müxtәlif variantlarda qeydә alınması yalnız dil baxımından

yox, hәm dә obraz, motiv, süjet baxımından tutuşdurma vә araşdırmalara geniş meydan açır. Geniş araşdırmalara meydan

açan bir mәsәlәnin qabardılması 20-30-cu illәr Azәrbaycan folklorşünaslığının aktual problemlәr әtrafında

düşünmәsindәn xәbәr verir.

Folklor mәtninin variantlaşması hәmin mәtni kimin, harada vә nә vaxt söylәmәsindәn çox asılıdır. Hәr hansı

peşәkar söylәyici bu gün bir auditoriyada danışdığı mәtni bir müddәtdәn sonra başqa auditoriyada qismәn fәrqli şәkildә

danışır. Əgәr hәmin mәtnә ikinci bir söylәyicinin ifasında qulaq assaq, onda variantlar arasında fәrqin bir az da çox

olduğunu görәcәyik. Demәli, folklor mәtni ifadan-ifaya, söylәyicidәn-söylәyiciyә dәyişә bilir. Eyni mәtnin söylәyicilәri

mәsafәcә bir-birindәn uzaq olan, etnoqrafiyasına görә bir-birindәn kifayәt qәdәr seçilәn mühitlәrdә yaşayıb-yaradırlarsa,

onda artıq variantdan yox, versiyadan danışmalı oluruq. Tәqdirәlayiq haldır ki, 20-30-cu illәr Azәrbaycan

folklorşünaslığı şifahi xalq әdәbiyyatı nümunәlәrini versiyalar müstәvisindә araşdırmaq prinsipinә ciddi şәkildә әmәl

edir: “Bu qisim әdәbiyyat (dastanlar – M.İ.) sadә yayılmaqla qalmayır, oxunduqca arasına yeni türkü, yeni manilәr dә

soxulmuş olur. Bu yeni-yeni soxulma materiallar isә istәr-istәmәz o әfsanәni çağıranların mühiti әtrafında füsunkar

tәsir altında cizgilәr, şәkillәr yaratmağa başlayır vә etnoqrafik bir mahiyyәt alır. Mәhz onun üçündür ki, bir “Aşıq

Qәrib”, bir “Əsli–Kәrәm”, bir “Şah İsmayıl vә Gülzar” әfsanәlәri mövzu, şәkil vә hәtta mәnşә etibarilә bir olduqları

halda, Krımda bir dürlü, Anadolu vә Azәrbaycanda başqa dürlü oxunurlar” (3, 109). Folklor mәtnlәrinin variant vә

versiyalarını etnoqrafik göstәricilәr kontekstindә götürmәyin nәticәsidir ki, Y.V.Çәmәnzәminli vә H.Zeynallı folklor

mühitlәrini hәrtәrәfli öyrәnmәyi toplama işinin ayrılmaz tәrkib hissәsi hesab edirlәr. Düzdür, onlar folklor

nümunәlәrinin yaranmasında, ayrı-ayrı janrların müәyyәn bölgәlәrdә geniş yayılmasında tәbiәt gözәlliklәrinin

tәsirindәn bәhs edәrkәn qismәn ifrata varır, coğrafi amilin rolunu bәzәn şişirtmiş olurlar. Bununla belә, fakt faktlığında

qalır: 20-30-cu illәr Azәrbaycan folklorşünaslığı toplama işini hәm nәzәri, hәm dә tәcrübi baxımdan dünya

folklorşünaslığının tәlәblәrinә uyğunlaşdırmağa çalışır. Dünya folklorşünaslığının tәlәblәrinә dәrindәn bәlәd olmağın

nәticәsidir ki, söylәyici, mühit vә zaman dәyişdikcә mәnaca bir-birinә zidd folklor nümunәlәrinin meydana çıxması

folklorşünasda tәәccüb doğurmur vә bu tipli folklor faktları folklorşünas qәlәmindә әsaslı izahını tapa bilir: “Qohumqardaş

xüsusunda “Qardaş–bir qaradaş”, “Qardaş yaxşı olsaydı, Allah özünә xәlq edәrdi” kimi sözlәrlә yan-yana bir

dә: “Yaxşı gündә yad, yaman gündә vay qardaş”, “Ər eldәndi, oğul beldәndi, aralıqda qardaş tapılmaz” kimilәrinә dә

tәsadüf edilәcәkdir. Mәlum ki, bunların hәr birinin öz mәqamı vә çağı vardır. El fәlsәfәsi sağlam vә hәr dәqiqәsinә

münasib olan hәyati dialektik bir fәlsәfәdir. Mәqamı, çağı dәyişdikcә mülahizә dә başqa bir şәkil alacaqdır” (3, 128).

