Isparta Yörükleri

İletişim Bilgileri

Doğanbey Mah Doğanbey Cad. A31/1No: Osmangazi /BURSA

Araştırma Makalesi - Research Article Türk Coğrafya Dergisi 75 () Türk Coğrafya Dergisi Turkish Geographical Review seafoodplus.info Basılı ISSN Elektronik ISSN yılında Isparta vilayetinde konar-göçerlerin iskanı The Settlement of nomads in Isparta province in İlker Yiğit *a a Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Burdur. ORCID: İ.Y. BİLGİ / INFO ÖZ / ABSTRACT Geliş/Received: XI. yüzyıldan itibaren yoğun Türk akının başladığı Anadolu topraklarına yerleşik hayatı benimsemiş Kabul/Accepted: olan köylü ve şehirlilerin yanında konar-göçer gruplar da gelmiştir. Anadolu’ya geldikten sonra söz konusu gruplardan bir kısmı zaman içerisinde yerleşik hayatı benimserken bir kısmı ise yaylak ve kışlak mekanları arasındaki faaliyetlerine devam etmişlerdir. XVII. yüzyıldan itibaren devlet eliyle Anahtar Kelimeler: Tarihi coğrafya konar-göçerler iskan edilmeye çalışıldı ise de bunun tam manasıyla başarılı olmadığı görülmekte- iskan dir. Zira Osmanlının son dönemlerinde ve hatta Cumhuriyet devrinde konar-göçer grupları iskan yaylak çalışmaları devam etmiştir. Bu araştırmada da Cumhuriyet’in ilk yıllarında Isparta çevresini yaylak, kışlak Antalya çevresini de kışlak olarak kullanan konar-göçerlerin Isparta vilayeti dahiline yerleştirilme- yörük leri arşiv vesikaları üzerinden ele alınmıştır. Bu sahada bulunan konar-göçerlere yer gösterilmek ve arazi tahsis edilmek suretiyle Eğirdir kazasına Karakoyunlu ( kişi), Töngüşlü (50 kişi), Eski Keywords: Yörük (50 kişi), Çakal ( kişi) ve Honamlı (83 kişi); Uluborlu kazasına Honamlı ( kişi), Karako- Historical geography yunlu ( kişi) ve Saçıkaralı ( kişi); Karaağaç kazasına Karakoyunlu ( kişi), Hayta (83 kişi) ve settlement summer pastures Saçıkaralı (25 kişi); Isparta kazasına Saçıkaralı (21 kişi); Yalvaç kazasına Saçıkaralı ( kişi) aşireti winter pastures iskan edilmiştir. Konar-göçerlerin kaza, nahiye, köy, çiftlik, yayla gibi yerleşmelerin yanı sıra çeşitli yoruk mevkilere de iskan edildiği görülmektedir. As of the 11th century, there were peasants and nomadic groups who came to the villages and *Sorumlu yazar/Corresponding author: townspeople who had settled in the Anatolian lands where intensive Turkish influx began. After (İ. Yiğit) coming to Anatolia, some of the groups in question adopted the settled life over time, while some [email protected] continued their activities between. Although it was tried to be settled by the state since the sum- mer pastures and winter pastures the 17th century, it is seen that this is not completely successful. DOI: /tcd Because the settlement of the nomad groups in the last period of the Ottoman Empire and even during the Republican period continued. In this study, the placement of the nomads, which use the Isparta environment as summer pasture and the Antalya environment as a winter pasture, in the first years of the Republic, was discussed through archive documents. By giving place to the nomads in this field and allocating land, the Eğirdir district Karakoyunlu ( people), Töngüşlü (50 Atıf/Citation: people), Eski Yörük (50 people), Çakal ( people) and Honamlı (83 people); people), Karako- Yiğit, İ. (). yılında Isparta vilaye- tinde konar-göçerlerin iskanı. Türk Coğraf- yunlu ( people), and Saçıkaralı ( people); Karaağaç district Karakoyunlu ( people), Hayta ya Dergisi (75), (83 people) and Saçıkaralı (25 people); Isparta district Saçıkaralı (21 people); The tribe of Saçıkaralı DOI: /tcd ( people) was settled in Yalvaç district. It is seen that nomads settled in various locations as well as settlements such as district, sub-districts, villages, farms and summer pastures. Extended Abstract Introduction As of the 11th century, along with the villagers and city dwel- continued their activities between the summer pastures and lers who adopted the settled life, settlers and nomadic groups winter pastures. It is understood that nomads are also enga- came to the Anatolian lands where the intense Turkish influx ged in agricultural activities at a certain level in their area. started. After coming to Anatolia, some of the groups in qu- Apart from agricultural activities, nomads were mainly mee- estion have adopted settled life over time, while others have ting the meat and milk needs of the state and the need for  34 Yiğit / Türk Coğrafya Dergisi 75 () horse breeding. Apart from these, they performed important research. Along with this archive document, there is a map services by fulfilling certain obligations such as transporting showing the settlements where nomads were inhabited. Wit- state (miri) property, working in mines, repairing and maintai- hin the scope of the information and findings obtained from ning roads and bridges in return for a certain exemption. the archive documents, various maps were made and efforts were made for a better understanding of the subject. First of Nomadic groups of nomads occasionally disturbed the sett- all, the localization of the centres where the tribes were inha- led inhabitants while going to and from the summer pastures bited was made and after that, various thematic maps were and winter pastures. There have been cases such as damage created in the Arc-Gis (Arc-Map) program, depending on by animals to the agricultural lands of the settled inhabitants, the need. In the study, based on the information contained in grabbing of crops and animals, and even destruction of sett- the archive document, the tribes’ settlement areas, their po- lements in some cases. For these and similar reasons, the Ot- pulations, the amount of land allocated and the nature of the toman Empire attempted to settle the nomadic tribes, which land were discussed within the province of Isparta. performed important functions during the establishment and development periods, after a certain period. In the Ottoman Results and Discussion period, the settlement works of nomads started in the 17th century and continued in the 18th and 19th centuries. Howe- It is understood that the settlement works of nomads, whi- ver, although it was tried to be settled by the state since the ch started in the 17th century during the Ottoman Empire, 17th century, it is seen that this was not successful in the full continued in the Republic period as well. It can be said that sense. Because, in the last periods of the Ottoman Empire and the state prefers the settled state that