ondokuz mayıs üniversitesi devlet yurtları / Колледжи и университеты - Samsun, Турция

Ondokuz Mayıs Üniversitesi Devlet Yurtları

ondokuz mayıs üniversitesi devlet yurtları

APA TEMİZKAN A (). Kuzey Kafkasya'da müridizmin kurumsallaşması ve Gazavat. Karadeniz Araştırmaları, 7(25), 77 - Chicago TEMİZKAN ABDULLAH Kuzey Kafkasya'da müridizmin kurumsallaşması ve Gazavat. Karadeniz Araştırmaları 7, no (): 77 - MLATEMİZKAN ABDULLAH Kuzey Kafkasya'da müridizmin kurumsallaşması ve Gazavat. Karadeniz Araştırmaları, vol.7, no, , ss - AMATEMİZKAN A Kuzey Kafkasya'da müridizmin kurumsallaşması ve Gazavat. Karadeniz Araştırmaları. ; 7(25): 77 - VancouverTEMİZKAN A Kuzey Kafkasya'da müridizmin kurumsallaşması ve Gazavat. Karadeniz Araştırmaları. ; 7(25): 77 - IEEETEMİZKAN A "Kuzey Kafkasya'da müridizmin kurumsallaşması ve Gazavat." Karadeniz Araştırmaları, 7, ss - 92, ISNAD TEMİZKAN, ABDULLAH. "Kuzey Kafkasya'da müridizmin kurumsallaşması ve Gazavat". Karadeniz Araştırmaları 7/25 (),

TATARICA: CULTURE, PERSONALITY AND EDUCATION ADDING A FEW MORE TOUCHES TO ZAKIR KADYRI-UGAN’S CREATIVE BIOGRAPHY Ismail Turkoglu, Mimar Sinan University of the Arts, Fındıklı, Istanbul, , Turkey, [email protected] The article elaborates the biography of Zakir Halimovich Kadyrov (Kadyri) (–), a public figure and a teacher. The author of the article conducts a thorough analysis of the scholar’s creative activity in the period of forced emigration (–) and introduces new sources, belonging to Z. Kadyri, into the scientific use. Key words: Tatars, Islamic studies, translation studies, national pedagogy, Zakir Kadyri. The name of Zakir Kadyrov (Kadyri) (– newspaper “Turk Yurdu”, which described the life ), a Tatar public figure and a teacher, was unfair- and career of Z. Kadyri Ugan [Koshai]. Since the ly forgotten and remained banned throughout the So- s, articles, devoted to the scholar and his fami- viet period, for the scholar did not accept the Bolshe- ly, have been published in the homeland of the Ta- vik ideology. He was “a highly educated religious tar public figure ([Үtәbai-Kәrim], [Мінегулов, leader who knew many oriental languages” and had , p. 20], [Мінегулов, , p. ], the experience of teaching in the best Jadid madras- [Mukhamadieva, p. ], [Gafarova, ], ahs. Zakir Kadyri was a talented translator, an author [Gaffarova], [Ahmadullin], [Yergin], and others). of textbooks and the works that have not lost their In , R. K. Vildanova presented her Ph.D. the- relevance today [Vil'danova, p. 3]. sis “Zakir Kadyri (–): Socio-Political and In Soviet historiography, the range of Zakir Journalistic Activities”, in which the researcher Kadyri studies was not wide, as the scholar shared first made a comprehensive biography of the the fate of many political émigrés, the representa- scholar, studied his sociopolitical views, and sys- tives of the Tatar pre-revolutionary intelligentsia tematized the bibliography of his works who were caught under the wheels of repressions. [Vildanova. Zakir Kadyri (–)]. She has One could find scant information about him in the published quite a number of works, devoted to Z. album on the history of the Tatar periodical press Kadyri [Vil’danova, ], [Guseva, Vildanova, by I. Ramiev [Rәmiev, pp. 28–29], and the manu- pp. 32–35], [Vil'danova. Zakir Kadyri – script album “Husainiya Madrasa in Orenburg” by prosvetitel, pp. –6], [Saifiev, Vil’danova], M. Rakhimkulova () [Rakhimkulova]. In [Vildanova, , pp. –], [Vil’danova, , an obituary was published in the Turkish , pp. –]. seafoodplus.infoLU The novelty of this research is in the findings R. Vildanova notes that the Russian period was that make it possible to eliminate the scholar’s bi- the most fruitful in Zakir Kadyri’s creative work, it ography ‘blank spaces’, covering the period of his was the time of intense teaching, social and politi- activities abroad. We have systematized research cal work. [Vil’danova, Zakir Kadyri …, p. 3]. papers on Z. Kadyri, published in Turkey ([Musta- When the limited press freedom was allowed in fa, pp. –], [Özcan, pp. 76–80], [Mertoğlu, , Turkic and Muslim newspapers and journals pp. –], [Devlet, pp. – ], [Hamit Er], appeared in Russia, and modern madrassahs and [Güner, pp. 65–94], [Zakir Kadiri Ugan], [Ugan, mektebs were opened. The renowned historian and pp. –], [Maraş, p. ], [Frederick de Jong, religious figure Rizaeddin Fakhreddin, who had pp –84]). settled in Orenburg after resigning from the post of Zakir Kadyri was born on October 2, , in Kazyi of the Orenburg Mohammedan Spiritual As- the village of Abdullah of the Simbirsk province, sembly in Ufa, invited Zakir Kadyri to teach in the currently the Ulyanovsk region of the Russian “Husainiya” Madrasah, founded in Orenburg. On Federation. His father, Muhammad Halim Efendi, returning to Russia at the end of , Zakir was a village imam, his mother’s name was Kadyri taught fiqh, philosophy, Hadith and Arabic Mushfika-khanum. From the first marriage of his in the “Husainiya” Madrasah. He also contributed father, he had three sisters and a brother from his articles to the “at-Tilmiz” newspaper, which was second marriage. Zakir received a primary educa- initiated by Abdurashid Ibrahim in St. Petersburg tion in his father's madrasah where he learned to for Muslims who lived in the Russian Empire and read and write and got the basics of Islamic did not speak Turkish. knowledge. When he grew up, he went to In , Zyya Kamali, a friend of Zakir Kadyri Simbirsk, where he studied in a madrasah at the 1st in “Al-Azharu”, founded the most modern Muslim Simbirsk Cathedral Mosque, in which Vali Mullah madrasah called “Galiya” in Ufa. For a long time (Abdul-Veli Gafarov) was imam and Shakir Ahund Zakir Kadiri would ignore his invitations to move (Mohammed-Shakir Gafarov) supervised the work to Ufa, since financially his position in the of the madrasah [Kobzev, p. ]. In , at the “Husainiya” Madrasah was very comfortable. request of his father, he went to his uncle’s in Bu- Thus, he accepted Zyya Kamali’s invitation and khara and stayed there for five years: he studied moved to Ufa only in By that time, within the Koran, Hadith, Falsaf, Hikmet, Arabic and Per- the short period of its existence, the “Galia” mad- sian. In , according to the wish of an elderly rasah had already gained fame among the Turkic- and wealthy benefactor in Bukhara, Zakir Kadyri Tatar peoples, living in Kazakhstan, Kirgyzstan, went to Hajj instead of him, as his proxy. In this Turkmenistan and Siberia. Zakir Kadyri became way he got a unique opportunity to get acquainted one of the prominent teachers of this madrasah, with major Muslim centers. Zakir Kadyri spent two earning respect and love of his students. At first, he years in Mecca, where Sheikh Iskhak Hindi taught taught Kalam and Arabic, then philosophy, logic, him Hadith and Tafsir, and Edybül-Hejaz Mehmed and psychology. In Ufa, he simultaneously taught Ali gave him lessons in Arab literature. On return- at the People’s University and the “Anasia” Wom- ing from Hijaz, he entered the faculty (illahiyat) of en's Madrasah, where he had classes in the history theology at Istanbul University. Zakir Kadyri at- of Arabs and Islam. tended Cemil Sidqi Zehavizade’s lectures in Soon, Zakir Kadyri resumed his journalistic ac- Hikmet Islam and, following his advice, went to tivities: Starting in , he published articles in Egypt, where he attended classes at Al-Azhar Uni- Vagiz Navruzov’s newspaper “Tormysh” (“Life”). versity in Cairo. In addition to his lessons at al- In , Zakir Kadyri became the editor-in-chief of Azhar and al-Hidiviyah madrasah, he attended the “Tormysh” (“Life”). Among the authors of the classes of Tantawi Jawheri al-Misri, who gave free newspaper were famous poets and writers of that lessons to Muslims from Russia. Zakir Kadyri epoch, such as Majit Gafuri, Sagit Ramiyev, combined his studies in Cairo with journalistic ac- Sunchaley, Seyfi Kudash and Sania Giffat tutash. In tivities: He began to contribute articles about the August , Kadiri began giving lessons in Arabic Muslims of Russia to the newspaper “Al-Liwa” and Hadith at the “Usmania” madrasah in Ufa. and the journal “Alem ul-Islam”. These articles al- Describing the