Söz yox ki, burada söhbәt variantlaşmadan yox, eyni bir mәsәlәyә xalqın fәrqli vә bir çox hallarda isә tәzadlı münasibәt

bәslәmәsindәn gedir. Belә münasibәti şifahi xalq әdәbiyyatının çoxqatlılıq, çoxmәnalılıq tәbiәti ilә әlaqәlәndirmәkdә

folklorşünasımız tamamilә haqlıdır.

20-30-cu illәr Azәrbaycan folklorşünaslığının nәzәri mәnzәrәsini müәyyәnlәşdirmәkdә H.Zeynallı vә

Y.V.Çәmәnzәminli ilә yanaşı, V.Xuluflu, S.Mümtaz, Ə.Abid vә b. әdәbiyyatşünasların da mәqalәlәri zәngin material

verir. V.Xuluflunun aşıq sәnәtinә vә tapmacalara; S.Mümtazın el şairlәri vә aşıqlara, bayatı vә dastan janrlarına;

Ə.Abidin “Dәdә Qorqud”a, heca vәzninin tarixinә, mani vә bayatıların genezisi, poetikası vә ümumtürk şeirindәki

yerinә hәsr edilmiş mәqalәlәri dediyimizә misal ola bilәr. Bu müәlliflәr arasında Ə.Abid müraciәt etdiyi folklor

18

Milli Zəka

hadisәsini ümumtürk kontekstindә incәliyinәcәn öyrәnәn tәdqiqatçı kimi xüsusәn seçilir. Tәsadüfi deyil ki, H.Araslı vә

M.H.Tәhmasibin dastan janrı, daha çox isә “Dәdә Qorqud” eposu ilә bağlı araşdırmaları ilkin nәzәri qidasını Ə.Abid

araşdırmalarından götürür.

H.Zeynallı, Y.V.Çәmәnzәminli, V.Xuluflu, S.Mümtaz, Ə.Abid, B.Çobanzadә, Ə.Nazim, H.Əlizadә vә b. ziyalıların

repressiyaya mәruz qalmasından sonrakı mәrhәlәdә Azәrbaycan folklorşünaslığının özünә gәlib tәdricәn dirçәlmәsi

mәhz H.Araslı vә M.H.Tәhmasibin araşdırmaları hesabına mümkün olur. “Kitabi-Dәdә Qorqud”u Azәrbaycanda ilk

dәfә H.Araslı nәşr edir (1939). 30-cu illәrin sonlarından H.Araslının dastanlara, aşıq yaradıcılığına, nağıllara aid bir

sıra mәqalәlәri çap olunur. Azәrbaycan şifahi xalq әdәbiyyatı örnәklәrini orta mәktәb proqram vә dәrsliklәrinә ilk dәfә geniş

şәkildә daxil edәn H.Araslı olur.

1944-cü ildә Nizami adına Ədәbiyyat İnstitutunda Folklor şöbәsinә müdir tәyin edilәn M.H.Tәhmasib ömrünün

sonuna qәdәr (1982) bir şöbәnin yox, bütövlükdә o dövr Azәrbaycan folklorşünaslığının elmi-praktiki işlәrinә istiqamәt

vermәk kimi bir vәzifәnin mәsuliyyәtini daşıyası olur. M.H.Tәhmasibin rәhbәrliyi, Ə.Axundov, N.Seyidov vә b.

