Kıyı Tipleri Türkiye

seafoodplus.info?v=Nap2BmZ7n8c

Boyuna Kıyı Tipi

Dağların kıyıya paralel olduğu kıyılardır. Akdeniz ve Karadeniz kıyıları örnektir.

Boyuna kıyıların özellikleri;

• Kıyılar yüksektir. Bu yüzden derinlik fazla (kıta sahanlığı dar), dalga aşındırması etkin, falez oluşumu yaygındır.
• Kıyı ile iç kesimler arasındaki ulaşım zor, yol yapım maliyetleri yüksek ulaşım ancak doğal geçitler ve tüneller ile sağlanabilir.
• Denizel iklim iç kısımlara kadar sokulamaz.
• Kıyılar sade bir yapıya sahiptir. Girinti çıkıntı azdır. Kıyıda koy, körfez, ada, yarımada gibi yer şekillerine az rastlanır.

Enine Kıyı Tipi

Dağların kıyı çizgisine dik uzandığı kıyılarda görülür. Türkiye’de Ege kıyıları enine kıyı tipine örnektir. Enine kıyının görüldüğü yerlerin özellikleri;

• Kıyı ile iç kesimler arasında ulaşım kolay, yol yapım maliyetleri düşük olur.
• Kıyı çok girintili çıkıntılı bir yapıya sahiptir.
• Kıyıda koy, körfez, ada, yarımada gibi yer şekilleri fazladır.
• Kıyı derinliği az (kıta sahanlığı geniş) delta oluşumu kolay, falez oluşumu zordur.
• Denizel iklim iç kesimlere kadar sokulabilir.

Limanlı Kıyı Tipi

Koy ya da körfezlerin giriş kısımlarının kıyı oklarıyla büyük kısmının kapanmasıyla ya da geniş tabanlı vadilerin deniz sularıyla dolması sonucunda oluşmuştur. Koy yada körfezin ön tarafı kıyı oklarınca kapanırsa kıyı okları doğal dalgakıranlar haline gelir böylelikle bu koy yada körfezler doğal liman haline gelirler.

En güzel örnekleri; Türkiye’de Kuzey Ege kıyılarında, Büyük Çekmece ve Küçük Çekmece kıyıları Karadeniz’in kuzeyinde ve Dinyeper limanları, New York güneyinde, Batı Patagonya’da, Pikardia-Normandiya (Fransa) kıyılarıdır.

Dalmaçya Kıyı Tipi

Denize paralel uzanan dağlar arasındaki vadilerin denizin yükselmesi sonucunda sular altında kalmasıyla oluşur.Böylece dağlar ve tepeler kıyıya paralel uzanan ada görünümü alırlar. Türkiye’de Akdeniz’ de Antalya, Kaş, Kale, Fethiye kıyıları ve Adriyatik denizinin doğu kıyıları bu tip kıyılara örnektir.

Ria Tipi Kıyılar

Eski akarsu yataklarının veya vadilerinin denizin ilerlemesi sonucunda sular altında kalması sonucunda oluşurlar. İstanbul Boğazı, Çanakkale boğazı ve İstanbul’da bulunan Haliç ayrıca Fransa ve İngiltere’nin Manş denizi kıyıları bu şekilde oluşmuştur.

Watt Tipi Kıyılar

Gel-git olayının etkili olduğu yerlerde görülür. Gel-Gitin en etkili olduğu yerler okyanus kıyılarıdır. Türkiye’nin okyanusa kıyısı olmadığı için gelgit çok fazla etkili değildir ve WATT kıyı tipi Türkiye’de görülmez bu Türkiye’nin özel konumunun sonucudur.

Gelgit olayının etkili olduğu alçak kıyılarda gelgit esnasında sular çekildiğinde deniz dipleri yüzeye çıkar. Gel-git etkisiyle suların tekrar kıyıyı doldurması sonucunda oluşan kıyı tipleridir. Batı Avrupa kıyılarında görülür.

Haliç Tipi Kıyılar

Yükseltisi az ve akarsularla hafifçe yarılmış bir platonun veya tepelik bir alanda bulunan vadilerin aşağı kesimlerinin gelgit olayları sonucunda sular altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir. Batı Avrupa kıyılarında görülür. Kuzey Avrupa kıyılarındaki önemli limanlar buna örnektir

Türkiye’de HALİÇ tipi kıyı görülmez. İstanbul’da yer alan HALİÇ oranın özel ismidir. İstanbul’da bulunan HALİÇ Ria tipi kıyıdır.