it can easily access and even in the Republican era, the settlement activities of noma- control, as well as the damage they cause to the environment dic groups continued. With the settlement of nomadic groups, as a result of various banditry activities in the settlement of the problems of the settled inhabitants would be eliminated, nomads. During the settlement of nomadic tribes, the state some banditry activities would be prevented, a serious po- took care to allocate land and agricultural land for permanent pulation mass would be attached to a specific place, making settlement by establishing various commissions. It is seen that agricultural production under the hands of the state, paying these lands are empty and abandoned in Isparta province. taxes and ultimately contributing to the country’s economy. At the same time, many empty and dilapidated lands would thus Karakoyunlu, Töngüşlü, Eski Yörük, Çakal, Honamlı in the tab- become operational economically. le-lands of Eğirdir district; Karaağaç district (in Çayır locality) Karakoyunlu; Hayta and Saçıkaralı tribes were resettled in the In the 19th century, the “İskan-ı Muhacirin Komisyonu(Im- table-lands of the Karaağaç district. These tribes were settled migration Commission)” was established for the settlement in Eğirdir, Uluborlu, Karaağaç, Yalvaç and Isparta towns. As of immigrants who came to the Ottoman lands. In time, an a result of the study carried out in Isparta province in , Immigration Commission was established in each province people in tents/households in the table-lands of and linked to the “Umum Müdürlüğü (General Directorate)”, Eğirdir district; 80 tents/households were settled in the Karaa- headquartered in Istanbul. It is seen that the organization of ğaç district Karaağaç district (in Çayır locality), and people this General Directorate was reorganized by taking the name in tents/households in the Karaağaç district table-lands. “Aşair ve Muhacirin Müdüriyet-i Umumiyesi (General Direc- torate of Tribes and Refugees)” according to the organization By giving place to the nomads in this field and allocating land, law enacted in While the directorate was initially estab- the Eğirdir district Karakoyunlu ( people), Töngüşlü (50 pe- lished only to deal with immigrants, it has also undertaken the ople), Eski Yörük (50 people), Çakal ( people) and Honamlı settlement of nomadic tribes in the process. (83 people); people), Karakoyunlu ( people), and Saçı- karalı ( people); Karaağaç district Karakoyunlu ( peop- Data and Method le), Hayta (83 people) and Saçıkaralı (25 people); Isparta dist- rict Saçıkaralı (21 people); The tribe of Saçıkaralı ( people) It is seen that various studies have been carried out by discip- was settled in Yalvaç district. It is seen that nomads settled lines such as geography, history and sociology regarding no- in various locations as well as settlements such as district, madic communities. It is noteworthy that many studies have sub-districts, villages, farms and summer pastures. been carried out by geographers regarding transhumance, which has an important place in Turkish culture. At this point, 1. Giriş researches on nomads by geography scientists; It is seen that field research is in the form of an evaluation of the related Osmanlı toplumu inanç durumuna göre Müslim ve gayrimüs- literature, which refers to this issue among general studies. In lim olmak üzere temelde ikiye ayrılabilmelerinin yanı sıra ik- this research, the settlement of nomads in Isparta province, tisadi faaliyetleri ve yaşayış tarzlarına göre de farklı tasnifler who used Isparta as a plateau and the vicinity of Antalya as a yapmak mümkündür. Osmanlı nüfusunun büyük çoğunluğu winter pasture in the first years of the Republic, was discus- şehir, kasaba ve köylerde yerleşik halde bulunurken yerleşik sed through archive documents. The archive document, which halkın dışında nüfusun önemli bir kısmını da konar-göçer grup- was prepared for the settlement of nomads in the first years lar teşkil ediyordu (Şahin, ). Osmanlı Devleti, halkı- of the Republic and includes information about the plateau nın iktisadi faaliyetlerinin sürekliliğini önemseyerek buna göre and winter quarters of the tribes subject to settlement, their çeşitli uygulamalar geliştirilmesi yolunda izlediği politikaların population, settlement areas, the amount of land allocated bir yansıması olarak, konar-göçer topluluklarla ilgili birtakım and the nature of the land, constituted the main source of the iyileştirmeler yapmak, tedbirler almak suretiyle onları ekono- minin bir parçası haline getirmiştir (Gündüz, a: 20).  Yiğit / Türk Coğrafya Dergisi 75 () 35 önüne geçilecek, ciddi bir nüfus kitlesi belirli bir mekâna bağ- Arşiv vesikalarında aşiret, cemaat, oymak şeklinde tanımlanan lanarak devletin elinin altında zirai üretim yapacak, vergisini konar-göçerlerin, bulundukları bölgeye ve yaşayış biçimlerine ödeyecek ve en nihayetinde ülke ekonomisine katkı sağlaya- göre “Türk/Etrak”, “Yörük” veya “Türkmen” gibi isimlerle ni- caktı. Aynı zamanda boş ve harap halde bulunan birçok arazi telendiği görülür. Bölgeden bölgeye belirli isimlendirme tercih böylece ekonomik manada işlerlik kazanacaktı (Yiğit, ediliyor olsa da aynı bölge içinde bir konar-göçer grubu ifade ). Konar-göçer toplulukların yerleşik hayata geçmesinin etmek amacıyla kavramların birbiri yerine (örneğin Yörük ve dönem belgelerinde “Türkmenlikten çıktı”, “Yörüklükten çıktı” Türkmen gibi) kullanılabildiği anlaşılmaktadır (Büyükcan Sa- şeklinde ifade edildiği anlaşılmaktadır. Nitekim Ayas, Kınık ve yılır, 24).Anadolu’nun batısında XVII. yüzyıldan önce Berendi kazalarına yerleşen konar-göçerler, arşiv vesikasına “… konar-göçerlik edenlere ve bunların kurduğu köylere “Yörük İfrâz-ı Zülkadiriye reayası fimâ-ba’d Türkmenlikten çıkıp Ayas köyü”, XVII. yüzyıldan sonra söz konusu sahalara gelen ko- ma’a Berendi ve Kınık kazalarında sâkin olup…” şeklinde yansı- nar-göçerlere de “Türkmen”, kurdukları köylere de “Türkmen mıştır (Gündüz, b: 56). köyü” denilmek suretiyle isimlendirildiği görülmektedir (Gün- düz, b: 54). XVII. yüzyılda başlayan konar-göçerleri iskan girişimleri XVIII. yüzyılda da devam etmiş ancak söz konusu girişimlerin başarı- Tarihi süreç içerisinde konar-göçer teşekküller, yapı itibariyle sı sınırlı olmuştur (Egawa ve Şahin, ; Gündüz, değişik gruplar halinde bulunabilmektedir. Bunlar; a) Bir boy- ). XIX. yüzyılın başında bazı bölgelerde