folklorşünasların yaxından iştirakı ilә Azәrbaycan nağılları vә dastanlarının beş cildliyi ilk akademik nәşrlәr kimi

hәyata keçirilir. İlk böyük tәdqiqatını mövsüm vә mәrasim nәğmәlәrinә hәsr edәn, V.Xuluflu vә H.Əlizadәdәn sonra

“Koroğlu” dastanının әn mükәmmәl variantını nәşrә hazırlayan, nağıl vә dastan çoxcildliklәrinin, Molla Nәsrәddin

lәtifәlәrinin tәrtibçisi vә tәdqiqatçısı olan M.H.Tәhmasib Azәrbaycan folklorşünaslığında әn fundamental elmi

әsәrlәrdәn birini – “Azәrbaycan xalq dastanları. Orta әsrlәr” monoqrafiyasını tamamlayıb çap etdirir (1972).

M.H.Tәhmasibin mövsüm vә mәrasim nәğmәlәrinә hәsr etdiyi vә namizәdlik dissertasiyası kimi müdafiә etdiyi tәdqiqat

әsәri Azәrbaycan folklorşünaslığında mәrasim folklorunun hәrtәrәfli öyrәnilmәsindә ilk mühüm addım olur vә sonrakı

illәrdә B.Abdulla, A.Ramazanova, A.Xәlil vә b. alimlәrin hәmin sahә ilә bağlı dәyәrli әsәrlәri meydana çıxır.

M.H.Tәhmasibin “Azәrbaycan xalq dastanları. Orta әsrlәr” monoqrafiyası iki mühüm istiqamәti әhatә edir: 1.

janrın mifoloji köklәrinin üzә çıxarılması; 2. janrın poetikasının hәrtәrәfli öyrәnilmәsi. Birinci istiqamәtin Azәrbaycan

folklorşünaslığı üçün nә qәdәr vacib vә әhәmiyyәtli olması barәdә mifoloq Arif Acalov yazır: “Dastanların bir çox

dolaşıq mәsәlәlәrini açmaq, qaynaqlarını müәyyәnlәşdirmәk üçün müәllif türk mifoloji materiallarından geniş miqyasda

vә ustalıqla istifadә edir. Xıdır, Tәpәgöz, Basat, Dәdә Qorqud surәtlәri, buta, aşıq vә b. anlayışlar barәdә kitabda irәli

sürülәn fikirlәr Azәrbaycan folklorunun mifoloji mәzmununu öyrәnmәk, elәcә dә türk mifoloji sistemini bәrpa etmәk

baxımından әhәmiyyәtlidir” (6, 27). Monoqrafiyadakı ikinci istiqamәt barәdә danışmazdan әvvәl qeyd etmәyi lazım

bilirik ki, Azәrbaycan folklorşünaslığında mifoloji sistemin tәsvirinә vә bәrpasına yönәlmiş tәdqiqatların (M.Seyidov,

B.Abdullayev, R.Qafarlı, S.Rzasoy, R.Əliyev vә b. folklorşünasların apardığı tәdqiqatların) meydana çıxmasında

M.H.Tәhmasib irsinin müәyyәn rolu vardır. M.H.Tәhmasibin mәlum monoqrafiyasından sonra çap olunan başqa bir

monoqrafiya – M.Seyidovun “Azәrbaycan mifik tәfәkkürünün qaynaqları” kitabı, hәmçinin bir sıra başqa kitablar

göstәrir ki, mifologiya Azәrbaycan folklorşünaslığında öz predmeti olan oturuşmuş bir sahәyә çevrilmәkdә, sanballı

әsәrlәrlә tәmsil olunmaqdadır. Əlbәttә, bu sahәnin formalaşmasında M.Seyidovun ardıcıl vә sistemli elmi fәaliyyәtinin

xüsusi yeri vardır. “M.Seyidov mifologiyanın sinkretik tәbiәtindәn çıxış edәrәk onu insan düşüncәsinin vә

mәdәniyyәtinin müxtәlif sahәlәri (dil, psixologiya, etnoqrafiya, tarix, incәsәnәt vә b.) ilә әlaqәdar öyrәnir. Belәliklә

dә, mövzu daha yaxşı әhatә edilir, onun daxili әlaqәlәri bütün mürәkkәbliyi ilә әks etdirilir” (6, 28). M.Seyidov

tәdqiqatlarındakı bu cür universallıq, söz yox ki, ondan sonrakı araşdırmalara özünün müsbәt tәsirini göstәrir.

