1971 Burdur Depremi

1971 BURDUR DEPREMİ SONRASI İMAR ÇALIŞMALARI Güler ÖZYILDIRAN Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mimarlık Bölümü, [email protected] ÖZET Birinci derece deprem bölgesinde yer alan Burdur, 20.yüzyılda iki büyük deprem yaşamıştır. Bu depremlerden ilki 1914 yılında meydana gelmiş, deprem sonrasında kentin tamamının yeniden imarına ihtiyaç duyulmuştur. Ancak birinci dünya savaşı dönemi olduğu için imar çalışmaları çok yavaş ilerlemiştir. İkinci büyük deprem 1971 yılında yaşanmıştır. Bu depremin şiddeti ve kent genelindeki hasarı 1914 depremi kadar büyük olmasa da, başta yığma yapılar ve bazı betonarme kamu yapıları olmak üzere, kentte çok sayıda yapı hasar görmüştür. 1971 depremi sonrasında yapılan imar çalışmaları, sadece yıkılan binaların yerine yenisinin yapılması olarak ele alınmamış, Cumhuriyetin 50. yıl kutlamaları yaklaşırken, bilim adamları ve sanatçılardan oluşan bir kurul nezaretinde, kentin yeni ihtiyaçları ve gelişmesi de dikkate alınarak planlanmıştır. Bu kapsamda, 26-30 Ekim 1973 tarihlerindeki 50.yıl kutlamalarında, çok sayıda yeni yapı için açılış ya da temel atma töreni yapılmıştır. 1970’li yıllarda inşa edilen bu yapılar, yakın zamana kadar fonksiyonunu sürdürmüş, kırk yılı aşkın bir süre kent belleğinde yer edinmiştir. Ancak kentin deprem güvenliğinin yeniden sorgulandığı günümüzde, binaların yıllar içinde yıpranması, zamanla değişen afet yönetmelikleri, mühendislik anlayışları ve inşaat teknolojileri düşünülerek, bir kısmının yıkımına başlanmıştır. Bu yapılar, kent ve mimarlık literatüründe fazla yer almadan, yok olmak üzeredir. Bu çalışma, 1971 Burdur depremi sonrasındaki imar çalışmalarını belgelemek amacıyla, başta 1971 depremi raporları, 1967 ve 1973 Burdur il yıllıkları, eski fotoğraflar ve gazete haberlerine dayanan arşiv taraması ve mevcut yapıların incelenmesi ile hazırlanmıştır. Anahtar kelimeler: Burdur, deprem, yeniden yapılanma, kent, mimarlık RECONSTRUCTION AFTER 1971 BURDUR EARTHQUAKE ABSTRACT Burdur, which is located on the first earthquake zone, experienced two major earthquakes in the 20th century. The first earthquake occurred in 1914 and almost all buildings in the urban center were damaged. However, urban reconstruction took long time due to the World War I. The second earthquake occurred in 1971. Its magnitude and damages were not as considerable as 1914 earthquake; nevertheless, many buildings, especially masonry buildings and reinforced concrete public buildings, were damaged. Reconstruction after 1971 was not only the rebuilding of collapsed buildings. It was planned as a comprehensive reconstruction in which new needs and developments of the city were considered under the guidance of a committee composed of scientists and artists. In this framework, opening or groundbreaking ceremonies of many buildings were performed in October 16-30, 1973, during the 50th Republic Day ceremonies. These buildings of 1970s had sustained their functions until recent years, and they have been a part of urban memories for more than forty years. However, while the earthquake safety of the city is questioning nowadays, some of these buildings are planned to be demolished by considering the changes in disaster regulations, engineering approaches, and construction technologies in the course of time. These buildings are facing extinction and they have not been documented in urban and architecture literature. Hence, this study aims to assess reconstruction after 1971 Burdur Earthquake. This study is composed of archive research mainly based on 1971 earthquake reports, 1967 and 1973 yearbooks of Burdur Governorship, old pictures and newspapers, and survey on existing urban buildings. Keywords: Burdur, earthquake, reconstruction, urban, architecture International Burdur Earthquake & Environment Symposium (IBEES2015) Uluslararası Burdur Deprem ve Çevre Sempozyumu 7-9 May 2015, Mehmet AkifErsoy University, Burdur-Türkiye http://ees2015.mehmetakif.edu.tr – http://ees2015.maku.edu.tr  IBEES2015, 7-9 May 2015 Burdur-Türkiye 1. 1971 DEPREMİ ÖNCESİ BURDUR Cumhuriyet öncesi dönemde Burdur kent merkezi, bugün kentsel sit alanı olan bir tepe üzerinde yer alan Ulu Cami ve çevresidir (Şekil 1-a). İlk yapım yılı 1300’lü yıllar olduğu söylenen Ulu Cami, tepenin en yüksek noktasında inşa edilmiş, etrafı dönemin kamu yapıları ve ticari yapılarıyla çevrelenmiştir. 1914 yılında yaşanan deprem, eski kentin yeniden inşasına ihtiyaç duyulacak kadar büyük hasara neden olmuştur. Ulu Cami de dahil olmak üzere, bugün sit alanında yer alan yapıların, aslında bu depremden sonra yeniden inşa edilmiş yapılar olduğu bilinmektedir. Eski kentin yeniden inşası, birinci dünya savaşının seferberlik dönemi nedeniyle çok yavaş ilerlemiştir. 1936 yılında kente ilk trenin gelmesiyle, kentin kuzeyindeki düz alanda tren garı, istasyon yolu, ve bu yolun hükümet binası ile kesiştiği alanda Cumhuriyet Meydanı düzenlenmiştir. Bu dönemde, Cumhuriyet Meydanı’nın kuzeydoğusunda eski Hükümet binası, doğusunda eski kent dokusuna ait bitişik nizam geleneksel konutlar, güneyinde Halkevi binası, batısında Gazi İlkokulu binası ve kuzeyinde bir park (bahçe) yer almıştır. Cumhuriyet Meydanı açılmış olmasına rağmen, belediye binası, bankalar gibi birçok yapı, Ulu Cami etrafında oluğu için Ulu Cami merkez olmaya devam etmiştir. Burdur’un ilk imar planı 1947 yılında hazırlanmıştır. Burdur imar planı, Kayseri ve Isparta gibi birçok kenti planlayan Doçent Yüksek Mimar Kemal Ahmet Aru tarafından hazırlanmıştır (Şekil 1-b). Günümüzdeki Burdur kenti, bu plan doğrultusunda şekillenmiştir. Aru, Ulu Cami etrafını ulaşım açısından zor bulmuş, planında yeni kent merkezi olarak Cumhuriyet Meydanı’nı önermiştir. Kentin yeni ticari merkezi olarak da Cumhuriyet Meydanı’nda İstasyon Caddesi ile dik kesişen Gazi Caddesi’ni önermiştir (Şekil 1-c).O dönem birçok kentte olduğu gibi, Burdur’da da yeni hükümet binası yapılmıştır. Aru planındaki diğer öneriler, ikinci dünya savaşının neden olduğu ekonomik durgunluk nedeniyle ancak 1960’lardan sonra gerçekleşmeye başlamıştır. 1960’larda Ulu Cami etrafındaki bankalar Gazi Caddesi’ne taşınmış, idari ve ticari merkezler yeni plandaki yerlerini almaya başlamıştır. Aru planı doğrultusunda, Gazi İlkokulu binası taşınarak yerine belediye binası ve AKM binası inşa edilmiş, Halkevi binasının batısındaki boş alana Özel İdare (lojman) binası inşa edilmiş, doğudaki geleneksel konutların yerlerine beşer katlı betonarme ticaret yapıları inşa edilmeye başlamıştır (Şekil 2-a&b). Böylece üç tarafı binalarla çevrili tanımlı meydan oluşturulmuştur. Şekil 1. a) Burdur’un eski kent merkezi Ulu Cami (Özyıldıran, 2008); b) Kemal Ahmet Aru’nun 1/2000 ölçekli Burdur İmar Planı ve c) Kemal Ahmet Aru’nun Cumhuriyet Meydanı için 1/500 ölçekli çalışması Şekil 2. a) Cumhuriyet Meydanı 1936 yılında açıldıktan sonra; Halkevi, Kışla Caddesi ve Gazi İlkokulu (Kartpostal), ve b) meydanın aynı açıdan 1963 sonrası görüntüsü; Özel İdare (Lojmanı), AKM (Sinema), Belediye binası, ve Atatürk anıtı (EBA, 2013) 312  IBEES2015, 7-9 May 2015 Burdur-Türkiye Meydan çevresinde ilk dönem yapılarından, 1970 yılında sadece Halkevi binası kalmıştır. 1970 yılında Burdur’da bulunan tüm kamu yapıları, Bayındırlık Bakanlığı Yapı ve İmar İşleri Reisliği (1970) raporundan şu şekilde listelenmiştir; Hükümet binası, askeri lojmanlar, hastane, üç ilkokul, bir ortaokul, bir lise, sanat okulu ve şeker fabrikası. 2. 1971 DEPREMİ HEMEN SONRASINDA BURDUR Burdur, 4 Ekim 1914’teyaşadığı büyük depremden sonra, ikinci büyük depremini 12 Mayıs 1971’de yaşamıştır. Kandilli Rasathanesi verilerine göre, 1914 Burdur depreminde (M=6.9), kentte 6000 bina hasar görmüştür, 1971 Burdur depreminde (M=5.9) ise hasarlı bina sayısı 3227 olarak belirtilmiştir. Deprem bölgesi olan Türkiye’de, belli aralıklarla yurdun çeşitli yerlerinde şiddetli depremler meydana gelmektedir. Ancak bazı dönemlerde yüksek hasara neden olan depremler peş peşe yaşanmıştır. Türkiye’de ilk deprem mevzuatı, 1936-1944 döneminde bu şekilde peş peşe yaşanan şiddetli depremler nedeniyle oluşturulmuştur. 1964-1976 yılları arasında da yıkıcı etkisi büyük olan depremler farklı illerde peş peşe yaşanmış, 1975 yılında deprem mevzuatlarının yeniden gözden geçirilmesine neden olmuştur (Özyıldıran, 2013). 1971 Burdur depreminden önce, Türkiye gündeminde 1966 yılında yaşanan Muş-Varto depremi (M=6.9) ve 1970 yılında Kütahya-Gediz depremi (M=7.2) yer almıştır. Kandilli Rasathanesi verilerinde Muş-Varto depreminde 20.007 bina, Kütahya-Gediz depreminde 19.291 bina hasarlı olarak belirtilmektedir. 12 Mayıs 1971’de yaşanan Burdur depreminin hemen ertesinde, haber ulusal basında önce panik havasında verilmiş (Şekil 3-a), ikinci günün haberinde ise Burdur depreminin, Varto ya da Gediz depremleri kadar yıkıcı olmadığı belirtilmiştir (Şekil 3-b). Ancak bazı yapıların sağlamken, bazılarının çok hasarlı olması dikkatleri çekmiştir (Şekil 4). Bu konu, bilimsel raporlarda da uzun uzun tartışılmış, hasarların yığma yapılarda ve bazı betonarme kamu yapılarında olduğu tespit edilmiştir (Tezcan vd., 1971; Keightley, 1975). Bu konuda basında ve bilimsel raporlarda en sık yapılan karşılaştırma, tüm zemin kolonları kırılmış olan eski hastane binası ve hemen yakınındaki inşaat halinde olup depremi neredeyse hasarsız atlatan Sağlık Koleji binası olmuştur. Yönetmeliklere ve usulüne uygun olarak yapılmış olan betonarme binaların, depremi büyük ölçüde hasarsız atlattıkları vurgulanmıştır. Şekil 3. Depremin birinci ve ikinci gününde Milliyet gazetesi ilk sayfa haberleri (Milliyet Gazete Arşivi, a) 13.05.1971, b)14.05.1971) Şekil 4. Tamamen yıkılan bir bina ve ayakta duran Sağlık Koleji binası karşılaştırması (Milliyet, 23.05.1971) 313  IBEES2015, 7-9 May 2015 Burdur-Türkiye Burdur depreminden 10 gün sonra, 22.05.1971’de Bingöl depremi (M=6.8) ortaya çıkmıştır. Kandilli verilerine göre 9111 yapı hasar görmüş, depremin yıkıcı etkisi Burdur’dakinden çok daha fazla olmuştur. Birbirlerine çok yakın tarihlerde meydana gelen bu iki deprem, basında ve literatürde “1971 Burdur ve Bingöl depremleri” olarak birlikte geçmeye başlamıştır. 