Vitamin Nedir?
Vitamin sözcüğü Latince yaşam anlamına gelen ‘vita’ sözcüğünden gelir. Vitaminler, vücudun kendini yenileyip iyileştirebilmesi, büyüyüp gelişmesi ve enerji üretebilmesi için gerekli olan organik bileşiklerdir. Toplamda 13 çeşit vitamin vardır. B Vitamini diğer vitaminlere kıyasla daha kompleks bir yapıya sahiptir. Vitaminler, vücutta denge sağlanması adına dikkatli bir şekilde alınmalıdır. Aksi halde vitamin eksikliği ve bunun beraberinde bazı sağlık sorunları ortaya çıkabilir.
B12 Vitamini Nedir?
B12 ısıya duyarlı ve suda çözünebilen bir vitamindir. Hücrede, yağ asitleri ve amino asitlerin vücuttaki kullanımında önemli bir rol oynar. Sinir dokusunu ve beyin fonksiyonlarını korur ve aynı zamanda alyuvar üretimini sağlar. B12 vitamini insan vücudu tarafından kendi kendine üretilemez. Bu yüzden, dışarıdan takviye edilmesi gerekir; bu ihtiyaç da genellikle hayvansal besinlerle karşılanır. Özellikle et, yumurta, balık, süt ve süt ürünlerinde yüksek oranda B12 vitamini bulunur. B12 vitamini kaynağı olan besinlerin çok fazla ısıtılmaması ve pişirme süresinin çok uzun tutulmaması tavsiye edilir. Besinlerin uzun süre pişirilmesi ve fazla ısıya maruz kalması B12 vitamininin azalmasına veya etkisinin yok olmasına sebep olabilir.
B12 Vitamininin Faydaları Nelerdir?
Sağlığımız için en temel yapıtaşlarından biri olan B12 vitamini, vücudu dışardan gelebilecek her türlü zararlı virüs ve bakterilerden koruyarak bağışıklık sistemimizi güçlendirir. Sinir sisteminin doğru, hızlı ve düzenli çalışmasını sağlar. Kemik iliğinde alyuvar hücrelerinin üretiminde görevlidir. Hücrelerin üretilmesini, kendini yenilemesini ve daha uzun yaşamasını sağlayan B12 vitamini aynı zamanda kan hücre sayısını arttırarak anemiyi (kansızlığı) önler. Bunun yanı sıra, vücutta yeterli miktarda B12 vitamini bulunması hafızayı güçlendiren ve öğrenmeye yardımcı olan önemli bir faktördür.
B12 Vitamini Nelerde Bulunur?
İnsan vücudu tarafından üretilemeyen B12 vitamini, yediğimiz besinler aracılığıyla vücudumuza girer. Vücutta eksik bulunması halinde emilim bozuklukları, yetersiz ve sağlıksız beslenmeyle birlikte sindirim sıkıntıları görülür. Bu yüzden, her bireyin B12 açısından zengin besin kaynaklarını tüketmesi önerilir. Karaciğer, dalak, böbrek, midye, alabalık, karides, takviye tahıl gevrekleri (veganlar için), ton balığı, süt, peynir, yoğurt ve yumurta B12 vitamini açısından en zengin temel besin kaynaklarıdır.
B12 Vitamini Eksikliği Nedir?
Vücuda yeterli miktarda B12 vitamininin alınamaması durumunda B12 vitamini eksikliği ortaya çıkar. Bu durum, sinir sistemi ve beyinde ciddi ve kalıcı hasara yol açabilir. B12 değerlerinin biraz düşük olması bile kişide depresyon, odaklanma sorunu, bilinç kaybı, uykusuzluk ve hatta zaman zaman denge ve kansızlık sorunlarına neden olabilir.
B12 Vitamini Neden Bu Kadar Önemlidir?