“Azәrbaycan xalq dastanları. Orta әsәrlәr” monoqrafiyasındakı ikinci istiqamәtә gәlincә, qeyd etmәk lazım gәlir

ki, M.H.Tәhmasib hәm bu әsәrindә, hәm dә ayrı-ayrı el sәnәtkarlarının (xüsusәn dә Aşıq Əlәsgәrin) hәyat vә

yaradıcılığına hәsr olunmuş mәqalәlәrindә aşıq sәnәtinin poetik sistemini araşdırmağı diqqәt mәrkәzindә saxlayır.

Mәhz poetik sistemi öyrәnmәk alimә imkan verir ki, dastanın bir janr kimi özünәmәxsus cәhәtlәrini elmi әsaslarla üzә

çıxara bilsin. P.Əfәndiyev, V.Vәliyev, Q.Namazov, M.Hәkimov, S.Paşayev, M.Qasımlı, M.Allahmanlı, M.Cәfәrli,

H.İsmayılov, E.Mәmmәdli vә b. folklorşünasların aşıq sәnәtindәn, o cümlәdәn dastan yaradıcılığından bәhs edәn

әsәrlәrindә M.H.Tәhmasib tәsirini görmәk ustad folklorşünasın nәzәri fikirlәrinin doğru-düzgünlüyündәn xәbәr verir.

M.H.Tәhmasibin dastan janrını araşdırma modeli, yәni janrın genezisini onun poetikası ilә vәhdәtdә götürmәk modeli

şifahi xalq әdәbiyyatındakı digәr epik janrların öyrәnilmәsinә dә yaxından kömәk edir. Bu fikri S.Paşayevin әfsanәlәrlә,

T.Fәrzәliyevin lәtifәlәrlә, R.Xәlilov, O.Əliyev, Ə.Əsgәr vә b. folklorşünasların nağıllarla bağlı tәdqiqatları bir daha

tәsdiq edir. Heç şübhәsiz, janrla bağlı araşdırmalar M.H.Tәhmasib modeli ilә mәhdudlaşmır vә dünya

folklorşünaslığının zәngin tәcrübәsi janrәtrafı tәdqiqatların tam başqa istiqamәtlәrdә aparılmasına geniş imkanlar açır.

Belә imkanlardan biri beynәlxalq nağıl kataloqu әsasında Azәrbaycan nağıllarının süjet göstәricisini hazırlamaqdır.

Bu çәtin işi hәyata keçirmәk gәnc folklorşünas İ.Rüstәmzadәnin adı ilә bağlıdır.

M.H.Tәhmasib ilk irihәcmli tәdqiqat әsәrini mövsüm vә mәrasim nәğmәlәrinә hәsr etsә dә, şifahi söz sәnәtinin

mәrasimlәrlә nә dәrәcәdә bağlı olduğunu çox gözәl bilsә dә, tәәssüf ki, o, araşdırmalarında dastanların ifa kontekstini

nәzәrә almır. Dastan hansı mühitdә vә auditoriyada ifa olunur? İfa olunduğu mühitdәn vә auditoriyadan asılı olaraq

dastanın mәzmun vә formasında hansı dәyişmәlәr baş verir? Ən başlıcası: dastan ifaçılığında sazla sözün vәhdәti necә

qorunur? Dastanda hansı şeir hansı aşıq havası üstündә oxunur? Bu tipdә mәsәlәlәrә o qәdәr dә diqqәt yetirmәmәsi

göstәrir ki, M.H.Tәhmasib dastan mәtnini yazılı әdәbiyyat mәtni kimi ayrıca götürüb tәhlil etmәyә daha çox üstünlük

Milli Zəka

verir, yazılı әdәbiyyat mәtnindәn fәrqli olaraq, dastan mәtninin ifa prosesindә yenidәn yaranmasını heç dә öyrәnilmәsi

vacib olan mәsәlә sәviyyәsinә qaldırmır. 20-30-cu illәr Azәrbaycan folklorşünaslığının qismәn toxunduğu, amma

M.H.Tәhmasibin çox da diqqәt yetirmәdiyi ifa konteksti mәsәlәsi bu gün yenidәn tәhlil predmetinә çevrilmәkdәdir.

