Enkaz Altında Kalma Rekoru

Çağıl Kasapoğlu / BBC Dünya Servisi

Türkiye ve Suriye’yi vuran depremlerin ardından, enkaz altında mahsur kalanlar için zamanın tükendiğinden kaygı duyuluyor.

Her iki ülkeden ve dünyanın dört bir yanından kurtarma ekipleri, yaşam belirtisi gördükleri yerlerde, beton yığınlarının altından sağ kalanları kurtarabilmek için durmaksızın çalışıyor. Ancak depremzedeler, enkazın altında ne kadar hayatta kalabilir?

BBC’ye konuşan uzmanlar bunun çeşitli faktörlere bağlı olduğunu söylüyor. Çökme anındaki konum, hava ve suya erişim, iklim, hava koşulları ve enkaz altındaki kişinin fiziksel ve psikolojik durumu gibi unsurlar, ne kadar süre hayatta kalabileceklerini etkiliyor.

Çoğu kişi felaketin ardından geçen 24 saatlik sürede kurtarılabiliyor, ancak bundan çok daha sonra enkaz altından sağ kalanların kurtarıldığı birçok vaka var.

Peki, depremzedelerin hayatta kalmasında ne gibi faktörler rol oynuyor?

Depremin tam olarak ne zaman olacağını ya da binanın ne zaman çökeceğini bilmek imkansız olsa da, uzmanlar acil durumda aldığınız pozisyonun, hayatta kalmak açısından çok önemli olduğunu söylüyor.

İyi seçilmiş bir konum, enkaz altında koruma ve havaya erişim sağlayabilir.

Türkiye’nin en büyük sivil toplum yardım ve kurtarma kuruluşu olan AKUT’un koordinatörlerinden Murat Harun Öngören “Çök, kapan ve tutun pozisyonunu alabilmenin hayatta kalınmasını sağlayabilecek alan ve hava cebi oluşturabileceğini” söylüyor.

Çök, kapan ve tutun, dizlerin üzerine çökmek, bir masanın ya da sağlam bir cismin altına girmek ve sallantı geçene dek sıkı durmak demek.

Öngören “Acil durum önlemleriyle ilgili eğitim, tatbikat ve farkındalık önemli ama sıklıkla görmezden geliniyor. Bu da sizin enkaz altındaki yaşam beklentinizi belirleyecektir” diye de ekliyor.

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Sağlık Acil Durumları Programı’ndan teknik yetkili Dr. Jetri Regmi de, hazırlığın önemine dikkat çekiyor;

“Dayanıklı bir masa gibi güvenli bir yere sığınmak, hayatta kalma şansını artırabilir. Her acil durum farklı olduğundan net bir şey yok, ancak ilk baştaki arama kurtarma çalışmaları, yerel toplulukların hazırlık kapasitesine bağlıdır.”

Hava ve suya erişim, yıkılmış bir binanın altında mahsurken, hayatta kalmak açısından çok önemli. Ancak bu da yaralanma seviyesine bağlı. Kan kaybediyor olmak, yaşama şansını 24 saatin ötesine taşımayı zorlaştırıyor.

Dolayısıyla uzmanlar, depremzede enkaz altında çok ağır yaralı değilse ve soluyacak havası varsa, bir sonraki adımın suya erişim olduğunu belirtiyor.

ABD’deki Duke Üniversitesi’nden yoğun bakım uzmanı Prof. Richard Edward Moon’a göre “su ve oksijen olmaması, hayatta kalmak açısından kritik sorunlar:

“Her yetişkin günde 1,2 litre su kaybediyor. İdrar, nefes alıp verme, su buharı ve terleme yoluyla. Bir insan 8 litreden fazla su kaybettiğinde ağır hastalanır”

Bazı tahminlere göre insanlar, su olmadan üç ila yedi gün hayatta kalabiliyor.

Bir insanda kafa travması ya da başka ağır yaralanmalar varsa ya da nefes imkanı kısıtlıysa, felaketin ertesi gününe hayatta kalma şansı çok azalıyor.

Dr. Regmi’ye göre yaralanmanın düzeyini değerlendirebilmek önemli.

“Omuriliklerinde, kafasında ya da göğüslerinde yaralanma olanlar, akut travma tedavi tesislerine götürülene dek yaşamayabilir. Kan kaybı, kırıklar ve organlarda yırtılmalar, ölüm ihtimalini artırıyor.”

Dr. Regmi, kurtarmadan sonraki tedavinin de aynı derecede önemli olduğunu söylüyor.

“Enkaz altından kurtarılanlar bile, ‘ Crush (ezilme) sendromundan’ ölebilir. Bu, deprem gibi felaketlerde yıkılan duvarların altında kalanlarda sıklıkla görülür.”

