Döşeme Bölümü

Masal Nedir?

Olağanüstü olayların, olağanüstü kahramanlar aracılığı ile anlatıldığı, zaman ve mekan kavramları ile sınırlı olmayan sözlü anlatım türüne masal denir. Masal türü aslında sözlü edebiyat geleneğine ait bir türdür ve sonradan yazıya aktarılmıştır. Masal türünün başlıca özellikleri kısaca şunlardır:
 

Masalın Özellikleri

• Masallar halkın hayal gücünün ürünleridir. Sonradan bir yazar tarafından yazıya geçirilen, düz yazı şeklinde oluşturulmuş anonim türlerdir. Yani yazarları belli değildir.
• Masallarda yer ve zaman belli değildir. Masallarda çevre Kafdağı, Yedi Derya Adası, Yedi Yerin Altı ve Üstü gibi büsbütün hayali ve gerçek dışı ülkelerdir. Zaman ve olaylar çok hızlı bir şekilde ilerler masalda.
• Masallarda olaylar ve kahramanlar tamamen hayal ürünüdür. Kahramanlar insanüstü özellikler taşır ve tek boyutludur. Yani iyiler hep iyi, kötüler hep kötüdür. Masalın sonunda her zaman iyiler kazanır kötüler kaybeder. Çünkü masallarda amaç, eğiticiliktir.
• Dinleyenlere bir konuda ders vermek, öğütte bulunmak için söylenir masallar.
• Masallarda sembolik tipler vardır. Keloğlan zeka ve şansı, Köse kötülüğü, Hızır maneviyatı, üvey anne kötülüğü, üvey kız kardeş kıskançlığı, at gücü, cadı kötülük ve belayı, tilki kurnazlığı, vezir ikiyüzlülüğü ve içten pazarlığı temsil eder.
• Masallarda kahraman olarak insanlara, padişahlara, padişah kızına, devlere, cinlere, perilere, tüccarlara, Keloğlan’a, oduncuya, köseye; hayvan olarak ata, eşeğe, tilkiye, anka kuşuna, güvercine, kargaya; mekân olarak Kafdağı’na, periler ülkesine, cinler ülkesine, dağlara, mağaralara, kuyulara rastlamak mümkündür.
• Masallarda dini ve milli motifler kullanılmaz, evrensel esaslara dayanır.
• Masallarda yalın düşünceler (akıl, zekâ, iyilik, kötülük, güzellik) üzerinde durulur.
• Masallar sözlü ürünlerdir, bu nedenle masalların anlatımı önemlidir. Çünkü dinleyeni masal dünyasına çekebilmek, anlatıcının ustalığına bağlıdır. Masalların dili halkın konuştuğu dildir.
• Genellikle duyulan geçmiş zaman (-miş) kullanılır.
• İlahi anlatıcı bakış açısı vardır.
• Ses akışını bozan sözle ifadesinde güçlük çekilen kelimelere yer verilmez.
• Duygu ve düşünce açık ve kesin bir dille ifade edilir.
• Masallarda uzun betimlemelere ve psikolojik tahlillere yer verilmez. Yani anlatım kısa ve yoğundur. Gereksiz söz tekrarları yapılmaz.
• Masallar genellikle tek bir olaydan meydana geldiği için öteki edebiyat türlerine göre daha kısadır.

Masalın Bölümleri

Masallar &#;Döşeme, serim, düğüm, çözüm ve dilek&#; olmak üzere beş bölümden oluşur.

Döşeme
Masalların baş kısmında yer alan, dinleyicinin ya da oyuncunun masal dinlemeye çağrıldığı bölümdür. Bu bölüme “masal başı” ya da “tekerleme” bölümü de denilmektedir. Masalın hedef kitlesi genellikle çocuklar olduğundan döşeme bölümü de çocukların ilgisini çekecek eğlenceli tekerlemelerle kurulur. Döşeme bölümünde söylenecek tekerleme, anlatıcının tercihine göre uzun ya da kısa olabilir.
 
Serim
Masal kahramanı kısaca tanıtılır. Kahramanın adı, nerede ve nasıl yaşadığı, belirgin özelliklerinin neler olduğu anlatılır. Örneğin, Keloğlan masallarının serim bölümünde Keloğlan’ın babasız olduğundan, annesiyle yalnız yaşadıklarından, yoksul fakat mutlu olduklarından söz edilir. Serim bölümünde masal kahramanı, içinde bulunduğu sosyal çevre koşullarıyla birlikte tanıtılır. Kahramanla ilgili bu tanıtıcı bilgiler, düğüm bölümünde karşılaşacağımız olayları daha iyi anlayıp çözümlememize, neden-sonuç ilişkileri kurmamıza yardımcı olur.
 
Düğüm
Asıl olay örgüsünün anlatıldığı bölümdür. Bu bölümde masal kahramanının başından geçen macera anlatılır. Olaylar şaşırtıcı bir şekilde gelişir. Kahramanın diğer masal kişileriyle ilişkileri göz önüne serilir. Olaylar neden-sonuç ilgisine bağlı olarak birbirini takip eder.

