Rus Oligark Ekşi

Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Joe Biden ile birlikte İngiltere Başbakanı Boris Johnson'ın geçtiğimiz aylarda Rusya'ya uygulamaya alacakları yaptırımları açıklamalarının ardından oligark kelimesi geçtiğimiz aylardan bu yana merak edilen kelimelerden oldu. Rusya’nın Ukrayna’yı işgaline karşı ultra zengin Rus ‘oligark’ iş insanları da yaptırım listesine alındı. Öncelikle İngiltere ilk aşamada Putin’e yakın üç oligarkın bankalardaki milyarlarca dolarını dondurdu. Tüm Rus oligarklarının İngiltere bankalarında milyar dolardan fazla birikimi olduğu değerlendiriliyor. 

RUS OLİGARKLARIN ÖLÜMÜ

Bir yandan da Putin'e yakınlığıyla bilinen Rus oligarkların şüpheli ölümleri sürüyor. İspanya'nın Girona şehrinde ailesiyle birlikte yaşayan Sergey Protosenya, kızı ve eşiyle birlikte ölü bulundu. Eski Kremlin ve Gazprombank yöneticisi milyarder Vladislav Avayev de Moskova'daki evinde hamile eşi ve kızıyla birlikte ölü bulunmuştu.  İspanyol basınında yer alan haberde, iki Rus oligarkın, aynı gün önce aile üyelerini öldürüp daha sonra intihar etmelerinin araştırıldığı kaydedildi.

Son olarak Rusya’nın Soçi kentinde Gazprom'a ait Krasyana Polyana kayak tesisinin yöneticisi Andrei Krukowski'nin uçurumdan düşerek öldüğü açıklandı. Rus medyası, Krukovski'nin bölgedeki antik "Aşipse" kalesine yürürken "talihsiz bir kaza geçirdiğini" yazdı. 37 yaşında hayatını kaybeden Krukowski'nin Rusya'daki büyük şirketlerde yöneticilik yaptığı ve yılında Soçi'deki Gazprom'a ait tesisin başına getirildiği ifade ediliyor. Gazprom şirketi ile ilişkisi olduğu düşünülen 6 Rus oligarkın son üç ay içinde şüpheli şekilde ölümü bilinmezliğini koruyor.

GAZPROM NEDİR?

Gazprom, Rusya'nın en büyük şirketi ve dünyanın en fazla doğalgaz çıkaran kuruluşudur.

OLİGARK NEDİR, NE DEMEK?

Türkçe'ye Fransızcadan geçen kavram Yunanca "oligo-" (az, birkaç) ve "arkhein" (yönetmek) kelimelerinden oluşturulmuştur. Yönetimdeki grup siyasi, askerî, dinî veya finansal gruplar gibi ülkenin önde gelen gruplarından birisi olabilir.  Oligarşi, küçük ve ayrıcalıklı bir grubun iktidarda olduğu yönetim şeklidir. Oligarşinin üyesi ya da destekçisi olan kişi ya da grupları tanımlamak için "oligark" terimi kullanılır.

OLİGARK KİME DENİR?

Oligarkların tarihi eskiye dayanıyor. Fakat günümüzde bu sözcük çok daha özel bir anlam kazandı.  Oligark, oligarşik düzendeki yöneticilere verilen isimdir. Günümüzde oligark dendiği zaman Rusya'daki büyük şirketlerin sahipleri olan isimler kast edilmektedir. Oligarkların önemli bir bölümü servetlerini, 'larda, dönemin devlet başkanı Boris Yeltsin'in idaresinde gerçekleşen ve devlet varlıklarının özel sektöre kaotik ve yolsuzluklarla dolu bir süreçte devredildiği sırada yapmıştır. 

Günümüzde, bu sözcük, 'de Sovyetler Birliği'nin çökmesinden sonra öne çıkan, aşırı varlıklı bir grup Rus vatandaşını tanımlamak için kullanılıyor. Bir oligark, din, akrabalık, prestij, ekonomik statü ve hatta diliyle toplumun geri kalan kısmından ayrılan yönetici sınıfın üyesi olabilir.

Oligarklar Rusya'daki büyük firmaların başında bulunan isimler oligarklardır.Oligarklar için ultra zengin kişiler denilebilir. Chelsea Futbol Kulübü'nün sahibi Roman Abramoviç dünyanın en tanınan Rus oligarklarından biri. Çok tanınan bir başka oligark da eski KGB subayı ve bankacı Aleksander Lebedev.

