Ebilmek Abilmek

Yeterlik Fiili Nedir? Özellikleri, Örnekleri

Yeterlilik fiili; bir işi, eylemi yapmaya gücü yetmek anlamını içerir.

Yeterlilik fiilinin yapısı şöyledir: Fiil + “-a/-e” + bil- şeklinde yapılır.

Örnekler:

» Ahmet bu işi baş-ar-a-bil-ir. (başarmaya gücü yeter, yeterlik)

»Bu imkân ve şerait, çok nâmüsait bir mâhiyette tezâhür ed-e-bil-ir.  (etmesi olası, yeterlik, olasılık)

»Yanınıza gel-e-bil-ir miyim? İzin verir misiniz?  (yeterlik, istek, isteme, rica etme)

» Herkes kendi işiyle il-gi-len-e-bil-ir; buna izi var. (yeterlik, izin verme)

Olumsuzu şöyledir:

Gücü yetmezlik anlamı katıyorsa:
Başar-a-bil-i-r > başar-a-ma-z
Aç-a-bil-i-r-im > aç-a-ma-m
Oku-y-a-bil-i-r-im > oku-y-a-ma-m
Gel-e-bil-i-r-iz > gel-e-me-y-iz

Gücü yetmezlik ihtimali içeriyorsa:
Yaz-a-bil-i-r-im > yaz-a-ma-y-a-bil-i-r-im
Oku-y-a-bil-i-r-ler > oku-y-a-ma-y-a-bil-i-r-ler

İsteğe bağlı oluşta ihtimalin yüzde elli olduğu belirtiliyorsa:
Doğ-a-bil-i-r > doğ-ma-y-a-bil-i-r
Ol-a-bil-i-r > ol-ma-y-a-bil-i-r

————————————————-

Kurallı Bileşik Fiiller: Yeterlilik Fiili

Herhangi bir fiil ile bil- fiilinin birleşmesi ile oluşturulur. Fiiller arasına “a” veya “e” harflerinden biri gelir. Cümleye gücü yetme veya olasılık anlamı katar. Soru olarak kullanıldığında rica anlamı katar.

• Okula geç kalırsam öğretmenim kız-a-bil-ir. (olasılık)
• Sınıfı geçe-bil-me-m için çok çalışmam gerekiyor. (gücü yetme)
• Yarın fuara gid-e-bil-ir-iz, ne dersin? (olasılık)
• Şu camı kap-a-t-a-bil-ir misin? (rica)
• Sevinçten kapısında bay-ıl-a-bil-ir-im. (olasılık)

Yeterlilik fiilinin olumsuzunda bil- fiili düşer ve olumsuzluk eki eklenir; ancak aradaki ünlü harf korunur:

• Saatlerdir uğraşmama rağmen bulmacayı çöz-e-me-di-m.
• Yarına kadar bu ödevi yet-iş-tir-e-me-m.

Bazı ağızlarda ve bazı Türkî dillerde olumsuz yapıda da “bil-” fiili muhafaza edilir:

• Fikrimden geceler yat-a-bil-mi-r-em. (yat-a-mı-yor-um)

Geniş zamanın olumsuzu ile karıştırılmamalıdır:

yap-a-bil-i-r-im / yap-a-ma-m (yeterlilik fiili)
yap-ar-ım / yap-ma-m (geniş zaman)

Yeterlilik fiiline getirilen -ebilmek ekleri, izin cümlelerinde de kullanılır. Örnek: ''Bu konuda sizin görüş ve önerilerinizden faydalanabilir miyim?'' cümlesinde faydalanmak kelimesine getirilen -abilmek eki, izin almak anlamında kullanılmıştır.

Yeterlilik Fiili Nedir?

Cümle içerisinde bir eylemin yapılabileceğini belirten fiillere, yeterlilik fiili denir. Bu fiiller bazı cümlelere ihtimal ve izin anlamı katar.

Olumlu cümlelerde yeterlilik fiilinin aldığı ekler: -abilmek -ebilmek

Gelebilmek, yapabilmek, bitirebilmek,

Olumsuz cümlelerde yeterlilik fiilinin aldığı ekler: -ama, eme

Yapamadı, yapamaz, yapamıyor.

Yeterlilik Fiili ile İlgili Cümle Örnekleri Nelerdir?

Olumlu Cümlelerde Yeterlilik Fiili

A- Geniş Zaman

1- Güçlü bir karaktere sahip olduğu için her şeyin üstesinden ''gelebilir.''
2- Bana maddi açıdan destek ''olabilir misin?''
3- Senin için onunla ''görüşebilirim''
4- Çok çalışkan bir öğrenci olduğu için istediği üniversiteyi ''kazanabilir.''
5- Onun hakkında merak ettiğin şeyleri bana ''sorabilirsin.''

B- Geçmiş Zaman

1- Mezuniyet tezini zamanında teslim ''edebildi.''
2- Sonunda istediği bölümü ''kazanabildi.''
3- Arkadaşlarınla bu mesele hakkında ''konuşabildiniz mi?''
4- Aylar sonra istediği gibi bir işe ''girebildi.''

C- Şimdiki Zaman

1- Sabırlı bir insan olduğu için kaba insanlara tahammül ''edebiliyor.''
2- Bazen insanlar karşısında aşırı ''heyecanlanabiliyor.''
3- Stor perdeler uzaktan kumanda ile açılıp ''kapatılabiliyor.''
4- Son ameliyattan sonra yine eskisi gibi ''yürüyebiliyor.''

Olumsuz Cümlelerde Yeterlilik Fiili

A- Geniş Zaman

1- Sorumsuz bir insan olduğu için hiçbir işi sonuna kadar ''sürdüremez.''
2- Sıkılgan bir yapıya sahip olduğum için hiçbir yerde uzun süre ''çalışamıyorum.''
3- Şu an çok yoğun, bu nedenle seninle ''görüşemez.''
4- Elindeki işi ''bırakamaz.''

B- Şimdiki Zaman

1- Oğlu çok yaramaz olduğundan ona söz ''geçiremiyor.''
2- İkimiz de çok yoğun çalıştığımız için bir türlü ''buluşamıyoruz.''
3- Ne kadar uğraşsam da bu işi bir türlü ''beceremiyorum.''

C- Geçmiş Zaman

1- Geç uyandığım için işlerimi ''yetiştiremedim.''
2- Onunla henüz ''görüşemedik.''
3- Sınavdan istediğim kadar iyi bir not ''alamadım.''
4- Sorduğu sorulara doğru yanıt ''veremedi.''