Russian period of the scholar’s lowed him to earn recognition among the Turkic life and work (–), Rakhimkulova notes peoples of Russia. Zakir Kadyri was known in that Zakir Kadyrov was a scholar with a broad Muslim scientific circles in Russia through Russian outlook, he was always well-informed, being a pilgrims who went to Hijaz via Cairo. great expert in philosophy, the Arabic language TATARICA: CULTURE, PERSONALITY AND EDUCATION and literature, and in the female issue. He wrote Zakir Kadyri paid great attention to the the following books: “Гәрәп сарфы” (“Grammar women's issue. His first works on women were of the Arabic Language”, Ufa, ), “Гәрәп translations of Arabic authors: “Тахрир аль- нәхуә” (“Syntax of the Arabic Language”, Ufa, марьәт” (“Liberation of Women”) by Kasim Bey ), “Лөгатъ” (“Arab-Tatar Dictionary”, Ufa). Emin and “Маръат аль-джадид” (“A New His creative translation of Herbert Spencer, Woman”, Kazan, ). published in in Kazan, was one of the series Zakir Kadiri was the author of the book series on upbringing. The fact that the Russian translation “A Family Library”. As Rakhimkulova points out, of this book by Spencer appeared in makes it Zakir Kadyrov pursued the idea that a woman possible to conclude that Zakir Kadyrov used the should be prepared to use freedom; an illiterate, original. ignorant and ill-mannered woman would be of His philophical and social works include: “At- little use to society, even if she was free. Tadjil-Murashsha ” (Orenburg, ) - a Therefore, while preaching the liberation of philosophical treatise, the translation of the works women, he paid much attention to women's by Mohammed Ayad Tantawi, Egyptian Professor education (the books: “Кызлар дөньясы” (“The of St. Petersburg University, “Гыйлме каләм Girls’ World”, Kazan, ), “ Хатын-кыз дәресләре” (“Lessons of Kalam”, Ufa, )1, мәьсәләсе” (“The Women's Issue”, Ufa, ), the “Күәт һәм рух Kut һәm Ruh” (“Strength and articles in the newspaper “Тормыш”) Spirit “, Ufa, )2, “Низам вә ислам” (“The [Rakhimkulova, pp. 75–77]. System and Islam”, ), “Тормыш һәм дин” Thus, his book “Кызлар дөньясы” (“The (“Life and Religion”, ), “Формы Girls’ World”) [Kadyri. Kyzlar dөnasy, ] dis- государственного устройства” (“Forms of the cussed girls’ education and its impact on their State System”, Ufa, )3 and others. lives. Zakir Kadyri harshly criticized a scholastic His richly illustrated book “Ислам мәдәнияте education system. The author of the book believed тарихы” (“The History of Culture in the World of that women should be educated and prepared for Islam”, Ufa, –) was published in three the lifestyle required in society. The book consist- parts and withstood repeated editions ed of such sections as Tatar girls, the education of [Rakhimkulova, pp. 75–77]. girls, influence of girls on social life. The work In , the textbook “Хаят Мухамед “Хатын-кыз мәсъәлесе” (“The Women's Issue”, галяйсалям” (“The Life of the Prophet Ufa, ) presented the outline of the lesson that Muhammad, Peace be upon Him”, Kazan, ) the author gave on May 1, , in the Muslim was published. It was written by Zakir Kadyri in branch of Ufa Folk University. Zakir Kadiri ad- Orenburg in dressed it to Muslim women and girls who were not present at the lesson. The notes of the lecture contained the following sections: “Women in the Historical Space”, “The Woman in Europe”, “The 1 While teaching for three years in the Galiya madrasah, Zakir Kadyri faced a lack of lectures on Ilm-Kalyam. Woman in the East”, “Famous Women of the He created this work, based on the work of his teacher Jahiliyat Era (pre-Muslim ignorance)”, “Arab Muhammad Abdo “Drawat-at-tawhid” and other Women in the Era of the Caliphs from the Rashid sources. 2 After the publication of Gyylme Kalәm Dreslure (Les- Family”, “Women in the Ancient Turkic World”, sons of Kalam, Ufa, ), Z. Kadyiri wrote an addition “Women's Issue in Europe”, “Women's Issue in the to it based on lectures by Cemil Sidki Zekhavizade, an Islamic World”, “Women in Turkey”, “Women in Istanbul University theologian-teacher of Hikmet Islam, Arabic Literature”, “Women's Issue among the Ta- and other scientific books. tars” [Kadyri, ]. 3 The book “Мемлекет идаресе ревешляре” (“Forms Z. Kadiri actively translated the works of such of government”) (Ufa, ) includes such topics as authors as Tantawi [Tantavi, ], [Tantavi, monarchy, constitution, republic as a form of govern- ], [Tantavi, ], Kasim bey Emin [Emmin, ment, the idea of free citizenship, the Montesquieu doc- ], [Emmin, ], Mohammed Abdo trine, dynasties of monarchs and their rights, members [Mohammed, ], G. Spencer [Spencer, ], of the city council, the struggle on the path to freedom, the issue of parliamentary elections, two types of par- Rafik Bey [Rafik, ], and Georgie Zeidan liament, the parliaments of Great Britain and Prussia, [Zeidan, ]. the United States of America, federation. At the end of February in Russia was the time charac- the work a brief information is given on the methods of terized by active social and political life of the government, discussed at the First All-Russian Muslim peoples, living in the empire. In –, Congress in Moscow in seafoodplus.infoLU Z. Kadyri was an active member of the “Help for banner of Turkism, uniting their cultural affairs Madrasah” society in Orenburg [Rakhimkulova, p. around this banner without being divided into 75]. On March 10, , together with Gumer tribes.” In the matter of territorial autonomy, they Teregulov (chairman) and Galimdzhan Ibrahimov relied on the Constituent Assembly to issue a deci- (deputy chairman), Zakir Kadyri became a member sion about the declaration, proclaiming a State on of the governing board of the Ufa “Committee on the Volga and in the Southern Urals. The National- the spread of citizenship among Muslims” Cultural Autonomy was to be realized in Russia in [Tormysh, , March 12]. any situation and absolutely autonomously. The On August 15, , in Ufa, the provincial Milli Turkists disagreed on the way autonomy was to be Shuro elected its Executive Committee, which in- realized. In fact, the redistribution of powers was cluded (the list was compiled in order of the number accomplished when the solution to the problem of of votes received) Gumer Teregulov, Zakir Kadyri, territorial autonomy was passed on to the socialist Gulmunira Nugayeva, Farkhi Akhmerov, members of the Muslim faction in the Constituent Galimdzhan Ibrahimov, Sagit Salikhov, and Farid Assembly. Other leaders of the faction, led by S. Albikov. Supporters of G. Teregulov received a ma- Maksoudi, focused on the activities in Milli Idare jority at the provincial level. The group of G. [Tormysh, , December 8]. Ibragimov remained in the provincial Milli Shuro, At the All-Russian Muslim Congresses held in calling themselves “the left faction of Milli Shuro”, Moscow on May 1–11, , and in Kazan on July thus emphasizing their purely national character 21–31, , the Muslims discussed what paths [Tormysh, , August 19]. they would follow in the future. Among Muslims In the autumn of , the “Usmania” madras- there were such groups as the Turkists, Bolsheviks, ah, headed by mudarris J. Abzgildin, actually be- “Tufrakchylar” (Territorialists) and supporters of came the main madrasah of the cultural-national “Ittihad al-Islam” (Islamic unity). Zakir Kadyri was autonomy, where he taught along with a number of a Turkist and in the articles, contributed to the other theologians, including G. Barudi, H.-G. newspaper “Tormysh”, he called for territorial au- Gabyashi, G. Suleymani, Z. Kamali, G. Shnasi, tonomy. As a result of congress plenary sessions, M.-N. Tyuntyari, Z. Kadyri, and M. Hanafi the supporters of the national-cultural autonomy [Tormysh, , September 24]. took the upper hand and opened the Millet Majlis On October 29–30, , a sitting of the pro- (the National Assembly) of the Turkic-Tatar Mus- vincial Milli Shuro took place in Ufa, which estab- lims of Inner Russia and Siberia headed by Sadri lished its presidium, with G. Teregulov, Z. Kadiri, Maksudi in Ufa. Zakir Kadyri was forced to quit his A.