F.Bayatın ümumnәzәri mәsәlәlәrә, B.Qurbanov, R.İmrani, N.Rәhimbәylinin saz vә sözün vәhdәtinә, L.Süleymanovanın

bayatı ifaçılığına hәsr olunan son tәdqiqatlarında ifa konteksti probleminin diqqәt mәrkәzindә saxlanılması bu sahәdә

uğurlu perspektivlәrdәn xәbәr verir.

Azәrbaycan folklorşünaslığının dünәnki vә bugünkü mәnzәrәsi fonunda diqqәti cәlb edәn istiqamәtlәrdәn biri

şifahi vә yazılı әdәbiyyat әlaqәlәridir. Bu gün AMEA Nizami adına Ədәbiyyat İnstitutunda Azәrbaycan şifahi xalq

әdәbiyyatı vә әdәbi abidәlәr, AMEA Folklor İnstitutunda isә Folklor vә yazılı әdәbiyyat adlı şöbәlәrin fәaliyyәt

göstәrmәsi xatırlatdığımız istiqamәtin nә qәdәr vacib vә aktual olduğunu göstәrir. Belә vacib vә aktual istiqamәtin

yaxın keçmişinә nәzәr salsaq, yazıçı vә folklor mövzusunun daha çox öyrәnilmәsinin şahidi olarıq. Yaxın keçmişdә

bu sahәdә araşdırma aparan әdәbiyyatşünaslar N.Gәncәvi, M.Füzuli, M.Ə.Sabir, Y.V.Çәmәnzәminli, Ə.Haqverdiyev,

C.Cabbarlı, S.Vurğun, S.Rәhimov, O.Sarıvәlli vә b. yazıçıların xalq yaradıcılığı ilә hansı şәkildә bağlı olmasını, folklordan

hansı yollarla bәhrәlәnmәsini әsas tәdqiqat predmeti kimi götürüblәr. Bugünün özündә dә yazıçı vә folklor

mövzusu, әsasәn, qeyd etdiyimiz şablon qәliblәr üzrә işlәnmәkdә davam edir. Halbuki şifahi vә yazılı әdәbiyyatın

qarşılıqlı әlaqәlәrinә aid daha ciddi problemlәrin çözülmәsinә böyük ehtiyac var. Belә problemlәrdәn biri şifahi vә

yazılı sәnәt arasındakı fәrqlәrә әsaslı şәkildә yenidәn baxmaqdır. Heç kimә sirr deyil ki, şifahi vә yazılı әdәbiyyatın

fәrqlәrindәn son dәrәcә ümumi şәkildә, orta mәktәb dәrsliyi sәviyyәsindә tez-tez danışsaq da, elmi araşdırmalarımızda

hәmin fәrqlәri o qәdәr dә nәzәrә almırıq. Əgәr nәzәrә alsaydıq, şifahi xalq әdәbiyyatını yazılı әdәbiyyat meyarları ilә

tәhlil etmәz, mәsәlәn, heyvanlar haqqında nağılları tәmsil, xalq gülüşünü satirik gülüş adlandırmazdıq. Adın doğrudüzgün

qoyulmaması, heç şübhәsiz, mahiyyәtin doğru-düzgün başa düşülmәmәsi demәkdir. Mahiyyәti tәhrif etmәmәk

vә yanlış nәticәlәr çıxarmamaq üçün hәm şifahi, hәm dә yazılı sәnәt qanunauyğunluqlarını ayrı-ayrılıqda dәrindәn

mәnimsәmәk lazımdır. Bu meyarı gözlәmәyin bәhrәsidir ki, K.Əliyev romantizmin vә eposun poetikası ilә paralel

şәkildә mәşğul olur, “Romantizm vә folklor” adlı kitab çap etdirib şifahi vә yazılı sәnәt әlaqәlәrinә aid maraqlı qәnaәtlәr

irәli sürür.

