Anüste Egzama Tedavisi

Makat Kaşıntısı (Pruritus Ani) Nedir?

Makat çevresinde sürekli dayanılmaz kaşıntı hissi duyulmasına kaşıntılı anüs (pruritus ani) denir. Özellikle geceleri ve dışkılamadan sonra şikayetler artar. Bazı hastalarda makat kaşıntısı ile birlikte, makatta yanma, akıntı, ağrı ve tahrişe bağlı kanama şikayetleri de olabilir.

Makat Kaşıntısı (Pruritus Ani) Neden Olur?

Birçok nedeni olabilir. Sıklıkla rastlanan nedenler:

• Makat bölgesinin aşırı temizlenmesi, temizlik için hijyenik solüsyonların kullanılması.
• Dışkılamadan sonra uygun temizliğin yapılamamasına bağlı anüs bölgesindeki kalan dışkı artıkları tahrişe ve kaşınmaya neden olabilir.
• Makat (anüs) çevresinin ıslak kalması ciddi makat kaşıntısı yapabilir. Birçok nedenle makatta ıslaklık artar;
  • Aşırı terleme.
  • Makat sarkması; Dışkı ve mukus sızıntıları olacaktır.
  • Makat kaslarının gevşemesi ile dışkı sızıntıları olur ve tahriş ve kaşıntıya sebep olur.
  • Evre 3,4 iç hemoroidal hastalık.
  • Makat çatlak hastalığı, makat enfeksiyonları.
  • Paraziter hastalıklar. Kıl kurdu her ne kadar çocukluk çağında sık görülse de erişkinlerde de makat kaşıntısının sık sebebidir.
  • Dermatit psoriazis, egzama gibi deri hastalıkları da makat kaşıntısı yapabilir. Vücudumuzda görülebilen tüm cilt hastalıklarının makat bölgesinde görülebileciği unutulmamalıdır.
  • Belli içecek ve yiyecekler alkol (bira), asit içeren meyve suları, kafein içeren içecekler (örneğin kahve, çay veya kola),  çikolata, bazı meyveler, domates, fındık ve patlamış mısır, baharatlı gıdalar, mezeler, kuruyemiş  makatta kaşıntı yapabilirler. Günümüzde sık görülen gıda allerjileri de vücudumuzun diğer yerlerinde olduğu gibi makat kaşıntısına da neden olabilirler.
  • Stres; Ani stresler olağan dışı psikolojik durumlarda kaşınmaya yola açabilirler.

Makatta Kaşıntı (Pruritus Ani) Tedavisi Nasıl Yapılır?

Öncelikle hastalığın altta yatan sebebini bulmak önemlidir. Hastalar hemen bir ilaç tedavisi ile kaşıntıdan kurtulmak ister ama, birbirinden oldukça farklı bir çok nedenle gelişen bu hastalıkta gerçek nedeni bulmak zaman alacaktır. Hastalığın öncelikle organik bir nedene bağlı olmadığı gösterilmelidir. Makat kaşıntısı dermatit gibi bir deri hastalığınından, deri kanserine, mantar infeksiyonuna ve o bölgenin diğer hastalıkları olan hemoroid, anal fissür, anal fistül gibi geniş bir hastalık yelpazesinin sonucu gelişebilir. İyi bir hasta hikayesi almak, ayrıntılı bir anal muayene yapmak ve laboratuar görüntüleme hatta allerji testleri neden ortaya konulabilir. Çoğu kez kaşınmanın kesin nedeni bulunamaz ve nedeni bilinmeyen (idiopatik) olarak tanı konulur.

Makat Kaşıntısını Ortadan Kaldırmak İçin Neler Yapılabilir?

• Bu bölgede temizlik için su dışında hiçbir şey kullanılmamalıdır.
• Makatta ıslaklıktan kaçınılmalı olabildiğince kuru tutulmalıdır.
• Makat temizliğinde aşırı sürtünmeden kaçınılmalı, tuvalet kağıdı bile kullanılmamalıdır.
• Temizlikte alkol içermeyen bebek mendilleri tercih edilebilir.
• Kaşımaktan kaçınılmalı, çünkü kaşınma tahrişi arttırarak durumu daha kötüleştirecektir. Sürekli kaşınma hissi için doktorunuz önereceği ilaçlar olacaktır.
• Pamuklu iç çamaşır giyilmeli, kadınlar, adet döneminde organik pedler kullanmalıdır.
• Her gün tüketilen gıdaların listesi tutularak muhtemel allerjenler belirlenebilir.
• Kulaktan dolma ilaçlar kullanılmamalıdır, çoğu zaman şikayetlerde artmaya sebep olur.