3. DEPREM SONRASI KONUTLAR: BOZKURT MAHALLESİ DEPREM EVLERİ VE DİĞER KOOPERATİF YAPILARI Türkiye’de deprem sonrası imar çalışmaları denince ilk akla gelen yapı grubu konutlardır. Burdur’daki deprem sonrası konutlarla ilgili kapsamlı bir araştırmaya ulaşılamadığı için, o dönemi anlamak üzere gazete haberleri ve 1973 il yıllığından bilgi alınmıştır. Depremden iki gün sonra çıkan 14.05.1971 tarihli Milliyet gazetesi haberinde, deprem bölgesinde 1162 evin yıkıldığı belirtilmiş, dönemin başbakanının “yıkılanlar derhal yapılacak” ifadesine yer verilmiştir (Şekil 5-a). 10.03.1972 tarihli haberde ise Burdur depreminde evleri yıkılanlara yeni evler verildiği, yeni evlerin inşaatının Timlo Şirketi tarafından yapıldığı yazılmıştır (Şekil 5-b). Bir gün sonraki haberde ise, Burdur ve Bingöl’de depremden sonra yapılan sosyal konutları gezen İmar ve İskan Bakanı’nın “Her devirde depremler olmuştur. Mevcut imkanlar içinde geçmiş tecrübelerden yararlanılarak daha iyi konutlar yapılmıştır” ifadesi aktarılmıştır. 16.04.1972 tarihli başka bir haberde Burdur ve köylerinde, depremde evsiz kalan ailelere dağıtılmak üzere yapılan 250 binanın 23 Nisan 1972’tarihinde kura çekilerek felaketzedeler dağıtılacağı duyurulmuştur. Şekil 5-c’de gösterilen bu yapıların “blok apartmanlar şeklinde ve üçer katlı” olduğu, burada oturacakların terzilik ve halıcılık gibi el sanatlarının geliştirmeleri için binaların altına salonlar yapıldığı belirtilmiştir. Aynı haberde, bu deprem konutlarına ilave olarak, “memur konutu” olarak inşaatı süren yapılar olduğu, tamamlandığında belediyeye devredilerek ucuz fiyatlarla memurlara kiralanacağı ifade edilmiştir. Şekil 5. Deprem evleri hakkında basında çıkan haberler (Milliyet Gazetesi, a) 14.05.1971, b)10.03.1972, c) 16.04.1972) 1973 il yıllığında ise, hak sahiplerine verilmek üzere şehrin doğusunda İmar ve İskan Bakanlığı Burdur Deprem İnşaat Amirliğince yeni mahalle inşa edildiği yazılmıştır (Şekil 6).Depremden önce ve sonra kurulan inşaat kooperatiflerine düşük faizle kredi temin edildiği belirtilmiş, Şeker Fabrikası İşçi Evleri Kooperatifi’nin yeni binaları ve Burdur Memurlar Kooperatifi’nin yaptırdığı konutlar da Şekil 7’deki resimlerle gösterilmiş, (Burdur Valiliği, 1973). 314  IBEES2015, 7-9 May 2015 Burdur-Türkiye Şekil 6. Şehrin doğusunda inşa edilen Deprem Evleri (Burdur Valiliği, 1973) Şekil 7. a)Şeker Fabrikası İşçi Evleri Kooperatifi’nin yeni binaları (Burdur Valiliği, 1973), b) Burdur Memurlar Kooperatifi’nin yaptırdığı konutlar (Burdur Valiliği, 1973) 4. CUMHURİYET MEYDANI VE ÇEVRESİNİN YENİDEN DÜZENLENMESİ Cumhuriyetin 50. yılında, tüm yurtta her zamankinden daha büyük kutlamalar yapılması istenmiş, bu nedenle 1701 Sayılı “Türkiye Cumhuriyetinin Kuruluşunun 50 nci yıldönümünün kutlanması hakkında kanun” çıkarılmıştır. Bu kanunda, “Mahallî kutlama programlarının hazırlanması ve yürütülmesi için illerde il kutlama kurulları teşkil edilir” diye belirtilmektedir. Depremden sonra Burdur valisi olan Ömer Naci Bozkurt, Yüksek Mimar Ekrem Hakkı Ayverdi, Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu, Prof. Dr. Oktay Aslanapa, Prof. Dr. Muharrem Ergin, Prof. Dr. Nejat Diyarbekirli, Prof. Dr. Cengiz Orhonlu ve İTÜ Mimarlık Fakültesi’nde öğretim görevlisi olan heykeltıraş Yavuz Görey’den oluşan bir heyet ile çalışmıştır. Bu kutlamalar dahilinde, tüm şehirlerde “Cumhuriyetin 50. Yılında” başlıklı 1973 İl yıllıkları hazırlanmış, ilin genel durumu ve kutlamalar dahilinde yapılan törenler ve açılışlara ait bilgiler kayda girmiştir. Bu kaynaktan deprem sonrası yapılan çalışmalar görülebilmektedir. Şekil 8. a) 1971 depremi sonrasında Cumhuriyet Meydanı’ndaki Ç.E.K. Parkı, b) Adliye binası ve Hükümet Konağı (Keightley, 1975, s.59, 61) ve c) Cumhuriyet Meydanı’nda çadırlarda görev yapan resmi daireler (Burdur Valiliği 1973) 315  IBEES2015, 7-9 May 2015 Burdur-Türkiye 1971 depreminden sonra, Cumhuriyet Meydanı’ndailk dönem yapılarından kalma son yapı olan Halkevi binasının yıkıldığı, parkın kapısı ve Belediye binasının hasar gördüğü, Hükümet binasının ise uzun bacalarının bile depremden etkilenmediği belirtilmektedir. Eski fotoğraflardan, kamu kurumlarının bir müddet Cumhuriyet Meydanı ve çevresinde kurulan çadırlarda hizmet verdiği görülmektedir (Şekil 8). Depremden sonra meydan ve çevresiyle ilgili olarak, belediye binasının onarılması, park ve yıkılan Halkevi binasının yerinde yeni bir çalışma yapılması gündeme gelmiştir. Kutlamalar dahilinde, Eski ÇEK Parkı yerine “50. Yıl Kültür Park”, yıkılan Halkevi binası yerine “50. Yıl Kültür Sitesi (İl Özel İdaresi) ” inşaatları temeli atılmıştır. 1701 Sayılı kanunda, kutlamaların 26-30 Ekim 1973 tarihlerinde yapılacağı, “Kurtuluş Savaşında gösterilen kahramanlıkları ve Büyük Zaferi tarihe mal etmek için yurdun çeşitli yerlerinde kurum ve derneklerce yaptırılacak anıtların tamamlanmasına bu kanun ile sağlanan fondan Kutlama Yüksek Kurulunun kararı ile yardım yapılabilir” ifadeleri yer almaktadır. “50. Yıl Kültür Park” bu kapsamda, Türk tarihinin önemli olaylarını anlatan anıtların yer aldığı bir park olarak tasarlanmıştır. Parkın içeriği, heyette yer alan bilim adamları tarafından belirlenmiştir, heykellerin kompozisyonu ve tüm bronz işçiliği Yavuz Görey’e aittir. Cumhuriyet Meydanı’na 1973 yılında inşaatına başlanan Cumhuriyet Anıtı ise, parktaki kompozisyonun devamıdır. Cumhuriyet Anıtı heykelleri; en önde Atatürk, bir yanında zeytin dalı uzatan asker, diğer yanında bayrak tutan yöre halkını temsilen bir efe, arkada kurtuluş savaşına cephe gerisinden destek veren kadın ve yaşlı adam figürlerinden oluşmaktadır (Şekil 9). Figürler dinamik pozisyonda açılı yerleştirilmiş, meydanın dört tarafından da hoş bir kompozisyon oluşturması düşünülmüştür. Anıtın platformu ise kent merkezinde yapılacak törenler düşünülerek tasarlanmıştır. Büyük bir titizlikle tasarlanıp inşa edilen platform, günümüze kadar hiç bozulmadan gelmiştir. Yapımının tamamlandığı 1976 yılından günümüze kadar, etraftaki binaların çatılarının, kaldırımların tekrar tekrar yenilendiği düşünüldüğünde, anıt platformunun iklime ve kullanıma bağlı aşınmalardan hiç etkilenmemiş olması, tüm detaylarının düzgün tasarlandığı ve iyi bir işçilikle inşa edildiğini göstermektedir. Anıtın yerinde önceden yer alan, Atatürk anıtı ise, Atatürk’ün Burdur’a ilk geldiğinde karşılandığı yer olan Çatalpınar Meydanı’na taşınmış, 1973 yılından itibaren Atatürk’ün Burdur’a geliş yıl dönümleri orada törenle kutlanmaya başlamıştır. Şekil 9. a&b)Cumhuriyet Anıtı heykelleri (Özyıldıran, 2013); c) Eski 50.Yıl Kültür Park yerine 2001 yılında yapılan Cumhuriyet Parkı (Özyıldıran, 2008) Şekil 10. a) 1973’ten sonra Cumhuriyet Meydanı (Özyıldıran, 2013); b) 50.Yıl Kültür Sitesi, Özel İdare Lojmanları, Kışla Caddesi, AKM, Belediye binası ve Cumhuriyet Anıtı (Kartpostal) 316  IBEES2015, 7-9 May 2015 Burdur-Türkiye İki katlı Halkevi binası yerine inşa edilen beş katlı “50. Yıl Kültür Sitesi binası”, eski binaya benzeyen, ama teras çatısı, prizmatik yalın cephesi ile modern bir yapı olmuştur. Meydanda bu binanın tamamlanmasıyla, Aru planında önerildiği gibi meydanın üç tarafı aynı hizada binalarla tamamen çevrelenmiş, tanımlı bir meydan oluşturulmuştur ve meydan bugünkü son şeklini almıştır. 2001 yılında parktaki heykeller, Hükümet binası bahçesine taşınmış, park yeşil ağırlıklı olarak, daha çok kullanılabilecek şekilde yeniden düzenlenmiştir. 5. YENİ KAMU YAPILARI 1973 il yıllığında, 26-36 Ekim 1973 hizmete açılan ve temel atılan sosyal ekonomik tesisler şu şekilde sıralanmıştır: 1)Mehmet Akif İlkokulu’nun açılışı, 2) Bozkurt Mahallesi’ndeki Çocuk Parkı ve Çocuk Kütüphanesinin hizmete açılışı, 2) Kız Enstitüsü bahçesindeki 50.Yıl Çocuk Yuvası’nın temel atılışı, 3) Hüseyin Özboyacı İlkokulu’nun açılışı, 4) Çevre Yolu, Çeltikçi Beli, 50. Yıl Bulvarı’nın inşaatlarının başlaması, 5) Süt Fabrikasının hizmete açılması, 6) 50.Yıl Koruluğu, 7) İmam Hatip Okulu’nun temel atılması, 8) Askeriye Yetiştirme Yurdu’nun hizmete açılması, 9) Kız İlköğretmen Okulu’nun hizmete açılması, 10) Kapalı Spor Salonu’nun hizmete açılması, 11) 50.Yıl Kültür Park’ın temel atılması, 12) 50.Yıl Kültür Sitesi’nin inşaata başlanması, 13) (Meyve-Sebze Konserve-Konsantre Fabrika ve Tesisleri) şirketinin kurulması, 14) (Organize Sanayi Bölgesi) şirketinin kurulması, 15) Cumhuriyet Cami’nin (Bozkurt Mahallesi’nde İmam Hatip okulu sahası yanında) temel atılışı. Şekil 11. a) Mimar Ekrem Hakkı Ayverdi’nin cami projesi (Burdur Valiliği, 1973) ve b) Deprem evleri Cami (Cumhuriyet Cami) olarak inşa edilmiş fotoğrafları (Özyıldıran, 2014) Cumhuriyet Cami olarak bahsi geçen cami, günümüzde “Deprem Evleri Cami” adıyla kullanılmaktadır. Caminin projesi Yüksek Mimar Ekrem Hakkı Ayverdi’nin 1973 il yıllığında yayınlanan projesidir (Şekil 11-a). Beş mühendisin ve mimarın devamlı çalışmalarıyla yedi ayda tamamlanan projelerin, Ayverdi tarafından Burdur Valiliği’ne bedelsiz olarak hediye edildiği yazılmaktadır. Temeli, Kurban Bayramı ve Cumhuriyet Bayramının birlikte kutlandığı 28 Ekim 1973 tarihinde atılmıştır. Osmanlı devri Türk mimarisi üzerine önemli araştırmaları olan Ayverdi’nin bu cami projesi, Osmanlı devri klasik mimarisinde tasarlanmıştır. 14m genişliğinde büyük bir kubbesi, yanlarda sekiz küçük kubbesi, önde beş kemerli revakı vardır. 317  IBEES2015, 7-9 May 2015 Burdur-Türkiye Şekil 12. Kapalı Spor salonu a&b) 29 Ekim 1973’teki açılıştan önce (Burdur Valiliği, 1973), ve c) yıkılmadan önce (Özyıldıran, 2013) Bu dönemde yapılanlar arasında, diğer bir önemli yapı da Kapalı Spor Salonu’dur (Şekil 13). Modern mimari tarzda inşa edilmiş olan yapı, 2013 yılına kadar fonksiyonunu sürdürmüştür, ancak 2013 yılında yıktırılmıştır. Basında yer alan haberlerde, binanın deprem riski nedeniyle yıkım kararı alındığı, 1970’li yıllardan kalan ve günümüzde deprem riski taşıyan diğer yapıların da zamanla yıkılması planladığı belirtilmiştir. 6. DEPREMDEN 20 YIL SONRA TAMAMLANAN PROJE: BURDUR DEVLET HASTANESİ BİNASI 1952 yılından beri kullanılmakta olan Devlet Hastanesi binası, 1971 depreminden sonra önemli bir bölümü yıkılarak kullanılamaz hale gelmiştir. Keightley (1975) raporunda, zemin kattaki bütün kolonların kırıldığını belirtmiştir. 