-Z. Validi, G. Ibragimov, F. Saifi and F. job in the newspaper “Tormysh” and, in the autumn Akhmadullin as its members. Thus, among the of , he concentrated on his political activities in leadership, three places went to the representatives the Millet Majlis. In the same year, he married Sania of the national majority, two – to the Social Revo- Giffat tutash (–). Zakir Kadyri was elected lutionary minority, and one - to the representative a member of the Maharif Nazaraty as part of the of the Bashkir autonomists. The chairmen of the Milli Idare (National Directorate). provincial departments of Milli Idarei were elect- In April , all newspapers and journals ed: Muhtasib Ziya Kamali, Hidayatulla Enikeev, connected with the Millat Majlis were closed. Z. Head of the Department of Malia Nazaraty, and Kadyri was left without a livelihood. After the Ufa Mardegalim Mukhamedov, Head of the Depart- meeting on September 23, , with the growing ment of Megarif NazaratY, representing the major- pressure on non-Russian national governments, ity [Tormysh, , October 31]. about twenty people fled to Kyzlyar (Petropav- In Millet Mejlis, there were two groups, which lovsk), including Zakir Kadyri and his wife, Sania declared the formation of a party: the Turkists and Giffat. The spouses with children went to Chita, the Tatarists. The faction of Turkists had prerequi- located near the Chinese border. Dreaming of go- sites for the formation of a single national party. On ing back, Zakir Kadyri turned for help to his for- December 8, , it was known that the “Turkists mer students, who had taken the side of the Bol- party” had been created. To compile the party pro- sheviks. According to Rakhimkulova, in his peti- gram, a group of five was elected, consisting of G. tion, the scholar asked for permission to return, in- Iskhaki, G. Teregulova, Z. Kadyri, H. Maksudi and quiring about any humble job (“be a handle for I. Bikkulova. The Turkists ’message was: “In their some broomstick”) that he could do at home, but national and cultural life, the Turks of Inner Russia he was denied return [Rakhimkulova, p. 78]. The and Siberia should go in the natural way under the family of Z. Kadyri was forced to go to the city of TATARICA: CULTURE, PERSONALITY AND EDUCATION Hailar in the Chinese province of Manchuria. Hav- the four-volume “History of Islam and the Place of ing lived there for a year, Zakir Kadiri went to the Turks in Islam” for high schools. However, this Turkic-Tatar muhajirs who lived in the town of material was not approved by Mustafa Kemal Gulja in the eastern part of Turkestan (currently the Ataturk, so it was sent to the director of the society Xinjiang Uygur Autonomous Region of China). with a note “for revision”. Zakir Kadyri refused to There he began teaching the Koran and the history make adjustments to the material, which was the of Islam in the madrasah for the children of the reason for harsh criticism. As a result, this material Muhajirs, and his wife, Sania Giffat, gave lessons was revised by Shamsettin Gunaltay. After that, of her native language. Zakir Kadyri worked for some time in the Zakir Kadiri opened a three-year school for the Suleymaniyah library in Istanbul, unsuccessfully children of the Turkic-Tatar Muhajirs in Harbin. trying to return to teaching. However, the income earned through his educa- In , Zakir Kadyri and his family emigrated tional activities did not cover all expenses, and the to Finland at the invitation of the Finnish Tatars, family was in a difficult financial situation. The who felt the need for an imam and teacher from head of the family, leaving his relatives in Harbin, Turkey, since their relations with the Soviet Union was forced to move to Turkey in Sania were not good. Zakir Kadyri became a teacher at a Giffat and his daughters Azad and Leila joined him local Muslim school. He wrote a textbook for im- only in migrants on the history of Turks and Tatars. As For some time, Zakir Kadyri worked without pressure exerted on Finland by the USSR in- official registration. In , by order of the Minis- creased, Zakir Kadyri was forced to emigrate to ter of Education he was appointed a member of the Turkey, leaving his family behind. The family reu- Writing and Translation Committee, created by a nited in Turkey only in , after Finland had Decree signed by Prime Minister Ismet Pasha signed a peace treaty with the USSR. (Inonyu) and President of the Republic Gazi Mus- After returning from Finland to Turkey, Zakir tafa Kemal (Ataturk). He was commissioned to Kadyri was engaged in translation activities, which prepare for publication a report on the collection was his only source of income. He worked for the known as “Divan-I Türki-i Sultan Veled”, written Ministry of Education and the Turkish Historical by Sultan Valad (son of Jalaladdin Rumi), com- Society. One part of the translations was printed, piled by Weled Celebi and amended by Rilate the other part is kept in the library of the Turkish Kilisli (Istanbul ). This work of Z. Kadyri was Historical Society in manuscripts. Some of his arti- published in the collection of the Theology Faculty cles were published in the journal “Тюрк йорду”. (illahiyat) at Istanbul University, where the scholar Zakir Kadyri translated classical works of Is- came to be regularly published. In , the article lamic scholars “Mukaddima” by Ibn Khaldun [İbn entitled “Religious and Non-Religious Religious Haldun], “The History of the Prophets and Kings” Narratives (Rivayats)” appeared in this journal. A by at-Tabari [Taberî], “The Book of Conquering part of this article “Religious Rivayats” was pub- Countries” by al-Balazuri [Belâzürî]. He helped lished by Mustafa Karatash [IÜIFD, sy. 4, Istanbul Turkologist Ahmet Timer in his work on the book , pp. –], “Non-religious Rivayats” - by “Kırşehir emiri Caca oğlu Nur el-Din'in Musa Alak [IÜIFD, sy. 4, Istanbul , pp. – tarihli Arapça-Moğolca vakfiyes” (“Arabic- ] with Latin transcription. Additionally, the Mongol Testament (vakfna charter) of the Turkish magazine “Turk Yord” published his ma- Kırşehir Emir Nuretdin”) [Kırşehir emiri]. The jor articles, and, in , Turkish careers were se- scholar worked on the translation of al-Masudi’s lected for the commission on culture of the “Turkic book “The Golden Placer of Gems”, which, unfor- Societies” (“тюрк очагы”). Freed from his work at tunately, was not published [Mesudî ’]. Z. Kadyri the translation commission and after teaching for translated pages from the “A Complete Set of some time in Tarsus, Zakir Kadyri returned to An- History” [İbnü’l-Esir’in el-Kamil fi’t-tarih]. The kara and was elected a member of the Turkish His- scholar translated the work on fiqh “al-Raud” by torical Research Commission (Türk Tarihi Tetkik al-Makdisi [Makdisî ’], “The Book of the Ways to Heyeti), the Turkish Society of Historical Research Know the Ruling Dynasties” by Makrizi. Z. Kadyri (Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti) established in took part in the translation of the fundamental (since more known under the name Türk work “The Dawn of Islam” by the Egyptian histo- Tarih Kurumu (Turkish Historical Society). rian Ahmed Amin: “Fajr-al-Islam’, “Spirit-al- The Turkish Society of Historical Research Islam”, “Zuhr-al-Islam” [Emin]. The scholar also commissioned Zakir Kadyri to write a chapter for translated the work of Count N. Ignatiev, the Rus- seafoodplus.infoLU sian ambassador in Istanbul, on the San Stefano Jawhari and Dhakir al-Qadiri. Islamic Civilisation in Peace Treaty of [Graf Nikolay İgnatyev]. Z. the Volga-Ural Region (ed. Ali Çaksu – Rafik Kadiri published his articles in the journal “Türk Mukhammetshin). Pp. 77– İstanbul. (In English) Yurdu” (“The Türkic House”) [Kadiri Ugan Gabdukh, Mөkhәmmәd (). Islam vә khәiat [Is- lam and Life]. Orenburg. (In Tatar) Vahabiler], [Kadiri Ugan Çuvaşların Etnografyası], Gafarova, F. Iu. (). Tatar mөһaҗirlәre [Tatar [Kadiri Ugan İdil-Ural…], [Kadiri Ugan Şimal Poets]. 