Türkiye’de haliç tipi kıyının görülmemesi özel konum sonucudur.

Fiyort Tipi Kıyılar

Eski buzul vadilerinin sular altında kalmasıyla oluşan kıyı tipine denir. Fiyort tipi kıyıların bulunduğu bölgelerde çok sayıda koy, körfez ve yarımada bulunur. İskandinav yarımadasında fiyortlar yaygındır. Ayrıca Kanada, Alaska, İzlanda, Batı İskoçya, Patagonya, Batı Antarktika, Norveç kıyıları da fiyort kıyı tipine örnektir.

Skayer Tipi Kıyılar

Buzulların oluşturduğu hörgüç kayalar ve morenlerin sular altında kalmasıyla meydana gelen kıyı tipleridir. Bu kıyılarda adalar fazladır. İskandinav yarımadasında yaygındır.

Kanada, İskoçya, İrlanda, Alaska, Güney Şili, Güney Alaska kıyılarında Skayer tipi kıyılara rastlanır.

a) Türkiye’de Kıyı Şekilleri

Türkiye, uzun bir kıyı şeridine sahiptir ( km). Bu nedenle kıyılarımızda çeşitli kıyı şekillerine rastlanmaktadır.

Ülkemizdeki kıyı şekillerinin oluşumuna etkileyen etmenler iki gruba ayrılır: Bunlardan biri iç diğeri dış kuvvetlerdir. Epirojenik olaylar, orojenez, volkanizma ve depremler kıyılarımızın ilk şeklini almasında etkili olmuştur. Kıyıların  bu  ilk  şeklinin değişmesi ve biçimlenmesi ise dış kuvvetlerin ürünüdür. Gelgit genliği az olduğundan dalga ve akıntılar, kıyılarımızın biçimlenmesinde en önemli etmenlerdir.

Dağların kıyıdan başladığı ve kıyıya paralel uzandığı yerlerde dalga aşındırmasıyla meydana gelen falezlere (Fotoğraf ) yaygın olarak rastlanır. Bu tür şekillerin en çok olduğu yerler Akdeniz ve Karadeniz kıyılarıdır.

Dalga ve akıntıların sürüklediği kum ve çakılları kıyıdan açıklara doğru biriktirmesiyle oluşan kıyı oklarına (Fotoğraf ) kıyı derinliğinin az olduğu yerlerde rastlanır.

Fethiye Ölüdeniz’deki kıyı oku, bu şekillerin tipik olanıdır. Kıyı oklarının bir koyun önünü kapatmasıyla meydana gelen lagünlerin (deniz kulağı) örnekleri Büyükçekmece (Fotoğraf ), Küçükçekmece ve Durusu gölleridir.

Kıyılarımızda görülen yer şekillerinden biri de tombolodur. Saplı ada olarak da adlandırılan bu şekil, kıyıya yakın bir ada ile kıyı arasının dalga ve akıntıların sürüklediği materyallerle dolması sonucu oluşmaktadır. Ada iken yarımada hâline gelen bu yer şeklinin en tipik örnekleri Kapıdağı Yarımadası ve Sinop (Fotoğraf ) şehrinin kurulmuş olduğu yarımadadır.

b) Türkiye’de Kıyı Tipleri

Türkiye’de görülen kıyı tiplerinin başlıcaları boyuna, enine, ria ve dalmaçya tipi kıyılardır.

Karadeniz ve Akdeniz’de dağlar kıyıya paralel uzanmaktadır. Falezlerin yaygın olduğu, girinti ve çıkıntının az olduğu bu kıyı tipi boyuna kıyılar olarak adlandırılır (Harita ).

Akarsu vadilerinin deniz altında kalmasıyla oluşan ria kıyı tipinin ülkemizdeki örnekleri Güneybatı Ege (Fotoğraf ), Çanakkale ve İstanbul boğazlarıdır.

Dağların kıyıya dik uzandığı Edremit ile Kuşadası arası, enine kıyı tipinin örneğidir (Fotoğraf ). Bu kıyılarda girinti ve çıkıntı fazla olduğundan doğal liman sayısı fazladır.