1971 yılında inşaat halinde olup henüz kullanıma başlanmamış olan Sağlık Koleji binası ise depremi neredeyse hasarsız atlatmıştır. Yıkılan hastane binası yenileninceye kadar, Sağlık Koleji binası ve bahçesinde kurulan barakalar hastane olarak hizmet vermeye başlamıştır. Bina hastane olarak tasarlanmış bir yapı olmadığı için hastane binası olarak yetersiz kalmış, yeni hastane binası hemen yapılır beklentisiyle, geçici kullanılan binada fazla tadilat yapılmamıştır. Bazı sağlık sistemlerinin yersizlikten kurulamadığı, alınması ihtiyaç olan bazı malzeme ve donanımın da yeni binada alınır diye alımının ertelendiği belirtilmiştir (Burdur Devlet Hastanesi Haber Bülteni, 1993). Ancak 1971 yılında yıkılan binadan sonra yeni bir hastane binasının tamamlanması beklendiği kadar hızlı olmamıştır. Yeni hastanenin temeli 400 yataklı olarak 1976 yılında atılmış, bina 1991 yılında 300 yataklı olarak bitirilebilmiştir (Burdur Devlet Hastanesi Haber Bülteni, 1993). Dolayısıyla, geçici yerleşilmiş olan Sağlık Koleji binası ve barakalar, 20 yıl boyunca hastane binası olarak kullanılmıştır. Şekil 13. a)1971 depremi hemen sonrasında Devlet Hastanesi Binası ve b) Sağlık Koleji Binası (Keightley, 1975, ss. 65, 71), c) depremin üçüncü gününde faaliyete geçen seyyar hastane (Burdur Valiliği, 1973) 318  IBEES2015, 7-9 May 2015 Burdur-Türkiye Şekil 14. a) Burdur Devlet Hastanesi, 1993 (Burdur Devlet Hastanesi Haber Bülteni, 1993) ve b) Mersin Devlet hastanesi, 1998 (Vural, 2009) Depremden sonra yapılan hastane binasının mimarları ile ilgili bilgiye hastane arşivlerinde ulaşılamamıştır. Ancak Mimar OsefSaraf’ın2003 yılında yayımlanan retrospektif yazısında bu binanın adı geçmektedir. Saraf(2003), 1965 – 72 yılları arasında yalnız çalışmalarının yanı sıra, Nişan Yaubyan ve Güntekin Aydoğan ile birçok mimari yarışmalara girip, ödül ve mansiyon aldıklarını, büyük çapta proje ve kontrollük faaliyetlerini yürüttüklerini belirtmektedir. Bunlara verdiği örnekler arasında,1.000 yataklı Okmeydanı SSK Hastanesi (1963), 200 yataklı Niğde Hastanesi (1970), 400 yataklı Mersin (1971) ve Burdur (1974) hastaneleri yer almaktadır. Saraf, bu hastaneleri, “birincilik ödülleri” başlığıyla da listelemiştir. Buradan, birbirine yakın dönemlerde 400’er yatak kapasiteli olarak tasarlanan Mersin ve Burdur Devlet Hastaneleri için proje yarışması yapıldığı anlaşılmaktadır. Şekil 14’de görüldüğü gibi Burdur ve Mersin hastaneleri birbirine çok benzemektedir. Mersin Devlet Hastanesi sekiz katlı yapılmıştır, Burdur Devlet Hastanesi ise altı katlıdır. 400 yataklı tasarlanıp, 300 yataklı inşa edildiği bilgisi, Burdur Devlet Hastanesi’nin de sekiz katlı tasarlanıp, yapım aşamasında iki katının iptal edilmiş olabileceğini düşündürmektedir. Deprem sonrasında birçok imar çalışmaları hızla yapılmışken, hastane gibi çok önemli bir yapının bu kadar uzun bir süre sonra tamamlanmış olması düşündürücüdür. Mersin Devlet Hastanesi’nde de inşaat hızlı ilerlememiş, 1971 yılına ait proje ancak 1983 yılında tamamlanabilmiştir (Vural, 2009). O dönemlerde yapılan diğer hastanelere bakıldığında, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi’nin 1967 yılında projesi hazırlanan 1200 yataklıİbn- i Sina Hastanesi binasının da yıllar sonra 1985’te tamamlanabildiği görülmektedir (Özyıldıran, 2014). Buradan, Türkiye’nin o dönemki inşaat koşulları içerisinde yeni bir hastane inşa etmenin zor ve zaman alıcı olduğu anlaşılmaktadır. Neredeyse bütün bir şehir üç beş yıl gibi kısa süreler içerisinde yeniden inşa edilebiliyorken, hastane yapılarının diğer yapı türlerinden neden yavaş ilerlediği sorusu akla gelmektedir. Bu durum, hastane yapılarının daha kompleks ihtiyaç programlarının olması, daha fazla teknik donanım gerektirmesi, bunlara bağlı olarak inşasının daha zor ve maliyetinin daha fazla olması şeklinde açıklanabilir. 7. SONUÇ 1971 Burdur depremi sonrası yapılan imar çalışmaları, sadece deprem sonrası yıkılan yapıların yerine yenisini yapma çalışmaları olmamıştır. 1936 yılında Burdur’a ilk trenin gelmesiyle başlayan, 1947 yılında Aru Planıyla şekillenen, 1960’larda hızlanan eski kent merkezinden yeni kent merkezine taşınma süreci ve 1973 yılında bilim adamları ve sanatçılardan oluşan bir kurulla büyük çapta kutlanan Cumhuriyet’in 50. Yıl kutlamaları da, deprem sonrasındaki imar çalışmalarında önemli rol oynamıştır. Günümüzde deprem güvenliği gerekçesiyle bazılarının yıkımlarına başlanan bu yapıların, kent ve mimarlık literatürüne girmesi, korunması gerekenlerin de tespit edilmesi gerekmektedir. KAYNAKLAR  1701 Sayılı, Türkiye Cumhuriyetinin Kuruluşunun 50nci yıldönümünün kutlanması hakkında Kanun (Kabul tarihi 30.03.1973, Resmi Gazete ile yayımı: 05.04.1973 – Sayı: 14498), 319  IBEES2015, 7-9 May 2015 Burdur-Türkiye http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/kanunlar_kararlar/kanuntbmmc056/kanuntbmmc056/kanuntbmmc056 01701.pdf (Erişim Tarihi: Mart 2015).  Aru, K.A. 1948. Burdur Şehri İmar Planı Kat’i Projesine ait İzahat Notu, Arkitekt: Mimarlık, Şehircilik ve Süsleme Sanatları Dergisi, cilt 1948-05-06, sayı 197-198, ss.116-126.  Bayındırlık Bakanlığı, Yapı ve İmar İşleri Reisliği,1970. Burdur İli Yapı Malzemesi ve Mahalli Şartlar. Araştırma Geliştirme Dairesi, Mahalli Şartlar Fen Heyeti Müdürlüğü.  Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Ulusal Deprem İzleme Merkezi. Türkiye’de 1900-2004 yılları arasında can kaybı ve hasara neden olmuş önemli depremler (Ms>5.0),http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/Depremler/tLarge2.htm (Erişim Tarihi: 09.09.2012).  Burdur Belediyesi, Basın Yayın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü, fotoğraf arşivi (Mesut Madan& Uğur Dökduman). (Erişim Tarihi: 23.08. 2013).  Burdur Belediyesi. Foto Galeri: Tarihte Burdur,http://www.burdur- bld.gov.tr/galeri.php?catalogue=8(Erişim Tarihi: Eylül 2012).  Burdur Devlet Hastanesi Haber Bülteni, 30 Nisan 1993, http://www.burdurdh.gov.tr/default.asp?sayfa=sayfala&id=25 (Erişim tarihi: 07.02.2013).  Burdur Valiliği. Fotoğraf Galerisi: Eski Burdur Fotoğrafları, http://www.burdur.gov.tr/galeri/eskiburdur/ (Erişim Tarihi: 26.10.2013).  Burdur Valiliği 1967. Burdur 1967 İl Yıllığı. Hüsamettin TANIŞ (ed.). Güven Matbaası, Ankara.  Burdur Valiliği 1974. Burdur 1973 İl Yıllığı: Cumhuriyetin 50. yılında. Hüsamettin TANIŞ (ed.). Güven Matbaası, Ankara.  Çetin, S. 2012. Geç Osmanlıdan Erken Cumhuriyete İç Batı Anadolu’da Kentsel Yapının Değişimi: Manisa, Afyon, Burdur ve Isparta kentleri üzerine karşılaştırmalı bir inceleme, METU Journal of Faculty  of Architecture, 2012.2.4, ss.90-126. Çetintaş, V. 2007. Burdur “Mete Han’dan Atatürk’e” Türk Tarihi’nin Büyük olayları ve Kişileri Anıtı. 1.Burdur Sempozyumu Bildiriler 16-19 Kasım 2005. Fakülte Kitabevi, Burdur, cilt1, ss. 820-829.  Diyarbekirli, N. 1982. Türklerde Abide Mefhumu ve Türk Tarihinin Akışını Canlandıran Burdur Abideleri. Türk Kültürü, sayı 235, yıl 21, Kasım 1982, ss. 803-821.  EBA, MEB Yenilik ve Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü’nün Eğitim Bilişim Ağı fotoğraf arşivi, http://eba.gov.tr (Erişim Tarihi: 23.10.2013).  Ersoy, A. 2009. Yavuz Görey (1912-1998). Turkish Plastic Art. (2nd ed.) Ministry of Culture and  Tourism, Ankara, ss.154-155. İmar ve İskân Bakanlığı, Afet İşleri Genel Müdürlüğü, 1972. Yeni Bingöl. Arkitekt: Mimarlık, Şehircilik ve Süsleme Sanatları Dergisi, cilt 1972-04, sayı 348, ss.166-168.  Keightley, W. O. 1975. Destructive Earthquakes in Burdur and Bingöl, Turkey – May 1971. Report and recommendations submitted to the Committee on Natural Disasters, National Research Council. National  Academy of Sciences, Washington, D.C. Kentsel Haber2010. Cumhuriyet Meydanı Projesi görücüye çıktı (20.12.2010 tarihli haber), http://www.kentselhaber.com/V6/News/335188/Cumhuriyet-Meydani-Projesi-gorucu (Erişim Tarihi:  30.10.2013). Milliyet Gazetesi Arşivi, http://gazetearsivi.milliyet.com.tr (Erişim Tarihi: Mart 2015).  Özyıldıran, G. 1989-2015. Burdur fotoğrafları kişisel arşivi.  Özyıldıran, G. (2012). “Ziraat Bankası Burdur Şubesi Binası”. DOCOMOMO_TR Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları VIII. Poster Sunuşları Bildiri Özetleri Kitabı. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi, 12-14 Ekim 2012, s.21.  Özyıldıran, G. 2013a. “Burdur Cumhuriyet Meydanı ve Çevresi 1936-1963”. DOCOMOMO_TR Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları IX. Poster Sunuşları Bildiri Özetleri Kitabı. Antalya: Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Mimarlık Bölümü, 06-08 Aralık 2013, s.113.  Özyıldıran, G. 2013b. “Burdur Cumhuriyet Meydanı ve Çevresi 1963-1973”. DOCOMOMO_TR Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları IX. Poster Sunuşları Bildiri Özetleri Kitabı. Antalya: Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Mimarlık Bölümü, 06-08 Aralık 2013, s.114.  Özyıldıran, G. 2013c. Disasters and Buildings: The Effects of Turkish Disaster Regulations on Architectural Design. LAP Lambert Academic Publishing, Saarbrücken, Germany. ISBN: 978-3-659- 40031-5. 320  IBEES2015, 7-9 May 2015 Burdur-Türkiye  Özyıldıran, G. (2014). “Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi İbn-i Sina Hastanesi Binası”. DOCOMOMO_TR Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları X. Poster Sunuşları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi, 31 Ekim – 2 Kasım 2014 (basım aşamasında).  Özyıldıran, G. & İMAMOĞLU, V. 2010. “Afet Yönetmeliğinin Mimari Tasarım Açısından İncelenmesi”, Yapı Dünyası Dergisi, no.172, s.17-22.  Saraf, O. 2003. Retrospektif: Osep Saraf. Mimarlık, sayı 310, Mart-Nisan 2003, http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=9&RecID=669 (Erişim Tarihi:  Sözen, M. (1973). Türklerde Anıt. Mimarlık, sayı 7, ss.7-20. Mart 2015).  Tezcan, S., İpek, M., Altınok, E. 1971. 12 Mayıs 1971 Burdur Depremi, Burdur ve Bingöl Depremleri. Çeltüt Matbaacılık, ss.7-27,http://www.imo.org.tr/resimler/dosya_ekler/c9e2a1bda5db1d9_ek.pdf(Erişim Tarihi: Eylül 2012).  Vural, S. 2009. Asırlık Sağlık Çınarı: Mersin Devlet Hastanesi 100 yaşında. http://www.yumuktepe.com/mersin-devlet-hastanesi-16/ (Erişim Tarihi: Mart 2015). 321 