konar-göçerlerin dan ibaret olan -tek başına ve- müstakil bir teşekkül halinde sayısındaki artış bu bağlamda dikkate değer veriler olarak de- bulunan konar-göçerler. b) Bir boydan ayrılmış ve zamanla ğerlendirilebilir. Örneğin Adana vilayetinde Tanzimat’ın he- çoğalarak sayıları dörtten on altıya hatta daha fazla bir sayıya men öncesinde konar-göçere karşın yerleşik köylü ulaşabilen oymaklar grubu. c) Federasyon şekli gösteren ko- bulunmaktadır. Uç bir örnek olarak değerlendirilebilirse dahi nar-göçer kuruluşlar (Orhonlu, ) şeklinde sıralana- asırlardır devam eden konar-göçerleri iskan çalışmalarının ba- bilir. şarı oranının düşük kaldığının bir göstergesi olarak bu veriler önemli bir ipucu teşkil etmektedir (Kasaba, ). Konar-göçerler gruplar sosyal ve ekonomik sistem açısından İskan politikalarının başarıya ulaşmamasının nedenleri ara- timarlı reaya statüsünde bulunuyorlardı. Yaylak ve kışlak da- sında iskan mahallerinin coğrafi özelliklerine dikkat edilmemiş hilinde timar veya vakıf arazisinde aynen timarlı reaya gibi olması, konar-göçerlerin hayat tarzlarına uygun yerlerin veril- ürettikleri ürünler üzerinden vergilerini ödüyorlardı (Taba- memiş olması, tarım için verilen toprakların verimsiz olması, koğlu, 29). Konar-göçerler tarımsal faaliyetlerin dışında, konar-göçerlerin hayat tarzlarının yöneticiler tarafından tam esasen devletin et ve süt ihtiyacına, at yetiştiriciliğine duyulan olarak anlaşılamamış olması gibi durumlar belirtilmektedir gereksinimine cevap veriyorlardı. Bunların dışında belirli bir (Doğan, ). muafiyet karşılığında miri malı taşımak, maden ocaklarında çalışmak, yol ve köprüleri onarmak/korumak gibi birtakım yü- Tanzimat dönemiyle birlikte konar-göçer toplulukların bulun- kümlülükleri de yerine getirerek önemli hizmetler icra ediyor- dukları eyaletlerin dışına çıkmalarına sınırlamalar getirilmiştir. lardı (Saydam, ). Hal böyle olunca Osmanlı devlet ve Bu bağlamda yılına gelindiğinde yaylak-kışlak hususunda toplum yapısının ayrılmaz bir parçasını konar-göçer teşekkül- ortaya çıkan karışıklıkların ortadan kaldırılması amacıyla aşi- ler meydana getiriyordu (İnalcık, 75). retlerin bulundukları sancak ve kaza dahilinde kalmaları isten- miştir. Konar-göçerlerin hali ve terk edilmiş araziler üzerinde Osmanlı İmparatorluğu kuruluş ve gelişme dönemlerinde iskanı ve tarımsal üretime geçmeleri için çalışmalar yürütül- önemli fonksiyonlar icra eden konar-göçer aşiretleri, belirli müştür (Halaçoğlu, ). Köy idaresinin teşkili ve Arazi bir zaman sonra yerleştirme girişimlerinde bulunmuştur. Ko- Kanunnamesi ile ülke dahilindeki arazilerin önce kadastrosuz nar-göçerlerin iskan çalışmaları XVII. yüzyılda başlamış olup olarak da olsa parsellenmesi, konar-göçerlerin geleneksel yay- XVIII. ve XIX. yüzyılda da devam etmiştir. Bu süreçte konar-gö- lak ve kışlak mahallerinin köy arazileri içinde kalmasına yol çerlerin harap ve boş arazilere yerleştirilmeye gayret edildiği açmıştır. Bu durum konar-göçerleri zor durumda bırakmış ve görülmekte olup söz konusu girişimlerin temel hedefleri şöyle yerleşik hayata icbar eden bir hususiyet taşımıştır (Aydın ve sıralanabilir: a) Başıboş konar-göçer toplulukların eşkıyalıkları- Yağcı, ). nı önlemek ve yerleşik halka yönelik zararları sona erdirmek. b) Boş ve harap yerleri imar ederek şenlendirmek ve tarıma Osmanlı topraklarına gelen göçmenlerin iskanı için XIX. yüzyıl- açmak. c) Yeni mamureler kurmaktır (Halaçoğlu, ). da “İskan-ı Muhacirin Komisyonu” kurulmuştur. Zaman içinde her vilayette birer İskan-ı Muhacirin Müdürlüğü tesis edilerek, Konar-göçerler gruplar, yaylak ve kışlak mekânlarına gidip merkezi İstanbul’da olan Umum Müdürlüğü’ne bağlanmış- gelirken zaman zaman yerleşik ahaliyi rahatsız etmişlerdir. tır. Bu Umum Müdürlüğü’nün teşkilatı ’te çıkan teşkilat Yerleşik ahaliye ait tarım arazilerinin hayvanlara çiğnetilmesi, kanununa göre “Aşair ve Muhacirin Müdüriyet-i Umumiyesi” mahsullerin ve hayvanların gasp edilmesi, hatta bazı durum- ismini alarak yeniden düzenlendiği görülmektedir. Bu haliyle larda yerleşmelerin tahrip edilmesi gibi durumlar söz konusu müdüriyet önceleri sadece göçmenlerle ilgili olmak üzere teş- olmuştur. Çoban ile saban arasında bir mücadele olarak nitele- kil edilmişken süreç içerisinde konar-göçer aşiretlerin yerleşti- nebilecek bu süreç, konar-göçer kitlelerin lehine sonuçlanmış- rilmesi işini de üstlenmiştir (Orhonlu, ). tır (Orhonlu, ; Halaçoğlu, ). Konar-göçer topluluklara ilişkin olarak coğrafya, tarih, sosyo- Konar-göçer grupların iskân edilmesiyle, yerleşik ahalinin sı- loji gibi disiplinler tarafından çeşitli araştırmaların gerçekleş- kıntıları ortadan kalkacak, birtakım eşkıyalık faaliyetlerinin tirilmiş olduğu görülmektedir. Türk kültüründe önemli bir yeri  36 Yiğit / Türk Coğrafya Dergisi 75 () olan yaylacılık faaliyeti ile ilgili olarak coğrafyacılar tarafından halkın tarım arazilerine zarar vermelerinin ötesinde hırsızlık, birçok çalışmalar yapıldığı dikkati çekmektedir Bu noktada mala ve mülke karşı suçlar işlemişler ve hatta cinayetle sonuç- coğrafya bilim mensupları tarafından konar-göçerlere ilişkin lanan durumların ortaya çıkmasına yol açmışlardır. Bu suçları- araştırmalar; alan araştırması, genel çalışmalar içerisinde bu na binaen guruş nezri ödemeyen bahse konu konar-gö- konuya değinen ve ilgili alan yazının değerlendirmesi şeklinde çer gruplardan tahsilatın gerçekleştirilmesi, ödemeyenlerin olduğu görülmektedir (Tunçel, 6). Eldeki bu çalışmada sürgün edilerek uygun mahallere iskan edilmeleri yönünde ise arşiv kaynakları kullanılarak Isparta vilayetine iskan edilen fermanlar çıkarılmıştır (Akdemir, ). Hamid-ili konar-göçer aşiretler tarihi coğrafya bağlamında ele alınarak çevresindeki konar-göçer toplulukların XVIII. yüzyıldaki duru- değerlendirilmeye gayret edilmiştir. munu gösteren bu örnekler devletin söz konusu topluluklarla olan meşguliyetine dair önemli fikirler vermektedir. 