Sebebi bulunamayan (İdiyopatik) makat kaşıntısında deri-deri altı tabakasında bulunan serbest sinir uçlarının aşırı duyarlılığını gidermekte faydalı olduğu saptanan bazı özel formulasyonlar ile tedavi olmanız mümkün olabilir.

Şiddetli makat kaşıntısı şikayeti olan hastada Makat sarkmasına bağlı dışkı/mukus sızıntısı sonucu ıslak anüs görüntüsü:

Makatta Kaşıntı Ve Makatta Yanma Nasıl Belli Olur?

Makatta kaşıntı ile birlikte sık olarak; makat etrafında kızarıklık, sulanma, ağrı, yanma ve makat derisinde kabalaşma belirir. Bu yakınmalar, cinsel organa ve kasık bölgesine doğru da yayılabilir.

Makatta Kaşıntı Ne Sıklıkta Görülür?

Makatta kaşıntı toplumda % 1-4 sıklıkta ve erkeklerde 4 kat fazla görülür. En sık belirlendiği yaş aralığı 40-60 yaştır.

Makatta Kaşıntı (Pruritus Ani) Ve Makatta Yanma Neden Olur?

• Nedeni bilinmeyen (idyopatik): olguların % 70 kadarını oluşturur
• Gıdalara bağlı: süt ürünleri (süt, ayran, yoğurt ve peynir), domates, ketçap, çikolata, fındık, kola, bira, kaju, patlamış mısır, acı, ekşi ve baharatlı gıdaların aşırı tüketimi, turunçgiller, üzüm, kuru erik, incir
• İçecekler: çay, kahve, karbonatlı ve kola gibi kafeinli içecekler
• Alkol: bira ve şarap gibi mayalı içkiler
• Hijyen durumu: makat bölgesi temizliğinin yetersiz olması (dışkı artıklarının kalması) veya makat bölgesinde aşırı temizlik yapılması
• İlaçlara bağlı: kolşisin, kinin, romatizma ilaçları ve bazı antibiyotikler
• Kimyasal maddeler: bazı parfüm, deodoran, sabun, deterjan ve şampuanlar
• Enfeksiyonlar: mantar (Candida albicans, en sık rastlanılan enfeksiyon türüdür), bakteriler (streptokok, stafilokok), uçuk (Herpes simpleks virüsü), parazitler (oksiyür veya kıl kurdu), frengi (sifiliz) ve lenfogranuloma venereum ve diğer cinsel temasla bulaşan hastalıklar
• Psikolojik: stres, depresyon, cinsel istismar
• Genel hastalıklar: demir eksikliği, şeker hastalığı (Diyabet), karaciğer, böbrek, hipertiroidi, aplastik anemi, lösemi ve cerrahi sarılık, obezite, Çölyak hastalığı, A, B ve D vitamini eksikliği
• Deri hastalıkları: alerji, atopik dermatit, kontakt dermatit, basit liken, liken planus, liken atrofikus, sedef hastalığı (psöriazis, makat kaşıntısında % 5-55 sıklıkta) ve hidrozadenitis süpürativa (akne inversa, Verneuil hastalığı, kıl ve ter bezlerinin tıkanması sonucunda oluşan kıl kökü iltihabı) görülür. Hidrozadenitis süpürativa sorununun makat derisinde 20 yılı aşkın bir süre devam etmesi durumunda % 3 oranında makat kanseri geliştiği bildirilmektedir.
• Kadın hastalıkları: menapoz, vajinit, endoservisit
• Yaralanma: darbe gelmesi ve makatta yabancı cisim olması
• Kronik ishal
• Kronik kabızlık
• İltihabi bağırsak hastalığı
• İBS (Huzursuz bağırsak sendromu)
• Hemoroid
• Makatta çatlak
• Makat fistülü
• Makat apsesi
• Anal kriptit (makat kıl ve ter bezleri iltihabı)
• Makat sarkması (rektal prolapsus)
• Rektum polipleri
• Rektum kanseri
• Makat kanseri
• Bağırsak kanseri
• Proktit
• Paget hastalığı
• Makat kası (anal sfinkter) yaralanması veya fonksiyon bozukluğu
• Makatta ıslanma (wet anus)
• Makat siğili (HPV enfeksiyonu)
• Dışkı kaçırma

Makatta Kaşıntı (Pruritus Ani) Veya Makatta Yanma Yeterince Temizlik Yapılmaması Nedeni İle Olur Mu?

