Mustafa Kemal Ilk Askeri Başarısını Nerede Kazanmıştır
kaynağı değiştir]
Bilim adamları arasında Kumukların kökeni hakkında bir fikir birliği yoktur.
Konstantin Smirnov, 8-10. yüzyılların Kumuk ovasının nüfusunu, ülkenin mevcut sakinlerinin en yakın atası olarak kabul etti.[26] Kumukların kökenini Kıpçaklarla ilişkilendiren Semön Bronevsky, Kumukların 12-13. yüzyıllarda Kıpçaklarla birlikte Dağıstan'da ortaya çıktığına inanıyordu.
Klaprota göre, Kumuklar Dağıstan'da Hazarlarla aynı anda ortaya çıktı ve onlardan sonra burada kaldı, ve A. Vemberi'ye göre, Kumukların Dağıstan'a Hazarlarla aynı anda girmelerine izin verir, burada yaşlı bir nüfusla tanışır ve onunla birleşirler.[27] Kumukların Kuman öncesi tarihi de Kumuk folkloru tarafından kanıtlanmıştır. Hazar Kağanlığı'nın varlığından kaynaklanan atasözlerini ve atasözlerini korur.[28]
Başka bir Sovyet etnografı olan S. Tokarev, Kumukların kökenini, Pliny'nin MS 1. yüzyılda Kuzey Dağıstan sakinleri olarak bahsettiği "Kam" veya "Kamak" halkıyla ilişkilendirdi.
Rus oryantalist Vladimir Minorsky ve Norveçli bilim insanı Fridtjof Nansen, Kumukların Hazar kökeni hakkında yazdılar.[29][30]
Kumukların etnogenezinde çeşitli Türk boyları yer almıştır. Kumanya, sonra Altın Orda ve daha sonra Kafkasyalı Tümen Hanlığı'nın Türk kabileleri, ve Kipçaklar önce de Hun ve Ön Bulgar Türk kabileleri — güyen, tümen, as, çağar, sabir, barsil, sala, bürçebiy, döger, candar, borağan, oksungur, tork ve diğerleri.[31][32][33][34]
Rus dilbilimci N. Baskakov şunu yazdı:[35]
Etnik temeli Kıpçak-Oğuz-Bulgar aşiretleri ve kabileleri olan Karaylar, Kumuklar, Karaçaylar ve Balkarlar.
Plano Karpini, 13. yüzyılda Moğollar tarafından fethedilen Hazarya kabilelerinin “Komuk”, “Tarklar”, “Aslar” ve “Çirkaslar” adlarıyla anılmaktadır.[36]
Kumukların Kumuk ovası, Terek nehri yakası ve Dağıstan'ın en eski sakinleri olduğu görüşü daha sonraki araştırmacılar tarafından da desteklenmektedir: K. Kadiradzhiev[37], Y. Kulchik ve K. Dzhabrailov[38], A. Kandaurov[39], B. Ataev[40] ve M.-R. İbrahimov.[41]
Kraniolojik verilere göre, Dağıstan sakinleri arasında, kafatasının yapısına göre, ovanın yerli sakinleri ve her şeyden önce Kumuklar, Hun zamanının kafataslarına en yakın olanlardır.[42] Bu, Kumukların muhtemelen Hun krallığının nüfusunun doğrudan torunları olduğu varsayımını doğrular.[43]
Tarih[değiştir kaynağı değiştir]
Çarlık ve Sovyet hükûmeti, 18. yüzyılın sonları - 19. yüzyılın başlarından itibaren Kumuk topraklarını diğer halklarla birlikte yerleştirme politikası izledi.
Kumuklar, Kaçkalık ve Avuh bölgelere yerleştiler ve sahip oldular, bunlar yavaş yavaş Çeçenler[104][105][105] tarafından yerleştirildi. Salatavyaʼya Avarlar çıktılar. Mesala, 1811'de Tormasov, "Çeçenleri dağları uçakla terk etmeye ikna etmeyi" emretti.[106]
Kafkasya valisi Vorontsov, Kumukların mülklerini "sömürgeleştirme" politikasını, yine Çeçenler tarafından, "Kumukların bunlar üzerinde hiçbir hakkı olmadığını" öne sürerek izledi[107]. Zaten 70'lerin sonlarında, Gerzelavul'dan Endirey'e kadar Hasavyurt bölgesinin tüm güney kesiminde Çeçenler yerleşti. 1870'ten 1877'ye kadar bölgedeki Çeçenlerin sayısı 5.912 Avuklular'dan 14.000 Çeçen'e yükseldi ve 1897'de 18.128'e yükselmeye devam etti[108].
Terek-Sunja arasındaki Kumukların mülkleri kaybedildi ve Kumuk nüfusu ile birlikte şimdi Çeçenya'nın bir parçası oldu[109][110].
1850'lerde, Terek bölgesinin Kumuk ilçesinin Kumuk prensleri, toprakların yarısından Kumuk nüfusu lehine gönüllü olarak vazgeçti, ancak ilgili hakları teyit eden belgeler sadece şehzadelere ve uzdenlere verildi ve nüfusun geri kalanına çıkarılmadı. Yerel yetkililer, çeşitli bahaneler kullanarak yeni gelenleri kendi Kumuk topraklarına yerleştirdi. Kumuk halkının haklarını ihmal etme politikasının 1907'de devam ettiği kaydedildi[111].
Daha Sovyet döneminde, Dağıstan'ın başkanı Avar Daniyalov, ulusal özerkliklerin eksikliğini ve komşu halkların Kumuk topraklarına yeniden yerleştirilmesini haklı çıkarmak için şunları yazmıştı[111]:
“Öncelikle ekonomik nedenlerle bunu yapmak gerekliydi. En azından Dağıstan'ın ana halklarına (Avarlar, Darginler, Kumuklar, Lezginler, Laklar, Tabasaranlar) ulusal özerklik verilmesine karar verilirse, Dağıstan'ın ana zenginliği (ekilebilir arazi, meralar) Kumuklar'a gidecekti, çünkü onlar kendi topraklarında bulunuyorlardı... İkinci olarak, siyasi ve etnik hususlar dikkate alındı. Yani, varlıklarının tüm tarihinde Avarlar genel bir devlet eğitimine sahip değildi ... "
Kumuk ilçesi ve Şavhallığ'ın kaldırılmasından bu yana Kumukların kendi ulusal cumhuriyetleri ve hatta tek etnikli bölgeleri bile olmadı. Çarlık döneminde başlayan ve SSCB yıllarında güçlenen Kumuk topraklarının iskan politikası, günümüz Dağıstan Cumhuriyeti'nde de devam etmektedir. 20. ve 21. yüzyılın başlarında, Kumuk yerleşiminin toprakları önemli ölçüde azaldı, Kumyk etnik grubu, şimdi Avarlar, Darginler, Laklar ve Çeçenler'in yaşadığı yerli topraklarda bir azınlık haline geldi[112].
Ekim Devrimi, Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti[değiştir kaynağı değiştir]
Kumuklar, Türk dillerinin Kıpçak grubunun Kıpçak-Polovtsian alt grubuna ait olan Kumuk dilini konuşurlar. Bununla birlikte, Kumuk dilinin çekirdeği 7-10. yüzyıllarda oluşmuştur. Hazar devletinin bağırsaklarında ve Hazar-Bulgar substratı üzerinde oluşturulmuş ve ardından Oğuz-Kıpçak substratının üzerine empoze edilmiştir. 1930'lara kadar, Dağıstan'dan Kabardey'e kadar, Kuzey Kafkasya'nın geniş bir bölgesinde ortak lingua franca idi.[138][139][140][141]
Kumuk dili, Dağıstan ve Kuzey Kavaz'ın eski yazılı edebi dillerinden biridir. 20. yüzyıl boyunca, Kumuk dilinin yazımı dört kez değişti: 20'li yılların başında geleneksel Arap yazısı değiştirildi, 1929'da önce Latin alfabesi ve ardından 1938'de Kiril alfabesi (Kiril alfabesi) ile değiştirildi. ayrıca 40'lı 50'li yılların başında reform yaptı).
Kumuk diline en yakın diller Karaçay-Balkarca, Kırım Tatarcası ve Karaycadır[190]. N. A. Baskakov, Codex Cumanicus yazılı anıtına dayanarak modern Karayca, Karaçay-Balkarca, Kumukca, Kırım Tatarcası ve Memluk Kıpçaklarının dilini Kuman diliyle bir gruba dahil etti. A. N. Samoilovich de Kuman dilini Karaçay-Balkarca ve Kumyk diline yaklaştırdı.[142]
Kumuklar arasında Rusça, 19. ve 20. yüzyılın ilk yarısından gelen göçmenlerin torunları arasında Türkçe ve Arapça da yaygındır.
Kumuk dilinin lehçeleri arasında Buinak ve Khasavyurt (Edebi Kumyk dilinin temelini oluşturan), Podgorny, Kaitag, Terek (Mozdok ve Bragun)[192] vardır.[143]