KIRDAN / KENTTEN

Deprem Köyü: Yazıköy ve Yarıköy

Güler Özyıldıran, Arş. Gör. Dr., ODTÜ Mimarlık Bölümü

Yazıköy ve Yarıköy, Burdur merkeze bağlı iki komşu köydür. 1971 yılında yaşanan Burdur depreminde en büyük hasar bu bölgede meydana gelmiştir. Depremden sonra köyler, hemen yanlarına inşa edilen yeni yerleşim bölgelerine taşınmış, eski köy dokusu ise günümüze kadar deprem harabeleri olarak kalmıştır. Burdur Valiliği’nin 1-7 Mart 2015 tarihinde düzenlediği “deprem haftası” etkinliklerinde, Yazıköy ve Yarıköy harabeleri “Deprem Köyü” olarak, köyün yaklaşık 6 kilometre güneyinde bulunan fay aynası da “Burdur Fayı Jeositi” olarak ilan edilmiştir. Burdur Valiliği bu çalışmasıyla, depremin izlerini günümüze kadar taşıyan bu bölgeyi koruyup ziyarete açarak, toplumu deprem konusunda bilinçlendirmeyi hedeflemektedir.

7-9 Mayıs 2015 tarihlerinde düzenlenen “IBEES 2015 Uluslararası Burdur Deprem ve Çevre Sempozyumu” kapsamında düzenlenen teknik geziyle Deprem Köyü ve Burdur Fayı Jeositi araştırmacılara tanıtılmıştır. Gezi sırasında aktarıldığına göre, 1971 depreminde terkedilen bu iki köy yerleşiminin aslında ilk kuruluş hikayesi de yine bir depreme dayanmaktadır. Bu iki köyün geçmişte tek bir köy olduğu, 1914’te yaşanan büyük Burdur Depremi’nden sonra köyün iki ayrı yere taşındığı, “yazı” denilen bölgeye yerleşen kısmına “Yazıköy”, yaklaşık 1,5 kilometre daha güneybatıya yerleşen diğer yarısına da “Yarıköy” denildiği anlatılmaktadır.(1) 1971 Depremi sonrasında köyler tekrar taşınınca, iki köy arası yaklaşık 3 kilometre olmuş, 1971 depremi harabeleri, bu iki yeni yerleşimin arasında kalmıştır. Köyün 1914 depremi öncesindeki eski yerleşim yeri ise bilinmemektedir.

Yazıköy ve Yarıköy’ün günümüzdeki yerleşimleri, rasyonel düzende parsellere yerleştirilmiş, bahçeli, tek katlı, tek tip deprem konutları ve onları genişletmek için sonradan eklenen yapılardan oluşmaktadır. 1971 öncesi köy dokusu ise, eski fotoğraflardan ve mevcut kalıntılardan anlaşılabildiği kadarıyla, ikişer katlı, kırma çatılı, kerpiç yapılardan oluşmaktadır. Eski dokudaki yaygın konut tipi, zemin kat ortasında çift kanatlı giriş kapısı ve yanlarda küçük pencereleri, üst kat ortasında ahşap cumbası ve yanlarda büyük pencereleri olan, simetrik planlı yapılardır. Konutlara ilave olarak, her iki köyde de birer cami ve birer köy kahvesi, Yarıköy’de bir okul ve okul lojmanı yer almaktadır.(2)

Deprem Köyü çalışmaları kapsamında, her iki köyden 44’er yapı veya yapı kalıntısı tespit edilip, önlerine yerleştirilen numaralı tabela sistemiyle, yapının cinsi, hasar durumu, eski kullanıcılarının isimleri gibi bilgiler ziyaretçilerin bilgisine sunulmaktadır. Burdur Valiliği, Deprem Köyü ile ilk etapta ilköğretim öğrencilerinde deprem bilinci oluşturmayı hedeflemektedir. Geleceğin mimarları, mühendisleri, müteahhitleri olacak çocuklarda, bu bilincin ilk önce ilköğretim çağında oluşturulması beklenmektedir.(3)

Deprem Köyü’ndeki mevcut durum, depremin hemen sonrasındaki fotoğraflarıyla kıyaslandığı zaman  bazı farklılıklar gözlenmektedir.  Binalar tamir edilmeden bırakılmış olsa da, depremde etrafa dökülen inşaat malzemelerinin toplandığı, tamamen doğal malzemeler olan ahşap ve kerpicin, zaman içinde yağmur rüzgar gibi nedenlerle ve etrafını saran yeşilliklerle, yer yer doğaya geri dönüşümünün olduğu görülmektedir. Mevcut iki köy arasındaki ulaşımın eski yerleşimden geçmesi, etrafındaki tarım arazilerinin çiftçiler tarafından kullanılmaya devam etmesi, eski kalıntıların önlerinde ördek kaz gibi çiftlik hayvanlarının dolaşması, çatılarında bacalarında leylek yuvalarının bulunması gibi nedenler, yapılar terk edilmiş olsalar da, eski yerleşimin de hâlâ köy yaşantısının bir parçası olduğunu göstermektedir. Bu haliyle, 1971’de yaşanan depremi, depremin hemen sonrasındaki fotoğraflardaki kadar dramatik yansıtmamaktadır. Ancak ileriye dönük olarak, “Deprem Köyü”nü geliştirmek üzere, köyde deprem müzesi oluşturmak, hiç dokunulmamış enkazlardan bazılarını açarak içerisinden çıkan malzemeleri ve dönemin fotoğraflarını sergilemek, simülasyon merkezi oluşturmak gibi projeler üzerinde düşünüldüğü aktarılmaktadır.(4)

Geçmiş depremlerin izlerini, Kibyra gibi antik kent kalıntıları üzerinden gözlemlemek de mümkün. Ancak Deprem Köyü ile, Türkiye’de ilk defa yakın tarihimizden bir deprem kalıntısı, açık hava müzesi şeklinde sunulmaktadır. Deprem turizminin Türkiye’deki ilk örneklerinden olan, 2001 yılında Bolu’da açılan “Deprem Anıtı ve Müzesi”, 2004 yılında Sakarya’da açılan “Deprem Kültür Müzesi”, 1999 Marmara Depremi anısına sonradan inşa edilen yapılardır. Burdur’daki “Deprem Köyü”, mevcut deprem kalıntılarının sergilenmesi açısından Türkiye’de ilktir. Dünyada ise benzer örneklerini görmek mümkündür. 1999 Tayvan Depremi anısına 2001 yılında Taichung’de açılan “921 Deprem Müzesi”nin dış duvarları depremde yıkılan “Guangfu Okulu” binasından oluşmakta, müzenin “Chelungpu Fay Galerisi” de, bu depremin gerçek fayı üzerinden geçmektedir.(5) 2008 yılında Çin’de yaşanan Büyük Sichuan Depremi’nde ise, Beichuan bölgesi yıkıntıları olduğu gibi bırakılmış, 2013 yılında da aynı deprem anısına müze oluşturulmuştur.(6) Burdur’daki “Deprem Köyü”, bütün bir yerleşimi kapsadığı için Tayvan’daki örnekten, ölçeği bakımından da Çin’deki örnekten farklıdır.

NOTLAR

1. Tamer Kurtman (Burdur AFAD, Jeoloji Yük. Müh.) “IBEES 2015 Uluslararası Burdur Deprem ve Çevre Sempozyumu” kapsamında düzenlenen 09.05.2015 tarihli “Deprem Köyü ve Fay Aynası gezisi” rehberliği. Türk Dil Kurumu, Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'ne göre, “yazı” kelimesinin “düzlük, ova, yer, toprak, bağ bahçe, yabancı yer, alan” gibi anlamları bulunmaktadır.

2. 1971 Burdur Depremi’nin Burdur Merkez’deki etkileri hakkında bilgi almak için bakınız: Özyıldıran, Güler, 2015, “1971 Burdur Depremi Sonrası İmar Çalışmaları”, IBEES 2015 International Burdur Earthquake and Environment Symposium Proceedings, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, 7-8-9 Mayıs 2015, Burdur, ss.311-321, ees2015.mehmetakif.edu.tr/IBEES2015/67%28311-321%29.pdf [Erişim: 17.11.2015]

3. Oral, Mehmet (Burdur AFAD İl Müdürü), 12.05.2015,

4. Kurtman, Tamer (Burdur AFAD, Jeoloji Yük. Müh.), 12.05.2015, Söyleşi: Güler Özyıldıran.

5. 921 Earthquake Museum of Taiwan.