88 p. Kazan, “Fәn” nәshriiaty. (In Tatar) Türk], [Kadiri Ugan Dini ve Gayri], [Kadiri Gaffarova, F. Iu. (). Sadri Maksudi (– Ugan Akademi Meselesi], [Kadiri Ugan ellar) [Sadri Maksudi (–)]. p. Etnografyanın], [Kadiri Ugan Türklerin], [Kadiri Kazan'. (In Tatar) Ugan Türk Lisanına], [Kadiri Ugan Afganların], Gaffarova, F. Iu. (). Zyialy tatar Z. Kadyiri [Kadiri Ugan Eski Türk], [Kadiri Ugan Tuna һәm khatyn-kyz mәs'әlәse [Enlightened Z. Kadyyri and Bulgarlarının]. The scholar also translated articles the Women's Issue]. Tatar ile. No. 3. (In Tatar) about Russian writers: M. Gorky [Rus Edibi Graf Nikolay İgnatyev’in Ayestefenos. (In Turkish) Maksim Gorki] and L. Tolstoy [Tolstoi]. Güner, Osman. (). Zakir Kadiri Ugan’ın Hadis Sistematiğine Yönelik Eleştirilerinin Tahlil ve Tenkidi Zakir Kadyri died in Ankara on October 22, [Zakir Kadyri Ugan's Analysis and Criticism of Hadith His wife, the famous Türk-Tatar poetess, Systematics]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Sania Giffat, died on April 12, They are bur- Fakültesi Dergisi, Sy. Samsun, pp. 65– (In Turk- ied side by side in the Ankara cemetery of Jebeji ish) Asri. Their elder daughter, Azad (Azat) Ugan, mar- Guseva, Iu. N., Vil'danova R. K. (). Zakir ried the famous Turkologist Ahmet Temir in Kadyri i tiurko-tatarskaia emigratsiia Vostochnoi Azii v It is known that she died on June 10, We nachale kh gg. [Zakir Kadyri and the Türko-Tatar could not find any information about their younger Emigration of East Asia in the Early s]. Simbirskii daughter, Leyla Ugan. nauchnyi vestnik. Ul'ianovsk, UlGU. No. 4 (10), pp. 32– Zakir Kadyri’s father, Halim Efendi, was ar- (In Russian) Hamit, Er. (). İstanbul Darülfunun İlahiyat rested in for being an imam and because his Fakültesi Mesmuası Hoca ve Yazarları [Istanbul son had fled abroad. After long interrogations, his Darülfunun Faculty of Theology Mesmuası Hodja and house was confiscated despite his venerable age. Authors]. İstanbul, pp. – (In Turkish) Halim Efendi was forced to settle in the bath Hamit, Z. Koşay, (). “Zakir Kadiri Ugan” house, next to his former home. He died in [Zakir Kadyri Ugan]. TY, sy. , pp. – (In Fate scattered the members of this family across Turkish) the whole of the USSR. İbn Haldun, Mukaddime [The Muqaddimah], I-III. Anlara. – (In Arabic) References İbnü’l-Esir’in el-Kamil fi’t-tarih [Ibn al-Esir els al- Ahmed, Emin. Fecrü’l-İslam [Fecrü'l-Islam]. (In Kamil fi’t-history]. Ankara. (In Turkish) Turkish) Kadyri Ugan Z. (). Dini ve Gayri Dini Akhmadullin, R. K. (). Musul'manskaia Rivayetler, Birinci Kısım, Gayri Dini Rivayetler [Reli- intelligentsiia Ufimskoi gubernii: genezis, chislennost' gions of Religious and Informal Religions. Part One, In- [Muslim Intelligentsia of the Ufa Province: Genesis, formal Religions]. Darülfünun İlahiyat Fakültesi Number]. Gramota, No. 4 (42). V 2-kh ch. Ch. I, pp. Mecmuası, c. I, sy 4, pp. – (In Turkish) 20– (In Russian) Kadyri Ugan Z. (). Afganların Kavmi Azat Ugan. (). Prof. Zakir Kadiri Ugan [Prof. Terkibinde Türklerin Rolü. Türk Yurdu [The Role of Zakir Kadyri Ugan]. Kırım. Sy 9–12, pp. – An- Turks in the Development of Afghans]. Sy. 2–, kara. (In Turkish) S. –; sy. 3–, s. –; sy. 4–, pp. Belâzürî Fütuhu’l Büldan, I-II. Ankara, – – (In Turkish) (In Turkish) Kadyri Ugan Z. Akademi Meselesi. [Academy Is- Devlet, N. (). Ekim İhtilâli ve Türk-Tatar sue]. Türk Yurdu, sy. 1–, , s. 42–46; sy. 2–, Millet Meclisi [The October Revolution of and , s. 35–38; sy. 3–, , s. 56– (In Turkish) Turkish-Tatar National Assembly]. Pp. – Kadyri Ugan Z. Çuvaşların Etnografyası [Ethnog- İstanbul. (In Turkish) raphy of the Chuvashes]. Türk Yurdu, sy. 6, , pp. Ergin, E. V. (). Ufimskoe medrese – (In Turkish) “Usmaniia”: k letiiu so dnia otkrytiia [Ufa Kadyri Ugan Z. (). Eski Türk Dinine Dair Madrassah “Usmania”: On the th Anniversary of Its Umay Alihesi [Umay Alihesi on Old Turkish Religion]. Opening]. Pedagogicheskii zhurnal Bashkortostana. No. Türk Yurdu, sy. 39–, pp. 17– (In Turkish) 5 (42), pp. – (In Russian) Kadyri Ugan Z. (). Etnografya ile Alakadar Frederick de Jong. (). Transmission of Islamic İlimlerden Mukayese-i Edyan İlmi [Ethnography by Learning between Egypt and the Volga-Ural Region in Alakadar ilimlerden Mukayese-i Edyan ilmi]. Türk the Early Twentieth Century: The Case of Tantawi Yurdu , sy. 7–, pp. 30– (In Turkish) TATARICA: CULTURE, PERSONALITY AND EDUCATION Kadyri Ugan Z. (, ). Etnografyanın Mukhamadieva, F. (). Vospominaniia. Iz İnkişafı Tarihi [History of Ethnography]. Türk Yurdu , proshlogo tatar Semirech'ia [Memories. From the Past sy. 4–, pp. 32–37; sy. 6–, pp. 33– (In Turkish) of the Seven Rivers Tatars].Vestnik Evrazii. No 1, pp. Kadyri Ugan Z. (). İdil-Ural Boyundaki Türk – (In Russian) Lehçeleri Hakkında Bir Tahlil [The Analysis on the Mustafa Muhammed Allam. (). Zakir Kâdirî Turkish Dialects of Idil-Ural]. Türk Yurdu, sy. 7, , Ugan Cenapları [Gene of Zakir Kâdirî Ugan.]. Türkiye pp. 43–47; sy. 15, pp. – (In Turkish) Cumhuriyeti Dev–letinin Kuruluş ve Gelişmesine Kadyri Ugan Z. (). Şimal Türk Lehçesinde Hizmeti Geçen Türk Dünyası Aydınları Sempoz–yumu Osmanlı Türkçesinin Tesiri [The Effect of Ottoman Bildirileri (23–26 Mayıs). Kayseri, pp. – (In Turkish in Turkish Shimal Turkish]. Türk Yurdu, sy. 18, Turkish) pp. – (In Turkish) Ömer, Özcan. (). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Kadyri Ugan Z. (). Tuna Bulgarlarının Ansiklopedisi Zakir Kadiri Ugan Maddesindeki Hatalar Kronolojisi I, II, III [Chronology of the Danube Bulgar- [Errors in the Encyclopedia of Islamic Religious Foun- ians I, II, III]. Türk Yurdu, sy. 27–28, pp. 7–15; sy. 29, dation of Turkey. Zakir Kadir Ugur’s Article]. TY, sy. pp. 22–29; sy. 30, pp. 5– (In Turkish) , pp. 76– (In Turkish) Kadyri Ugan Z. (). Türk Lisanına Dair Rakhimkulova, M. F. (). Zakir Kadyri [Zakir Tedkikler [Measures of Turkish Language]. Türk Yurdu, Kadyri]. M. F. Rakhimkulova Medrese “Khusainiia” v sy. 10–, pp. 33– (In Turkish) Orenburge. Pp. 75– Orenburg. (In Russian) Kadyri Ugan Z. (). Türklerin Kavmi ve Rus Edibi Maksim Gorki () [Russian Edibi Kabileleri Terkibi Meselesi [The Turks and the Tribes]. Maksim Gorki]. Hayat, IV, sy 85, 12 Temmuz, pp. 2–3. Türk Yurdu, sy. 8–, pp. 16– (In Turkish) (In Turkish) Kadyri Ugan Z. Vahabiler [Wahhabis]. Türk Yurdu. Rәfik bei. (). Tormysh khәm din [Life is Also a sy. 2, , pp. –; sy. 5, , pp. – (In Religion]. Kazan. (In Tatar) Turkish) Rәmiev, I. (). Vakytly tatar matbugaty al'bomy Kadyri, Z. (). Kyzlar dөn'iasy [The Girls’ (–) [The Album of the Tatar Periodical Press World]. Ufa. (In Tatar) ()]. 56 p. Kazan. (In Tatar) Kadyri. ().Khatyn-kyz mәs"әlese [Women's Is- Saifiev, I. Z., Vil'danova, R. K. (). sue]. Ufa. (In Tatar) Vozvrashchenie k istokam [Back to the Origins]. p. Kasim bei Emin. (). Takhrir al'-mar'әt iakhud Ul'ianovsk, Kniga. (In Russian) kadynlarny esaretten azat itu [The Liberation of the Spenser, G. (). Tәrbiia [Education]. Kazan. (In Jews from Captivity in Tahrir al-marjata]. Kazan. (In Tatar) Tatar) Taberî Milletler ve Hükümdarlar Tarihi (– Kasim bei Emin. (). Mar"at al'-dzhadid iakhud ) [The History of British Nations and Monarchs eni khatyn [Maryat al-Jadid or a New Woman]. Kazan. (–)]. I-IV. Ankara. (In Turkish) (In Tatar) Tantavi Dzhavkheri al'-Misri. (). Galimnәr, Kırşehir emiri Caca oğlu Nur el-Din'in tarihli fakikh vә ishanlar vә genchlәremez [Scholars, Faqih and Arapça-Moğolca vakfiyesi () [Arabic-Mongol Tes- Ishans, and Our Youth]. Kazan. (In Tatar) tament (vakfna charter) of the Kırşehir Emir Tantavi Dzhavkheri al'-Misri. (). Nizam vә is- Nuretdin]. Ankara. (In Turkish) lam [The System and Islam]. Ufa. (In Tatar) Kobzevy, A. (). Mus. Obshchina Simbirska v Tantavi Dzhavkheri al'-Misri. (). Әt-taҗ әl- XIX – nach. XX vv.[Muslim Simbirsk Community in the murassag bi җәvakhiri Kөr"an vә golum [The Crown 19th and Early 20th Centuries]. Islam v Povolzh'e. p. for the Treasures of the Koran and Knowledge]. Oren- Moscow-N. Novgorod, ID Medina. (In Russian) burg. (In Tatar) Koshaiy 3-Kh. (). Zakir Kadyri Ugan. – Tolstoi () [Tolstoy]. Hayat, IV, sy 93, 6 Eylül, [Zakir Kadyri Ugan. –]. Tiurk iurdu. pp. 5–7, 16– (In Tatar) No, pp. – (In Turkish) Tormysh. () [Tormysh]. 12 marta. (In Tatar) Makdisî’ er-Ravzateyn [Makdisî ’er-Ravzateyn]. Tormysh. () [Tormysh]. 19 avgusta. (In Tatar) (). Ankara. (In Turkish) Tormysh. () [Tormysh]. 