Doğa olayları ile ilgili olarak duyu organları veya teknolojik araç ve gereçler kullanılarak yapılan incelemelere gözlem denir. Gözlem işini yapan kişiye ise gözlemci denir. Fizikte olaylar iki tür gözlem yardımı ile incelenir.
A. Nitel Gözlem : Bir gözlemcinin beş duyu organını kullanarak yaptığı gözlemdir.
Bir fizik olayını açıklamak için öne sürülen bilgiler, her zaman kesin doğru olmayabilir. Bu açıklamalar zamanla bazı yeni verilere bağlı olarak değişebilir.
Bilim adamları bir fizik olayı ile ilgili olarak yaptıkları gözlemler sonucunda hipotezi oluştururlar. Bir hipotez farklı bilim adamlarının tekrar tekrar yaptıkları bilimsel çalışmalar ile ispatlanarak teoriye dönüştürülür. Bir fiziksel olayın kuralını kısaca açıklayabilen bilimsel yargıya ise yasa denir.
Fizik biliminde bilgilerin tanımlanması sırasında uzunluk, kütle, zaman, akım şiddeti, sıcaklık, ışık şiddeti ve madde miktarı gibi birçok fiziksel büyüklük kullanılır.
Nitel gözlemde ölçü araçları kullanılmamaktadır. Örneğin bir gözlemcinin bir arabanın hareketini gözlemlemesi ve yaptığı bu gözlemden arabanın hızlı olduğu yargısına varması nitel gözlemdir. Nitel gözlemler kişiden kişiye değişiklik göstermektedir.
B. Nicel Gözlem : Beş duyu organımızla birlikte ölçme aletlerinden de yararlanılarak yapılan gözlemlerdir. Nicel gözlemler ölçmeye dayalı olarak sayısal sonuçlarla ifade edilir. Nicel gözlemler kişiden kişiye daha az değişiklik gösterir.
Bu yüzden bilim adamları bilimsel çalışmalar sırasında nitel gözlemler yerine daha çok nicel gözlemlerden yararlanırlar.
Fizik bilimi ile uğraşan bir bilim adamı yaptığı çalışmalar sırasında nitel ve nicel gözlemleri birbirinden ayırmaz. Çalışmalarının sonucuna ulaşması yolundaki ilerlemelerinde her iki gözlem türünü de birlikte kullanır.
Fizikçiler bir olayı yalnızca gözlem yaparak açıklamazlar. Gözlemlerle birlikte birtakım deneyler yaparlar. Bu deneyler doğal ortamlarda ya da laboratuvar ortamlarında yapılabilir. Bu deneylerde bağımlı ve bağımsız değişkenler ile kontrol değişkenleri belirlenir.
Nicel Gözlem Nedir?
Fiziksel bir olayın gözlemlenmesi durumunda ilk önce duyu organlarından faydalanılmaktadır. Daha sonra ise bir takım araç gereçler yardımı ile gözlemin genişletilmesi gerekmektedir. Fiziksel olaylar iki farklı gözlem türü ile incelenir. Bunlar;
Nitel gözlem
Nicel gözlemdir.
Nicel gözlem sadece duyu organları ile değil bunun yanında ölçme aletleri kullanılarak yapılan incelemelere verilen isimdir. Nicel gözlem sonuçları sayısal olarak ifade edilmektedir.
Örneğin; " dünya güneşe yaklaşık km uzaklıkta bulunur" ifadesi nicel gözleme örnek olarak verilebilmektedir.
Nicel gözlemler;
Nesnel bir yapıdadır.
Objektif özellik göstermektedir.
Bir ölçme aracı ile ölçülmektedir.
Sayısal veriler ile ifade edilmektedir.
Kesin bir bilgi bulundurmaktadır.
Nicel bilgiler bir duruma ya da kişiye göre değişkenlik göstermemektedir.
Güvenilir bir gözlem çeşididir.
Bilim insanları, bilimsel çalışmalarında daha çok nicel gözlem kullanmaktadır. Çünkü nicel gözlem nitel gözleme göre çok daha güvenilirdir ve kesin sonuçlar vermektedir. Nitel ve nicel gözlem birbirinin karşıtı gibi düşünülmemelidir. Bu iki gözlem çeşidi birbirini tamamlamaktadır.