Azәrbaycan folklorunun ümumtürk, ümumşәrq vә ümumdünya kontekstindә öyrәnilmәsi aktual problemlәrdәn

biri olaraq qalmaqdadır. Düzdür, bu sahәdә xeyli sәmәrәli iş görülüb. Q.Paşayevin Azәrbaycan–İraq–türkman,

A.Nәbiyevin Azәrbaycan–özbәk, A.Cәmilin Azәrbaycan–qırğız, M.Seyidov, İ.Abbaslı, F.Fәrhadovun Azәrbaycan–

ermәni, V.İbrahimovanın Azәrbaycan–ingilis folklor әlaqәlәrinә aid tәdqiqatları bu sahәdә görülmüş sәmәrәli işin

sәciyyәvi nümunәlәridir. Bu nümunәlәrdә, adәtәn, qarşı tәrәfә Azәrbaycan folklorunun gözü ilә baxılır, müqayisәli

tәhlil әsasında tәrәflәrin oxşar vә fәrqli cәhәtlәri üzә çıxarılıb ümumilәşdirilir. Belә tәhlil vә ümumilәşdirmәlәr,

hәmçinin müxtәlif xalqlara aid tәrcümә kitabları imkan verir ki, Azәrbaycan folkloru ümumtürk, ümumşәrq vә

ümumdünya folklorunun tәrkib hissәsi kimi araşdırmalara cәlb edilsin. Son illәrin bir çox tәdqiqatları ikinci vә üçüncü

istiqamәtlә müqayisәdә birinci istiqamәt (ümumtürk istiqamәti) üçün müәyyәn qәdәr elmi bazanın yaranmasından

xәbәr verir. Ümumtürk istiqamәti üçün bazayaradıcı tәdqiqatlar sırasında F.Bayat, C.Bәydili, S.Xavәri vә b.

folklorşünasların şamançılıq vә sufiliklә bağlı tәdqiqatlarını xatırlamaq olar. Mәhz şamançılıq vә sufilik qaynaqlarını

ciddi şәkildә nәzәrә almağın hesabına “Türk mifoloji sözlüyü” (C.Bәydili), “Türk mifoloji sistemi” (F.Bayat), “Oğuz

mifologiyası” (S.Rzasoy), “Oğuznamә yaradıcılığı” (Ə.Əsgәr) kimi әsәrlәr, yәni Azәrbaycan mifologiyası vә folklorunu

ümumtürk mifologiyası vә folklorunun tәrkibindә görәn vә dәyәrlәndirәn әsәrlәr ortaya çıxır.

Toplama, tәrtib, nәşr vә tәdqiqat işlәrindә dünya folklorşünaslığının meyarlarına әsaslanmaq Azәrbaycan

folklorşünaslığına mәşğul olduğu predmeti fәrqli mövqelәrdәn qiymәtlәndirmәk imkanı verir. Fәrqli mövqelәrdәn biri

şifahi xalq әdәbiyyatını folklor adının ehtiva etdiyi digәr sahәlәrlә (xalq musiqisi vә rәqslәri, xalçaçılıq, dulusçuluq,

misgәrlik, xalq memarlığı, xalq tәbabәti, xalq mәtbәxi vә s. ilә) vәhdәtdә öyrәnmәkdir. Şifahi әnәnәnin müxtәlif sahәlәr

üzrә izlәnilmәsi, etnoqrafik materialların ciddi şәkildә nәzәrә alınması şifahi әdәbiyyatı hәrtәrәfli öyrәnmәyә yaxından

kömәk edir.

İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT:

1. P.Əfәndiyev. Azәrbaycan şifahi xalq әdәbiyyatı. Bakı: Elm vә tәhsil, 2012

2. İ.Abbaslı. Folklorşünaslıq/Azәrbaycan әdәbiyyatı tarixi. 1-ci cild. Bakı: Elm, 2004

3. H.Zeynallı. Seçilmiş әsәrlәri, Bakı: Yazıçı, 1983

4. Y.V.Çәmәnzәminli. Əsәrlәri. 3 cilddә, 3-cü cild, Bakı: Elm, 1977

5. Дж.Коккьяра. История фольклористики в Европе. Москва: Изд-во Иностранной литературы, 1960

6. Azәrbaycan mifoloji mәtnlәri. Tәrtib edәni, ön sözün vә şәrhlәri müәllifi A.Acalov. Bakı: Elm, 1988

Milli Zəka

AZƏRBAYCAN FOLKLORŞÜNASLIĞININ DÜNƏNİ VƏ BUGÜNÜ

Xülasә

Avropada XVIII әsrin sonu, XIX әsrin әvvәllәrindәn formalaşmağa başlayan folklorşünaslıq elmi Azәrbaycanda

XIX әsrin sonları, XX әsrin әvvәllәrindә tәşәkkül tapmışdır. İlkin mәrhәlәdә folklorşünaslıq, әsasәn, folklor mәtnlәrinin

toplanmasından, tәrtib vә nәşr olunmasından, nәşr olunmuş mәtnlәrә elmi münasibәt bildirilmәsindәn başlamışdır.

Mәqalәdә Azәrbaycan folklorunun XIX әsrin әvvәllәrindәn başlayaraq öncә sistemsiz şәkildә (Əndәlib Qaracadaği

әlyazması, SMOMPK, “Kәşkül”, “Mәktәb”, “Dәbistan” vә b. dövri mәtbuat nümunәlәri), daha sonra sistemli olaraq

(H.Zәrdabi vә M.F.Axundov toplamaları) toplanıb çap olunması tarixinә nәzәr salınır. XIX әsrin sonlarından çap

olunmağa başlayan folklor kitabları (M.Qәmәrli. Atalar sözü. İrәvan, 1899 vә b.), dәrsliklәrdә xalq әdәbiyyatı

nümunәlәrindәn istifadә әnәnәsi (“Kitabi-türki” (1852), “Vәtәn dili” (1882-1888), “Uşaq bağçası (1898), “Balalara

hәdiyyә” (1912)) dә mәqalәnin tәdqiqat obyekti olmuşdur.

XX әsrin әvvәllәrindә Azәrbaycanda folklorşünaslıq elminin inkişafında H.Zeynallı, V.Xuluflu, S.Mümtaz,

H.Əlizadә kimi әdәbiyyatşünasların, hәmçinin Azәrbaycanı Tәdqiq vә Tәtәbbö Cәmiyyәtinin ardıcıl, sistemli fәaliyyәti

dә mәqalәdә işıqlandırılmışdır. Müәllif XX әsrin sonları vә XXI әsrin әvvәllәrindә (M.Tәhmasib, P.Əfәndiyev, M.Seyidov,

İ.Abbaslı, A.Nәbiyev vә b.) Azәrbaycan folklorşünaslığının ümumi mәnzәrәsini dә yaratmağa çalışmışdır.

Açar sözlәr: Azәrbaycan, folklorşünaslıq, folklor mәtni, toplama, tәrtib, nәşr

ПРОШЛОЕ И НАСТОЯЩЕЕ АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ ФОЛЬКЛОРИСТИКИ

Резюме

Фольклористика, как наука, сформированная в Европе в конце XVIII – начале XIX века, в Азербайджане

начала формироваться в конце XIX – начале ХХ века. На первом этапе развитие фольклористики, в основном

выражалась собиранием, составлением и изданием фольклорных текстов.

В статье рассматривается история спорадического (рукопись Андалиба Караджадаги, СМОМПК, газеты

«Кашкул», «Мектеб», «Дебистан» и другие периодические издания) и систематического (собрания М.Ф.Ахундова

и Г.Зардаби) собирания и издания Азербайджанского фольклора. Фольклорные книги, изданные с конца

XIX века (М.В.Гемерли. Пословицы. Иреван, 1899), а также традиция использования образцов в учебниках

(«Китаби-турки» (1852), «Ветен дили» (1882-1888), «Ушаг багчасы» (1898), «Балалара хедиййе» (1912)) были

избраны объектом исследования.