8 dekabria. (In Tatar) Makrizî’ Kitabü’s-Sülûk [Makrizî ’Kitabüitabs- Vil'danova, R. K. (). Izuchenie naslediia Sülûk]. (In Turkish) regional'nykh liderov kak vklad v razvitie istoricheskoi Maraşy, İbrahim (). Türk Dünyasında Dini pamiati tatarskogo naroda (na primere Zakira Kadyri) Yenileşme (–) [Religious Renewal in the Turk- [Studying the Heritage of Regional Leaders as a Contri- ish World ()]. p. İstanbul. (In Turkish) bution to the Development of the Historical Memory of Mehmet Suat Mertoğlu. Tântavî Cevherî [Tântavî the Tatar Beople (based on the example of Zakir Cevherî]. DİA, c. 39, pp. – (In Turkish) Kadyri)]. Tiurko-musul'manskii mir: identichnost', Mesudî’ Mürûcü’z-zeheb isimli eseri (Paris) () nasledie i perspektivy izucheniia: sbornik statei [Named Mesudî’ Mürûcü’z-zeheb]. p. Ankara. Mezhdunarodnoi konferentsii. K letiiu professora M. (manuscript). (In Turkish) A. Usmanova. Pp. – Kazan', izd-vo Kazanskogo Miңnegulov, Kh. Iu. (). Saniia Gyiffәt [Saniia universiteta. (In Russian) Gyiffat]. Sөembikә No. 2, p. (In Tatar) seafoodplus.infoLU Vil'danova, R. K. (). Rol' ufimskoi gazety Vil'danova, R. K. (). Zakir Kadyri i ‘Tormysh’ v demokraticheskikh preobrazovaniiakh transformatsiia rossiiskogo obshchestva v nachale 20 tiurkskogo obshchestva v – gg. [The Role of veka [Zakir Kadiri and the Transformation of Russian the Ufa Newspaper “Tormysh” in the Democratic Re- Society in the Early 20th Century]. p. Ul'ianovsk, forms of the Turkic Society in ]. Vestnik UlGU. (In Russian) Brianskogo gosudarstvennogo universiteta. No.2, pp. Vil'danova, R. K. (). Zakir Kadyri ob 31– (In Russian) osnovnykh etapakh natsional'nogo dvizheniia tatar // Iz Vil'danova, R. K. (). Zakir Kadyri – istorii i kul'tury narodov Srednego Povolzh'ia [Zakir prosvetitel', zhurnalist, obshchestvennyi deiatel' [Zakir Kadyri on the Main Stages of the National Movement of Kadyri as an Educator, Journalist, and Public Figure]. Tatars. From the History and Culture of the Peoples of Sibirskii nauchnyi vestnik. No. 3 (13), pp. – (In the Middle Volga]. No. 6, pp. – (In Russian) Russian) Үtәbai-Kәrimi, R. (). Şarkiyat Elçisi [Oriental- Vil'danova, R. K. (). Zakir Kadyri (– ist]. Pp. 28– Kazan. (In Turkish) ): obshchestvenno-politicheskaia i zhurnalistskaia Үtәbai-Kәrimi. (). Zakir Kadyri [Zakir deiatel'nost'; avtoref. kand. dis. … kand. istor. nauk Kadyri]. Kyzyl tan. 5 okt. (In Turkish) [Zakir Kadyri (–): Socio-Political and Journal- “Zakir Kadiri Ugan” () [Zakir Kadyri Ugan]. istic Activities: Ph.D. Thesis Abstract]. Kazan', 24 p. (In DİA, cilt 42, pp. 44– (In Turkish) Russian) Zәidan Җorҗi. ().Islam mәdәniiate tarikhy [The History of Islamic Culture]. 1–3. Ufa. (In Tatar) _______________________ НОВЫЕ ШТРИХИ К ТВОРЧЕСКОЙ БИОГРАФИИ ЗАКИРА КАДЫРИ-УГАНА Исмаил Тюркоглу, Университет искусств Мимара Синана, Турция, , г. Стамбул, Фындыклы, [email protected] В статье конкретизирована биография общественного деятеля, педагога Закира Халимовича Кадырова (Кадыри) (–). Автор подробно анализирует творческую деятельность уче- ного в период вынужденной эмиграции (–). В научный оборот вводятся новые источ- ники, принадлежащие З. Кадыри. Ключевые слова: татары, исламоведение, переводоведение, национальная педагогика, За- кир Кадыри. Имя татарского общественного деятеля, пе- риодической печати И. Рамиева [Рәмиев, с. 28– дагога Закира Халимовича Кадырова (Кадыри) 29], рукописном альбоме М. Ф. Рахимкуловой (–) было незаслуженно забыто на про- «Медресе «Хусаиния» в Оренбурге» () тяжении всего советского периода, оставалось [Рахимкулова]. В г. в турецкой газете под запретом, так как ученый не принял идео- «Тюрк Юрду» был опубликован некролог, где логию большевиков. Это был «высокообразо- был описан жизненный и творческий путь З. ванный религиозный деятель, знавший многие Кадыри Угана [Кошай]. Начиная с х гг. на восточные языки», имевший за своими плечами родине татарского общественного деятеля ста- опыт преподавания в лучших джадидских мед- ли появляться статьи, посвященные ученому и ресе, талантливый переводчик, автор учебных его семье ([Үтәбай-Кәрими], [Миңнегулов, пособий, сочинений, не потерявших актуально- , с. 20], [Миңнегулов, , с –19], [Му- сти и в наши дни [Вильданова, с. 3]. хамадиева, с. ], [Гафарова, ], [Гаффаро- Круг исследований о Закире Кадыри в со- ва], [Ахмадуллин], [Ергин] и др). В г. Р. К. ветской историографии был невелик, так как Вильдановой была защищена кандидатская ученый разделил судьбу многих политических диссертация «Закир Кадыри (–): об- эмигрантов, представителей татарской дорево- щественно-политическая и журналистская дея- люционной интеллигенции, попавшей под ко- тельность», в которой впервые была представ- лесо репрессий. Скудные сведения о нем со- лена комплексная биография ученого, изучены держались в альбоме об истории татарской пе- его общественно-политические взгляды, систе- TATARICA: CULTURE, PERSONALITY AND EDUCATION матизирована библиография его трудов [Виль- аль-Мисри, который давал бесплатные уроки данова. Закир Кыдыри (–)]. Перу дис- мусульманам из России. Учебу в Каире Закир сертанта принадлежит целый ряд работ, посвя- Кадири совмещал с публицистической деятель- щенных З. Кадыри ([Вильданова, ], [Гусе- ностью: он начал писать статьи о мусульманах ва, Вильданова, с. 32–35], [Вильданова. Закир России для газеты «аль-Лива» и журнала «Алем Кадыри – просветитель, с. –], [Сайфиев, уль-Ислам». Эти статьи позволили ему заслу- Вильданова], [Вильданова, , с. –], жить признание среди тюркских народов Рос- [Вильданова, , с. –]). сии. Закир Кадири был известен в мусульман- Новизна нашей работы состоит в том, что ских научных кругах в России через русских она позволяет ликвидировать «белые пятна» в паломников, которые отправлялись в Хиджаз биографии ученого за период его деятельности через Каир. за границей. Мы систематизировали научные «Наиболее плодотворным в творческом от- работы о З. Кадыри, опубликованные в Турции ношении, как отмечает Р. К. Вильданова, явля- ([Mustafa, с. –], [Özcan, с. 76–80], ется российский период, связанный с напря- [Mertoğlu, с. –], [Devlet, с. –], женной преподавательской и общественно- [Hamit Er], [Güner, с. 65–94], [Zakir Kadiri политической работой» З. Кадыри. [Вильдано- Ugan], [Ugan, с. –], [Maraş, с. ], [Fred- ва. Закир Кадыри…, с. 3]. В связи с принятием erick de Jong, с–84]). ограниченной свободы печати в в России Закир Кадыри родился 2 октября года начали печататься тюркские и мусульманские в деревне Абдулла Симбирской губернии, ныне газеты и журналы, начали открываться совре- – Ульяновской области Российской Федерации. менные медресе и мектебы. Известный историк Его отец Мухаммад Халим Эфенди был дере- и религиозный деятель Ризаэддин Фахреддин, венским имамом, мать звали Мушфика-ханум. который поселился в Оренбурге после отставки От первого брака отца у него было три сестры и с должности казыя Оренбургского магометан- брат от второго брака. Закир получил первич- ского духовного собрания в Уфе, пригласил За- ное образование в медресе своего отца, где кира Кадыри преподавать в медресе «Хусаи- научился читать и писать и получил основы ис- ния», которое было основано в Оренбурге. ламских знаний. Когда он подрос, то отправил- Вернувшийся в Россию в конце года, За- ся в Симбирск, где учился в медресе при 1-й кир Кадири начал преподавать в медресе «Ху- Симбирской Соборной мечети, где имамом был саиния» фикх, философию, хадис и арабский Вали мулла (Абдул-Вели Гафаров), а руково- язык. Он также писал статьи для газеты «ат- дил работой медресе Шакир ахунд (Мухаммед- Тильмиз», которая была создана Абдурашидом Шакир Гафаров) [Кобзев, с. ]. По просьбе Ибрагимом в Санкт-Петербурге для мусульман, своего отца в году он отправился к своему которые жили в Российской империи и не гово- дяде в Бухару и пробыл там пять лет: изучал рили по-турецки. Коран, хадис, фальсафу, хикмет, арабский и В году друг Закира Кадыри по «аль- персидский языки. Согласно пожеланию пожи- Азхару» Зыя Камали основал в Уфе самое со- лого и богатого бухарского благотворителя, За- временное мусульманское медресе под назва- кир Кадыри вместо него отправился в хадж по нием «Галия». Закир Кадыри длительное время доверенности в году. Так он получил уни- игнорировал его приглашения переехать у Уфу, кальную возможность познакомиться с круп- так как финансовые возможности медресе «Ху- ными мусульманскими центрами. Закир Кады- саиния» были очень выгодными. По приглаше- ри два года провел в Мекке, где изучал хадисы нию Зыя Камали он переехал в Уфу лишь