Makat bölgesinde dışkı artıklarının birikmesi, makat kaşıntısına ve yanmaya neden olabilir. Makatta kaşıntı ve yanma sorunu, ağırlıklı olarak aşırı temizlik yapan kişilerde görülür ki, bu durum makat bölgesindeki koruyucu özelliği olan bazı yağların yok olması nedeniyle oluşur.

Anal Dermatit

Makat derisinde dış etkenler ile temas sonrasında ortaya çıkan aşırı duyarlılık, hassasiyet ve huzursuzluğa ‘anal dermatit’ adı verilir.

Anal Dermatit Nedenleri

• Makat çatlağı ve hemoroid hastalığı tedavisinde kullanılan kortizonlu kremlerin aşırı kullanımı ile deride incelme olması
• Bazı renkli tuvalet kağıtlarının (methyldibromoglutaronitrile maddesi içerenler) kullanımı
• Zehirli sarmaşık
• Bazı kremler (Lanolin, neomisin, kinolon ve paraben içerenler)
• Bazı lokal anestezi ilaçları (Lidokain, bupivakain içerenler)
• Antibiyotiklerin uzun süreli kullanımına bağlı: bağırsaktaki yararlı bakteriler devre dışı kalır ve kandida gibi fırsatçı mantarlar üreyebilir.

Anal Dermatit İle Karışan Hastalıklar

• Egzama
• Kronik liken simpleks (nörodermatit)
• Atopi
• Liken planus
• Liken sklerozus
• Pemfigus

Makatta Kaşıntının (Pruritus Ani) Sınıflandırılması

• Hafif: makat muayenesinde herhangi bir sorun saptanmaz, anoskopi tetkiki ise ağrılıdır.
• Orta: cilt kızarık ve kurudur. Ciltte yatay çatlaklar yer alır.
• Şiddetli: cilt kızarık ve ıslaktır, yüzeyel ülserler ve beyaz alanlar bulunur.
• Kronik: cilt soluk ve beyaz renk alır ve kıllar dökülmüştür.

Anal Dermatit Tedavisi

• Çamaşır giyilmemesi
• Bol kıyafetlerin tercih edilmesi
• Ilık su içine ¼ oranında konulan sirkeli su içine oturmak veya sirkeli suya emdirilmiş bir bezi makat bölgesine bir saat boyunca uygulama ciddi rahatlık sağlar.
• Oturma banyosu sonrasında ılık su ile makat bölgesini durulamak ve saç kurutma makinesi ile kurutmak yarar sağlar.
• % 1 hidrokortizon krem
• % 0.05 flurandrenolide losyon
• Probiyotikler: bağırsaktaki yitirilen yararlı bakterilerin tekrar kazanılması için kullanılırlar.

Makatta Kaşıntı (Pruritus Ani) İçin Tetkikler

1.Anoskopi: Makat kanalının ışıklı anoskop adı verilen alet ile incelenmesi işlemidir.

2.Rektoskopi: Rektum adı verilen kalın bağırsağın son kısmının (20-25 cm) incelenmesi işlemidir.

3.Sigmoidoskopi: kalın bağırsağın makata yakın olan sol bölümünün tamamının incelenmesi işlemidir.

4.Kolonoskopi: Kalın bağırsağın müshil adı verilen bir ilaçla bağırsağın dışkıdan arındırılmasını takiben ışıklı bir aletle incelenmesi işlemidir.

5.Alerji testleri

6.Deri biyopsisi: kaşıntı olan makat derisinden tanı amaçlı parça örneği alınmasıdır.