2. Veri ve Yöntem Isparta çevresinde çeşitli arşiv vesikaları ve çalışmalardan an- Çalışmada da yılı Isparta vilayeti örnekleminde konar-gö- laşıldığını göre konar-göçer topluluklar hep var olmuştur. An- çerlerin iskan süreci, tarihi coğrafya açısından ele alınmıştır. talya ve Serik çevrelerinde kışı geçiren konar-göçer topluluklar Cumhuriyet’in ilk yıllarında konar-göçerlerin iskanı ile ilgi- yaz mevsiminde Isparta çevresindeki yaylalara gelmişlerdir. li olarak hazırlanan ve iskana konu olan aşiretlerin yaylak ve kışlak alanları, nüfusları, iskan mahalleri, tahsis edilen arazi Konya Vilayet Salnamesi’nde ( tarihli) Eğirdir kazasında miktarları ile arazinin mahiyetini dair bilgiler içeren arşiv vesi- Sorkun, Senitli, Keşli, Çayır, Camili, Sanlı, Zengi, Kuzukulağı kası (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet isimlerinde yaylaların mevcut olduğu ve yaylak için Antalya Arşivi, ) araştırmanın temel kaynağını oluştur- çevresinden ’inin üzerinde çadır halkı geldiği belirtildik- muştur. Bu arşiv vesikası ile beraber bir de konar göçerlerin ten sonra Gebiz, Saçıkaralu, Karakoyunlu, Honamlı, Horzum, iskan edildiği yerleşmeleri gösteren harita mevcuttur. Arşiv Eskiyörük, Hayta, Çakal, Sarıkeçili aşiretlerinin isimleri sayıl- belgelerinden elde edilen bilgi ve bulgular dahilinde çeşitli ha- maktadır. Aynı salnamede Karaağaç (bugün Şarkikaraağaç) ritalar yapılarak konunun daha iyi anlaşması için gayret sarf çevresi için Akbel, Üçkuyu, Söbüova, Kocalan, Akarca, Çayağzı edilmiştir. Öncelikle aşiretlerin iskan edildiği merkezlerin loka- yaylaları sayılmakta Antalya vs. yerlerden çadırdan lizasyonu yapılmış ve bundan sonra da ihtiyaca binaen Arc-Gis oluşan hane halkları ile Karakoyunlu, Eskiyörük, Karahacılı, (Arc-Map) programında çeşitli tematik haritalar oluştu- Töngüşlü, Fettahlı, Saçıkaralı, Hacıisalu, Hayta, Sarıkeçili aşiret- rulmuştur. Çalışmada arşiv vesikasında yer alan bilgilerden ha- lerinin bu bölgede yazı geçirdikleri belirtilmiştir (Ak, 3). reket edilerek aşiretlerin iskan mahalleri, nüfusları, tahsis edi- len arazi miktarları ve arazinin mahiyeti Isparta vilayeti kazaları 30 Aralık tarihinde başlayıp 6 Mayıs yılında tamam- dahilinde ele alınmıştır. ladığı Isparta Tarihi isimli eserinde Böcüzâde Süleyman Sami, sancak dahilinde “Millü, Sarı Keçili, Saçı karalı, Kara hacılı, Hor- 3. Bulgular ve Tartışma zumlu, Tüngüşlü, Eski Yörük, Honamlı, Karakoyunlu, Fettahlı Isparta Vilayetinde Konar-Göçerlerin İskanı () namlarında ve daha saîr namlarda birtakım cemaatler” ol- duğunu belirtmiştir. İlgili eserde konar-göçer toplulukların kış Konar-göçerler kanunnamelerde “Yörüklerin muayyen karar- aylarını Antalya civarında, yaz aylarını ise Isparta sancağında gâhı olmayıp eyyam-ı sayfiyede yaylaklara çıkıp, kış eyyamın- geçirdikleri ifade edilmiştir (Babacan, ). da ………… kışlarlar” şeklinde tanımlanmaktadır (Gülten, 50). Belgelerde de açıkça belirtildiği üzere yaylak ile kışlak Besim Zühdü tarafından kaleme alınan yılına ait Tür- arasında dönemlik bir harekete sahip olan konar-göçerlerin kiye’nin Sıhh-i ve İçtimai Coğrafyası, Hamidabad (Isparta) zaman içinde devlet tarafından iskan edilmesine karar veril- Sancağı isimli eserde Hamid-ili çevresinde bulunan Antalya miştir. Bu süreçte özellikle yerleşik ahaliye ve onların iktisadi sahilini kışlak Isparta çevresini de yaylak olarak kullanan ko- düzenlerine zarar vermeleri, eşkıyalıkta bulunmaları gibi du- nar-göçer gruplar arasında Saçıkaralı ( çadır/ kişi), Ka- rumların belirleyici olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca devletin rakoyunlu ( çadır/ kişi), Sarıkeçili ( çadır/ kişi), ahalisini belirli bir alanda kontrol altında tutma ve yönetme Eski Yörük (90 çadır/ kişi), Fettahlı (15 çadır/ kişi), Ge- arzusunun da bu durumun ortaya çıkmasında etkili olduğu biz (40 çadır/ kişi), Karatekeli (20 çadır/ kişi), Aksığırlı söylenilebilir. (15 çadır/20 kişi) aşiretleri sayılmaktadır (Babacan ve Temur- çin, ). Isparta çevresindeki konar-göçerlerin Osmanlı zamanından itibaren birtakım eşkıyalık faaliyetlerine karıştığı ve tarihi sü- Osmanlı İmparatorluğu’nu asırlarca meşgul eden konar-göçer- reç içerisinde devleti meşgul eden birtakım hususlara yol aç- lerin iskanı Cumhuriyet Türkiye’sinin de temel meselelerinden tığı görülmektedir. Konar-göçerleri yerleştirme teşebbüsleri birini oluşturmuştur. Osmanlının son zamanlarında tesis edi- kapsamında, 6 Aralık tarihinde Hamid sancağındaki bazı len komisyonların raporları doğrultusunda Türkiye Büyük Mil- konar-göçer toplulukların iskan alanlarını terk ederek firar et- let Meclisi’nde 3 Mart ’te konar-göçer aşiretlerin Dahiliye tikleri bilgisi dönem belgelerine yansımıştır. İskan mahallerini Vekaleti bünyesinde olmak üzere iskan edilmeleri kabul gör- terk edenlerin yerlerine getirilmesi için emirler gönderilmiştir. müştür. Çıkarılan iskan kanunu ile birlikte konar-göçer aşiretle- Ayrıca bazı konar-göçer toplulukların eşkıyalık faaliyetlerine rin yerleşik hale getirilmelerine ilişkin çalışmalara başlanmıştır. karıştığı ve yerleşik ahaliyi bezdirdikleri tarihli ferman- Bu dönemde bazı aşiretler kendi rızaları ile devlete müracaat da yer almaktadır. Antalya ve Serik çevrelerinden yaylak için ederek yerleşme taleplerini iletmişler ve tercih ettikleri bölge- Hamid sancağına gelen konar-göçer topluluklar (Gebüz, Alaylı, lere iskan edilmişlerdir (Erdal, 5; Erdal, ). Firkatlı, Serikli, ve Kesirli cemaatleri) yerleşik durumda olan  Yiğit / Türk Coğrafya Dergisi 75 () 37 Eldeki araştırmanın temel kaynağını oluşturan, 10 Kanun-ı Eğirdir kazası yaylalarında çadır/hane de kişi; Ka- evvel (14 Aralık ) tarihinde düzenlenmiş olan arşiv raağaç kazası Çayır mevkiinde 80 çadır/hane de kişi, Ka- vesikasında, Isparta vilayetine iskan edilecek aşiretlerin duru- raağaç kazası yaylalarında ise çadır/hane de kişinin mu şöyle ifade edilmiştir: “Isparta vilayetine, Antalya vilaye- iskana tabi tutulmuştur. Aşiretlerin Antalya nüfusuna kayıtlı tiyle Akşehir ve civarından yaz mevsiminde gelerek kışın ‘avdet oldukları ve kışı Antalya çevresinde geçirdiklerine ilişkin notlar eden ‘aşâir-i seyyârenin bulundukları mıntıkalarla iskan edile- arşiv vesikasında her bir kaza için ayrı ayrı yazılmak suretiy- cekleri mevâkı-ı gösterir cedveldir”. Verilen bu metinden de le belirtilmiştir. Aşağıda bahse konu aşiretler, iskan edildikleri anlaşıldığı üzere iskana konu edilen aşiretlerin kış mevsiminde mahallere göre ele alınarak değerlendirilecektir. Antalya çevresini kışlak, yaz mevsiminde ise Isparta çevresini yaylak olarak kullandıkları anlaşılmaktadır. Bu durum yukarıda Eğirdir kazasına iskan edilen konar-göçer topluluklar verilen bilgiler de göz önüne alındığında sahadaki konar-gö- Eğirdir kazasına iskan edilen konar-göçer topluluklar Karako- çerlerin asırlardır sürdüre geldikleri faaliyetleri aynı yaylak ve yunlu, Töngüşlü, Eski Yörük, Çakal ve Honamlı aşiretlerinden kışlak mahallini kullanmak suretiyle devam ettirdiklerini gözler oluşmaktadır. Karakoyunlu aşireti Eğirdir kazası Cebel nahiyesi önüne sermektedir. Bavullu yaylası ve Zengi yaylasına (40 çadır/hane de kişi), Töngüşlü aşireti Eğirdir kazası Melekler köyüne (10 çadır/hane Isparta vilayeti dahilinde iskan edilen aşiretler arasında Eğirdir de 50 kişi), Eski Yörük aşireti Eğridir kazası Barla nahiyesi Bel- kazası yaylalarında Karakoyunlu, Töngüşlü, Eski Yörük, Çakal, bel ve Akkeçili mevkilerine (10 çadır/hane de 50 kişi), Çakal Honamlı; Karaağaç kazası Çayır mevkiinde Karakoyunlu; Kara- aşireti Eğirdir kaza merkezine (22 çadır/hane de kişi), Ho- ağaç kazası yaylalarında Hayta, Saçıkaralı aşiretleri bulunmak- namlı aşireti Eğirdir kazası Barla nahiye merkezine (16 çadır/ tadır (Şekil 1). hane de 83 kişi) iskan edilmiştir. Şekil 1. Isparta Vilayetine İskan Edilen Konar-Göçer Aşiretler Figure 1. 