В статье также была освещена периодическая, систематическая деятельность таких исследователей как

Х.Зейналлы, В.Хулуфлу, С.Мумтаз, Г.Ализаде и Общества Изучения и Исследования Азербайджана в развитии

фольклористической науки начала ХХ века в Азербайджане. Автор также делает общий обзор Азербайджанского

фольклора конца ХХ (М.Тахмасиб, П.Эфендиев, М.Сеидов, И.Аббаслы, А.Набиев и др.) и начала XXI

века.

Ключевые слова: Азербайджан, фольклористика, фольклорный текст, собирание, составление, издание

PAST AND PRESENT TIME OF AZERBAIJAN FOLKLORE

STUDY SUMMARY

The science of folkore-study beginning to be appeared in Europe from the end of the 18th century and the beginning

of the 19th century,but in Azerbaijan it began to be formed from the end of the 19th century and at the beginning of

the 20th century. Especially during the first stage the folklore-study began to inform about the collecting of folklore

texts,compiling and publishing,the scientific considerations to the published texts.

In the article the collecting and publishing history of Azerbaijan folklore from the beginning of the 19th century

is looked through in unsystematical form (Andelub Garajadagi's handwriting, SMOMPK, "Keshkul", "Mekteb", "Debistan

and other periodical press examples), later it is investigated in systematical form (collections by H.Zardabi and

M.F.Akhundov).

Folklore books beginning to be published from the end of the 19th century (M.Gamerli.Atalar sozu(Proverbs).

Irevan, 1899 and others), the usage tradition from folk literature in text-books (Kitabi-turki), (1852), "Veten dili"

(Native language) (1882-1888), "Ushag bagchasi(Kindergarten)", "Gifts to the children" (1992) were also the investigation

object of the article.

At the beginning of the 20th century in Azerbaijan the systematic, methodical activities of H.Zeynalli,

V.Khuluflu,S.Mumtaz,H.Alizade and others,also Organization of Azerbaijan Tedgig ve Tetebbo are lightened. The author

tries to create the general view of Azerbaijan folklore-study of the end of the 20th century and the beginning of

the 21st century (M.Tahmasib, P.Afandiyev, M.Seyidov, I.Abbasli, A.Nabiyev and others).

Key words: Azerbaijan, folklore -study, folklore texts,collecting, compiling, publishing

Milli Zəka

TƏBİƏTDƏN CƏMİYYƏTƏ OYUNUN ANLAMI,

TƏBİƏTİ VƏ ÖZƏLLİKLƏRİ

A. Önsöz

Qarabağda xalq oyunları vә meydan tamaşaları

mövzusuna keçmәdәn öncә oyun qavramı

haqqında elmi-nәzәri (tәbii ki, Qarabağda xalq

oyunları vә meydan tamaşalarından örnәklәrә istinad edәrәk)

mәlumat vermәk lazımdır. Bu nәzәri bazanın gәlәcәkdә xalq

oyunları vә meydan tamaşaları adlandırılan folklor vә sәnәt

növünün mahiyyәt vә anlamını açmaqda böyük rolu olacaqdır.

Çünki oyun qavramı bizim bildiyimizdәn, hәtta tәsәvvür

etdiyimizdәn daha geniş vә әhatәlidir. Türk dünyasında oyunun

tarixi ilә bağlı yazılanlar barәdә әsaslı fikir söylәmәk çәtin olsa

da, oyun haqqında ilk bilgini Kaşqarlı Mahmudun verdiyini

nәzәrә alaraq demәk mümkündür ki, zәngin oyun

mәdәniyyәtimiz XI yüzildәn bilim dünyasının marağına sәbәb

olmuşdur. Kaşqarlı Mahmud “Kitabi-Divanu luğa tit-türk” adlı

әsәrindә (Kaşğarlı, 1991, 386, 491) “Tәpik”, “Köçürmә”,

“Munquz-munquz”, (“Buynuz-buynuz”), “Ötüş” vә s. kimi

oyunların özünәmәxsus xüsusiyyәtlәri haqqında mәlumat

vermәklә oyunun türklәrdә әskidәn var olduğunu göstәrmәk istәmişdir. Burada oyun terminini bugünkü mәnasında ilk dәfә

nest...

195918 195919 195920 195921 195922