Çöller genel olarak ikiye ayrılır; Sıcak ve soğuk çöller. Çöllerde yaşamını sürdüren hayvanlar evrimsel süreçte oranın ortamına ve iklim koşullarına adapte olmuşlardır. Ayrıca çöllerde yaşayan canlılar, bu bölgelere uyum sağlamış canlı sayısının az olması sebebi ile değerlidir.
Çöllerde yiyecek ve içecek sıkıntısı tahmin edilebileceği gibi sık rastlanan bir durumdur. Bu yüzden burada hayatını sürdüren canlılar buranın olumsuz koşullarına karşı birçok adaptasyon geliştirmiştir. Kutup çöllerinde yaşayan hayvanlar daha küçük vücutlu olmaktadır ve daha kalın bir deri tabakasına sahiptir. Ayrıca bunları koruyan yağ tabakaları vardır ve bu tabaka oldukça gelişmiştir. Kutupta yaşayan bazı hayvanlar penguen, kutup ayısı, kutup tilkisi, fok, balina, deniz aslanı şeklinde sıralanabilir. Sanıldığının aksine kutup ayılarıyla penguenler aynı yerde yaşamaz. Kutup ayıları sadece Kuzey Kutbu'nda yaşamlarını sürdürürken penguenler ise sadece Güney Kutbu'nda yaşarlar. Ayrıca Kuzey Kutbu bir kıta değil; Grönland'ın kuzeyinin, Sibirya'nın ve diğer Kuzey Buz Denizi adalarının oluşturduğu kara parçalarıdır. Güney Kutbu Antarktika ise kıtadır.
Sıcak çöllerde ise hayat daha zordur denebilir çünkü kutuplardaki hayvanlardan fazla olarak su gibi bir sorunları daha vardır. Bu sorunu çözmek için de çeşitli adaptasyonlar geliştirilmiştir. Örneğin develer hörgüçlerinde yağ biriktirirler ve fazla yağı bir dizi kimyasal işlemden sonra suya çevirerek ihtiyaçları olan suyu karşılarlar. Çöl tilkileri ise küçük boyutludur ve bu onların çabuk terlemesini önler. Diğer çöl hayvanları da suyu çeşitli şekillerde depo ederler ya da aldıkları besinlerin suyundan faydalanırlar.
Dünyada Çöller[değiştir
Çöller genel olarak kurak, bitkiden uzak ve sıcak yerler olarak bilinir. Ancak biyolojik bir niteleme terimi olarak çöl; yıllık milimetreden daha az yağış alan bölgeler için kullanılan bir ifadedir. Buna göre çöller daima kurak ve sıcak olmak zorunda değildir. Örneğin Antarktika kıtası bir çöldür ve sıcak değil aksine soğuktur. Gidip görmek istediğinizde ucu bucağı görünmeyen ve dünyadaki en büyük ve en az yağış alan çöller listesi ile sizlere bilgilendirici bir içerik hazırladık. Keyifli okumalar!
1. Antarktika Kutup Çölü
Çoğumuz Antarktika’yı düşündüğümüzde, kıtayı buzla kaplanmış ve oldukça soğuk bir yer olarak hayal ederiz. Bu doğrudur. Ancak bir bölgenin çöl olarak tanımlanması, alandaki yağış miktarı ile ilgilidir. Yılda neredeyse hiç yağış almayan bölgeye, nadiren yağan yağmurlar ise çoğunlukla kar ve buz kristalleri olarak düşer. Bu nedenle kilometrekare alana sahip bu kıta, dünyanın en büyük ve en soğuk çölü olarak kabul edilir. Bu geniş buz alanının yüz ölçümü, ABD ve Meksika’nın yüz ölçümlerinin toplamıyla aynıdır. Ucu bucağı görünmeyen ve tamamen buzullarla kaplı dünyadaki en büyük çöller içerisinde yer alan Antarktika Kutup Çölü’ne yapılan geziler mevcut. Bir gün merak ederseniz beyaz çölü yakından görebilirsiniz.
2. Arktik Çölü
Yeryüzünün kuzeyinde oldukça geniş bir alanı kapsayan bu çöl; Danimarka, Norveç, İsveç, Kanada ve ABD topraklarına yayılmış durumda. kilometrekareden oluşan bu çöl, istikrarsız bir iklim değişikliğine, çok soğuk bir hava durumuna ve şiddetli rüzgarlara sahip. Bu nedenle ekolojik hayat açısından mevsim geçişlerine uyum sağlayabilen canlılara ev sahipliği yapmakta. Örneğin; balina ve kutup morsları, fildişi martıları veya kutup kurtlarını bu çölde görebiliriz. Bölgede bulunan yerliler ve kültürlerde, zorlu koşullara uyum sağlamıştır. Bu nedenle yeryüzü ekosistemleri içerisinde oldukça değerli ve benzersiz bir alandır. Bu karasal ekolojik bölgeyi görmek için, girişte bahsettiğimiz her ülkeden, çöle giriş yapabilirsiniz.