2 çadır/hane de 10 kişiden oluşan Karakoyunlu aşiretine Rum mübadillerinden kalan 98 dönüm arazi, Karaağaç kazası Mihail Uluborlu kazasına iskan edilen konar-göçer topluluklar köyüne iskan edilen 2 çadır/hane de 14 kişiden oluşan Karako- yunlu aşiretine Rum mübadillerinden kalan dönüm arazi, Uluborlu kazasına iskan edilen konar-göçer topluluklar Ho- Karaağaç kazası Armudlu çiftliğine iskan edilen 16 çadır/hane namlı, Karakoyunlu ve Saçıkaralı aşiretlerine mensuptur. Ho- de 83 kişiden oluşan Hayta aşiretine Rum mübadillerinden ka- namlı aşiretinden 63 çadır/hane de kişi Uluborlu kazası lan dönüm arazi, Karaağaç kazası Afşar nahiyesi Yaka kö- Büyük Kayacı köyüne ve 20 çadır/hane de kişi de Uluborlu yüne iskan edilen 1 çadır/hane de 3 kişiden oluşan Saçıkaralı kazası Abdülcebbar çiftliğine iskan edilmiştir. Karakoyunlu aşi- aşiretine Rum mübadillerinden kalan 34 dönüm arazi, Karaa- retinden 61 çadır/hane de kişi Uluborlu kazası Abdülceb- ğaç kazası Afşar nahiyesi Yenice köyüne iskan edilen 1 çadır/ bar çiftliğine iskan edilmiştir. Saçıkaralı aşiretinden Uluborlu hane de 6 kişiden oluşan Saçıkaralı aşiretine Rum mübadille- kazası merkezine 3 çadır/hane de 15 kişi, Uluborlu kazası Garip rinden kalan 55 dönüm arazi, Karaağaç kazası Afşar nahiyesi köyüne 2 çadır/hane de 9 kişi, Uluborlu kazası Abdülcebbar Bağıllı köyüne iskan edilen 1 çadır/hane de 8 kişiden oluşan çiftliğine 32 çadır/hane de kişi iskan edilmiştir. Saçıkaralı aşiretine Rum mübadillerinden kalan 83,5 dönüm arazi, Karaağaç kazası Afşar nahiyesi Çaltı köyüne iskan edi- Uluborlu kazası Büyük Kayacı köyüne iskan edilen 63 çadır/ len 1 çadır/hane de 4 kişiden oluşan Saçıkaralı aşiretine Rum hane de kişiden oluşan Honamlı aşiretine dönüm mübadillerinden kalan 26 dönüm arazi, Karaağaç kazası Afşar hali arazi, Uluborlu kazası Abdülcebbar çiftliğine iskan edilen nahiyesi Götüre köyüne iskan edilen 1 çadır/hane de 4 kişi- 20 çadır/hane de kişiden oluşan Honamlı aşiretine den oluşan Saçıkaralı aşiretine Rum mübadillerinden kalan 44 dönüm mahlul arazi(Araziyi kullanan kişinin ölümü neticesin- dönüm arazi, Karaağaç kazası Subaşı mevkiine iskan edilen 30 de varisi olmadığından devlete kalan arazi bkz. Gültekin, Tarih- çadır/hane de kişiden oluşan Saçıkaralı aşiretine dö- siz: 3), Uluborlu kazası Abdülcebbar çiftliğine iskan edilen 61 nüm hali arazi tahsis edilmiştir. çadır/hane de kişiden oluşan Karakoyunlu aşiretine dönüm mahlul arazi, Uluborlu kaza merkezine iskan edilen 3 Isparta kazası kazasına iskan edilen konar-göçer toplu- çadır/hane de 15 kişiden oluşan Saçıkaralı aşiretine Rum mü- luklar badillerinden kalan ,5 dönüm arazi, Uluborlu kazası Garib köyüne iskan edilen 2 çadır/hane de 9 kişiden oluşan Saçıkara- Isparta kazası dahiline Saçıkaralı aşireti iskan edilmiştir. Saçı- lı aşiretine 84 dönüm hali arazi, Uluborlu kazası Abdülcebbar karalı aşiretinden Isparta kazası Atabey nahiyesi merkezine 2 çiftliğine iskan edilen 32 çadır/hane de kişiden oluşan Sa- çadır/hane de 10 kişi; Isparta kazası Kiçiborlu nahiyesi Eber çıkaralı aşiretine dönüm hali arazi tahsis edilmiştir. köyüne 1 çadır/hane de 5 kişi, Isparta kazası Kiçiborlu nahiyesi Senir köyüne 1 çadır/hane de 6 kişi iskan edilmiştir. Karaağaç kazasına iskan edilen konar-göçer topluluklar Isparta kazası Atabey nahiye merkezine iskan edilen 2 çadır/ Karaağaç kazasına iskan edilen konar-göçer topluluklar arasın- hane de 10 kişiden oluşan Saçıkaralı aşiretine Rum mübadille- da Karakoyunlu, Hayta ve Saçıkaralı aşireti bulunmaktadır. Ka- rinden kalan dönüm arazi, Isparta kazası Kiçiborlu nahiyesi rakoyunlu aşiretine mensup konar-göçerlerden Karaağaç kaza Eber köyüne iskan edilen 1 çadır/hane de 5 kişiden oluşan Sa- merkezine 1 çadır/hane de 4 kişi, Yenşehir nahiyesi Kürtler ve çıkaralı aşiretine Rum mübadillerinden kalan 57 dönüm arazi, Yenice köylerine 1 çadır/hane de 4 kişi, Karaağaç kazası Belce- Isparta kazası Kiçiborlu nahiyesi Senir köyüne iskan edilen 1 ğiz köyüne 1 çadır/hane de 3 kişi, Karaağaç kazası Afşar nahiye çadır/hane de 6 kişiden oluşan Saçıkaralı aşiretine Rum müba- merkezine 3 çadır/hane de 16 kişi, Karaağaç kazası Gelendos dillerinden kalan 59 dönüm arazi tahsis edilmiştir. köyüne 9 çadır/hane de 52 kişi, Karaağaç kazası Karkın köyüne 2 çadır/hane de 10 kişi, Karaağaç kazası Mihail köyüne 2 çadır/ Yalvaç kazasına iskan edilen konar-göçer topluluklar hane de 14 kişi iskan edilmiştir. Hayta aşiretinden 16 çadır/ hane de 83 kişi Karaağaç kazası Armutlu çiftliğine; Saçıkaralı Saçıkaralı aşiretine mensup konar-göçer topluluklar Yalvaç’ın aşiretinden Karaağaç kazası Afşar nahiyesi Yaka köyüne 1 ça- muhtelif kesimlerine iskan edilmiştir. Yalvaç kazası Örkenez kö- dır/hane de 3 kişi, Yenice köyüne 1 çadır/hane de 6 kişi, Bağlı yüne 1 çadır/hane de 2 kişi, Hüyüklü köyüne 1 çadır/hane de köyüne 1 çadır/hane de 8 kişi, Çaltı köyüne 1 çadır/hane de 4 3 kişi, Yağcılar köyüne 2 çadır/hane de 6 kişi, Manarga köyüne kişi, Götürenin köyüne 1 çadır/hane de 4 kişi iskân edilmiştir. 