Putin, Yeltsin'in yerine geçtikten sonra oligarkların üzerine gitmeye başladı. Bununla birlikte siyasi olarak kendisiyle aynı çizgide duranlar daha da başarılı oldu. Putin'in çizgisini reddeden bankacı Boris Berezovsky gibi oligarklar ise ülkeden kaçmak zorunda kaldı. Bir dönem Rusya'nın en zengin insanı olduğu düşünülen Mihail Hodorkovski şimdi İngiltere'nin başkenti Londra'da yaşıyor. 

Max Seddon/Financial Times

Geçtiğimiz hafta Rus tankları Ukrayna’ya girerken Vladimir Putin olası ekonomik şoklara nasıl yanıt verileceğini görüşmek üzere ülkenin en önemli iş insanlarını Kremlin’de ağırladı. Konuklarından yaklaşık 6 metre uzakta oturan Rusya devlet başkanı “Ukrayna’yı işgal etmekten başka seçeneği kalmadığını” anlattı. Toplantı hakkında bilgi verilen bir kişiye göre patronların da kendisine uymaktan başka seçeneği olmadığını söyledi. 

Konu hakkında bilgi veren kaynaklardan biri “Anlamsız bir toplantıydı. Esas amacı kendi durumunu açıklamaktı. O da şu: ‘Başka yolu yoktu.’ Gerçekten böyle düşünüyor” diye konuştu. 

Tehdit etti

Geçtiğimiz pazartesi günü Avrupa Birliği Rusya’nın önde gelen on kadar iş insanına yaptırım getirdi. Amaç, ülkedeki elitleri Putin’i yolundan döndürmeye zorlamak. 

Ancak toplantının havası milyarderlere çok daha sert bir mesaj veriyordu. Putin Batı’nın yaptırım uyguladığı şirketlerle iş yapmayı bırakanların cezalandırılacağı uyarısında bulunup oligarkların yaptırıma karşı koyması gerektiğini ima ederek yaptırımlara maruz kalan şirketlere yardım edeceğini söyledi. 

Patronlara yakın kişilerden gelen bilgiye göre, katılımcıların alfabetik sırayla yerlerini aldığı toplantının konuk listesi, Putin’in iktidarının neredeyse mutlak hale geldiği bir ortamda muhalefet ihtimalinin giderek uzaklaştığını gösteriyor. Banker Petr Aven ve Sistema şirketler grubunun sahibi Vladimir Yevtuşenkov gibi bazı figürler, Rusya’nın ’lardaki çalkantılı döneminde zengin olanlar arasında. Ama şimdilerde Rus ekonomisine hakim olan ve birçoğu Putin’in yakın çevresiyle ilişki içinde bulunan, devlete ait banka ve enerji grubu başkanlarının yanında azınlıkta kalıyorlar.

Aven’in ortağı Mihail Fridman savaşı genel anlamda eleştirdi ancak geçtiğimiz salı günü muhabirlere yaptığı açıklamada doğrudan Putin’e saldırmak istemediğini çünkü bu durumun hem çalışanlarını tehlikeye atacağını hem de “siyasi kararlara herhangi bir etki yapmayacağını” söyledi. 

Bankacı “Kimse acı çekmek istemez. Ama bize verilen mesaj başka çaremiz olmadığını gösteriyor. ABD’nin yaptırım listesinde bulunmak eskiden vatanseverlik göstergesiydi. Ama şimdi mecburiyete dönüştü. Adınız yoksa şüpheli bir durum var demektir” diyor. 

Toplantı Putin’in yılında göreve geldikten birkaç ay sonra oligarklarla gerçekleştirdiği ilk görüşmeden bu yana Rusya’nın ve kendisinin ne kadar değiştiğinin kanıtı. O günlerin çaylak lideri varlıklı iş insanlarına bir anlaşma teklif etmişti: Sovyetler Birliği’nin çöküşünden sonra Rus devlet varlıklarının özelleştirilmesinden elde ettikleri kazançlara dokunulmayacak, onlar da bunun karşılığında sadakat yemini edip siyasete karışmayacaktı. 

Putin o günden beri her eleştiriye misliyle karşılık vererek kendi iradesini oligarklara dayattı ve nüfuzlarını ciddi ölçüde azalttı. Hatta bazıları hapse girdi. Örneğin eski petrol devi Mihai Hodorkovski yolsuzluk suçlamalarıyla 10 yıl cezaevinde kaldı. 