и тафсир у шейха Исхак Хинди, брал уроки году. К тому времени медресе «Галия» за ко- арабской литературы у Эдибюль-Хиджаз Мех- роткий срок своего существования успело уже мед Али. Возвратившись из Хиджаза, он по- обрести известность среди тюрко-татарских на- ступил на факультет (иллахият) богословия родов, живущих в Казахстане, Кыргызстане, Стамбульского университета. Закир Кадыри Туркменистане и Сибири. Закир Кадыри стал слушал лекции по хикмет-исламия у Джемиль одним из видных преподавателей этого медре- Сидки Зехавизаде и, следуя его советам, отпра- се, снискал уважение и любовь учеников. Вна- вился в Египет, где посещал занятия в каир- чале он вел уроки по каламу, преподавал араб- ском университете аль-Азхар. Помимо своих ский язык, а затем философию, логику, психо- уроков в аль-Азхаре и медресе Аль-Хидивийе логию. Параллельно в Уфе он преподавал На- он также получал уроки от Тантави Джавхери родном университете и женском медресе «Ана- seafoodplus.infoLU сия», где вел занятия по истории арабов и ис- ислам“, ), «Тормыш һәм дин“ («Жизнь и лама. религия», ), «Формы государственного Вскоре Закир Кадыри возобновил свою устройства“, Уфа, )4 и другие. публицистическую деятельность: начиная с Его богато иллюстрированная книга «Ислам года, он начал выпускать статьи в газете мәдәнияте тарихы“ («История культуры в мире Вагиза Наврузова1 «Тормыш» («Жизнь»). В ислама“, Уфа, –) вышла в трех частях г. Закир Кадыри стал главным редактором м выдержала повторные издания» [Рахимкуло- «Тормыш» («Жизнь»). Среди авторов газеты ва, с. 75–77]. были известные поэты и писатели эпохи, такие В г. вышло в свет учебное пособие как Маджит Гафури, Сагит Рамиев, Сунчалей, «Хаят Мухамед галяйсалям» («Жизнь пророка Сейфи Кудаш, Сания Гиффат туташ. С августа Мухаммада, мир ему», Казань, ), которая года З. Кадири начал также давать уроки была написана З. Кадыйри в Оренбурге в арабского языка и хадисов в медресе «Усма- г. ния» в Уфе. Огромное внимание уделял З. Кадыри жен- Характеризуя российский период жизни и скому вопросу. Первые его труды, посвящен- творчества ученого (–), М. Ф. Рахим- ные женщинам, были переводами трудов с кулова отмечает: «З. Х. Кадыров – ученый с арабского таких авторов, как Касим бей Эмин широким кругозором, он всегда в гуще собы- «Тахрир аль-марьәт» («Освобождение жен- тий, он большой специалист по философии, щин»), «Маръат аль-джадид» («Новая женщи- арабскому языку и литературе и по женскому на», Казань, ). вопросу. Его перу принадлежат книги: „Гәрәп З. Кадыри был автором серии книг сарфы“ („Грамматика арабского языка“, Уфа, «Семейная библиотека». Как указывает М. ), „Гәрәп нәхуә“ („Синтаксис арабского Рахимкулова, «З. Х. Кадыров проводил в жизнь языка“, Уфа, ), „Лөгатъ“ („Арабско- идею о том, что женщина должна быть готова к татарский словарь“, Уфа). использованию свободы; безграмотная, К циклу воспитания относится его творче- невежественная и невоспитанная женщина ский перевод Герберта Спенсера, который вы- будет малополезной обществу, даже если она шел из печати в г. в Казани. Тот факт, что будет свободна. Поэтому ведя горячую русский перевод этой книги Спенсера вышелв пропаганду об освобождении женщин, он г., позволяет констатировать, что З. Х. Ка- много внимания уделял женскому воспитанию дыров пользовался оригиналом. и образованиию» (Книги: «Кызлар дөньясы» К филофским и социальным трудам («Мир девушек», Казань, ), «Хатын-кыз относятся его книги: „Ат-таджил -мурашша“ мәьсәләсе» («Женский вопрос», Уфа, ), (Оренбург, ) – философский трактат, статьи в газете «Тормыш») [Рахимкулова, с. перевод трудов профессора Петербургского 75–77]. университета, египтянина Мухаммеда Айяда Так, в книге «Кызлар дөньясы» («Мир Тантави, «Гыйлме каләм дәресләре“ («Уроки девушек») [Кадыйри. Кызлар дөньясы, ] калама“, Уфа, )2, «Күәт һәм рух“ («Сила и говорится о воспитании девочек и его влиянии дух“, Уфа, )3, «Низам вә ислам“ («Строй и на их жизнь. З. Кадыри жестко критикует схо- ластическую систему воспитания. Автор книги 1 После завершения образования в медресе в Стам- считает, что женщины должны быть воспитаны буле Вагиз Наврузов переехал в Томск, где выпус- и обучены для образа жизни, потребного в об- кал газету под названием «Сибирь», затем после за- крытия газеты прибыл в Уфу и создал новую газету под названием «Тормыш» («Жизнь»). 4 Книга «Мемлекет идаресе ревешляре» «Формы го- 2 Преподавая в течение трех лет в медресе «Галия», сударственного устройства» (Уфа, ) включает Закир Кадыйри столкнулся с отсутствием лекций по такие темы, как монархия, конституция, республика «Ильм-Калям». Он создал эту работу, опираясь на в качестве форм правления, идея о свободном граж- работу своего учителя Мухаммада Абдо под назва- данстве, доктрина Монтескье, династии монархов и нием «Рисалят-ат-таухид» и другие источники. их права, члены городского совета, борьба на пути к 3 После издания «Гыйлме каләм дәресләре» («Уроки свободе, вопрос парламентских выборов, два типа калама», Уфа, ) З. Кадыйри написал к нему до- парламента, парламенты Великобритании и Прус- полнение на основе лекций Джемиль Сидки Зехави- сии, Соединенные Штаты Америки, федерация. В заде богослова-преподавателя Стамбульского уни- конце работы собрана краткая информация о спосо- верситета по хикмет-исламия и других научных бах правления, обсуждаемых на I Всероссийском книг. мусульманском съезде году в Москве. TATARICA: CULTURE, PERSONALITY AND EDUCATION ществе. Книга состоит из таких разделов, как Осенью г. медресе «Усмания» под ру- татарские девушки, воспитание девушек, влия- ководством его мударриса Дж. Абзгильдина ние девушек на общественную жизнь. Работа фактически превратилось в основное медресе «Хатын-кыз мәсъәлесе» («Женский вопрос», культурно-национальной автономии, где, наря- Уфа, ) представляет конспект урока, кото- ду с ним, к преподаванию приступил целый ряд рый автор дал 1 мая года в мусульманском богословов, включая Г. Баруди, Х.-Г. Габяши, отделении Народного университета Уфы. Она Г. Сулеймани, З. Камали, Г. Шнаси, М.-Н. была адресована З. Кадыри мусульманским Тюнтяри, З. Кадыри, М. Ханафи [Тормыш, женщинам и девушкам, которые не присутст- , 24 сентября]. вовали на уроке. Конспект лекции содержит 29–30 октября г. в Уфе прошло заседа- следующие разделы: «Женщины в историче- ние губернского Милли Шуро, где был создан ском пространстве», «Женщина в Европе», его президиум, в который вошли Г. Терегулов, «Женщина на Востоке», «Знаменитые женщи- З. Кадыри, А.-З. Валиди, Г. Ибрагимов, ны эпохи джахилият (домусульманского неве- Ф. Сайфи и Ф. Ахмадуллин. Таким образом, в жества)», «Арабские женщины в эпоху Хали- руководстве три места получили представители фов рода Рашида», «Женщины в древнем тюрк- национального большинства, два – эсеровского ском мире», «Женский вопрос в Европе», меньшинства, одно – представитель башкир- «Женский вопрос в исламском мире», «Жен- ских автономистов. Были избраны председате- щины в Турции», «Женщины в арабской лите- ли губернских отделов Милли Идарэ: мухтасиб ратуре», «Женский вопрос у татар» [Кадыйри, Зыя Камали, глава отдела Малия Назараты Хи- ]. даятулла Еникеев и глава отдела Мэгариф На- З. Кадыри активно переводит труды таких зараты Мардегалим Мухамедов, представляв- авторов, как Тантави [Тантави, ], [Тантави, шие большинство [Тормыш, , 31 октября]. ], [Тантави, ], Касим бей Эмин В Миллет Меджлисе о создании партии за- [Эммин, ], [Эммин, ], Мухаммеда являли две группировки: тюркисты и татари- Абдо [Мухаммед, ], Г. Спенсер [Cпенсер, сты. Предпосылки для формирования единой ], Рафик бэй [Рафик, ], Джорджи национальной партии имела фракция тюрки- Зейдан [Зейдан, ]. стов. 8 декабря г. появляется сообщение о В России в феврале года наблюдается создании «партии тюркистов». Для составления активизация общественно-политической жизни программы выбирается группа из пяти человек народов, живущих в империи. В – гг. в составе Г. Исхаки, Г. Терегулова, З. Кадыри, З. Кадыри был активным членом общества Х. Максуди и И. Биккулова. Основным лозун- «Помощь медресам» в Оренбурге [Рахимкуло- гом тюркистов было: «В национально- ва, с. 75]. 