6. Beichuan Earthquake Memorial ve Wenchuan Earthquake Memorial Museum.

Bu icerik 3777 defa görüntülenmiştir.

Sayfa / 6 12 MAYIS 1971 BURDUR DEPREMİ 49. YIL DÖNÜMÜ 12 Mayıs 2020 Salı 1971 BURDUR DEPREMİ (OSMAN KOÇIBAY) Büyük bir bölümü 1. derecede deprem bölgesi olan Birçok kaynakta Burdur şehir merkezi ve köyleri ile Burdur ve çevresinde birçok deprem meydana gelmiştir. Bu Yeşilova ilçesi ve köylerinde depremin sabah saat 08.25 veya depremlerin bazıları önemli can ve mal kayıplarına neden 08.26'da meydana geldiği belirtilmektedir. (7) olmuştur. 1914 senesinin 3 Ekim Cumartesi gününü 4 Ekim Bunun sebebi- Pazar gününe bağlayan gece saat 22:07:02'de merkez üssü nin merkez üssü Burdur'un Halıcılar/Sala Köyü olan ve M=6.9 büyüklüğünde, Kuruçay köyü olan yerin 14 km altında meydana gelen deprem en fazla Burdur ve ve saat 08:26:33'te, Isparta ile köylerinde etkili M=4.4 büyüklüğün- olmuştur. (1) Depremden de, IV ilâ V şiddetin- sonra 6 gün boyunca 467 de, 33 km derinlikte artçı deprem daha meydana meydana gelen artçı gelmiştir. (2). deprem olduğunu Resmi olmayan kaynakla- söyleyebiliriz. Bu ra göre 1500’ü Burdur’da, bilgiye dayanarak 1500’ü Isparta’da olmak üze- yaşanan bu artçı Depremden sonra Burdur şehir merkezinde re yaklaşık 3000 kişinin ölü- depremin şiddetinin Burdur şehir merkezi ile köylerinde çok enkaz kaldırma çalışmaları müne ve birçok binanın yı- fazla hissedildiği, depremi yaşayanlar üzerinde derin izler bı- kılmasına neden olmuştur. raktığı kanaatine varabiliriz. 71 Burdur Depremi’nde öne çıkan üç ana faktör: Deprem sonucunda Burdur ve ‘Tektoniğin etkisi, taban yapısı, yapı türleri ve kalitesi’ Isparta’da ölenlerin toplam 2. Depremde Yaşanan Can Kayıpları Bu depremde sarsıntının şiddetini ve zararın derecesini sayısı 2.344, yaralananların ki üç ana faktör belirlemiştir. Birincisi tektoniğin etkisidir. Yazıköy ise 681’dir (3). ve Yarıköy köylerinin tamamen yıkılmış olması bununla ilgilidir. 1914 Burdur’da Zelzele Menazırından/Manzaralarından Bu köyler, deprem odağının bulunduğu fay hattı üzerinde ya Resmi kayıtlara göre Burdur merkez’de 501, köylerinde da yakınında bulunmaktadır. 156, toplamda 657 kişi enkaz altında kalarak yaşamlarını yi- İkinci faktör taban yapısıdır. Yan etkiler nedeniyle şiddet tirmişlerdir (4). Burdur’da 110 kişi enkaz altından sağ olarak ve zarar yer yer artmıştır. En az zarar sağlam kaya üzerinde kurtarılmıştır. Deprem sonrasında Burdur’daki evlerin üçte ikisi olan yerlerdedir. En büyük zarar en yeni göl taraçaları, dere yıkılmıştır. boyları ve sulu alüvyonlar üzerinde olmuştur. Üçüncü faktör ise; yapı türü ve kalitesidir. Burdur içinde 1. 12 Mayıs 1971 Burdur Depremi'nin betonarme yapıların uğradığı ağır hasar da, zemin özelliğini merkez üssü ve saati ve bölgenin sismik karakterini gözetmeden yapılan çürük ve Burdur, 1914 senesinde yaşadığı büyük depremden zayıf bağlantıların bir sonucudur. (13) sonra, ikinci büyük depremini 12 Mayıs 1971 Çarşamba günü 14 Mayıs 1971 tarihinde Devlet Bakanı ve Başbakan yaşamıştır. Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Yardımcısı Sadi Koçaş'ın Millet Meclisi'nde yaptığı konuşma- Deprem Araştırma Enstitüsü ile T.C. İçişleri Bakanlığı Afet ve sında 10 kişilik bir ekiple hasar tespit çalışmalarına devam Acil Durum Yönetimi Başkanlığı Deprem Dairesi Başkanlığı edildiği belirtmiş ve mevcut hasar durumu konusunda şu verilerine göre; depremin merkez üssü Yeşilova ilçesi Bayındır bilgileri vermiştir: köyüdür. Burdur şehir merkezi ve köyleri ile Yeşilova ilçesi ve "Burdur il merkezinde 58 yıkılmış bina, 172 hasar, 202 köylerinde etkili olan deprem saat 06:25:15'te, M=5.9 büyük- orta hasar, Hacılar köyünde 53 yıkık, 94 ağır, 63 orta, 11 hafif lüğünde, VI ilâ VII şiddetinde meydana gelmiştir (5). Bu 2 ağır, 35 orta, 95 hafif hasar; Ulupınar köyünde 5 hafif hasar; sayı ilerleyen günlerde 57 kişiye yükselmiş- Askeriye köyünde 3 yıkık, 7 ağır, 6 orta, 14 hafif hasar vardır. tir. (15) Yarıköy'de 8, Büğdüz köyünde 2, Akyaka köyünde 2, Kışla köyünde 2, Yeşilova ilçesi Harmanlı köyünde 2, toplamda 57 kişi vefat etmiştir. (8) Burdur 1973 İl Yıllığı'nda depremde hayatını kaybedenlerin sayısının 62 kişi olduğu bilgisi yer almaktadır. (9) Bu bilgiye dayanarak depremden sonraki gün ve haftalarda, depremde 71 Burdur Depremi ile ilgili teknik coğrafi bilgiler yaralananlardan 5 kişinin daha vefat ettiğini Depremin Richter ölçeğine göre büyüklüğü konusunda o söyleyebiliriz. tarihlerde ölçüm yapan uluslararası istasyonların verileri şu Ayrıca Isparta'da deprem sırasında başına düşen taş şekildedir:(6) nedeniyle bir kişi vefat etmiştir. (10) Depremde 150'ye yakın sayıda kişi yaralanmıştır. Depremde ayrıca 1200 küçük ve büyükbaş hayvan telef ol- muştur. (11) 3. Depremde Meydana Gelen Hasar Deprem sırasında Askeriye Köyü ve Soğanlı Sivrisi'nin doğu yamaçlarında kaya yuvarlanmaları ile kaya çığları; Doğu Ka- raburun ve Soğanlı Sivrisi'nin Soğanlı, Aşağı Müslimler köylerine bakan yamaçla- rında göçmeler; çeşitli yerlerde çok sayıda 71 Burdur depremi ile ilgili kaydedilen büyüklük verileri fay ve tansiyon yarıkları meydana gelmiştir. Bunlara depremin yol açtığı jeomorfolojik Deprem enkaz kaldırma çalışmaları İncelediğimiz Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma olaylar denilmektedir (12). 5 ilâ 5.6 arasında de- (2. bölüm) ğişen 14 artçı dep- 15 Mayıs rem daha meyda- 2020 Cuma na gelmiştir. 180 haneli Yazköy'de deprem sonrası sadece 2 ev ayakta kalabilmiştir. sayısında (Fotoğraf: Hüseyin Ezer, Ulus Gazetesi, 15 Mayıs 1971, Sayı 17121) Sayfa / 8 12 MAYIS 1971 BURDUR DEPREMİ 49. YIL DÖNÜMÜ 15 Mayıs 2020 Cuma 1971 BURDUR DEPREMİ İkinci bölüm 4.Deprem sonrası oluşan hasarların bilançosu Can kaybının hemen Başbakan Nihat Erim Burdur'u ziyareti İmar ve İskân Bakanı Selâhattin Babüroğlu, Cumhuriyet hepsi yığma binaların çök- sırasında yaptığı açıklamalarda, devletin bü- Senatosu'nda 10 Ağustos 1971 tarihinde yaptığı konuşmada; mesi yüzünden olmuştur. tün gücüyle Burdurluların yardımına koşaca- Burdur Depremi'nde Burdur, Yeşilova ve Denizli - Acıpayam'da Yığma binalarda, ğını ve yaraların en kısa zamanda, süratle 1.498 konut veya dairenin yıkık veya ağır hasarlı, 1.669'nun gerek alt ve gerek üst sarılacağını dile getirmiştir. (22) Nihat Erim, orta hasarlı, 3.775'nin ise az hasarlı olduğu, yıkık ve ağır ha- taşıyıcı duvarlarda kullanı- vatandaşlara hitaben yaptığı konuşmada sarlı konutların yerine yenisinin yapılacağı, orta ve az hasarlı lan mahalli "Kurna Taşı" Burdurlulara başsağlığı dileğinde bulunduk- konutların ise onarılacağı bilgisini vermiştir. (16) birçok göçme ve önemli tan sonra "Burdurluların uğradığı felâket kar- hasarın başlıca şısında milletçe büyük teessür içindeyiz. Hü- sebebi olmuştur. kümet, felâket bölgesinde hayatın biran önce Kurna Çayı normale dönmesi için var gücüyle çalışmak- vadisinden tadır. Gereken her şey, her fedakârlık yapıla- getirilen bu caktır. Uğranılan afet dolayısıyla Burdurlulara kurna taşı, Depremde geriye yatmış bir bina ve büyük milletimize başsağlığı diler, geçmiş traverten sınıfına dâhil (Akşam Gazetesi, 14 Mayıs 1971) olsun derim." demiştir. Başbakan Nihat Erim, deprem olmakla beraber, gayet bölgesi Burdur'da yaptığı geziden sonra da "Yıkılanların yumuşak ve elle ufalanabilen, sünger görünüşlü, zayıf yerine yenileri yapılacak, merak etmeyin, hükümete ve millete mukavemetli bir taştır." güvenin." açıklamasında bulunmuştur. Raporda ayrıca yapılan inceleme ve araştırmalar Başbakan Erim ayrıca depremde daha ziyade resmî Depremde Devlet Hastanesi, PTT Postanesi, Cezaevi ile sonucunda depremde yıkılan veya hasar gören; kuruluşlara ait binaların hasar gördüğüne değinerek, bunun Sakarya ve Hüsnü Bayer ilkokulları gibi kamu binalarının 18'i • Belediye binası, Belediye Sineması, Merkez Ortaokulu ve sebebini araştırarak gerekeni yapacaklarını ifade etmiştir. ağır, 14'ü orta, 29'u da hafif hasar görmüştür. (18) Stadyum Camisi'nin gerekli tamiratın yapılmasından sonra Sağlık Bakanı Türkân Akyol da, deprem bölgesinde gerekli kullanılabileceği, bütün tedbirlerin alındığını bildirmiştir. Başbakan Nihat Erim ve • Devlet Hastanesi Polikliniği'nin ya ağır bir tamirat yapılarak beraberindeki heyet, incelemelerinin ardından aynı gün akşam kullanılması ya da yeniden inşa edilmesi, saatlerinde uçakla Ankara'ya dönmüşlerdir. (23) • Hükümet Konağı'nın ağır bir tamirattan sonra kullanılabile- Depremin yaşandığı Burdur'a Adalet Partisi, Cumhuriyet ceği, Halk Partisi, Demokratik Parti ve Milli Güven Partisi heyetler • PTT binasının yeniden inşa edilmesi, göndermiştir. Bu heyetler de Burdur ve köylerinde depremle • Yeni lise inşaatının birinci katının askıya alınması, bodrum ilgili incelemelerde bulunmuşlardır. kat kolonları ile taş duvarlarının temizlenmesinden sonra onarılması ve simetrik perde duvarı eklenmesi şartıyla 6. Depremzedelere Yapılan Yardımlar inşaata devam edilmesi • Orduevi inşaatının taşıyıcı sistemlerindeki hasarların onarılmasından sonra, simetrik perde duvarlı olarak inşaata devam edilmesi, • Vali Konağı'nın onarılamayacak kadar hasarlı olduğu ve yeniden inşa