Tedavi edilmeyen ve ciddi boyuta ulaşana kadar fark edilmeyen B12 vitamini eksikliği kişide derin depresyona, paranoya ve sanrılara, hafıza kaybına, idrar kaçırma ile tat ve koku kaybına dahi yol açabilmektedir. İnsan vücudu kırmızı kan hücreleri, sinirler ve DNA yapımı için B12 vitaminine ihtiyaç duymaktadır. B12 vitamininin aynı zamanda doğurganlık üzerinde olumlu bir etkisi olduğu bilinmektedir. Ortalama bir yetişkinin günde yaklaşık 2,4 mcg B12 vitamini alması gerekmektedir. Çoğu vitaminin aksine vücutta üretilemeyen B12 vitamininin yiyecekler veya takviye yoluyla alınması büyük bir önem arz eder. Ancak, bazı insanlar ne kadar B12 vitamin içeren besinler tüketseler veya takviye olarak B12 vitamini alsalar da bu insanların vücutlarında bu vitaminin yeteri oranda emilemediği görülebilir. Bunun yanı sıra, B12 vitamini eksikliği, yaşlılar arasında daha sık görülmektedir. Ulusal Sağlık ve Beslenme İnceleme Anketine göre 50 yaşın üzerindeki yetişkinlerin %20’si sınırda B12 seviyelerine sahipken, %3,2’sinde risk derecesinde düşük seviyelere rastlanmaktadır.
B12 Vitamini Eksikliğinin Belirtileri Nelerdir?
B12 vitamini eksikliğinin belirtileri rahatsızlık ciddi boyutlara ulaşana kadar kendini belli etmeyebilir. Semptomların yavaş yavaş ortaya çıkıp zamanla yoğunlaştığı da görülebilir. B12 vitamini eksikliğinin belirtileri arasında aşağıdakiler yer alır:
- Unutkanlık
- Kalp çarpıntısı
- Güçsüzlük
- Duygu durum bozuklukları (depresyon ve aşırı sinirlilik hali)
- Dikkat eksikliği ve odaklanma sorunu
- Üşüme
- Halsizlik
- Yorgunluk
- Uzuvlarda uyuşmalar (el, kol ve bacakta)
- Dil üzerinde şişme
- Ağız ülserleri (aftlar)
- Cilt kuruluğu
- Saç dökülmesi
- Kilo kaybı
Uzman doktor tarafından yapılacak fiziki muayenede B12 vitamini eksikliği tespit edilebileceği gibi, kesin sonuç için kan testine başvurulur. Bu noktada, erken teşhis ve tedavi sürecinin iyi yönetilmesi büyük bir önem taşımaktadır. B12 vitamini eksikliği tedavi edilmezse, ciddi nörolojik sorunlara ve kan hastalıklarına yol açabilir.
B12 Vitamini Eksikliği Neden Olur?
B12 vitamini eksikliğine sebep olan birçok faktör bulunmaktadır. Sağlık açısından başka faydalarının olduğu düşünülse de vejetaryen beslenme ve mide küçültme ameliyatları, B12 vitamini eksikliğine sebep olabilir.Bitkiler B12 vitamini üretemediğinden, bunu sağlayan yiyecekler sadece et, yumurta, süt ürünleri gibi hayvansal gıdalardır. Bu sebeple, katı bir vejetaryen veya vegan diyet uygulayan kişiler takviye B12 vitamini tüketmedikleri takdirde, bu kişilerde B12 vitamini eksikliği görülme riski artar. Kilo vermek için mide küçültme ameliyatı olan kişiler de B12 vitamini eksikliği açısından risk grubu içerisinde yer alır. Bu tarz ameliyatların bazı durumlarda vücudun yiyeceklerden B12 alma kapasitesini azalttığı bilinmektedir. Yetersiz beslenen bebekler ve hamile bireylerde de B12 eksikliği görülebilir. Hamilelerde kansızlık kaynaklı B12 vitamini eksikliği erken doğuma ve hatta düşük yapılmasına dahi yol açabilmektedir. Ayrıca çölyak veya Crohn hastalığı gibi besin emilimini azaltan durumlar da B12 eksikliğine neden olabilir. Benzer şekilde, midede asit üretimini azaltan mide ilaçları da B12 vitamini eksikliğine yol açabilir; çünkü B12 vitamininin emilmesi için asit gereklidir. Genellikle yaşlanmayla ortaya çıkan mide asidi üretimindeki azalma, B12 vitamini eksikliğinin yaşlılarda sıklıkla görülmesinin sebeplerinden biridir.