10 марта г. вместе с Гумером культурной жизни тюрки Внутренней России и Терегуловым (председатель), Галимджаном Сибири, не разделяясь на племена, должны ид- Ибрагимовым (заместитель председателя), За- ти естественным путем под знаменем тюркизма кир Кадири вошел в правление Уфимского и объединять вокруг этого знамени культурные «Комитета по распространению гражданствен- дела». В вопросе территориальной автономии ности среди мусульман» [Тормыш, , 12 они оставляли решение о провозглашении марта]. Штата на Волге и Южном Урале за Учреди- 15 августа г. в Уфе губернское Милли тельным Собранием. Национально-культурная Шуро избрало Исполнительный Комитет, в ко- автономия должна была осуществляться при торый вошли (список составлен по числу полу- любом развитии ситуации в России и абсолют- ченных голосов) Гумер Терегулов, Закир Ка- но автономно. У тюркистов существовали раз- дыри, Гульмунира Нугаева, Фархи Ахмеров, ногласия по поводу способа автономии. Факти- Галимджан Ибрагимов, Сагит Салихов, Фарид чески было совершено перераспределение пол- Альбиков. Сторонники Г. Терегулова получили номочий, когда решение проблемы территори- большинство и на губернском уровне. Группа альной автономии было переложено на социа- Г. Ибрагимова оставалась в составе губернско- листов-членов мусульманской фракции в Учре- го Милли Шуро, называя себя «левой фракцией дительном Собрании. Другие лидеры фракции Милли Шуро» и таким образом подчеркивая во главе с С. Максуди были сосредоточены на свой сугубо национальный характер [Тормыш, деятельности в Милли Идарэ [Тормыш, , 8 , 19 августа]. декабря]. seafoodplus.infoLU Мусульмане также обсуждали, каким путя- хаджиров. Однако доходы от образовательной ми в будущем они будут следовать на Всерос- деятельности не покрывали всех расходов, и сийских мусульманских съездах, прошедших в семья попала в затруднительное материальное Москве 1–11 мая года и в Казани 21–31 положение. Глава семьи, оставив родных в июля года. Среди мусульман были такие Харбине, вынужден был в г. уехать в Тур- группы, как тюркисты, большевики, «туфрак- цию. Сания Гиффат с дочерьми Азадой и Лей- чылар» (территориалисты) и сторонники «Ит- лой к нему присоединились лишь в году. тихад аль-Ислам» (исламского единства). Закир Закир Кадыри некоторое время работал не- Кадири был тюркистом и он выступал в своих официально. () Распоряжением статьях в газете «Тормыш» за территориальную Министра образования он был назначен в ко- автономию. В результате пленарных заседаний миссию по делам сочинений и переводов, соз- съездов сторонники национально-культурной данную Декретом, подписанным премьер- автономии одержали победу и под руково- министром Исметом пашой (Иненю) и Прези- дством Садри Максуди открыли в Уфе Миллет дентом Республики Гази Мустафой Кемалем Меджлисе (Национальное Собрание) тюрко- (Ататюрком). Ему было поручено подготовить татар мусульман Внутренней России и Сибири. к печати доклад о сборнике Султана Валада Закир Кадири был вынужден оставить свою (сына Джалаладдина Руми), составленном Ве- деятельность в газете «Тормыш» и сосредото- ледом Челеби и исправленном Рифатом Килис- читься осенью г. на политической дея- ли, известный как «Divan-I Türki-i Sultan Veled» тельности в Миллет Меджлисе. В том же году (Istanbul ). Этот труд З. Кадири был опуб- он женился на Сание Гиффат туташ (– ликован в сборнике факультет (иллахият) бого- ). Закир Кадири был избран членом Мага- словия Стамбульского университета, где он на- риф Назараты в составе Милли Идарэ (Нацио- чал регулярно публиковаться. В году в нального Управления). этом журнале была опубликована статья «Рели- С апреля года все газеты и журналы, гиозные и нерелигиозные религиозные повест- связанные с Миллет Меджлисе, были закрыты. вования (риваяты)». Часть этой статьи «Рели- З. Кадыри остался без средств к существова- гиозные риваяты» была опубликована Муста- нию. После Уфимского совещания 23 сентября фой Караташем [IÜIFD, sy. 4, Стамбул , с. года, когда началось давление на нерус- –], «Не религиозные риваяты» Мусой ские национальные правительства, порядка 20 Алаком [IÜIFD, sy. 4, Стамбул , с. – человек бежали в Кызылъяр (Петропавловск), в ] с транскрипцией на латинице. С другой том числе Закир Кадыри и его жена Сания стороны, в турецком журнале «Тюрк йорду» Гиффат. Супруги с детьми отправились в Читу, были опубликованы его основные статьи, и в расположенную рядом с китайской границей. году турецкие карьеры были выбраны для Мечтая вернуться назад, Закир Кадыйри обра- комиссии по культуре «Тюркских обществ» тился за помощью к бывшим ученикам, кото- («тюрк очагы»). Освободившись от деятельно- рые перешли на сторону большевиков. Как ука- сти в комиссии по переводам после некоторого зывает М. Ф. Рахимкулова, в своем прошении времени преподавания в Тарсусе, Закир Кадири ученый просил разрешения вернуться: «сможет снова вернулся в Анкару и был избран членом ли еще быть черенком для какой-нибудь метлы Турецкой комиссии исторических исследова- в новом строе у себя на родине», но ему было ний (Türk Tarihi Tetkik Heyeti), Турецкого об- отказано в возвращении [Рахимкулова, с. 78]. щества исторических исследований (Türk Tarihi Семья З. Кадыри была вынуждена отправиться Tetkik Cemiyeti) созданной в году (более в город Хайлар в китайской провинции Мань- известно под названием с г. Türk Tarih чжурия. Прожив здесь год, Закир Кадыри от- Kurumu (Турецкое историческое общество). правился к тюркско-татарским мухаджирам, Турецкое общество исторических исследо- которые жили в городе Кульджа в восточной ваний поручило написать Закиру Кадыри главу части Туркестана (ныне Синьцзян-Уйгурский для четырехтомника «История Ислама и место автономный район Китая). Здесь он начал пре- в Исламе тюрок» для лицеев. Однако это мате- подавать в медресе для детей мухаджиров Ко- риал не был одобрен Мустафой Кемалем Ата- ран и историю Ислама, а его жена – Сания тюрком, поэтому был отправлен директору об- Гиффат – давала уроки родного языка. щества с пометкой «на доработку». Закир Ка- Закир Кадыри открыл в Харбине трехкласс- дыри отказался внести коррективы в материал, ную школу для детей тюркско-татарских му- что стало поводом для жесткой критики. В ре- TATARICA: CULTURE, PERSONALITY AND EDUCATION зультате данный материал был переработан вору г. [Graf Nikolay İgnatyev]. З. Кадыри Шамсеттином Гуналтаем. Закир Кадыри после печатал свои статьи в журнале «Тюрк юрду» этого некоторое время работал в библиотеке («Тюркский дом») [Kadiri Ugan Vahabiler], Сулеймания в Стамбуле, пытался безуспешно [Kadiri Ugan Çuvaşların Etnografyası], [Kadiri вернуться на преподавательскую деятельность. Ugan İdil-Ural…], [Kadiri Ugan Şimal Türk], Закир Кадыри в г. вместе с семьей [Kadiri Ugan Dini ve Gayri], [Kadiri Ugan эмигрировал в Финляндию по приглашению Akademi Meselesi], [Kadiri Ugan Etnografyanın], финских татар, которые испытывали потреб- [Kadiri Ugan Türklerin], [Kadiri Ugan Türk ность в имаме и учителе из Турции, так как от- Lisanına], [Kadiri Ugan Afganların], [Kadiri Ugan ношения с Советским Союзом не были хоро- Eski Türk], [Kadiri Ugan Tuna Bulgarlarının]. Пе- шими. Закир Кадири стал преподавателем в ме- ру ученого принадлежит перевод статей о рус- стной мусульманской школе. Он написал для ских писателях М. Горьком [Rus Edibi Maksim эмигрантов учебник по истории тюрок и татар. Gorki] и Л. Толстом [Tolstoy]. В связи с усилением давления СССР на Фин- Закир Кадыри скончался в Анкаре 22 ок- ляндию Закир Кадири, оставив семью, был вы- тября года. Его супруга, известная тюрко- нужден эмигрировать в Турцию. Семья воссо- татарская поэтесса, Сания Гиффат скончалась единилась в Турции лишь в г., после под- 12 апреля года. Они похоронены рядом на писания Финляндией мирного договора с кладбище Анкары Джебеджи Асри. Старшая СССР. дочь Азаде (Азат) Уган в г. вышла замуж После возвращения из Финляндии в Тур- за знаменитого тюрколога Ахмета Темира. Из- цию Закир Кадыри посвятил себя переводче- вестно, что она скончалась 10 июня года. ской деятельности, что послужило для него О младшей дочери Лейлы Уган сведений обна- единственным источником доходов. Он выпол- ружить нам не удалось. нял заказы для Министерства образования и Отец Закира Кадыри Халим Эфенди был Турецкого исторического общества. Часть из арестован в году за то, что был имамом, за переводов была напечатана, а часть в рукопис- то, что его сын сбежал за границу. После дол- ном виде хранится в библиотеке Турецкого ис- гих допросов, несмотря на почтенный возраст, торического общества. Некоторые его статьи его дом был конфискован. Халим Эфенди вы- увидели свет в журнале «Тюрк йорду». нужден был поселиться в бане, рядом со своим Закир Кадыри переводил классические тру- бывшим домом. Он умер в году. Судьба ды исламских ученых «Мукаддима» Ибн Хал- разбросала членов этой семьи по просторам дуна [İbn Haldun], «История пророков и царей» СССР. ат-Табари [Taberî], «Книга завоевания стран» аль-Балазури [Belâzürî]. Он помогал тюркологу Литература Ахмету Тимеру в работе над книгой «Kırşehir Ахмадуллин Р. К. Мусульманская интеллигенция emiri Caca oğlu Nur el-Din'in tarihli Arapça- Уфимской губернии: генезис, численность // Грамо- Moğolca vakfiyes» («Арабско-монгольское та, № 4 (42): в 2-х ч. Ч. I. C. 20– Вильданова Р. К. Закир Кадыри – просветитель, завещание (вакфная грамота) г. журналист, общественный деятель // Сибирский на- кыршехирского эмира Нуретдина») [Kırşehir учный вестник. № 3 (13). С. – emiri]. Ученый работал над переводом книги Вильданова Р. К. Закир Кадыри (–): аль-Масуди «Золотые россыпи самоцветов», общественно-политическая и журналистская дея- который, к сожалению, не был опубликован тельность; автореф. канд. дис. … канд. истор. наук. [Mesudî’]. З. Кадыйри перводил страниц Казань, 24 с. из «Полного свода истории» [İbnü’l-Esir’in el- Вильданова Р. К. Закир Кадыри и трансформа- Kamil fi’t-tarih]. Ученый перевел труд по фикху ция российского общества в начале 20 века. Улья- «ар-Рауда» ал-Макдиси [Makdisî’], «Книгу пу- новск: УлГУ, с. тей к познанию правящих династий» Макризи. Вильданова Р. К. Закир Кадыри об основных этапах национального движения татар // Из истории З. Кадыри принимал участие в переводе фун- и культуры народов Среднего Поволжья. № 6. даментального труда египетского историка Ах- С. – меда Амина «Рассвет ислама»: «Фаджр-ал- Вильданова Р. К. Роль уфимской газеты «Тор- Ислам», «Духа-ал-Ислам», «Зухр-ал-Ислам» мыш» в демократических преобразованиях тюрк- [Emin]. Ученый переводил произведение рус- ского общества в – гг. // Вестник Брянского ского посла в Стамбуле графа Н. Игнатьева, государственного университета. № 2 С. 31– посвященное Сан-Стефанскому мирному дого- Вильданова Р. К. Изучение наследия региональ- ных лидеров как вклад в развитие исторической па- seafoodplus.infoLU мяти татарского народа (на примере Закира Кадыри) Үтәбай-Кәрими Р. Şarkiyat Elçisi, Казан, , С. // Тюрко-мусульманский мир: идентичность, насле- 28– дие и перспективы изучения: сборник статей Меж- Ahmed Emin. Fecrü’l-İslam. дународной конференции. К летию профессора Azat Ugan. Prof. Zakir Kadiri Ugan // Kırım. Sy 9– М. А. Усманова. Казань, изд-во Казанского универ- Ankara, s. – ситета, С. – Belâzürî Fütuhu’l Büldan, I-II. Ankara, – Гусева Ю. Н., Вильданова Р. К. Закир Кадыри и Devlet N. Ekim İhtilâli ve Türk-Tatar Millet тюрко-татарская эмиграция Восточной Азии в нача- Meclisi. İstanbul s. – ле х г.г. // Симбирский научный вестник. Уль- Graf Nikolay İgnatyev’in Ayestefenos. яновск: УлГУ. № 4 (10). С. 32– Güner Osman. Zakir Kadiri Ugan’ın Hadis Ергин Е. В. Уфимское медресе «Усмания»: к Sistematiğine Yönelik Eleştirilerinin Tahlil ve Tenkidi // летию со дня открытия // Педагогический жур- Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, нал Башкортостана. № 5 (42). С. – Sy. Samsun, S. 65– Кобзев А. Мус. Община Симбирска в XIX – нач. Hamit Er. İstanbul Darülfunun İlahiyat Fakültesi XX вв. // Ислам в Поволжье: М.-Н. Новгород: ИД Mesmuası Hoca ve Yazarları. İstanbul, S. – Медина, С. Мухамадиева Ф. Воспоминания. Из прошлого Hamit. Z. Koşay, «Zakir Kadiri Ugan», TY, sy. татар Семиречья // Вестник Евразии. № 1. С. (). S. – – İbn Haldun, Mukaddime, I-III. Anlara. – Рахимкулова М. Ф. Закир Кадыри // М. Ф. Ра- İbnü’l-Esir’in el-Kamil fi’t-tarih, Ankara. химкулова Медресе «Хусаиния» в Оренбурге. Орен- Kadiri Ugan Z. Dini ve Gayri Dini Rivayetler, бург, С. 75– Birinci Kısım, Gayri Dini Rivayetler // Darülfünun Сайфиев И. З., Вильданова Р. К. Возвращение к İlahiyat Fakültesi Mecmuası, c. I, sy 4, S. – истокам. Ульяновск: Книга, с. Габдух Мөхәммәд. Ислам вә хәят. Оренбург, Kadiri Ugan Z. Afganların Kavmi Terkibinde Türklerin Rolü // Türk Yurdu, sy. 2–, S. – Гафарова Ф. Ю. Татар мөһаҗирләре. Казан: ; sy. 3–, , s. –; sy. 4–, , s. «Фән» нәшрияты, 88 б. – Гаффарова Ф. Ю. Зыялы татар З. Кадыйри һәм Kadiri Ugan Z. Akademi Meselesi // Türk Yurdu, хатын-кыз мәсьәләсе // Татар иле. № 3. sy. 1–, , s. 42–46; sy. 2–, , s. 35–38; Гаффарова Ф. Ю. Садри Максуди (– sy. 3–, , s. 56– еллар). Казань, б. Kadiri Ugan Z. Eski Türk Dinine Dair Umay Зәйдан Җорҗи. Ислам мәдәнияте тарихы. 1–3. Alihesi // Türk Yurdu, sy. 39–, , s. 17– Уфа, Kadiri Ugan Z. Etnografya ile Alakadar İlimlerden Кадыйри З. Кызлар дөньясы. Уфа, Mukayese-i Edyan İlmi // Türk Yurdu , sy. 7–, , Кадыйри. Хатын-кыз мәсъәлесе. Уфа, s. 30– Касим бей Эмин. Тахрир аль-марьәт яхуд Kadiri Ugan Z. Etnografyanın İnkişafı Tarihi // кадынларны эсареттен азат иту. Казан, Türk Yurdu , sy. 4–, , s. 32–37; sy. 6–, Касим бей Эмин. Маръат аль-джадид яхуд ени , s. 33–40 хатын. Казан, Kadiri Ugan Z. Şimal Türk Lehçesinde Osmanlı Кошай 3-Х. Закир Кадыри Уган. – // Türkçesinin Tesiri // Türk Yurdu, sy. 18, , s. – Тюрк юрду. № С. – Миңнегулов Х. Ю. Сания Гыйффәт // Сөембикә. Kadiri Ugan Z. Tuna Bulgarlarının Kronolojisi I, II, № 2. С. III // Türk Yurdu, sy. 27–28, , s. 7–15; sy. 29, s. Рәмиев И. Вакытлы татар матбугаты альбомы 22–29; sy. 30, s. 5– (–). Казан, 56 б. Kadiri Ugan Z. Türk Lisanına Dair Tedkikler // Рәфик бей. Тормыш хәм дин. Казан, Türk Yurdu, sy. 10–, , s. 33– Спенсер Г. Тәрбия. Казан, Kadiri Ugan Z. Türklerin Kavmi ve Kabileleri Тантави Джавхери аль-Мисри. Галимнәр, факих Terkibi Meselesi // Türk Yurdu, sy. 8–, , s. 16– вә ишанлар вә генчләремез. Казан, Тантави Джавхери аль-Мисри. Әт-таҗ әл- Kadiri Ugan Z. Çuvaşların Etnografyası // Türk мурассаг би җәвахири Көръан вә голум. Оренбург, Yurdu, sy. 6, , s. – Kadiri Ugan Z. İdil-Ural Boyundaki Türk Lehçeleri Тантави Джавхери аль-Мисри. Низам вә ислам. Hakkında Bir Tahlil // Türk Yurdu, sy. 7, , s. 43– Уфа, 47; sy. 15, , s. – Тормыш. 12 марта. Kadiri Ugan Z. Vahabiler // Türk Yurdu. sy. 2, Тормыш. 19 августа. , s. –; sy. 5, , s. – Тормыш. 8 декабря. Kırşehir emiri Caca oğlu Nur el-Din'in tarihli Үтәбай-Кәрими. Закир Кадыри // Кызыл тан. Arapça-Moğolca vakfiyesi Ankara, 5 окт. Makdisî’ er-Ravzateyn. Ankara, TATARICA: CULTURE, PERSONALITY AND EDUCATION Makrizî’ Kitabü’s-Sülûk Taberî Milletler ve Hükümdarlar Tarihi, I-IV. Maraş İbrahim. Türk Dünyasında Dini Yenileşme Ankara, – (–). İstanbul, S. Tolstoy // Hayat, IV, sy 93, 6 Eylül, S. 5–7, Mehmet Suat Mertoğlu. Tântavî Cevherî, DİA, c. 16– 39, s. – Ömer Özcan. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Mesudî’ Mürûcü’z-zeheb isimli eseri (Paris), Ansiklopedisi Zakir Kadiri Ugan Maddesindeki Hatalar, Ankara, s. (не опубликовано) TY, sy. , (). S. 76– Mustafa Muhammed Allam. Zakir Kâdirî Ugan «Zakir Kadiri Ugan», DİA, cilt 42, (). S. 44– Cenapları”. Türkiye Cumhuriyeti Dev–letinin Kuruluş ve Gelişmesine Hizmeti Geçen Türk Dünyası Aydınları Frederick de Jong. Transmission of Islamic Learn- Sempoz–yumu Bildirileri (23–26 Mayıs). Kayseri, ing between Egypt and the Volga-Ural Region in the S. – Early Twentieth Century: The Case of Tantawi Jawhari Rus Edibi Maksim Gorki // Hayat, IV, sy 85, 12 and Dhakir al-Qadiri” // Islamic Civilisation in the Vol- Temmuz, S. 2–3. ga-Ural Region (ed. Ali Çaksu – Rafik Mukhammetshin). İstanbul, S. 77– _______________________ ЗАКИР КАДЫЙРИ-УГАННЫҢ ИҖАТ БИОГРАФИЯСЕНӘ ЯҢА ШТРИХЛАР Исмаил Төркоглу, Мимар Синан исемендәге Нәфис сәнгать университеты Төркия, , Истанбул ш., Фындыклы, [email protected] Мәкаләдә җәмәгать эшлеклесе, педагог Закир Хәлим улы Кадыйровның (Кадыйри) (– ) тәрҗемәи хәленә төгәллек кертелә. Мөһаҗирлеккә китәргә мәҗбүр булган галимнең – еллардагы иҗат эшчәнлеге автор тарафыннан җентекле рәвештә анализлана. З. Кадыйрига караган яңа чыганаклар фәнни әйләнешкә кертелә. Төп төшенчәләр: татарлар, ислам гыйлеме, тәрҗемә белеме, милли педагогика, Закир Кадыйри.

nest...

batman iftar saati 2021 viranşehir kaç kilometre seferberlik ne demek namaz nasıl kılınır ve hangi dualar okunur özel jimer anlamlı bayram mesajı maxoak 50.000 mah powerbank cin tırnağı nedir