edilmesi, tavsiye edilmiştir. Depremde hasar gören Hacılar Köyü İlkokulu Adliye Sarayı'nda ise duvarlardaki sıva çatlaklarından baş- ka hasar bulunmadığı belirtilmiştir. Depremden sonra bu konu eleştiri konusu olmuştur. sara yol açmıştır. (21) depolarından çadır, battaniye, mutfak ve sağlık malzemesi Bu tür inşaatların yetkili teknik personel tarafından proje- Burdur'a gönderilmiştir. Kızılay imkânlarıyla depremin yaşandı- lendirilip denetlenmesine yeteri kadar önem verilmemiş 5. Deprem Nedeniyle Başbakan ğı yerlerde ekmek dağıtımı yapılmıştır (24). Yine komşu il ve olduğu, yardım dernekleri tarafından yapılan bazı binaların Nihat Erim'in Burdur Ziyareti ilçe belediyeleri ile halktan deprem bölgesine yiyecek ve ucuza maledilmesi arzusu ve etkisi ile teknik gereklerden battaniyeler gönderilmiştir. (25) fedakârlık yapılmış olduğu, amortisman süresi ve inşaatın en Depremin yaşandığı ilk gün Hükümet tarafından uzun ömrü dolmuş olmasına rağmen, bazı binaların kullanılma- Burdur Valiliği emrine 100.000 TL para havale edilmiştir. sına devam edilmesi gibi sebepler ilk göze çarpan hususlardır. Gediz'den 2.051 çadır, 800 teneke yağ, 2.925 kilo Bu son arz ettiğim konu bilhassa köylerdeki hasarların belli bezelye, fasulye, süt tozu, konserve vb. yiyecekler ile başlı sebebidir." Muğla Valiliği emrinde bulunan gıda stoklarındaki yi- Depremin meydana getirdiği hasar hakkında Semih yecekler de depremzedelere dağıtılmak üzere Burdur'a Tezcan, Muzaffer İpek ve Enver Altıok tarafından "12 Mayıs gönderilmiştir. Ayrıca enkaz kaldırma çalışmalarında 1971 Burdur Depremi" ismiyle bir rapor hazırlanmıştır. Ra- kullanılmak üzere 3 treyler, 2 dozer, 5 yükleyici, 5 kam- porda, depremin Burdur Merkez ve köylerinde verdiği hasar, yon, 1 seyyar telsiz, 3 araba depremin yaşandığı yerlere hasarı meydana getiren sebepler ile yeni yapılacak bina ve sevk edilmiştir. (26) konutlarda dikkat edilmesi gereken konulara yer verilmiştir. Yine depremin ilk günü Kızılay tarafından kurulan Raporu incelediğimizde, depremin Yeşilova ilçesi ve köylerinde 1000 kişiye yemek verebilme kapasitesine sahip 3 sey- meydana getirdiği hasar hakkında bir çalışma yapılmadığı yar mutfak, 4 ambulanslı 50 yataklı seyyar ilk yardım görülmektedir. Hazırlanan bu raporda özetle yaşanan deprem- hastanesi faaliyetlerine başlamıştır (27). Kızılay Genel le ilgili şu bilgilere yer verilmiştir; (20) Başkanlığınca da ilk etapta deprem bölgesine 10.000 "Hasar, daha ziyade Burdur il merkezi ile bunun takriben Başbakan Nihat Erim ve beraberindeki heyet Burdur'da lira, Kızılay yardım ekibi emrine de 25.000 lira nakdî 20 km batısındaki Yazıköy, Yarıköy ve Hacılar köyü civarında (Hayat Mecmuası, 20 Mayıs 1971, Sayı 21) yardım yapılmıştır. (28) meydana gelmiştir. İl merkezindeki meskenlerin % 35’inden Depremin ikinci günü ve ilerleyen günlerde Kızılay fazlası oturulamayacak haldedir. Genellikle yamaçlardaki köy- Depremin haber başta olmak üzere diğer illerdeki vatandaşlar tarafından lerde hasar oranı daha azdır. Buna mukabil, oldukça yüksek bir alınmasından hemen gönderilen yardım malzemeleri dağıtılmaya devam edil- düzlük üzerinde bulunan Büğdüz köyünde hasarın % 80'e sonra İçişleri Bakanı miştir. Kızılay tarafından depremzedelere 18 Mayıs 1971 kadar çıkmış olması bir istisna teşkil etmektedir. Hamdi Ömeroğlu, İmar ve tarihi itibarıyla 13.398 çadır dağıtılmıştır. (29) Soğanlı Dağı eteklerinde bazı ufak faylar teşekkül etmiş, İskân Bakanı Selâhattin Deprem hem Kavacık Köyü güneyinde, hem de Hacılar köyü güney Babüroğlu ve Köy İşleri sonrası mey- sırtlarında bazı taş kaymaları meydana gelmiştir. Yarıköy - Ha- Bakanı Cevdet Aykan dana gelebile- cılar köyleri arasındaki yolda bazı çatlaklar ve tarlalarda kum helikopterle Burdur'a cek salgın fışkırmaları görülmüştür. gelmişler, enkaz altında hastalıkların Köylerdeki mesken tipleri bir veya iki katlı kerpiç inşaat kalanların kurtarılma önüne geç- şeklindedir. Kerpiç binalardan, yıkılmadan depremi az hasar ile çalışmaları ile yardım mek ve halkın atlatabilenler bulunmakla beraber, yerle bir olup can kaybına faaliyetlerini yakından banyo, ça- sebebiyet verenler çoğunluğu teşkil etmektedir. Çimento harcı takip etmişlerdir. maşır yıkama ile örülmüş taş yığma binalar, genellikle yıkılmadan ve az çat- 12 Mart 1971 Askerî vb. ihtiyaçlarını Burdur Müzesi bahçesine kurulan Akşam Gazetesi'nde 14 Mayıs 1971 laklarla depremi atlatabilmişlerdir. Betonarme olmayan taş du- Muhtırası'nın ardından tarihinde yayımlanan haber metni gidermek üzere 10 deprem çadırları (Hayat Mecmuası, var minareler yıkılmıştır. Yarıköy'de köy deresi üzerindeki ahşap Hükümeti kurmakla görevlen- prefabrik tesis 20 Mayıs 1971, Sayı 21). köprü de, üzerinden geçilemeyecek derecede hasara uğra- dirilen Nihat Erim, 26 Mart 1971 tarihinde 33. Türkiye Cumhu- kurulmuştur. (30) mıştır. riyeti Hükümeti'ni kurmuştur. Başbakan olarak göreve başla- 12 Mayıs 1971 Burdur Depremi'nden on gün sonra Bin- Burdur'da yapılan incelemelerde göçmelerin sadece yığ- masının ikinci ayında Burdur Depremi meydana gelmiştir. göl ve çevresinde de bir deprem yaşanmıştır. Bu iki depremde ma binalar arasında olduğu, betonarme karkas binalardan hiç- Başbakan Nihat Erim depremin hemen ertesi günü yani zarar gören esnaf ve küçük zanaatkârlarla bunların kurdukları birinin göçmediği görülmüştür. Yığma binalar arasında deprem 13 Mayıs Perşembe günü, yanında Devlet Bakanı ve Başba- dernek, birlik, kooperatif ve ortaklarının Türkiye Halk Banka- yönetmeliğine uygun olarak iyi malzeme ve işçilikle inşa edilmiş kan Yardımcısı Sadi Koçaş ile Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı sı'na olan borçları 7 Temmuz 1971 tarihli Bakanlar Kurulu olanlar depremi zararsız veya çok az hasarla atlatabilmiştir. Di- Türkan Akyol'un bulunduğu bir heyetle Burdur'u ziyaret etmiş, Kararı ile ertelenmiştir. ğer taraftan birçok yığma binalarda çok büyük hasar ve tama- men çökmeler görülmüştür. deprem hakkında yetkililerden bilgi almış ve yapılan çalışmaları yerinde tetkik etmişlerdir. (Üçüncü bölüm, 19 Mayıs 2020 Salı günü) Sayfa / 8 12 MAYIS 1971 BURDUR DEPREMİ 49. YIL DÖNÜMÜ 19 Mayıs 2020 Salı 1971 BURDUR DEPREMİ Üçüncü bölüm 7. Deprem Sonrası Burdur'da İmar Çalışmaları 1948 yılında Kemal Ahmet Aru tarafından hazırlanan Depremi, Tercüman Gazetesi "Burdur harap oldu, 50 Bakanlar Kuru- İmar Planı'nda görülen, sağlık hizmeti için ayrılan "Numune ölü, 300 yaralı var"; Milliyet Gazetesi "Burdur'un %85'i lu'nun 20.09.1971 tarihli Bölgesi" bu kooperatiflerin inşa alanını oluşturmuştur. Böylece Yıkıldı, 48 Kişi Öldü"; Akşam Gazetesi "Deprem Burdur'u kararı ile depremin mey- toplu konut yapımının hızlanması ile kentsel gelişim sağlanmıştır. Yıktı - Ölü Sayısı Artıyor, Köyler Taş Yığınına Döndü"; Ulus dana getirdiği kamu hiz- 1971 yılında depremden önce hazırlanarak onaylanan Gazetesi "Burdur'da Deprem - 58 Kişinin Öldüğü Tespit meti gören yapılardaki Kent İmar Planı, yaşanan deprem felaketinden sonra şehrin Edildi"; Hürriyet Gazetesi "Deprem Bu Defa Burdur'u hasarın giderilmesi, il, yeni konut ihtiyacının karşılanabilmesi için 1972 yılında revize Vurdu"; Cumhuriyet Gazetesi "Burdur'da Deprem: 65 Ölü ilçe ve köylerdeki yol, su edilmiş ve uygulanmıştır. Yapılaşma ile ilgili olarak esnek Var"; İstanbul Gazetesi "Deprem: Burdur Yerle Bir Oldu"; ve zorunlu konut yapımı kararlar içeren bu plan sonucunda Burdur şehir merkezinde Dünya Gazetesi "Burdur'da Şiddetli Deprem: 35 Ölü Var" ve onarım işleri 1971 Yılı düzenli ve düzensiz-niteliksiz konut alanları oluşmuştur. (35) manşetiyle okuyucularına duyurmuştur. Programına alınmıştır. Depreme ilişkin haber ve fotoğraflar ilerleyen günlerde de Deprem sonrası gazetelerin manşetlerinde yer almaya devam etmiştir. Haber- hasar tespiti, yer seçimi, lerde Başbakan Nihat Erim ve beraberindeki heyetin deprem haritalama, imar plânı bölgesini ziyareti ve açıklamaları, Burdur Valisi Eşref Ayhan'ın yapımı, yapı ve tesislerin açıklamaları, yapılan yardımlar, yaşanan acılar, enkaz ve kur- aplikasyon işleri, kadast- tarma çalışmalarına fotoğraflarla birlikte yer verilmiştir. ro ve tapu tescilleri ya- pılır yapılmaz yeni in- 9. Uluslararası Basında şaatlara başlanmıştır. 