Makatta Kaşıntı Ve Yanmayı (Pruritus Ani) Azaltmak İçin Önlemler

• Yüksek lifli diyet ile beslenmek veya lif takviyesi kullanmak dışkının rahat çıkmasını sağlayacağından makat kaşıntısını azaltır.
• Makat kaşıntısına neden olan gıdalardan kaçınmak yararlı olur.
• Makat bölgesini ılık su ile sabah ve akşam yıkamak ve böylelikle ter ve dışkı artıklarından bölgeyi arındırmak gerekir. Ardından, nemli tuvalet kağıdı, nemli bir bez yada havlu ile nazik bir şekilde mümkünse sadece temas ettirmek sureti ile veya düşük ısıda saç kurutma makinesi ile makatı kurutmak gerekir.
• Normal tuvalet kağıdı kullanımından ve makat bölgesinde kaşınan bölgeye hoyrat sürtünme hareketlerinden kaçınmak gerekir.
• Spordan sonra duş almak makat bölgesindeki teri uzaklaştırmak açısından yararlıdır.
• Rahat elbiseler giymek ve mutlaka pamuklu ve bol iç çamaşırlarını tercih etmek yararlıdır.
• Otururken makat altına yumuşak bir yastık koymak, bu bölgede terlemeyi azaltma yolu ile yararlı olur.
• Makat bölgesini darbelerden korumak gerekir.
• Makat bölgesine sabun, şampuan, deterjanlı tuvalet kağıdı veya bez temasından kaçınmak gerekir.
• Günde iki veya üç kez, 5-10 dakika süre ile ılık su ile oturma banyosu yapılması ciddi rahatlama sağlar.
• Doktorun önerileri dışında bir ilaç veya bitkisel tedavi vb. kesinlikle kullanılmamalıdır. Bir hafta içinde yakınmalarda kısmi azalma görülürken, tedavinin ortalama 6 hafta kadar devam edeceğini bilmekte yarar vardır.

Makat Kaşıntı Veya Yanmasının (Pruritus Ani) Tedavisi

• Mantar ilaçları: kremler, tabletler
• Antibiyotikler: bakterilerin yol açtığı enfeksiyonların varlığında enfeksiyon tedavisi uygulanır.
• Parazit ilaçları: albendazol
• Kaşıntıyı önleyen ilaçlar: Capsaicin krem, çinko oksitli kremler, metilen mavisi, petrolatum ve kortizonlu kremler makat kaşıntısını gidermek amacı ile kullanılır.
• Nedeni bilinmeyen olgular: makat derisine % 1-2 metilen mavisi, kortizon ve % 0.5 lidokain enjekte edilir.
• Cerrahi: nadiren makatta kaşıntı nedenleri arasında; hemoroid, makat çatlağı, makat fistülü ameliyat gerektiren bir durum varsa uygulanır.

Makat Kaşıntısı Veya Yanması (Pruritus Ani) Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Makat kaşıntısı veya makatta yanma tedavi edilemezse, ileri vakalarda makat bölgesinde ciddi enfeksiyona yol açarak anal sepsis veya pelvik sepsis adı verilen, makat bölgesinden kana yayılan ve hastanın yaşamını tehdit altına alan enfeksiyona yol açabilir.

Prof. Dr. Korhan TAVİLOĞLU
Proktoloji Uzmanı

Kaynaklar

1. Jakubauskas M, Dulskas A. Evaluation, management and future perspectives of anal pruritus: a narrative review. Eur J Med Res 2023; 28 (1): 57.
2. Billingham RP. Expert commentary on causes and management of pruritus ani. Dis Colon Rectum 2023; 66 (1): 13-14.
3. Misery L. Pruriplastic itch-A novel pathogenic concept in chronic pruritus. Front Med (Lausanne). 2021 Jan 20;7:615118. doi: 10.3389/fmed.2020.615118. eCollection 2020.
4. Abramowitz L, Bouchard D, Siproudhis L, et al. Psychometric properties of a questionnaire (HEMO-FISS-QoL) to evaluate the burden associated with haemorrhoidal disease andanal  Colorectal Dis 2019; 21 (1): 48-58.
5. Ansari P. Pruritus ani. Clin Colon Rectal Surg 2016; 29 (1): 38-42.
6. Swamiappan M. Anogenital pruritus – An overview. J Clin Diagn Res 2016; 10 (4): WE01-3. doi: 10.7860/JCDR/2016/18440.7703. Epub 2016 Apr 1.
7. Clark SJ. Benign anal disease. JAAPA 2016; 29 (11): 23-29.
8. Chang J, Mclemore E, Tejirian T. Anal health care basics. Perm J 2016; 20 (4): 74-80.
9. Nasseri YY, Osborne MC. Pruritus ani: diagnosis and treatment. Gastroenterol Clin North Am 2013; 42 (4): 801-813.
10. Samalavicius NE, Poskus T, Gupta RK, et al. Long-term results of single intradermal 1 % methylene blue injection for intractable idiopathic pruritus ani: a prospective study. Tech Coloproctol 2012; 16 (4): 295-299.