3. Sahra Çölü
kilometrekarelik alanıyla dünyadaki en büyük çöller arasında yer alan ve ucu bucağı görünmeyen bu muazzam bölgede; dünyadaki en şiddetli sıcaklıklar ölçülür. Afrika kıtasının kuzeyinde oldukça geniş bir bölgeye yayılan Sahra Çölü, 2,5 milyon yıldır yeryüzünde hayatını sürdürmektedir. Daha çok kum çölü olarak bilinir ve çakıl ovaları, kumul denizler, tuzlu evler ve vahalardan oluşur. Nadiren yağan yağmurlar ve şiddetli rüzgâr nedeniyle çölde belirli arazi formlarını görmek mümkündür. Nil Nehri bu çölden geçer ve Akdeniz’e dökülür. Bölgede geriye kalan akarsu ve nehirler mevsimsel olarak görülürler. Çitalar, devekuşları, antiloplar, ceylanlar ve farklı pek çok tilki türü, Sahra Çölü’nü kendilerine mesken edinmişlerdir.
4. Arabistan Çölü
Batı Asya’nın, kilometrekaresini kapsar. Ucu bucağı görünmeyen ve dünyadaki dördüncü en büyük çöldür. Asya’nın en büyük çölü olan bu alan, Ar-Rub’al-Khali olarak adlandırılan kum adacıklarından oluşur. İklimsel olarak genelde çok fazla yağış almaz ve hava oldukça kurudur. Ölümcül olabilen bataklıklar, kırmızı kumlar, kumul yamaçlar; bölgede yaşayan hayvanlar için oldukça zor şartlar oluşturur. Dikenli ve kuyruklu kertenkeleler, kum kedileri, oriksler (antilop familyasından bir tür) ve ceylanlar, bu zorlu alanda yaşamak için gerekli adaptasyonu sağlayabilen bazı hayvanlara örnektir. Bu alan, genellikle İslam’ın yaygın olduğu ancak farklı inançlarında bulunduğu, değişik dil ve kültüre ev sahipliği yapar.
5. Gobi Çölü
kilometrekareden oluşan Gobi Çölü; Doğu Asya sınırları içerisinde bulunur ve çöl veya çalılık bölge olarak adlandırılır. Asya’nın en büyük ikinci çölü olan Gobi, düşük sıcaklıklara sahiptir. Gece ve gündüz sıcaklıkları arasında yüksek bir fark mevcuttur. Bu fark, çölün deniz seviyesine göre daha yukarda bulunan bir plato üzerinde yer almasından dolayıdır. yılında, Gobi Çölü içerisinde ilk kez, çok önemli dinozor yumurtalarının fosilleri bulunmuştur. Gobi Çölü; kum kerpiçleri, mermer sansarlar, vahşi Baktriya develeri ve Moğol yaban eşekleri gibi birçok hayvana ev sahipliği yapar. Yirminci yüzyılın başlarında, Moğollar, Uygurlar ve Kazaklara ev sahipliği yapan bölgede; günümüzde çoğunlukla yerli halklar yaşamını sürdürüyor.
6. Kalahari Çölü
Kalahari Çölü, kilometrekare alandan oluşan, deniz seviyesine göre metre yükseklikte bulunan, kumla kaplı bir ova olarak bilinir. Yaz ayları oldukça sıcakken, kış aylarında sıcaklıklar geceleri genellikle sıfır santigrat derecenin altındadır. Şaşırtıcı bir bilgi olarak, Kalahari kelimenin tam anlamıyla bir çöl değildir. Daha çok yarı çöldür. Çünkü, en çok yağış alan yerler yılda en az milimetreden fazla yağış alabilir. Bir bölgenin çöl olarak kabul edilmesi için yılda milimetreden daha az yağmurla karşılaşması gerekir. Kalahari Çölü iklimsel olarak çöl olarak tanımlanamasa da yüzey suyundan yoksun olmasından ötürü yarı çöl olarak nitelendirilir. Afrika’ya özgü, üç büyük kedi burada bulunabilir; çita, leopar ve Kalahari aslanları.
7. Patagonya Çölü
Patagonya, yaklaşık olarak kilometrekarelik bir yüzölçümüne sahiptir. And Dağları boyunca Atlantik Okyanusu’na değin uzanan çöl, içerisinde çok az ağaç içeren bir ovadır. Yaprak döken ve iğne yapraklı ormanlardan oluşan bitki örtüsü, oldukça seyrektir ve suya ihtiyaç duymaz. Böcek yiyiciler (chimango), Macellan penguenini, yaban gelinciğini, kokarcaları ve yarasa çeşitlerini Patagonya Çölü içinde görmek mümkündür. Patagonya arazisinin Atlantik kıyısında bulunan Valdes Yarımadası, ’de UNESCO tarafından Dünya Mirası olarak kabul edilmiştir. Patagonya Çölü ekolojik olarak çeşitli kaynaklara sahip olması nedeniyle, bilimsel çalışma ve araştırmalarda, maden kullanımlarında odak noktalarından birisi haline gelmiştir.