12 Mayıs 1971 Burdur Depremi Tesisi gerekli yeni yerleşme alanlarının elektriğinin sağlan- Burdur Depremi'ne ilişkin haberler uluslararası basında ması, içme suyu, imar plânı, ruhsat işlemleri ve 1/5000 ölçekli Şeker İşçi Evleri (Burdur 1973 İl Yıllığı, s. 306) da yer almıştır. Amerika Birleşik Devletleri'nin Şikago şeh- nâzım imar plânı, harita alımı ve genel hizmetlerden itfaiye Depremin yol açtığı ekonomik hasarın sonucunda rinde yayımlanan Chicago Tribune Gazetesi'nin 13 Mayıs binasının inşası İller Bankası tarafından yürütülmüştür. bugünkü Bağlar Mahallesi çevresinde, şehirdeki tarım ve 1971 tarihli nüshasında Burdur Depremi "Quake Levels Burdur il merkezinde İmar ve İskân Bakanlığı Burdur hayvancılığın gelir kaynağı olarak sürdürülebilmesi için zorunlu Turk Towns; 65 Killed - Deprem Türk Kasabalarını Yerle Bir Deprem İnşaat Amirliği kontrolörlüğünde TİMLO İnşaat durumlarda en az 10 bin m² genişliğinde olan tarım arazisi üze- Etti - 65 Ölü" başlığıyla okuyucularına duyurmuştur. Şirketi'nce halk arasında "Deprem Evleri" olarak isimlendiri- rinde tek katlı bağ evi ve müştemilatına inşaat izni verilmiştir. Haberin içeriğinde, Türkiye'nin güneybatısında şiddetli bir len 53 ve 64 m2'lik toplam 204 daireden oluşan 30 adet üç Sosyal konutlar dışında Merkez Çocuk Kütüphanesi, deprem meydana geldiği ve depremin köyleri yerle bir ettiği, katlı bloklar halinde sosyal konutlar inşa edilmiştir. (31) Askeriye Köyü Yetiştirme Yurdu ve Çocuk Bahçesi, Yeşilova Burdur'da binaların %85'nin hasar gördüğü, Burdur Mer- Ayrıca yapılan bu binaların altına, konutlarda oturanların Halk Eğitim Merkezi binaları ile eğitim-öğretimin aksamaması kez'de 25, Yazıköy ve Yarıköy'de ise en az 40 kişinin vefat halıcılık ve terzilik gibi el sanatlarını geliştirmeleri için salonlariçin çelik konstrüksiyon baraka tipinde Merkez Lisesi, Merkez ettiği, 100'den fazla kişinin yaralandığı bilgilerine yer verilmiştir. yapılmıştır. Bu konutlara ilave olarak halk arasında "Memur İmam Hatip Okulu ve Merkez Hüsnü Bayer İlkokulu ile köy- Burdur Valisi Eşref Ayhan'ın "Diğer köylerden raporlar Evleri" olarak bilinen konutlar inşa edilmiştir. (32) lerde 23 ilkokul, Yeşilova ilçesi Güney kasabası ile Akça- geldiğinde ölü sayısının artacağından korkmaktayız" açıklama- Deprem Evleri semti, depremin sonrası Burdur şehrinin köy'de birer ortaokul inşa edilmiştir. sına yer verilen haberde, Burdur ve çevresinde yaklaşık kuzeydoğu yönünde genişlemesinde önemli rol üstlenmiştir. Hacılar, Yarıköy, Yazıköy ve Alanköy'de köy konakları 210.000 kişinin yaşadığı, devlet daireleri, iki okul, bir devlet inşa edilerek hizmete açılmıştır. Büğdüz köyün- hastanesi ve iki apartman binası hasar gören yapılar arasında de, köylülere gelir kaynağı oluşturması için 425 yer aldığı, askerî ve sivil kurtarma ekiplerinin deprem bölgesine kişinin halı dokuyabileceği 100 tezgâhlık Halı sevk edildiği hava ve kara tarafından olay yerine sevk edildiği Atölyesi yapılmıştır. bilgilerine yer verilmiştir. Bu imar faaliyetleri için Temmuz 1973 tarihi itibariyle toplam 109 milyon lira sarf edilmiştir. İmar ve İskân Bakanlığı'nca 96 milyon lira gön- derilmiştir. 7 milyon lira, Burdur ve Bingöl'de ya- şanan deprem felaketleri için açılan yardım kam- panyasında toplanan 14.093.000 lira’dan kar- şılanmıştır. Yine İmar ve İskân Bakanlığı tarafın- dan altyapı hizmetlerinde kullanılmak üzere İller Bankası ile Y.S.E. Genel Müdürlüğüne 6 milyon İnşaat halindeki "Deprem Evleri" (Burdur 1973 İl Yıllığı, s. 304) lira göndermiştir. (36) Burdur merkez köylerinde ile Yeşilova ilçesi ve köylerinde de depremin meydana getirdiği hasarın giderilmesi için sosyal konutlar yapılmıştır. Köylerde yapılacak konutların arkasında samanlık, ahır ve çamaşır yıkama ile süthaneler inşa edilmiştir. Burdur köylerinde varlıklı kişilerinin çok olması dolayısıyla 50 metrekare olan konutların arkasındaki ahırlar, kısmen devletin malî yardımıyla köylüler tarafından yapılmıştır. Hacılar, Yazıköy, Yarıköy ve Büğdüz köyleri, köylülerin de yardımı ile evleri, ahırları ve samanlıkları küçük işletme biçiminde ve sağlık ku- rallarına uygun, yaşanılır olarak inşa edilmiştir. Dört köyün köy içi yolları asfaltlanmış, beş köye de içme suyu getirilmiştir. İçme suyu ile beraber, altyapı anlamında tek- Depremden sonra yapılan Yazıköy İlkokulu nik bakımdan mahzur olmayan köylerde kanalizasyon, teknik (Burdur 1973 İl Yıllığı, s. 306) zorunluluk olan köylerde ise fosseptikler yapılmıştır. Fosseptik- lerin temizlemesi için de İl Özel İdaresi emrine 1 adet vidanjör 8. Ulusal Basında 12 Mayıs 1971 gönderilmiştir. (33) Burdur Depremi Deprem ilk olarak Burdur Valisi Eşref Ayhan tarafından telsizle haber verilmiştir. Vali Eşref Ayhan yine telsizle Burdur'a SON- komşu il ve ilçelerden yardım talep etmiştir. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 22 Mayıs 2020 Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Sadi Koçaş, dep- rem hakkında toplanan haberlerin 12 Mayıs 1971 Çarşamba Cuma sayısında günü saat 12.30'da TRT'ye gönderildiğini ve saat 13.00 ya- yımlanan haber bülteninde de TRT Radyo'dan tüm Türkiye'ye duyurulduğunu bildirmiştir. (37) TRT Radyo ile depremi canlı yayında ilk kez duyuran Ana- Depremden sonra yeni inşa edilen Büğdüz köyü dolu Ajansı ve TRT Burdur Muhabiri Mehmet Doğan Eriş'tir. ■ Uluslararası Basında Burdur Depremi konutları (Burdur 1973 İl Yıllığı, s. 305) TRT Radyosu'nda canlı yayında deprem hakkında bilgi verir- İspanya ve ABD’deki gazetelerin haberleri On konuttan daha az hasar gören köylerde ise "Kendi ken artçı bir sarsıntı meydana gelmiş ve artçı depremi yaşaya- ■ Amerika Birleşik Devletleri New York şehri Evini Yapana Yardım Metodu"na göre inşaatlar yapılmıştır. rak tüm Türkiye'deki radyo dinleyicilerine aktarmıştır. merkezli Associated Press Haber Ajansı'nın (AP) Bu inşaatlar için 10.050 ton çimento, 10.976 m3 kereste, 620 Burdur ve çevresinde yaşanan deprem felaketini 13 Ma- ton demir, 85 ton çivi, 9.900 adet kiremit, 9.355 m2 cam kul- yıs 1971 Perşembe günü yayımlanan ulusal gazetelerin internet sayfasında 12 Mayıs 1971 Burdur lanılmıştır. hemen hepsi, okuyucularına manşetten birinci haber olarak Depremi görüntülerinin bulunduğu video... Ayrıca köylülere, depreme dayanıklı yapı malzemesi usul- duyurmuştur.... Video toplam 13 bölümden oluşmakta, leri, konut yapma sistemi ve bu konutlarda yaşama konuların- Video içeriği, bu bölümlerde; neler var? da İmar ve İskân Bakanlığı Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar ■ Türk Sinemasında Burdur Depremi Dairesi ile Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı ve Millî Eğitim Senaryosunu Duygu Sağıroğlu'nun yazdığı, yapımcı ve Bakanlığı'nın destekleriyle sosyolog, pedagog ve öğretmenler tarafından film ve afişlerle eğitimler verilmiştir. (34) yönetmenliğini Memduh Ün'ün yaptığı ve başrollerinde Depremden sonraki ilk 4 yıllık süreçte kooperatifler eliyle Cüneyt Arkın ve Fatma Girik’in oynadığı 1972 yapımı konut inşasına da öncelik verilmiştir. Depremden önce Bur- "Murat ile Nazlı" isimli sinema filmde 1971 yılında dur'da kurulmuş 10 konut kooperatifi bulunmaktaydı. Dep- Burdur'da yaşanan deprem de yer almıştır. remden sonra 4 konut kooperatifi daha kurulmuştur. Türkiye Filmdeki sahneler, deprem sebebiyle büyük hasar Emlâk ve Kredi Bankası tarafından % 9 ile verilmekte olan gören Büğdüz köyünde çekildi. kredinin faiz oranı, Burdur ve Bingöl'deki konut kooperatifleri- ne % 4 faizle verilmesi Bakanlar Kurulu'nca 4 Haziran 1971 ■ Sonuç tarihli kararlaştırılmıştır. Böylece düşük faizli kredi vermek sure- ■ Son notlar (Dipnot açıklamaları) tiyle konut açığının süratle kapatılmasına çalışılmıştır. Sayfa / 6 12 MAYIS 1971 BURDUR DEPREMİ 49. YIL DÖNÜMÜ 22 Mayıs 2020 Cuma 1971 BURDUR DEPREMİ Dördüncü bölüm Uluslararası 9. Türk Sinemasında Burdur Depremi Depremde yaşanan can kayıpları, maddi Harbi ve Milli Mücadele’de Şehit olan Burdur- basında yankı Senaryosunu Duygu Sağıroğlu'nun yaz- kayıplar, göçler ile depremin ardından kira ve lular, Basılmamış Lisans Tezi, Konya 1997). bulan 1971 dığı, yapımcı ve yönetmenliğini Memduh Ün’ün inşaat malzemelerindeki fiyat artışları, şehrin (5) http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/zeqdb/, Burdur Depremi yaptığı ve başrollerinde Cüneyt Arkın ve Fat- sosyal yaşamını büyük ölçüde olumsuz etki- (Erişim Tarihi 07.05.2020); https://deprem.a- İspanya'nın ma Girik’in oynadığı 1972 yapımı "Murat ile lemiştir. Yurtdışında çalışmak için başvuranla- fad.gov.tr/depremkatalogu#, (Erişim Tarihi Burgos şehrinde Nazlı" isimli melodram türündeki sinema fil- rın sayısında da artış yaşanmıştır. 07.05.2020). yayımlanan Diario minde 12 Mayıs 1971 yılında Burdur'da yaşa- Kimi doğal afetler, uzun vadede açık (6) Semih Tezcan, Muzaffer İpek, Enver Altıok, de Burgos Gaze- nan deprem de yer almıştır. Filmdeki sahneler, belirtiler göstererek meydana gelse de dep- "12 Mayıs 1971 Burdur Depremi” Raporu, tesi, 13 Mayıs deprem sebebiyle büyük hasar gören Büğdüz rem gibi afetlerin oluş zamanı günümüzün İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Arşivi, 1971 tarihli nüs- köyünde çekilmiştir. teknolojik imkânlarıyla maalesef tahmin edile- İstanbul s. 8. hasında Burdur memektedir. Bu sebeple de altyapı sorunlarını (7) Yurt Ansiklopedisi, İstanbul 1982, C. 3, s. Depremi'ne geniş tam olarak çözemeyen ülkelerde oluşan dep- 1538; Burdur 1973 İl Yıllığı, Güven Matbaası, yer ayırmıştır. remler, büyük can ve mal kayıplarına yol Ankara 1974 s. 295; Millet Meclisi Tutanak "Terremoto en açabilmektedir. Dergisi, Cilt 3, 98. Birleşim, 12.05.1971, s. 326; Turquia - Türki- Jeolojik kaynaklı bir felaket olan deprem, Seda ŞİMŞEK TOLACI, Ş. Gülin BEYHAN, ye'de Deprem" başlığı kullanan gazete, sonuçları itibarıyla sosyoloji ve psikolojiyi doğ- "1914 Ve 1971 Tarihli Depremlerin Burdur Kent depremle ilgili bilgileri 1. ve 14. sayfalarından rudan ilgilendiren bir olaydır. Sevdiklerini kay- Yerleşimi ve Konut Biçimlenmesi Üzerine okuyucularına aktarmıştır. Gazetenin haberin- betme, sakat