Olaylar arasında zaman bakımından hızlı ve ani geçişler olur. Düğüm bölümünün sonlarına doğru dinleyicinin merakı ve heyecanı iyice artar. İyilerin kötülerden intikam almak ya da onlara bir ders vermek için yaptığı planlar düğüm bölümünün sonlarına doğru netleşir.
 
Çözüm
Bu bölümde kötüler cezasını bulur, iyiler kazanır. Olaylar bir sonuca bağlanır. Masallar genellikle mutlu sonla biter. Yaşanan onca korku, heyecan ve maceradan sonra çözüm bölümünde her şey yerli yerine oturur, huzur ve mutluluk hâkim olur. Kötülük ortadan kalkar. Çözüm bölümünde de tekerlemeye yer verilebilir. Örneğin kötü karakter, masal kahramanı tarafından cezalandırılırken “ben ettim sen etme, gel merhamet eyle” diye tekerleme biçiminde yalvarır.
 
Dilek
Masalın bitiminden sonra anlatıcı tarafından dile getirilen klişe sözlere yer verilir. Anlatıcı, masalda anlatılan olayların dinleyiciye ders olmasını, herkesin mutlu ve huzurlu olmasını temenni eder. Dilek bölümü de tekerlemelerle kurulur. Bu bölümde anlatıcı genellikle şu tekerlemeleri söyleyerek masalı bitirir.

Örnek:
“Onlar ermiş muradına, biz çıkalım kerevetine”
Gökten üç elma düştü; birisi yiğit olanların başına, birisi bu masalı dizip koşana, birisi de dinleyenlerin başına…”
 

Masal Türleri

Masallar konularına göre dört ana grupta toplanırlar:

1. Hayvan Masalları: Kahramanları hayvanlardan seçilen ve daha çok öğretici nitelik taşıyan hayvan masalları kısa olur, başlama tekerlemeleri de yoktur. Diğer adıyla bu tür masallara Fabl denir.

2. Asıl Masallar (Olağanüstü ve Gerçekçi Masallar): Olağanüstü masalların kahramanları da insanlarla cinler, periler, devler gibi doğa dışı varlıklardır. Gerçekçi masallarda bu kişiler pek değişmez. Ama temel konu halk arasından seçilmiş tiplerin serüvenleridir.

3. Güldürücü Hikayeler: Güldürücü masallar ise fıkra deyimiyle nitelenir. Nükteli fıkralar ve yalanlamalar söz konusudur.

4. Zincirleme Masallar: Zincirlemeli masallar kuruluşlarındaki özellikler bakımından ötekilerden ayrılır. Küçük, önemsiz olayların birbiri ardına bağlanmasıyla oluşturulmuşlardır. Bağlantı öğesinin sayısı ölçüsünde masallar uzar gider.

» Türler hakkında daha detaylı bilgi için Masal Türleri adlı yazımızı inceleyebilirsiniz.
 

Masalın Tarihsel Gelişimi

Bu başlık altında masal türünün Dünya edebiyatı ve Türk edebiyatı açısından tarihsel gelişimini ele alacağız.

Dünya Edebiyatında Masal
Dünya edebiyatında masal türünde ilk eser olarak Hint edebiyatının ürünü olan ve Beydeba’nın yazdığı “Kelile ve Dimne” sayılabilir. Fabl şeklindeki bu eserin dışında, Araplara ait olan “Binbir Gece Masalları” bu türün güzel örneklerindendir. Türk edebiyatında ise Şinasi, La Fontaine masallarını “Tercüme-i Manzume” adıyla Türkçeye çevirmiştir.
 
Türk Edebiyatında Masal
Türk masalları tarihin bilinmeyen bir devrinden beri sözlü gelenekte yaşamaktadır. Bu masalların toplanıp yazıya geçirilmesi yüzyıldan sonra olmuştur. Türkiye’de halk ağzından derlenmiş en eski masal kitabı “Billur Köşk Masalları&#; dır. Cumhuriyet devrinde Pertev Naili Boratav, Ziya Gökalp, Tahir Alangu ve Efl atun Cem Güney masal üzerine çalışmalar yapmışlardır. Masallar halk masalları ve sanat masalları olarak ikiye ayrılabilir: Halk masalları toplumun değer yargılarını, anlayışını, kültürünü, dünya görüşünü yansıtan anonim ürünlerdir. Sanat masalları ise toplumda görülen aksaklıkları yermek, bir düşünceyi ortaya koymak gibi belli bir amaca yönelik olarak yazılan masallardır. Halk masallarına benzetilerek ve aynı zamanda içlerine özel bir dünya görüşü konarak, belli yazarlar tarafından meydana getirilen masallara “yapma masal” denir. İngiliz yazar Oscar Wilde, Danimarkalı Andersen ile Fransız La Fontaine bu tür masallarıyla tanınırlar.
 
» Masal türünün yapısı hakkında bilgi almak için Masalın Yapı Unsurları adlı yazımızı inceleyebilirsiniz.
 
» Önerilen:Anlatmaya Bağlı Metinler
» ÖnerilenSanatsal Metinler