WHO teknik yetkilisine göre Crush sendromu, enkazın yarattığı baskı nedeniyle kaslar hasar gördüğünde ve toksin ürettiğinde yaşanıyor. Enkaz kaldırıldığındaysa toksinler vücuda yayılıyor ve ciddi sonuçlara yol açabiliyor.

İklim de, kurbanların ne kadar süre hayata tutunabileceğinden belirli oluyor.

Prof. Moon, Türkiye’deki hava koşullarının durumu çok daha kötüleştirdiğini söylüyor.

“Ortalama bir yetişkin, vücut sıcaklığı koruma kapasitesini kaybetmeden en çok 21 derecede dayanabilir. Bundan daha soğuk olursa, mesele değişir” diyor.

Bu sıcaklığın altında, vücut sıcaklığı ortam sıcaklığını takip ediyor.

Yoğun bakım uzmanı, “Hipoterminin hızı, kişinin ne kadar izole olduğuna, ne kadar korunmaya sahip olduğuna bağlı. Ancak en nihayetinde, bu talihsiz insanların pek çoğu, hipotermiye yenilecektir” diye konuşuyor.

Tersine, yaz aylarındaysa kişinin mahsur kaldığı yer çok sıcaksa, hızla su kaybedilebiliyor ve bu durum yaşama şansını azaltıyor.

Uzmanlara göre, sıklıkla hafife alınan bir diğer faktör de psikolojik güç ve kontrol.

Psikolojik kararlılığı korumanın ve hayatta kalmaya odaklanmanın da çok önemli olduğu uyarısı yapıyorlar.

Arama kurtarma uzmanı Öngören “Korku, doğal tepkimiz ama panik olmamalıyız. Hayatta kalmak için psikolojik açıdan da güçlü olmalıyız” diyor.

Bu, kararlılık gerektiriyor.

"Korku hissinden sıyrılmaya çalışmak ve kendinizi kontrol altına almak önemli. Motivasyonunuz ‘Tamam şimdi buradayım ve hayatta kalmanın bir yolunu bulmalıyım’ olmalı. Böylece daha az bağırıp, daha az hareket edersiniz. Duyularınızı ve paniğinizi kontrol ederek, enerjinizi tasarruflu kullanmanız gerek.”

1995’te Güney Kore’deki bir depremde, bir depremzede 10 gün sonra enkaz altından çıkarılmıştı. Yağmur suyunu içerek ve karton bir kutuyu yiyerek hayatta kaldığı belirtildi. Aklını faal tutabilmek için de bir oyuncakla oynamıştı.

Mayıs 2013’te bir kadın, bir fabrikanın enkazından çökmesinden 17 gün sonra çıkarılmıştı.

Kurtarıldıktan sonra “Birkaç gün boyunca kurtarma görevlilerinin seslerini duydum. Dikkatlerini çekmek için sopalarla ve demir çubuklarla enkaza vurdum. Kimse beni duymadı. 15 gün kurutulmuş yiyecekle beslendim. Son iki gün sudan başka bir şeyim yoktu” demişti.

Haiti’de 220 binden fazla kişinin ölümüne neden olan Ocak 2010’daki depremden sonra, bir adam yağmalanan bir dükkanın enkazından 12 gün sonra sağ çıkmıştı. Daha sonra bir kişinin de 27 gün sonra enkazdan çıkarıldığı belirtildi.

Ekim 2005’te Keşmir’in Pakistan’a bağlı kesiminde yaşanan depremden 63 gün sonra 40 yaşındaki Naksa Bibi adlı kadın, mutfağının enkazından çıkarılmıştı.

Türkiye ve Suriye’yi vuran büyük depremlerin ardından, enkaz altında mahsur kalanlar için zaman daralıyor. Endişe içinde beklenirken enkaz altında bir insanın kaç saat, kaç gün yaşayabileceği merak kazandı. Daha önce yaşanan depremlerde enkaz altında en fazla kaç gün kalındı? İşte bu konudaki veriler...

İNSAN ENKAZ ALTINDA EN FAZLA NE KADAR SÜRE YAŞAYABİLİR?

Uzmanlar enkaz altında yaşam süresinin çeşitli faktörlere bağlı olduğunu söylüyor. Çökme anındaki konum, hava ve suya erişim, iklim, hava koşulları ve enkaz altındaki kişinin fiziksel ve psikolojik durumu gibi unsurlar, ne kadar süre hayatta kalabileceklerini etkiliyor.

Çoğu kişi felaketin ardından geçen 24 saatlik sürede kurtarılabiliyor, ancak bundan çok daha sonra enkaz altından sağ kalanların kurtarıldığı birçok vaka var.

Birleşmiş Milletler, arama kurtarma çalışmalarını genellikle felaketten beş ila yedi gün sonra, ya da son felaketzedenin kurtarılmasının üzerinden bir ya da iki gün geçtiğinde sonlandırıyor. Depremzedenin enkaz altında yaşayabileceği süre sağlık durumu, ezilme sendromu, psikolojik durumu gibi etkenlerle doğru orantılıdır.