8. Suriye Çölü
Suriye Çölü’ne verilen diğer isimler; Suriye bozkırı, Ürdün bozkırı ve Badia’dır. kilometrekarelik bir çöldür ve Suriye, Ürdün, Suudi Arabistan ve Irak dahil olmak üzere birçok alana yayılır. Vadilerle kesilen, kayalık ve çakıllı açık bir arazidir. Arap Yarımadası içerisinde bulunan en kurak çöldür. Seyrek yağış ve kullanmaya elverişli olmayan toprakları nedeniyle günümüzde mera olarak kullanılan bir toprak bütünlüğü söz konusudur. Bu nedenle, çöl içerisinde otoyollar mevcuttur. Diğer yandan bulunduğu konum itibariyle petrol boru hatları içinde bir otoyol görevi görür. Suriye hamsterları, çakallar, devekuşları, küçük kemirgenler bölgede oldukça yaygındır. Bunların dışında Palmira Antik Kenti, Suriye Çölü içerisinde bulunur.
9. Büyük Victoria Çölü
Büyük Victoria Çölü dünyada ucu bucağı görünmeyen ve Avustralya’daki en büyük çöller içerisinde yer alır. kilometrekarelik büyüklüğüyle çorak bir arazidir. Çakıl taşları, kum tepeleri, otlak ovalar ve düzlüklerden oluşur. Ortalama olarak seyrek ve düzensiz yağışlar, yıllık olarak milimetredir. Fırtınaları oldukça yaygındır. Bu fırtınalar şiddetli ve gök gürültülüdür. Bu nedenle bu ortamda yalnızca en sağlam ve dayanıklı bitkiler ile hayvanlar bulunur. Okaliptüsler, çalılar ve otlar bitki çeşitliliğine verilebilecek örneklerdir. Nesli tükenmeye yakın küçük etçil hayvanlar, keseli köstebekler, yaban ördekleri ve kuyruklu yırtıcı memeliler ise hayvan yaşamına örnek oluşturur. Bölge nüfusunun çoğunluğu yerli Aborijin kabileleridir.
Büyük Havza Çölü
ABD’nin en büyük çölü olan Büyük Havza Çölü, kilometrekare alanı kapsar. Bölge, Sierra Nevada Sıradağları, Rocky Dağları, Columbia Platosu ve Sonoran Çölü ile sınırlanmıştır. Yaz ayları sıcak ve kurak, kış ayları ise karlı geçen bir bölgedir. Burada geniş vadiler, oldukça yüksekte bulunan dağ zirveleri bulunur. Rakım açısından bölgede farklılıklar olduğu için bitki ve hayvan toplulukları değişkendir. Bitki çeşitleri içerisinde adaçayı vadileri ve ardıç ormanları gözlemlenebilir. Bu bölgedeki Bristlecone çamı, en eski canlı varlık olarak belirlenmiştir ve yaşındadır. Hayvan topluluklarına örnek olarak ise; altı yüzden fazla çeşide sahip omurgalılar, bölgeye has tilki türleri, adaçayı orman tavuğu, kanguru sıçanları verilebilir.
kaynağı değiştir]
Küresel hava akımlarıyla belirlenen kurak alanlardır. Kuzey yarımkürede Yengeç Dönencesi civarında yer alan Sahra Çölü, Arabistan Çölü, Thar Çölü ile Güney yarıkürede Oğlak Dönencesi civarında bulunan Kalahari ve Avustralya çölleri bu gruba girer. Bunlardan Sahra Çölü milyon km2 ile en büyük subtropikal çöldür. Subtropik çöllerdeki yağış sıcaklığı çok düşüktür. Toprak ve bitki örtüsünün olmaması yüzünden yağışlar hızla sele dönüşür. Sellerin açtığı bu su yollarına Arapça vadi denir. Çöllerin genellikle iç drenaja sahip olması yüzünden bu sel sularının bir kısmı yeraltı suyuna süzülür, bir kısmı ise sığ, tuzlu gölleri oluşturmak üzere çöllerin sığ kısmına doğru yol alır.[1]
Kıta İçi Çöller[değiştir
Dünya Çöl Haritası - Dünyadaki Çöller, İsimleri ve Bulundukları Ülkeler
Giriş Tarihi: Güncelleme Tarihi:
Dünyadaki çöl bölgeleri, yağış ve bitki örtüsünden yoksun, sıcak iklim bölgelerinde çok geniş alanlar kaplayan, yerleşim olanakları çok sınırlı yerlerdir. Dünya çöl haritası ile gösterilen, ıssız ve kumluk bölge olarak tanımlanan çöller bu özelliklerinden dolayı insanlarda büyük merak uyandırır. Yerküre üzerinde yer alan ana biyom tiplerinden biri olan çöller ve isimleri, coğrafya araştırmalarının ana inceleme konuları arasında yer alır. İşte dünyadaki çöller, isimleri ve bulundukları yerler.