Kimler B12 Eksikliği Riski Taşır?
- Yapılan bazı araştırmalara göre B12 eksikliği riski, yaş ilerledikçe artar. Bunun nedeni atrofik gastrit ve pernisiyöz anemi gibi otoimmün hastalıklardır. Bu iki hastalık, B12 vitamininin emiliminin azalmasına neden olur. B12 eksikliği ile ilişkilendirilen diğer bir sağlık sorunu ise helikobakter pilori enfeksiyonudur. Helikobakter pilori isimli bu bakteri de mideye zarar verdiğinden B12 vitaminin emilmesini engelleyebilir.
- Yeterli B12 vitamini alınmaması B12 eksikliğinin en önemli nedenidir. Dolayısıyla vejetaryen ve vegan beslenen kişilerde B12 eksikliği riski oldukça yüksektir. Çünkü B12 vitamininin doğal besin kaynakları hayvansal gıdalardır. Buna ek olarak vegan kadınların bebekleri de risk altındadır. Bebeklerin yalnızca anne sütü ile beslendiği dönemde anne hiçbir hayvansal gıda tüketmiyorsa bebeğin B12 vitamini rezervi sınırlıdır. Bu da çok erken bir dönemde B12 vitamini eksikliğinin başlaması anlamına gelir.
- Gastrointestinal rahatsızlıkları olan kişiler de B12 eksikliği riski altındadır. Çölyak ve Crohn hastalığı olan bireylerin vücudunda B12 vitamini emilimi az olabilir. Buna ek olarak gastrointestinal cerrahi geçirmiş kişilerde de B12 vitamini eksikliği gelişme ihtimali yüksektir. Mide küçültme ameliyatı gibi operasyonlar bu ihtimali yükseltir.
B12 Vitamini Eksikliği Nelere Yol Açar?
B12 vitamini eksikliği hastada birçok komplikasyona neden olabilir. Bu komplikasyonlardan ilki nörolojik sorunlardır. B12 vitamini eksikliği yaşayan hastaların sinir sistemi bu durumdan etkilenebilir. Nörolojik sorunlar arasında ise görüş problemleri, hafıza kaybı, karıncalanma hissi ve fiziksel koordinasyon kaybı bulunur. Fiziksel koordinasyon kaybı konuşma ya da yürüme güçlüğüne neden olabileceği gibi tüm vücudu da etkileyebilir. Bunlara ek olarak özellikle bacaklarda olmak üzere sinir sisteminin bazı kısımlarında hasar da görülebilir.
B12 vitamini eksikliği olan kişilerde geçici kısırlık da olabilir. Hastaya uygun B12 vitamini takviyesi ile bu durum tedavi edilebilir. Bununla birlikte hamile kadınların B12 vitamini eksikliği olması sonucunda bebek de etkilenebilir. Nöral tüp defekti olarak bilinen doğumsal anomaliye yol açan bu durum nedeniyle bebeğin omurgası, beyin veya kafatası zarar görebilir.
B12 Vitamini Değerlerimi Nasıl Artırabilirim?
Kritik seviyede B12 vitamini eksikliği görülmesi hâlinde, haftalık B12 vitamini enjeksiyonları veya yüksek dozlu B12 hapları ile B12 vitamini takviyesi sağlanmaktadır. Kritik seviyelerde olmayan B12 vitamini eksikliği ise multivitaminler aracılığıyla kontrol altına alınabilir. Emilim problemleri veya vegan beslenmeden kaynaklı B12 vitamini eksikliği dışında, kişinin B12 vitamini değerleri kolaylıkla arttırılabilir. Fazlaca B12 vitamini içeren gıdaların tüketilmesi vücudun günlük B12 vitamini ihtiyacı olan 2,4 mcg’nin karşılanması için yeterli olacaktır. Hamile veya emziren annelerin günlük B12 vitamini ihtiyacı bazı durumlarda daha fazla olabilir. Ancak, gerekli miktardan fazla B12 vitamini alınması da birtakım sorunlara yol açabilir. Bu durumda beslenme değişikliği veya takviye gıdanın kesilmesi gibi bir müdahale gerekebilir. Kan testinde 200 pg/mL- 800 pg/mL aralığında çıkan B12 vitamini miktarının normal seviyelerde olduğu kabul edilmektedir.
B12 Vitamini Eksikliği Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
B12 vitamini eksikliğinde enjeksiyon veya ilaç tedavisi olmak üzere iki ana yöntem uygulanır. Ancak, B12 vitamini eksikliğinin o hasta özelinde sebeplerinin araştırılması doğru tedavinin uygulanmasında büyük önem taşımaktadır. Örneğin, birtakım kronik rahatsızlıklar B12 vitamini eksikliğine yol açabilmektedir. Bu sebeple, kişiye özel bir tedavi planının oluşturulması oldukça önemlidir. Kan testi sonucunda çıkan B12 vitamini seviyesine göre kişinin ihtiyacı olan doz doktor tarafından belirlenmelidir. B12 vitamini enjeksiyonu veya hapları aracılığıyla bu miktar kolaylıkla dışarıdan sağlanabilir. B12 vitamini eksikliğinin emilim problemlerinden kaynaklanması durumunda ise bu durum, mide, ince bağırsak gibi sindirim organlarının fonksiyonlarını yerine getirmemesinden kaynaklı bir yetersizlik olduğundan farklı bir tedavi planının uygulanması gerekir. Dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta ise B12 vitamini eksikliğinin yalnızca yetişkin veya yaşlı bireylerde değil, aynı zamanda bebeklerde de görülebiliyor olmasıdır. Uzun süre tedavi edilmediği takdirde ciddi rahatsızlıklara yol açabilen B12 vitamini eksikliğinin vakit kaybedilmeden önlem alınarak tedavi edilmesi büyük önem arz eder.
Hamilelikte B12 Eksikliği Nasıl Giderilir?
Hamilelik döneminde B12 vitamini eksikliğinin tedavi edilmesi büyük bir önem taşır. Bunun nedeni, anne adayının vitamin eksikliğinin bebeği de etkileme riskidir. B12 eksikliği tedavisi, hamilelik döneminde de hamilelik olmayan dönemlerdeki gibi uygulanabilir. Ancak diğer dönemlerde olduğu gibi hamilelik süresince alınacak B12 takviyelerinin de doktor kontrolünde alınması gerekir.
B12 Vitamininin Yapamadıkları Nelerdir?
B12 vitaminin vücuda faydası kadar yapamayacaklarına da değinilmesi önemlidir. Nitekim, İnternet’te Alzheimer hastalığından kalp hastalığına kadar çeşitli sağlık sorunlarının önlenmesi için B12 vitamini kullanımını tavsiye eden makalelere sıklıkla rastlanmaktadır. Bu tarz yazıların çoğu eksik ve hatalı bilgiler içermektedir. Örneğin, B12 vitamini eksikliği ile bilişsel gerileme arasında bir ilişki bulunmasına rağmen, klinik çalışmalar Alzheimer hastalığında yüksek dozda takviye vitamin tedavisinin bilişsel işlevde bir iyileşmeye yol açmadığını kanıtlamaktadır. Bu gibi bilgilere kesinlikle itibar etmemenizi ve B12 vitamini eksikliğinde uzman doktorunuza danışmadan takviye gıda veya vitamin hapı kullanmamanızı öneririz.