Akıllılar ve aptallar 

Servetini Putin iktidara gelmeden önce kazanan bazıları, mesela Hodorkovski ve banker Sergey Pugaçev ülkeyi terk etti. Daha yakın zamanda zenginleşen bazı başka isimler de ya ülkeyi terk etti ya da tutuklandı. 

Kremlin’den üst düzey bir yetkili “Akıllı oligarklar burada işlerin nasıl yürüdüğünü biliyor, aptal olanlar ise artık oligark değil. Beğenmeyen ya yurtdışında ya da cezaevinde” diyor. 

Geçtiğimiz yıl Boston Consulting Group’un yaptığı bir çalışmaya göre, net varlığı milyon dolardan fazla olan Rus, ülkenin toplam hane halkı servetinin yüzde 40’ını elinde bulunduruyor. Yani Rusya’nın süper zenginleri dünyadaki ortalama eşdeğerlerinden üç kat daha varlıklı. 

Ancak bu büyük zenginlik siyasi güç getirmiyor. Toplantı hakkında bilgi sahibi bir kaynak, Rusya’nın oligarkları Putin’den değişim talebinde bulunsa bile fikrini değiştiremeyeceklerini söylüyor. 

Çok sayıda Rus oligarkın büyük varlıklara sahip olduğu bir Avrupa ülkesinden bir diplomat “Putin’e gidip şikayet ettiklerini düşünün” diyor. “‘Lütfen politikalarınızı gözden geçirir misiniz? Beş milyar dolarım vardı, dördünü kaybettim’ diyecekler. Sonra Putin de cevap verecek: ‘Bir milyarın dursun istiyor musun?’” 

Yaptırımlar kimleri kapsıyor?

Şu ana kadar ABD, İngiltere ve AB’nin yaptırım uyguladığı siyasetçiler, devlet yetkilileri ve bazı oligarklar şunlar: 

Devlet Başkanı Vladimir Putin: Geçen cuma yayınlanan AB kararına göre Donetsk ve Luhansk’ın bağımsızlığını tanıması, Rus ordusuna bu bölgelere giriş emri vermesi ve Ukrayna’nın topyekun işgali gerekçesiyle Putin’in AB, ABD ve İngiltere’deki varlıkları donduruldu. Ancak seyahat yasağı getirilmedi.

Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov: “Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü, egemenliğini, bağımsızlığını, istikrarını ve güvenliğini zarara uğratan eylemlerden sorumlu olduğu ve bunlara etkin destek verdiği” gerekçesiyle AB, İngiltere ve ABD’deki varlıkları donduruldu. Seyahat yasağı getirilmedi. 

Savunma Bakanı Sergey Şoygu ve Rus Güvenlik Servisi (FSB) Başkanı Aleksandr Bortnikov: İkisi de AB ve ABD seyahat yasağı ve varlık dondurma listesinde. 

Genelkurmay Başkanı Valeri Gerasimov: Şu anda İngiltere ve ABD varlık dondurma listesinde ve seyahati yasaklandı. yılında AB tarafından kara listeye alınmıştı. 

Rus parlamentosu: AB Duma’daki vekile seyahat yasağı getirdi ve varlıklarını dondurdu. İngiltere ise sadece Donetsk ve Luhansk’ın bağımsızlığını tanıma yönünde oy kullanan Duma ve Federasyon Konseyi üyelerine yaptırım uyguluyor. ABD Duma başkanına daha önceden yaptırım getirmişti. 

Rusya Güvenlik Konseyi: Konsey üyeleri AB ve ABD’nin yaptırımlar listesinde. 

Belarus Devlet yetkilileri: AB ve ABD Ukrayna işgalinin planlanmasına yardım ve aktif destek sundukları gerekçesiyle Belaruslu askeri, hükümet ve sınır yetkililerini de varlık dondurma ve seyahat yasağı listesine ekledi. 

Kirill Şamalov: Bir dönem Putin’in kızı Katarina ile evli olan Rusya’nın en genç milyarderinin İngiltere’ye girişi yasaklandı ve varlıkları donduruldu. 

Petr Fradkov: Promsvyazbank başkanı ve eksi Rusya istihbarat şefinin oğlu da İngiltere’nin yaptırımlar listesinde. 