kalma, fakirleşme, altyapının Etkileri", Uluslararası Burdur Deprem ve Çevre de dikkat çeken en önemli husus, depremde yok olması gibi ağır sonuçları olan depremler, Sempozyumu 2015 Bildiriler Kitabı, s. 156; vefat edenlerin sayısının 100 kişiden fazla toplumda büyük bir tahribata sebep olmakta- Semih Tezcan, Muzaffer İpek, Enver Altıok, "12 olduğu bilgisidir. Gazete haberinde Burdur Murat ile Nazlı filmi- Burdur Büğdüz dır. Mayıs 1971 Burdur Depremi” Raporu, İnşaat Depremi; "Beklenmedik bir şekilde meydana Film, düşman ailelere mensup iki gencin Mühendisleri Odası İstanbul Şube Arşivi, gelen bir fırtınanın muazzam sesi eşliğinde aşk öyküsünü anlatır. Çavuşoğulları'ndan İstanbul s. 7. binaların çökmesi, çok büyük bir panik Murat tıp fakültesini bitirdikten sonra köyüne (8) Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Cilt 3, 100. yaşattı." şeklinde tasvir edilmiştir. geri döner. Kar yüzünden yolda kalınca ci- Birleşim, 14.05.1971, s. 429. New York'un Oswego ilçesinde yayımla- vardaki bir eve sığınır. Bu ev, Murat’ın kan da- (9) Burdur 1973 İl Yıllığı, s. 295. nan The Palladium Times Gazetesi, Türkiye valısı Hıdır’ın evidir. Durum anlaşılınca Hıdır, (10) Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, Cilt ile Amerika Birlerşik Devletleri arasındaki saat Murat’ı evden kovar. Ancak Murat, evde gör- 65, 69. Birleşim, 18.05.1971. s. 199. farkından dolayı Burdur Depremi'ni, depremin düğü Nazlı’ya âşık olmuştur. Aileler karşı çıksa (11) Burdur 1973 İl Yıllığı, s. 295. yaşandığı gün yani 12 Mayıs 1971 tarihli nüs- da iki genç görüşmeye devam eder. Murat, (12) S.Erinç, s.7-8-9. hasında okuyucularına duyurmuştur. Manşet- baskılara dayanamaz ve Nazlı’yı kaçırmaya (13) Yurt Ansiklopedisi, s. 1538. ten verilen haber, "At Least 58 Persons Kil- karar verir. Ancak Murat’ın akrabalarının kur- (14) Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Cilt 3, 100. led, Hundreds Hurt By Quake in Turkey - duğu tuzak iki genci birbirinden ayırır. (39) Birleşim, 14.05.1971, s. 429. Türkiye'de Yaşanan Depremde En Az 58 Doktor Murat deprem felaketinin (15) Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, Cilt Kişi Öldü, Yüzlerce Yaralı" başlığı ile yayım- yaşandığı Burdur'a yardım için gider ve 65, 76. Birleşim, 17.06.1971. s. 398. lanmıştır. yaralıları tedavi eder. Kısa sürede halkın (16) Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, Cilt sevgisini kazanır. İsmini bilmedikleri doktora Devlet kurumlarının ve yerel yönetimlerin 66, 99. Birleşim, 10.08.1971. s. 504. halk, her derde yetişmeye çalıştığı için "Hızır depreme karşı alacakları fizikî önlemlerin yanı (17) Burdur 1973 İl Yıllığı, s. 311. Baba" lakabıyla hitap eder. Dedesini öldürdü- sıra toplumsal bilinçlendirmeye yönelik çalış- (18) Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, Cilt ğü ve annesini yüzüstü bıraktığını düşündüğü malar yapması, deprem sonrası meydana 65, 76. Birleşim, 17.06.1971. s. 398; Burdur babasının Burdur'da olduğunu öğrenen gelecek tahribatın asgari seviyede kalması 1973 İl Yıllığı, s. 295. Doktor Murat'ın oğlu Doğan, gönüllü olarak için büyük önem arz etmektedir. (19) Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Cilt 3, 100. Zira bu tür çalışmalar afetlerin Birleşim, 14.05.1971, s. 429. yıkıcı etkilerini azaltabilmekte, kriz (20) Semih Tezcan, Muzaffer İpek, Enver Altıok, anında sağduyulu ve soğukkanlı "12 Mayıs 1971 Burdur Depremi” Raporu, Haberde Burdur Valisi Eşref Ayhan'ın hareket edilmesinde etkili olmaktadır. İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Arşivi, "Hastanede durumu kritik olmayan hastaların Kişilerin de bireysel yaşam alanından İstanbul s. 7-27. taburcu edildiği ve hastanenin depremde ya- başlayarak kendisi ve toplum yara- (21) Burdur 1973 İl Yıllığı, s. 313. ralananlar tarafından hızla doldurulduğu" rına yapabilecekleri konusunda (22) Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, Cilt açıklamasına da yer verilmiştir. bilinçlenmesi gerekmektedir. 65, 70. Birleşim, 20.05.1971. s. 205. Genel Merkezi Amerika Birleşik Devlet- Afet sonrasında yaşanabilecek- (23) Akşam Gazetesi, 14 Mayıs 1971. leri'nin New York şehri olan Associated lerle ilgili tatbikatlar yapılması, afete (24) Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Cilt 3, 98. Press Haber Ajansı'nın (AP) internet sayfa- karşı gerekli sistemlerin bir an önce Birleşim, 12.05.1971, s. 327. sında 12 Mayıs 1971 Burdur Depremi görün- oluşturulması, herkesin öncelikle (25) Burdur 1973 İl Yıllığı, s. 295. tülerinin bulunduğu bir video bulunmaktadır. meselesi olmalıdır. (26) Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Cilt 3, 100. Cüneyt Arkın, Doktor Murat rolünde... (38) Video toplam 13 bölümden oluşmaktadır. Felakete uğrayan toplumlarda hayatın bir Birleşim, 14.05.1971, s. 429. annesinin intikamını hiç tanımadığı babasın- an önce normal seyrine kavuşturulması için (27) Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, Cilt dan almak için Burdur'un Büğdüz köyüne bireylerin, ailelerin, hâsılı toplumun tüm 65, 69. Birleşim, 18.05.1971. s. 199. gider... kesimlerinin kendi ihtiyaçlarını karşılama (28) Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Cilt 3, 100. noktasında harekete geçirilmesi büyük önem Birleşim, 14.05.1971, s. 430. 10. Sonuç arz etmektedir. (29) Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, Cilt Burdur’da meydana gelen bu deprem Eğitimler ve gönüllü organizasyonlar 65, 69. Birleşim, 18.05.1971. s. 199. sebebiyle, birçok ülke lideri tarafından Cum- aracılığıyla insanların bilgilendirilmesi gerek- (30) Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Cilt 3, 100. hurbaşkanı Cevdet Sunay’a taziye mesajları mektedir. Birleşim, 14.05.1971, s. 430. gönderilmiştir. Mesaj gönderen Liderler ara- (31) Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, Cilt sında İtalya Cumhurbaşkanı Giuseppe Sara- SON NOTLAR 66, 99. Birleşim, 10.08.1971. s. 504. Yapılan gat, Pakistan İslam Cumhuriyeti Başkanı Ge- (1) http://udim.koeri.boun.edu.tr/zeqdb/, (Erişim konut sayısında farklılıklar bulunmaktadır. Kimi neral Agha Mohammad Yahya Khan ve Ame- Tarihi 30.09.2016). kaynaklar 250 (Milliyet Gazetesi, 16.04.1972), rika Birleşik Devletleri Başkanı Richard Nixon (2) Böcüzade Süleyman Sami, “Isparta Tarihi” kimi kaynaklar ise 318 (Burdur 1973 İl Yıllığı, s. Bu bölümlerde; bulunmaktadır. Cumhurbaşkanı Cevdet Su- (Çeviren: Dr. Suat SEREN), Serenler Yayınları, 313) inşa edildiğini yazmaktadır. 1. Dönemin Başbakanı Nihat Erim'in nay da bu liderlere teşekkürlerini bildirmiştir. İstanbul 1983, s. 310. (32) Milliyet Gazetesi, 16.04.1972. depremden hemen sonra 14 Mayıs 1971 Depremin arkasından bazı köylerde (3) Bayram Çakıcı, “1914 Isparta ve Burdur (33) Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, Cilt tarihindeki Burdur ziyareti, kızamık hastalığı görülmeye başlanmış, sağlık Depremi”, Tarih Boyunca Anadolu’da Doğal 66, 99. Birleşim, 10.08.1971. s. 504-505. 2. Depremde yıkılmış bir ev, ekipleri tarafından hemen aşı çalışmaları ya- Âfetler ve Deprem Semineri Bildiriler (22-23 (34) Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, Cilt 3. Başbakan Nihat Erim'in incelemeleri, pılarak salgına dönüşmesi engellenmiştir. Mayıs 2000), İstanbul Üniversitesi Edebiyat 66, 99. Birleşim, 10.08.1971. s. 508. 4. Deprem enkazını kaldıran Burdurlular, Birçok can ve mal kaybının yaşandığı Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi, İstanbul (35) Seda ŞİMŞEK TOLACI, "1914 Ve 1971 5. Ağlayan bir kadın, depremden sonra Burdur'dan çoğu komşu il 2001, s. 221- 227. Tarihli Depremlerin Burdur Kent Yerleşimi ve 6. Sokakta kurulan bir Kızılay çadırı, ve ilçeler başta olmak üzere diğer şehirlere (4) Bu bilgi Burdur Merkez İlçe Nüfus Müdürlü- Konut Biçimlenmesi Üzerine Etkileri", Ulusla- 7. Enkaz kaldırma çalışmalarına katılan yaklaşık 10.000 kişi göç etmiştir. ğü 2 No’lu Ölüm Vukuat Defteri’nden elde rarası Burdur Deprem ve Çevre Sempozyumu askerleri taşıyan askerî kamyon, edilmiştir. Bildiriler Kitabı, s. 159. 8. Deprem enkazını kaldıran köylüler, Burdur Merkez (36) Burdur 1973 İl Yıllığı, s. 312-314. 9. Parçalanmış bir pencereden moloz İlçe Nüfus (37) Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Cilt 3, 98. sahnesinin MS'si Müdürlüğü Birleşim, 12.05.1971, s. 326. 10. Askerleri taşıyan askerî bir kamyon, Ölüm Vukuat (38) 12 Mayıs 1971 Burdur Depremi Videosu, 11. Depremde Defterleri ile Associated Press Haber Ajansı (AP), yıkılmış bir ev, ilgili ilk http://www.aparchive.com/search?startd=&end- 12. Askerleri çalışmam d=&allFilters=&qu- taşıyan askerî bir Burdur ery=Burdur&advsearchStartDateFilter=&advse kamyon, Şehitleri archEndDateFilter=&searchFilterHdSDFormat 13. Başbakan üzerine =All&searchFilterDigitized=All&searchFilterc Nihat Erim ve ya- olmuştur. olorFormat=All&searchFilteraspectratioForma nında bulunan (KOÇIBAY t=All, (Erişim Tarihi: 07.05.2020). yetkililer ile Burdur Osman; Balkan (39) https://www.tsa.org.tr/tr/film/filmgos- halkı, görüntüleri Harbleri, ter/2964/murat-ile-nazli, (Erişim Tarihi: yer almaktadır. Birinci Dünya 07.05.2020).