Kıyıya paralel uzanan dağların çökmesiyle meydana gelen Dalmaçya kıyı tipinin ülkemizdeki örneği Finike ile Kaş (Fotoğraf ) arasıdır.

Dünyanın farklı yerlerinde farklı kıyı tipleri oluşmuştur. Kıyı arkasındaki yeryüzü şekli ile iç ve dış kuvvetler kıyı türlerinin oluşumunda çok etkilidir. IV. Jeolojik dönemde buzul döneminin sona ermesinden sonra buzullar çekildi ve kıyılar ortaya çıktı. Kıyı tipleri kendi arlarında bölümlere ayrılmaktadır. Birçoğunu Türkiye’de görsek bile, burada bazı koşullardan dolayı görmediğimiz kıyı tipleri de mevcuttur. Kıyı tiplerinin şekillenmesinde etkili olan faktörler şunlardır:

• Dalgaların vuruşu,
• Akıntılar,
• Gel-git olayları,
• Akarsular,
• Buzullar,
• İç kuvvetler,
• Kıyıdaki dağların uzanış biçimleri,
• Canlılar,
• Rüzgarlar.

Kıyı tiplerini gruplandıracak olursak:

• Enine kıyılar,
• Boyuna kıyılar,
• Ria tipi kıyılar,
• Dalmaçya kıyı tipi,
• Limanlı kıyılar,
• Haliç (Estuar) tipi kıyılar,
• Fiyort tipi kıyılar,
• Resif kıyıları,
• Watt kıyı tipi.

Gelin hep beraber kıyı tiplerini detaylı bir şekilde inceleyelim.

Ayrıca CBS nedir? CBS veri özellikleri bilgilerine bakabilirsiniz.

1. Enine Kıyılar

Enine kıyı tipi,dağların kıyıya dik olduğunu yerlerde meydana gelmektedir. Örnek verecek olursak; Ege bölgesinin sahili (Edremit ile Kuşadası arasında). Bu kıyılarda; birçok girintiye rastlanır ve kıta sahanlığı çok geniştir. İç bölgelere girmek daha kolaydır. Limanın hinterlandı geniştir. Okyanus etkisi içeriye nüfuz edebilir. Enine kıyı tiplerinin özellikleri şunlardır:

• Kıyıda derinlik oranı azdır, kıta sahanlığı geniştir, delta oluşumuna elverişli bir yapısı vardır.
• Kıyıda, koy, körfez, liman ve adaya oldukça fazla rastlanır.
• Kıyıda bol miktarda girinti-çıkıntı oluşur.
• Kıyıda falez azdır.

2. Boyuna Kıyılar

Boyuna kıyı tiplerini, kıyıya paralel dağların olduğu yerde görebilirsiniz. Örnek verecek olursak; Karadeniz ve Akdeniz sahili. Bu kıyılarda; daha az girinti ve çıkıntı meydana gelmektedir. Az sayıda doğal liman vardır ve hinterlandı dardır. İç kesimlere erişim zordur. Dalga erozyonunun eşlik ettiği uçurumlarda falezlerin oluşumu yüksektir. Kıyı ve iç bölgeler arasında, iklim, bitki örtüsü ve ekonomik faaliyetler açısından büyük farklılıklar bulunmaktadır. Boyuna kıyı tiplerinin özellikleri şunlardır:

• Kıyıda girinti-çıkıntı azdır.
• Kıyıda derinlik fazla, kıta sahanlığı (self) dar ve delta oluşumu zordur.
• Kıyıdaki koy, körfez, liman ve ada sayısı az miktarda görülmektedir.
• Kıyıda bol miktarda falez vardır.

3. Ria Tipi Kıyılar

Kıyı tiplerinden biri ola Ria kıyıları, Karsu Vadilerinin deniz suyuna batması sonucu ile oluşturduğu kıyı tipidir. Ria tipi kıyıların görüldüğü yerler şunlardır:

• İstanbul Boğazı,
• Çanakkale Boğazı,
• Haliç,
• Güneybatı Anadolu kıyıları.

4. Dalmaçya Kıyı Tipi

Dalmaçya tipi kıyılar, dağın oyuk kısmının kıyıya paralel bölümünün deniz altında kalması ile oluşan kıyı çeşididir. Dağların yüksek kısımları kıyıda adalar oluşturur. Dalmaçya kıyı tipine örnek verecek olursak; Adriyatik Denizi&#;nin Dalmaçya sahili (eski Yugoslavya sahili) ve ülkemizin Antalya-Kaş Sahili’ni görürüz.