İşte yaşam savaşını etkileyen o etkenler:

-Hava veya suya ulaşım

-Crush (ezilme) sendromu

-Yaralanma düzeyi

-İklim, hava koşulları

-Psikolojik güç

İNSAN EN FAZLA KAÇ GÜN SUSUZ KALABİLİR?

Bir insan susuz en fazla 7 gün hayatta kalabilir. Bu süre 168 saat olarak söylenebilir. Çocuklar için veya sağlık durumu iyi olmayan biri için ise bu durum değişiklik gösterebilir.

ENKAZDA EN UZUN SÜRE KALAN KİŞİ KİMDİR, NASIL KALDI?

Haiti'de 2010 yılının Ocak ayında yaşanan depremden 14 gün sonra bir adam, defalarda yağmalanan bir dükkanın yıkıntıları altından sağ olarak çıkarılmıştı. Bahsedilen bu depremde en az 200 bin kişi ölmüştü. Haiti depreminin 14’üncü gününde enkaz altından canlı çıkarılan Rico Dibrivell, felaketlerde yaşanan mucizelerin son örneğiydi.

TÜRKİYE'DE ENKAZ ALTINDA EN FAZLA NE KADAR SÜRE KALAN OLDU?

Türkiye'de ise Marmara ve Çin'deki Siçuan depremlerinde de mucizeler yaşanmıştı. Depremden tam 151 saat sonra enkaz altından sağ olarak çıkarılan İsmail Çimen de (5 yaşında) yaşanan mucizelerin simgesi olmuştu. Basında "Mucize İsmail" olarak anılan küçük çocuğun annesi de depremin ikinci gününde kurtarılmıştı. Ancak İsmail’in babası ve üç kardeşi göçük altında can verdi.

Marmara Depremi’ndekine benzer bir mucize ise Şubat 2004’te Konya'da yaşanmıştı. Çöken apartmanın enkazından 131 saat kurtarılan 16 yaşındaki Muhammet Kelam, şu sözleri söylemişti: "Sarsıntının başlamasıyla merdivenlerden aşağı koşmaya başladım. Bina çöktükten sonra umutsuzluğa kapılmamaya çalıştım. Zaman zaman uyudum. Yukarıda çalışanlar olduğunu duyuyordum. 'Nasıl olsa beni kurtarırlar' diye düşünerek kendimi rahatlatmaya çalıştım. Cep telefonu aradım, ama bulamadım. Annemin ve kardeşlerimin durumunu düşündüm."

Türkiye'de enkaz altında en uzun süre kalıp, sağ çıkmayı başarma rekoru ise Marmara depreminden önce, 1992 Erzincan Depremi'nde yaşanmıştı. SSK Hastanesi'nin üçüncü katında bulunan lojmandan kaçmak isterken merdivenlerin çökmesi sonucu birinci kata düşerek aç ve susuz şekilde beton bloklar arasında hayatta kalmayı başaran Nurcan Hemşire, 9 gün sonunda kurtarıldı. Enkaz altındayken kangren olan sol ayağı kesilen Nurcan Hemşire deprem sonrasında mucize ile eş anlamlı hale geldi.

KAHRAMANMARAŞ DEPREMİNDE 101. SAAT

101 saat sonra kurtarılan Tanem: "Babacım seni seviyorum, ben çok iyiyim”

Kahramanmaraş merkezli depremden etkilenen Hatay’da yürütülen arama kurtarma çalışmalarının 101. saatinde bir güzel bir haber daha geldi. Küçük Tanem ve babası uzun uğraşlar sonucu enkaz altından kurtarılarak Esenyurt Belediyesi’nin hasta nakil ambulansları ile hastaneye nakledildi.

Kahramanmaraş’ta meydana gelen ve 10 ili etkileyen depremin 5. gününde devam eden arama kurtarma çalışmalarında 8 yaşındaki Tanem Okur ve 42 yaşındaki babası Cem Okur enkazdan sağ olarak kurtarıldı. Depremin 101. saatinde Hatay’ın Defne ilçesi Armutlu Mahallesi’nde yapılan arama kurtarma çalışmalarında kurtarılan küçük Tanem ve babasına Esenyurt Belediyesi’nin sağlık personelleri tarafından ilk müdahale yapıldı. Ardından belediyenin bölgeye gönderdiği hasta nakil ambulansları ile hastaneye sevk edilen küçük tanem ambulansa bindirilirken, “Babacım seni seviyorum, ben çok iyiyim” diyerek sağlık çalışanlarına “Orada su içecek miyiz?” diye sordu. Sağlık çalışanlarının Esenyurt’tan geldiğini öğrenen baba Cem Okur ise “Toparlayayım ben de insanlara yardım edeceğim” dedi.