1 çadır/hane de 3 kişi, Sücüllü köyüne 2 çadır/hane de 11 kişi, Mısırlı köyüne 1 çadır/hane de 3 kişi, Subaşı mevkiine 30 ça- Karaağaç kaza merkezine iskan edilen 1 çadır/hane de 4 kişi- dır/hane de kişi iskan edilmiştir. Aşiret bazında iskan edilen konar-göçerlerin genel toplam nüfusuna bakıldığında şöyle bir dağılım ortaya çıkmaktadır. Eğirdir kazasına Karakoyunlu ( kişi), Töngüşlü (50 kişi), Eski Yörük (50 kişi), Çakal ( kişi) ve Honamlı (83 kişi);Uluborlu kazasına Honamlı ( kişi), Karakoyunlu ( kişi) ve Saçıka- Şekil 3. Isparta Vilayetinde Konar-Göçerlerin İskân Mahalleri Figure 3. Settlement Locus of Nomads in Isparta Province ralı ( kişi); Karaağaç kazasına Karakoyunlu ( kişi), Hayta (83 kişi) ve Saçıkaralı (25 kişi); Isparta kazasına Saçıkaralı (21 kişi); Yalvaç kazasına Saçıkaralı ( kişi) aşiretinin iskanı ger- Zaman içinde dönemlik yerleşmelerin konar-göçerlerin iskan çekleştirilmiştir. kişinin üzerinde konar-göçerin iskan edil- edilmesi neticesinde daimi iskan mahalli olan köylere dönüş- diği merkezler Uluborlu kazası Abdülcebbar çiftliğine kişi, tüğü anlaşılmaktadır. Hayta aşiretinin yerleştirildiği Karaağaç Uluborlu kazası Büyük Kayacı köyüne kişi; arasın- kazası Armutlu çiftliğinin Armutlu köyüne dönüşmesi bu du- da konar-göçerin iskan edildiği merkez Karaağaç kazası Subaşı ruma örnek olarak verilebilir. Ayrıca konar-göçerler daha önce mevkiine kişi; arasında konar-göçerin iskan edildiği iskan olmayan bazı mevkilere yerleştirilmiş olup zaman içinde merkezler Eğirdir kaza merkezine kişi, Karaağaç kazası Ar- buraların da bir iskan merkezi haline gelmesini sağlamışlardır. mutlu çiftliğine 83 kişi, Barla nahiye merkezine 83 kişi, Karaa- Bu hususa örnek olarak Eski Yörük aşiretinin iskan edildiği Bar- ğaç kazası Gelendos köyüne 52 kişi, Eğirdir kazası Cebel nahi- la nahiyesi Belbel mevkiinin dönemlik yerleşme olan yaylaya yesi Bavullu yaylasına 50 kişi ve Zengi yaylasına 50 kişi iskan dönüşmesi gösterilebilir. edildiği görülmektedir (Şekil 2). 4. Sonuç • Osmanlı İmparatorluğu zamanında XVII. yüzyılda başlaya- rak devam eden konar-göçerleri iskan çalışmalarının Cum- huriyet döneminde de devam ettiği anlaşılmaktadır. • Devletin konar-göçerleri iskan etmesinde çeşitli eşkıyalık faaliyetleri neticesinde çevreye verdikleri zararın yanı sıra rahat bir şekilde ulaşabileceği, kontrol altında tutabileceği yerleşik durumu tercih ettiği söylenilebilir. • Konar-göçer aşiretlerin iskanı sürecinde devlet, çeşitli ko- misyonlar kurmak suretiyle yerleşikliğin kalıcı olması için yer ve tarım arazisi tahsis etmeye özen göstermiştir. Is- parta vilayetinde bu arazilerin boş ve terk edilmiş olduğu görülmektedir. • Eğirdir kazası yaylalarında Karakoyunlu, Töngüşlü, Eski Yörük, Çakal, Honamlı; Karaağaç kazası çayır mevkiinde Karakoyunlu; Karaağaç kazası yaylalarında Hayta, Saçıka- ralı aşiretleri iskana tabi tutulmuştur. Söz konusu aşiretler Şekil 2. Isparta Vilayetine İskan Edilen Konar-Göçer Nüfusu Eğirdir, Uluborlu, Karaağaç, Yalvaç ve Isparta kazalarına Figure 2. Nomadic Population Settled in Isparta Province yerleştirilmeleri gerçekleştirilmiştir. Konar-göçer aşiretler kaza, nahiye, köy gibi daimi iskan mer- • Isparta vilayetinde yılında gerçekleştirilen çalışma kezlerinin yanında dönemlik yerleşmeler olan yayla ve çiftlik- neticesinde Eğirdir kazası yaylalarında çadır/hane de lere ve hatta çeşitli mevkilere de iskan edilmişlerdir (Şekil 3). kişi; Karaağaç kazası çayır mevkiinde 80 çadır/hane de kişi, Karaağaç kazası yaylalarında ise çadır/ hane de kişinin iskanı gerçekleştirilmiştir.  40 Yiğit / Türk Coğrafya Dergisi 75 () • yapılan çalışma neticesinde Eğirdir kazasına Karakoyun- Erdal, İ. (). Atatürk Dönemi Nüfus Politikasına Göre, Konar-Gö- lu ( kişi), Töngüşlü (50 kişi), Eski Yörük (50 kişi), Çakal çer Aşiretlerin İç İskan Uygulamaları. Çanakkale Araştırmaları ( kişi) ve Honamlı (83 kişi);Uluborlu kazasına Honamlı Türk Yıllığı – ( kişi), Karakoyunlu ( kişi) ve Saçıkaralı ( kişi); Gültekin, H. (Tarihsiz). Osmanlıca Tapu Terimleri Sözlüğü. (https:// seafoodplus.info Karaağaç kazasına Karakoyunlu ( kişi), Hayta (83 kişi) tapu_terimleri_seafoodplus.info Son Erişim: ) ve Saçıkaralı (25 kişi); Isparta kazasına Saçıkaralı (21 kişi); Gülten, S. (). Atayurttan Anayurda Yörükler. Ankara: Gece Ki- Yalvaç kazasına Saçıkaralı ( kişi) aşiretleri iskan edil- taplığı. miştir. Gündüz, T. (). Konar Göçer. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansik- lopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Kaynakça Gündüz, T. (). Bozkırın Efendileri Türkmenler Üzerine Makaleler. İstanbul: Yeditepe Yayınevi. a) Arşiv Vesikası: Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cum- Gündüz, T. (a). Danişmendli Türkmenleri Kırşehir-Nevşehir-Ay- huriyet Arşivi, (10 K. Evvel /10 Aralık ). dın Hattında Aşiretler. İstanbul: Yeditepe Yayınevi. b) Araştırma Eserler: Gündüz, T. (b). Anadolu’da Türkmen Aşiretleri. İstanbul: Yedite- pe Yayınevi. Ak, M. (). Anamas Yaylaları ve Yörükler. Asya Studies-Academic Halaçoğlu, Y. (). Kolonizasyon ve Şenlendirme. Osmanlı. Ankara: Social Studies/Akademik Sosyal Araştırmalar 6: Yeni Türkiye Yayınları, 4: Akdemir, S. M. (). XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Isparta (Sosyo-Eko- Halaçoğlu, Y. (). XIV-XVII. Yüzyıllarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal nomik ve Kültürel Hayat). Isparta: Isparta Valiliği İl Kültür Turizm Yapı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Müdürlüğü Yayınları. İnalcık, H. (). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Aydın, S. ve Yağcı, M. (). Sarıkeçililerin “Eşkıyalığı” ve Konya Deli- Tarihi (C. 1). İstanbul: Eren Yayıncılık. baş İsyanı Üzerine Değinmeler. Kebikeç 59– Kasaba, R. (). Bir Konar-Göçer İmparatorluk Osmanlı’da Göçebe- Babacan, H. ve Temurçin, K. (). Türkiye’nin Sıhhı-î İçtimâ-î Coğ- ler, Göçmenler ve Sığınmacılar. İstanbul: Kitap Yayınevi. rafyası:Hamidâbad (Isparta) Sancağı. Isparta: Altınpost Basın. Orhonlu, C. (). Osmanlı İmparatorluğunda Aşiretlerin İskanı. İs- Böcüzâde Süleyman Sami, (). Isparta Tarihi. (Yay. Haz. Hasan tanbul: Eren Yayıncılık. Babacan), Isparta: Isparta Valiliği İl Kültür Turizm Müdürlüğü Ya- Saydam, A. (). Kırım ve Kafkasya’dan Göçler ve Osmanlı İskan yınları. Siyaseti (). Osmanlı. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları 4: Büyükcan Sayılır, Ş. (). Türkiye’de Konar Göçerlerin Sosyo-Tarih- – sel Yapıları. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergi- Tunçel, H. (). Coğrafyanın Yaylacılık Literatürü Üzerine Bir De- si. 23– ğerlendirme. (Ed. H. Tunçel) Yayla Kültürü ve Yaylacılık Sempoz- Doğan, M. Said, (). Tarihsel Gelişim Sürecinde Yörükler. (Ed. H. yumu, Bilecik: Bilecik şeyh Edebali Üniversitesi Yayınları: Beşirli ve İ. Erdal), Anadolu’da Yörükler Tarihi ve Sosyolojik İnce- Yiğit, İ. (). XVI.- XX. Yüzyıllarda Anadolu’da Kaybolan Yerleşme- lemeler. Ankara: Phoenix Yayınevi, s. ler: Manisa- Konya Örneği. Doktora Tezi. Afyon Kocatepe Üni- Egawa H. ve Şahin, İ. (). Bir Yörük Grubu ve Hayat Tarzı Yağcı versitesi. Bedir Yörükleri. İstanbul: Eren Yayıncılık. Erdal, İ. (). Cumhuriyet Döneminde Yörüklerin İskanı Konusu. Osmanlıdan Cumhuriyet’e Yörükler ve Türkmenler. Ankara: Pho- enix Yayınevi: 