Kıyı Tipleri İle İlgili Video Anlatımı

5. Limanlı Kıyılar

Limanlı kıyı tipi, geniş taban sahip vadiler veya koyların sular altında kalmasıyla oluşan bir kıyı türü olarak bilinmektedir. Limanlı kıyı tiplerine örnekleri aşağıda görebilirsiniz:

• Kuzey Karadeniz&#;in kıyı bölgeleri (Odessa, Dinyeper),
• Ülkemizde Büyük Çekmece ve Küçük Çekmece sahili.

Limanlı kıyı tiplerinin özellikleri ise şunlardır:

• Kıyı gerisindeki bölgeler alçaktır yani derinliği azdır.
• Dalgaların biriktirme yapması sonucunda oluşur.
• Bu kıyı tipinin var olduğu bölgelerde tombolo, kıyı oku, kıyı seti gibi şekiller görülür.

6. Haliç (Estuar) Tipi Kıyılar

Haliç kıyı tipi, dere ağzında gelgit hareketi ile oluşan kıyılar olarak bilinmektedir. Avrupa&#;nın kuzeybatı kıyısındaki ana limanlara baktığımızda, haliç kıyı tipini görmek mümkün olacaktır. Bizim ülkemizde ise Haliç Tipi kıyı bulunmamaktadır.

7. Fiyort Tipi Kıyılar

Fiyort kıyı tipi, taşan buzul vadilerinin altında kalarak oluşan kıyı tpileridir. Bu kıyıların en güzel örnekleri İskandinavya&#;da görülebilir. Kıyıda küçük adalar varsa ve kıyı düzensizse bu kıyılara Skell tipi kıyılar denir. Örnek olarak ise Norveç sahili verilebilir.

8. Resif Kıyıları

Resif tipi kıyılar, Mercan iskeletlerinin birikmesi ile oluşan kıyı tipi olarak bilinmektedir. Örnek olarak ise Mercan Adası Kıyısı (Avustralya ana karasının doğusu) söylenebilir.

9. Watt Kıyı Tipi

Watt tipi kıyılar, Ay’ın hareketleri sonucunda meydana gelir. Yani daha detaylı söyleyecek olursak; Ay’ın Dünya’ya yaklaşma hareketi veya uzaklaşma hareketi sonucunda oluşan gel-gitler sebebiyle oluşmaktadır. Gel-git hareketini olmadığı yerlerde delta oluşumu söz konusu değildir. Bu demek oluyor ki, boyuna kıyı tipinin olduğu yerlerde Watt kıyı tipine rastlanmaz. Türkiye’de bu kıyı tipi yoktur.

Türkiye’de Görülen Kıyı Tipi Çeşitleri Hangileridir?

Türkiye sınırlarında görülme ihtimali olan kıyı tipleri aşağıdaki gibidir:

• Boyuna kıyı tipi,
• Enine kıyı tipi,
• Delta kıyı tipi,
• Falezli kıyı tipi,
• Limanlı kıyı tipi,
• Ria kıyı tipi,
• Dalmaçya kıyı tipi.

Sitemizden Jeomorfoloji nedir? Detaylarına da bakabilirsiniz.

Türkiye’de Görülmeyen Kıyı Tipleri Hangileridir?

Bazı kıyı tipleri Türkiye’de görülmemektedir. Kıyı tiplerinin oluşmasında etkili olan bazı faktörler, kıyı tiplerinden bazılarının Türkiye’de görülmesini engellemektedir. Türkiye’de görülmeyen kıyı tipleri şunlardır:

• Haliç kıyı tipi,
• Fiyord kıyı tipi,
• Watt kıyı tipi,
• Skayer kıyı tipi.

Kıyı tipi olan Fiyort ve Skaryer türleri buzul erozyonu ile oluştuğundan Türkiye’de görülmemektedir. Çünkü Türkiye orta kuşakta yer olur yani matematiksel konumu gereği bu tip kıyıları barındırmaz. Watlar kıyı ve haliç tiplerine aittir. Gel-git etkisiyle meydana geldiği için Türkiye&#;nin görülmez. Türkiye’nin özel konumundan kaynaklı olarak okyanus kıyısı bulunmamaktadır.

Kıyı Çeşitleri Hakkında Sıkça Sorulan Sorular: