Siyah Gergedan Nesli Tükendi Mi

ANKARA - AHMET FURKAN MERCAN

Doğal Hayatı Koruma Vakfı (WWF) ve Uluslararası Doğayı Koruma Birliği (IUCN) verilerine göre Amur parsı, siyah gergedan ve Borneo orangutanının nesli tükenme riskiyle karşı karşıya olan hayvanların başında yer alıyor.

Her yıl 4 Ekim'de kutlanan Hayvanları Koruma Günü dolayısıyla AA muhabirinin, WWF ve IUCN verilerinden derlediği bilgilere göre, türü yok olma riskiyle karşı karşıya bulunan hayvan türleri ve risk seviyeleri arttı.

Birçok hayvan neslinin tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olmasının arkasında küresel ısınma, kaçak avlanma ve doğal yaşam alanlarının giderek azalması gösterilirken, yüzergezerlerin (amfibi) yüzde 41’i, memelilerin yüzde 25’i ve kuş türlerinin ise yüzde 13’ü yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olduğu kaydedildi.

IUCN 9 kategoride inceliyor

IUCN, türü yok olma kategorilerini, Değerlendirilmez (NE), Yetersiz Veri (DD), Asgari Kaygı (LC), Yakın Tehdit (NT), Hassas (VU), Tehlikede (EN), Kritik Tehlikede (CR), Yabanda Soyu Tükenmiş (EW), Soyu Tükenmiş (EX) olarak tanımlıyor.

WWF’nin verilerine göre, listenin Kritik Tehlikede CR seviyesinin başında Amur parsı (Panthera pardus orientalis), Siyah gergedan (Diceros bicornis) ve Borneo orangutanı (Pongo pygmaeus) yer aldı.

Listede ayrıca şahin gagalı kaplumbağa (Eretmochelys imbricata) ve saola (Pseudoryx nghetinhensis) da bulunuyor.

Tehlikede EN seviyesinde Afrika yaban köpeği (Lycaon pictus), Sibirya kaplanı (Panthera tigris altaica), Asya fili (Elephas maximus indicus), Hassas VU seviyesinde Afrika fili (Loxodonta africana), Kocagözlü orkinos (Thunnus obesus) ve Kara örümcek maymunu (Ateles paniscus) yer aldı.

Yakın Tehdit NT seviyesinde ise Beyaz ton balığı (Thunnus alalunga), Beyaz balina (Delphinapterus Ieucas) ile Jaguar (Panthera onca), Aşırı Kaygı LC seviyesinde de Kutup tilkisi (Vulpes lagopus), Kutup kurdu (Canis lupus arctos) ve Grönland balinası (Balaena mysticetus) bulunuyor.

2020 hedefi 160 bin türün etüt edilmesi

IUCN, bugüne dek 93 binin üzerinde bitki ve hayvan türünü kırmızı liste indeksi kapsamında etüt ederek kategorilendirdi.

2020'ye dek bu listede 160 bin türün etüt edilmesi hedefleniyor.

Habitatlar ve koruma bölgeleri

Dünya üzerindeki habitatları etüt ederek kategorilendiren WWF, bunları orman habitatı, okyanus habitatı, tatlı sular, çayırlar, bataklıklar, kutuplar, çöller ve dağlar olarak ayırıyor.

Habitatlardaki özel seçilen korunma bölgeleri ise 4 kıta da toplanıyor. Bunlar arasında Kuzey kutbu başta olmak üzere, Amerika'nın kuzeyinde "Mezoamerika" adıyla bilinen Meksika-Amerika kayalıkları, Kaliforniya Körfezi, ABD ve Kanada'daki Büyük Ovalar bölgesi ve Chihuahuan Çölü ile Amerika'nın güneyindeki Galapagos adaları, Güney Şili ve Amazonlar bulunuyor.

Afrika'da Namibya, Madagaskar, Kongo Havzası ve Doğu Afrika kıyıları ile Asya bölgesinde yer alan ve dünyanın üçüncü uzun ve sadece bir ülkeyi sulayan en uzun nehri olan Yangtze Nehri, büyük Mekong Nehir Havzası, Doğu Himalayalar ve dünyanın deniz biyoçeşitliliğinin merkezi kabul edilen Batı Pasifik'teki Mercan Üçgeni ile Borneo-Sumatra ve Amur Nehri WWF'nin korunma bölgeleri arasında yer alıyor.

Sudan 20 Mart günü öldü. O Orta Afrika beyaz gergedanının dünyada kalan son erkek bireyiydi. Artık dünya üzerinde yaşayan yalnızca iki tane Orta Afrika beyaz gergedanı var.

Sudan 45 yaşındaydı. Kenya’ya asıl ait olduğu topaklara iade edilmeden önce Çekya’da Dver Kralove Hayvanat Bahçesinde tutsak tutuluyordu. Yaşlılığa bağlı komplikasyonlar sonucu ölen Sudan, yaşamının son yıllarını türünün son iki dişisiyle geçirdi. Ölümünün ardından genetik meteryallerinin saklandığı türün devamı için çalışmalar yapıldığı açıklandı.

Sudan’ın ölümü nesli tükenmekte olan hayvanlar konusunun yeniden gündeme gelmesini sağladı. Doğal Hayatı Koruma Vakfı (WWF) yaptığı açıklamada nesli tükenmek üzere olan yaklaşık 3 bin hayvan türünün bulunduğunu,  bu ölümün diğer türler için bir uyarı olarak görülmesi gerektiğini açıkladı.

WFF’nin Baş Yaban Hayatı Danışmanı Heather Sohl yaptığı açıklamada şunları söylüyor:

“Boynuzlarına olan talep nedeniyle, Orta Afrika beyaz gergedanlarının yok oluşlarını kendi gözlerimizle izledik. İnsanlar, vahşi yaşamı birçok yönden tehdit ediyor. Tarım, mobilyacılık, madencilik sektörleri ve altyapı için arazi kullanımı habitatları yok ederek, bitki ve hayvan türlerinin geleceğini tehdit ediyor. Türlerinin bu denli yıkımı ise iklim değişikliğinin en büyük nedenlerinden biri olarak karşımıza çıkıyor”.

Doğal Hayatı Koruma Vakfı’nın açıkladığı listeye göre yok olmakla karşı karşıya olan 3 bin hayvan türünden 19’u yok olma sınırında yer alıyor. Listede farklı bölgelerde yaşayan farklı türlerdeki birçok hayvan yer alıyor. Ortak oldukları tek nokta ise nesillerinin tükenmesinin asıl sebebinin insanların doğaya verdiği zarar olması.

Körfez Muturu (Vaquita)

Vaquita ya da Meksika yunusu olarak da bilinen Körfez muturu yok olmak üzere olan bir deniz memelisi. 1958 yılında keşfedilen bu tür, keşfinin ardından yalnızca 50 yıl içinde yok olma tehlikesiyle karşılaştı. Koruma altında olan Meksika’nın Kaliforniya Körfezinde, kaçak balıkçıların ağlarına takılmaktan kurtulamayan bu türden şu anda dünya üzerinde yalnızca 30 tane kaldı.

Sumatra Gergedanı

Sumatra gergedanının, varlığını sürdüren gergedan türlerinin en eskisi olduğu düşünülüyor. Yaşayan bu en küçük gergedan türü, aynı zamanda iki boynuzlu tek Asya gergedanı.

Yok olmalarının en büyük sebebi insanlar tarafından boynuzları için avlanmaları. Boynuzlar Çin tıbbında kullanılmak için, Arap Yarımadası’nda da hançer yapmak ya da duvar süslemeleri için tercih ediliyordu. Bir diğer sebep ise yaşam alanlarının yok edilmesi. Yasa dışı avlanma ve yaşam alanlarının parçalanmasıyla sayıları azalan gergedanlar birbirlerinden ayrı yaşamak zorunda kaldıkları için üreyemediler ve şu anda bu türün dünya üzerinde 100’ün altında nüfusa sahip olduğu belirtiliyor. Son 15 yılda ise sadece 2 yavrunun doğduğu belirtiliyor.

Güney Çin Kaplanı

1950’li yılların başlarında sayıları 4 bini bulan güney Çin kaplanlarının nüfusu, binlercesinin avlanmasından dolayı 1996 yılına gelindiğinde 30 ile 80 arasında bir sayıya düştü. Çin hükümetinin 1979’da avlanmalarını yasaklaması ise türü kurtarmak için yeterli olmadı. Günümüzde ise türün tamamen yok olduğu düşünülmekte.

Dağ Gorili

Dağların yüksek kısımlarındaki ormanlarda yaşayan bu goril türü diğer türlere kıyasla kendini soğuktan koruyabilmesi için daha tüylü bir vücuda sahip. Uganda’da yaşayan dağ gorilleri, insanların gittikçe bölgelerini işgal etmesiyle birlikte daha yukarılara çıkmak ve daha zor yaşam şartlarıyla mücadele etmek zorunda kaldılar. Bölgede süregelen iç savaş ve bulundukları yerdeki kömür çıkarımı ise yaşam şartlarını daha da zorlaştırdı. İnsanlarla temasları sonucunda, insanlardan kaptıkları en küçük bir soğuk algınlığı bile ölmelerine neden olan Dağ Gorillerinin sayılarının 800 civarında kaldığı düşünülüyor.

Amur Parsı

Rusya’nın uzak doğusundaki ılıman ormanlık arazilerde yaşamaya adapte olmuş bir pars türü. Adını eskiden yoğun olarak bulunduğu Çin ile Rusya'nın doğal sınırını oluşturan Amur Nehri Vadisi'nden alıyor. Saatte 60 km hızla koşabilen Amur parsı yatayda 6 metre yukarıya doğru ise 3 metre sıçrayabiliyor. Kaliteli kürkleri için avlanan bu hayvanların bir tanesinin kürkü 500 ABD doları ile 1000 ABD doları arasında bir fiyattan satılıyordu. Çin ve Rusya iş birliğiyle Doğal Hayatı Koruma Vakfı tarafından yürütülen projelerle birlikte yasa dışı yollardan ticareti yasaklandı. Şu anda ise 60’tan az nüfusa sahip olan türün sayısını tekrar arttırmak için çabalar yürütülüyor.

Sırt Yüzgeçsiz Yunus

Asya’nın en uzun nehri olan Yangtze’de yaşayan bu tür muzip gülümsemesi ve bir gorille kıyaslama yapılabilecek zekasıyla biliniyor. Bu yunus türü kıyılara yakın yaşadığı için insanlarla yüksek ölçüde etkileşim içindedirler. Türünün giderek yok olmasının asıl nedeni aşırı avlanma olan sırt yüzgeçsiz yunuslar nehirdeki gemi hareketliliği ve nehir kirliliğinden de olumsuz etkileniyorlar. Tam sayımı yapılamamasına rağmen 10 yıllık periyotlar halinde incelendiğinde Doğal Yaşamı Koruma Vakfı tarafından nesli tükenmekte olan ilk 19 hayvan türü arasında kabul edilmiştir.

Sumatra Fili

Sumatra filleri beslendikleri bitkilerin tohumlarını çok uzağa taşımaları sayesinde orman ekosisteminin korunması için vazgeçilemez bir unsur olarak görülüyor. Türlerinin yok olmak üzere olmasının en önemli sebebi olarak ormanların yok edilmesi gösteriliyor. Sumatra’da ormanların insanlar tarafından giderek işgal etmesiyle birlikte insanlarla karşılaşan Sumatra filleri hasatları yediği, evlere zarar verdiği, insanları yaraladığı hatta kimi durumlarda öldürdüğü gerekçeleriyle insanlar tarafından zehirlenmeye ve vurulmaya başlanıyor. Günümüzde ise nüfuslarının 2400 ile 2500 arasında değiştiği ön görülüyor.

Cava gergedanı

Günümüzde sadece Cava Adası'nda bulunan Ujung Kulon Milli Parkında yaşayan Cava gergedanı yaklaşık 1,7 m. boyunda olup ve 900 ile 2300 kilogram arasında bir kiloya sahiptir. Doğal felaketlere, doğal yaşam alanlarının kaybına, hastalıklara ve aynı soydan çiftleştirmeye karşı aşırı savunmasız olan bu gergedanların şu andaki sayısı 58 ile 68 arasındadır.

Malezya Kaplanı

Yol yapımı çalışmalarıyla ağaçların kesilmesi, tarım için ormanlık alanların yok edilmesiyle beraber insanların arasında kalan Malezya Kaplanları, bölge halkı tarafından nefretle karşılanıyor. Bunun en büyük sebebi de ekonomik durumu iyi olamayan bölgeye 1993 yılından 2003 yılına kadar 400 bin ABD doları zarara neden olmuş olmaları. Bu sebeple de çoğu zaman otoriteler ve köylüler tarafından öldürülüyor ve karaborsada satılıyorlar. Şu anda 250 ile 340 arasında bir sayıda oldukları düşünülüyor.

Şahin Gagalı Kaplumbağa

Diğer çoğu deniz kaplumbağası gibi en çok yuvalama alanlarının kaybedilmesinden, yumurtalarının toplanmasından, balıkçılık kaynaklı ölümden, kirlilikten ve sahil kenarlarının yerleşim yerlerine açılmasından olumsuz etkilenen bu kaplumbağa türünün karşılaştığı en ölümcül tehlike ise vahşi yaşam ticareti. Özellikle kabuklarından süs eşya, aksesuar veya tabak yapmak için yasaklamalara karşı halk tarafından avlanmaya devam ediyor. Şu andaki sayıları tam ölçülemese de şahin gagalı kaplumbağalar Doğal Yaşamı Koruma Vakfı tarafından nesli tükenmekte olan ilk 19 hayvan türü arasında kabul edilmiştir.

Listenin devamı

Doğal Hayatı Koruma Vakfı tarafından ilan edilen nesli yok olmak üzere olan 19 hayvan türü listesinde yer alan diğer türler ise siyah gergedan, Borneo orangutanı, Cross River gorili, doğu ve batı ova gorilleri, Tapanuli orangutanı, saola, Sumatra orangutanı, Sumatra kaplanından oluşuyor. (HK)