Yörükler, Anadolu’da ve Rumeli’de konargöçer hayat yaşayan Türklerdir. Osmanlı Devletinden günümüze genellikle Yörük veya Türkmen olarak adlandırılırlar. Yörük sosyo-ekonomik hayatı içerisinde yaylak ve kışlak alanlarının önemli bir yeri vardır. Yaz döneminin geçirildiği yerlere yaylak denilir. Kış aylarının arkasından gelen bahar mevsiminde kışlaklardan göç ile harekete geçen Yörükler, Mayıs ayı başlarından Eylül ayı ortalarına kadar yaylak alanlarında kalırlar. Yaylaklar, yaz sıcağının etkisinden hayvanların korunduğu, beslenmesine uygun otu, suyu bol, serin ve yüksek yerlerdir. Çoğunluğu Antalya çevresinden olmak üzere birçok Yörük oymak ve obasının yazı geçirdiği yaylak alanı Isparta sınırları içerisinde bulunan Anamas yaylalarıdır. Anamas tek bir yayladan ziyade üzerinde birçok yaylanın bulunduğu yaylalar topluluğunun genel adıdır. Isparta’nın Eğirdir, Aksu, Yenişarbademli, Şarkikaraağaç, Yalvaç ve Gelendost ilçelerinin çevrelediği sınırlar içerisinde kalır. Dedegöl dağı tarafından Sütçüler ve Beyşehir hududuna kadar sokulur. yüzyıldan beri birçok Yörük oymağının hareket sahası içerisindedir. Serin iklim özelliği ve zengin otlak alanları ile yazın Yörükler için vazgeçilmezdir. ve yüzyıllarda büyük çoğunluğu Teke Yöresi’nden gelen Yörük oymak ve obasına ev sahipliği yapmıştr. Farklı yerlerden yaylamak üzere Anamas Yöresi’ne gelen Yörükler, belirli göç yolları üzerinden yöreye ulaşmışlardır. Yöreye gelen hemen hemen her bir oymak ve obanın yaylası bellidir. Bir yaylanın sınırının bittiği yerden bir diğer yaylanın sınırları başlar ve her Yörük grubu kendi yaylasında yazı geçirir.