Denis Bortnikov: VTB bankasının başkan yardımcısı ve FSB liderinin oğlu İngiltere, AB ve ABD’nin kara listesinde. 

United Aircraft Corp direktörü Yury Slyusar ve devlete ait savunma holdingi Novikombank YKB Elena Georgieva’nın İngiltere’ye girişi yasaklandı. 

Gennadi Timçenko: Enerji, ulaşım ve inşaat sektöründe faal Volga Group’un sahibi İngiltere’nin yaptırımlar listesinde. 

Boris Rotenberg: Rusya’daki en büyük doğalgaz boru hattı yapım şirketi SMP Group’un sahiplerinden Boris, Gazprom Drilling çoğunluk hissesi sahibi yeğeni Igor Rotenberg ile birlikte İngiltere’nin yaptırımlar listesinde. 

Violetta ve Lyubov Prigozhina: AB’nin Warner Group paralı askerlerini Ukrayna’ya göndermekle sorumlu tuttuğu Yevgeni Prigozhin’in annesi ve eşine seyahat yasağı getirildi ve varlıkları donduruldu. 

Sergey Ivanov: Eski KGB yetkilisi ve siyasetçi Ivanov oğlu Sergey ile birlikte ABD’nin yaptırımlar listesinde. Rusya Güvenlik Konseyi Sekreteri Nikolay Patruşev ve oğlu Andrey, ayrıca oligark Igor Seçin ve oğlu Ivan da aynı listede.

Devlet bankaları üst düzey yöneticileri: Aleksander Vedyakhin (Sberbank), Andrey Puçkov ve Yuriy Soloviev (VTB), ayrıca eşi Galina Olegovna Ulyutina'yı ABD yaptırımlar listesine eklendi.

AB yaptırımlarının vurduğu zenginler

Alişer Usmanov 

Rus milyarder Alişer Usmanov bir zamanlar ülkenin en zengin adamıydı. Özbekistan doğumlu maden ve teknoloji kralı, Rusya’nın ikinci büyük telefon şebekesi MegaFon’un ve maden devi Mettaloinvest’in yanı sıra, kendisine ait USM Holding bünyesindeki birçok işletmenin sahibi. Bir dönem Facebook’un en büyük yatırımcılarından olan Usmanov, yılında hisselerini satmadan önce Rusya’nın en büyük internet şirketi seafoodplus.info’nun ortakları arasında yer alıyordu.

Mihail Fridman

Alfa-Bank’ın sahibi Alfa Group’un kurucu ortağı. Süpermarket zinciri X5’in ve mobil operatörü Veon’un sahibi. yılında ortaklarıyla Londra’da TNK-BP petrol grubundaki hisselerin Rosneft’e satışından elde edilen 14 milyar dolarla kurulan ve enerji, telekomünikasyon ve teknoloji yatırımları yapan özel sermaye şirketi LetterOne’ın başında bulunuyor. Moskova ve Londra’da yaşıyor. Forbes Rusya’ya göre tahmini serveti milyar dolar; Sunday Times’a göre ise İngiltere’nin en zengin insanı. Memleketi Ukrayna’nın batısındaki Lviv.

Oksijen’in notu: Fridman’a ait LetterOne’a bağlı IMTIS Holding, Turkcell’in de yüzde ortağı. 

Aleksey Mordaşov

Rusya’nın en zengin adamı olan Mordaşov ülkenin lider çelik üreticilerinden Severstal’ın sahibi. Severstal’ın kuzey Rusya’daki Çerepovets kentindeki üretim merkezinde ekonomistken yıllar içinde şirketin ana hissedarlığına kadar yükseldi. Aynı zamanda Alman tur operatörü Tui’nin yüzde 32 hissesini ve Rusya’nın en büyük telekomünikasyon şirketlerinden Tele2’nin yüzde 50 hissesini elinde bulunduruyor.

Petr Aven

Fridman’ın ortağı Petr Aven ’ların başında Rusya Ticaret Bakanı olarak görev yaptıktan sonra Alfa’ya katıldı ve gruba ait bankanın başına geçti. Londra ve Moskova’da yaşıyor. Kendisi gibi Rusya’nın çalkantılı 90’larının önemli aktörleriyle yaptığı söyleşileri kitap haline getirdi; aralarında merhum oligark Boris Berezovski de var.

©️ The Financial Times Limited 

Lukoil grubunun eski üst düzey yöneticilerinden milyarder Alexander Subbotin, gittiği bir şaman tedavi merkezinde hayatını kaybetti.

Alkolizm tedavisi görmek için Moskova yakınlarındaki Mytishchi bölgesinde şaman bir çiftin merkezine gittiği belirtilen Subbotin'in 'tedavisi' için 'kurbağa zehri' ve 'horoz kanı' gibi bazı maddeler kullanıldığı iddia edildi.

İddiaya göre merkeze ikinci gidişinde kalp problemleri yaşayan Subbotin'e şaman çift tarafından bilinmeyen bir ilaç verilerdi. Rus milyarderin kısa süre içerisinde hayatını kaybettiği belirlendi.

Gerçek Gündem’de yer alan habere göre; Eski bir Lukoil Yönetim Kurulu üyesi olan Subbotin, buradaki görevinden ayrıldıktan sonra Finlandiya sınırında bulunan Vysotsk kentinde New Transport Company (NTC) isimli bir şirketin sahibi olmuştu.

yılında Subbotin'in kardeşi Valery Subbotin NTC'nin başına geçmişti. Kendisi de daha önce Lukoil'in üst düzey yönetiminde yer alan Valery Subbotin, şirketin 'veliaht prensi' olarak gösteriliyordu.

Lukoil'in eski patronu Wagit Alekperov, 29 yılın ardından 21 Nisan'da görevinden ayrılmıştı. Alekperov kendisine uygulanan yaptırımların şirkete zarar vermemesi için görevinden ayrıldığını belirtmişti.

Lukoil Yönetim Kurulu, Ukrayna'daki savaşla ilgili 'trajik bir olay' açıklaması yaparak durumdan kaygı duyduklarını ifade etmişti. Bu açıklama, Kremlin'e yakın medyada rahatsızlık yaratmıştı.

RUS OLİGARKLARIN GİZEMLİ ÖLÜMLERİNİN SAYISI ARTIYOR

Subbotin'in ölümü Rusya'da gaz ve petrol endüstrisiyle bağlantılı oligarkların gizemli şekilde hayatını kaybettiği olaylar zincirinin sonuncusu oldu.

30 Ocak'ta Gazprom'un lojistik departmanının başındaki Leonid Shulman, Leninsky kentindeki evinin banyosunda ölü bulunmuştu. 25 Şubat'ta ise 61 yaşındaki Alexander Tyuyakov evinin garajında cansız halde bulunmuş, olay kayıtlara intihar olarak geçmişti.

Tyuyakov, Gazprom'un finans departmanında kurumsal güvenlikten sorumlu genel direktör yardımcısı olarak görev yapmıştı.

3 Mart'ta Ukrayna asıllı Rus oligark Mikhail Watford, İngiltere Surrey'deki lüks evinin garajında asılı halde bulundu. İngiltere polisi olayın intihar olmadığını açıkladı ancak ölüm sebebi açıklanamadı.

24 Mart'ta dev ilaç tedarik firması MedStom'un başında bulunan milyarder Vasily Melnikov eşi ve iki çocuğuyla birlikte Ninzhni Novgorod kentindeki evlerinde ölü bulundu.

Tarihler 18 Nisan'ı gösterdiğinde ise bu sefer Moskova'da bir 'aile faciası' vardı. Gazprombank'ın Başkan Yardımcısı Vladislav Avayev, Moskova'daki dairesinde eşi Elena ve 13 yaşındaki kızı Maria ile birlikte ölü bulundu. Polis Avayev'in eşi ve kızını öldürdükten sonra intihar ettiğini açıkladı. Olayın nedeni ise kayıtlara 'kıskançlık' olarak geçti.

Avayev'den üç gün sonra sırada Novatek'in üst düzey yöneticisi Sergei Protosenja vardı. 55 yaındaki Protosenja, eşi ve 18 yaşındaki kızıyla birlikte İspanya'daki villasında ölü bulunmuştu. Ölümlerin nedeni aydınlatılamadı.

Tüm bunların ardından Soçi yakınlarındaki Krasnaya Polyana kayak resortunun direktörü Andrei Krukovsky 37 yaşında hayatını kaybetti. Tesis, Rusya lideri Putin'in sıklıkla konuklarını kayağa davet ettiği tesislerden biriydi. Andrei Krukovsky'nin 2 Mayıs'ta tırmanışa çıktığı ve bir uçurumdan düşerek hayatını kaybettiği açıklandı.