SON YÖRÜKLERİN DOĞA İLE BARIŞIK HAYAT MÜCADELESİNİN İZİNDE

SDÜ'nün ''Somut Olmayan Kültürel Miras (SOKÜM) Tespiti Projesi'' kapsamında Isparta'nın son göçer Yörükleri Sayar ailesinin kıl çadırda, doğa ile barışık yaşam hikâyesi belgesel hâline getirilerek kayıt altına alındı.

-''Yüzyılları aşıp gelen bilgelik''

Doç. Dr. Mustafa Genç: ''Isparta önemli bir göç yolu güzergâhında yer alıyor. Yörük kültürünün her ritüelinde yüzyıllar ötesinden deneyimlenmiş bir bilgelik vardır. Mesela çadır yapımında kıl malzeme kullanılır. Bunun nedeni çadırın içerisinde ateş yakıldığında dumanlar yukarı çıkar. Yağmur yağdığında içeri su girmeyecek bir özelliktedir. Akrep vb börtü böcek kıl çadırın altından girmez. Meteoroloji ve tedavi anlayışları farklıdır. Kendilerine özgü bitki kültürleri vardır.''

-Geçmişi kavramak, geleceği anlamak için

Süleyman Demirel Üniversitesi'nin (SDÜ) Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) tarafından fonlanan 'Isparta'nın Somut Olmayan Kültürel Mirası'nın (SOKÜM)'' somut çıktıları hayata geçirilmeye devam ediyor.

Yörük göçü güzergâhında bulunan ve önemli bir rota oluşturan Isparta'da son göçerlerin hayat hikâyesi CNNTURK'te Yapımcı Güven İslamoğlu'nun sunduğu Yeşil Doğa Programı'nda yayınlandı.

Atabey sınırları içerisindeki Yüveçce Yaylası'nda, Sarıkeçili Sayar ailesinin göç hikâyesi, yüzyıllar ötesinden deneyimlenen yalın bilgiler kayıt altına alındı.

-Isparta'nın son göçer Yörükleri

SDÜ Güzel Sanatlar Fakültesi Dekan Yardımcısı ve SOKÜM Koordinatörü Doç. Dr. Mustafa Genç, artık Yörük kültürünün kaybolmak üzere olduğunu söylüyor. Akdeniz bölgesinde 86 konar-göçer Yörük ailenin kaldığını kaydeden Genç, bunların 6'sının deve kervanı ile 80'inin ise traktör ve kamyon aracılığı ile göç yolculuğuna devam ettiğini anlatıyor.

Yörük kültürünün Isparta açısından da önem arz ettiğine işaret eden Doç. Dr. Genç: '' Isparta göç yolu güzergâhında. Özellikle Silifke (Mersin), Antalya tarafından gelen Yörük grupları geçmiş dönemlerde Aydın'a kadar gidiyorlardı. Ama artık bu süreç sona erdi. Artık il sınırları içerisinde göçler devam ediyor. Ve göçle beraber bu Yörük yaşamının içerisindeki bir çok ritüel de kaybolmaya başlıyor.

Onların kendilerine göre bir meteoroloji ve tedavi anlayışları var. Kendilerine göre bir bitki kültürleri var. Hayvanlarla aralarında bir iletişim var. Yani insandan uzak bir hayatın içerisinde oldukları için her hayvanı ile birebir iletişime geçiyorlar.

Kıl (kara) çadırın yapısı-onların börtü böcek diye adlandırdığı- özellikle yılan-çıyan gibi tehlikeli hayvanlar çadırın etrafına gelemiyor. Çadırın içerisindeki direklerin dahi kendi içerisinde bir anlamı var'' diyor.

-Yaylalar her zaman özgürlüğün bir ifadesi olmuştur

''Güzel olan göç göçürür güzellere baka baka/ Çirkin olan çift sürer çamurlara bata çıka'' şeklinde bir Yörük şiirini paylaşan Doç. Dr. Genç: ''Çünkü diyor ki hayatın güzelliği ve asaleti yaylalarda. Osmanlı döneminde de zaman zaman Yörüklerin yerleşik hayata geçirilmesi yönünde müdahaleler yapılmıştı. Anadolu'da bu konuda birçok karşı duruşlar da vardır.

'Çadır evinden çıkarıldık/Delikli dama tıkıldık' diyor. Dam hep olumsuzluk olarak karşılanmış. Yaylalar ise her zaman özgürlüğün ifadesi olmuştur: ''Ev yapma eğlenirsin/Bağ dikme bağlanırsın/Çek deveyi sür koyunu/Çekdik sıra beylenirsin.''

-Dr. Öğretim Üyesi Tolacı: 'Yörük yaşantısını önemsiyoruz'

Süleyman Demirel Üniversitesi Mimarlık Fakültesi'nden Dr. Öğretim Üyesi Seda Şimşek Tolacı da kıl çadır içerisindeki direklerin sayısının dahi tesadüfi bir seçim değil kültürel aktarım olduğunu söylüyor. Örneğin 5 direkli çadırın İslâmiyet'in 5 Şartı'na atıf yaptığına değinen Tolacı, her unsurun yüzyıllar öncesi deneyimlenmiş rafine bilgiden oluştuğuna işaret ediyor: ''Örneğin Türk kahvesi düzeneği. Bu parçalar iki yüz yıllık. Ne kadar süredir geldiğinin ve sürdürülebilirliğini gösterir önemli belgelerinden. Sayar ailesi bu nadide kültürün son anlatıcıları belki de. Her unsurun kayıt altına alınması bizim açımızdan önemliydi.''

-Denizden yaylalara göç rotası

Ailesi ile birlikte SDÜ belgeseline konuk olan Develer ile göç eden son Yörük Musa Sayar ise yüzyıllık deneyimlerini paylaştı: ''Eskiden Hıdırellez'de denizden göçtük mü yaylalara Sultan Dağı'na kadar giderdik. Aydın'dan Denizli'den Sultan Dağı'na rotasını izlerdik. ''

-İslamoğlu: ''Otlaklar giderek daralıyor, sürülerin sayısı azalıyor''

Yeşil Doğa Yapımcısı Güven İslamoğlu da Yörüklerin yaşamlarının Türk kültür yapısı içerisinde çok önemli bir yeri olduğunu savundu. Yörüklerin süregelen yaşamlarında değer ve ritüellerinin ya biçim değiştirdiğini ya da ortadan kalktığını kaydeden İslamoğlu, ''bu değişim ya da yok oluş kültürel mirasın devamlılığı açısından kaygı verici. Geçmişi kavramada, geleceği anlamada Yörük kültürü sadece Anadolu için değil aynı zamanda dünya için önemlidir'' diyor.

İslamoğlu otlakların giderek daralmasına, sürülerinin sayısının azalmasına karşın son Yörüklerin hayat mücadelesini devam ettirmeye çalıştığını ifade ediyor.