Yanardağ Nasıl Patlar
Yanardağ
Bu madde bir yeryüzü şekli hakkındadır. "Yanardağ" soyadlı kişiler için Yanardağ (soyadı) sayfasına bakınız.
Yanardağ ya da volkanik dağ, magmanın (Dünya'nın iç tabakalarında bulunan, yüksek basınç ve yüksek sıcaklıkla erimiş kayalar) yeryuvarlağının yüzeyinden dışarı püskürerek çıktığı coğrafi yer şekilleridir.[1]Güneş Sistemi'nde bulunan kayalık gezegen ve uydularda (bazıları çok aktif olan) birçok yanardağ olmasına rağmen, bu olgu, en azından Dünya'da, genellikle tektonik plaka sınırlarında görülür. Ne var ki, sıcak nokta yanardağlarında önemli istisnalar vardır. Yanardağların araştırıldığı bilim dalına volkanoloji (yanardağ bilimi) denir.
Öte yandan magma düşük oranlarda (%52'den az) silikat içerirse lava "mafik" adı verilir ve püskürürken çok akışkan hâle gelir. Uzun mesafelerce akabilir. Mafik lav akışının iyi bir örneği, İzlanda'nın neredeyse coğrafî merkezindeki bir püskürme yarığının aşağı yukarı yıl önce oluşturduğu Büyük Thjórsárhraun akıntısıdır. Bu lav akıntısı, &#;km ötedeki denize varıncaya kadar akmaya devam etmiş ve &#;km²lik bir alanı kaplamıştır. Felsik ve mafik terimleri yerine bazen daha eski olan "asidik" ve "bazik" terimlerinin kullanıldığı görülür; ancak bu terimler artık daha az kullanılır olmuşlardır.
Etimoloji[değiştir Volkanik Patlamalar Nasıl Oluşur?
shayes17/seafoodplus.info
Volkanik patlamalar sonucu ağaçlar, evler, tarlalar, yollar ve fabrikalar zarar görebilir. Hatta can kayıpları bile yaşanabilir. Geçmişten bu yana birçok yeri yaşanmaz hale getiren bu doğal afetin nasıl gerçekleştiğini anlayabilmek için Dünya’nın iç yapısı hakkında bilgi sahibi olmamız gerekiyor.
Dünya’nın yüzeye yakın kısımları hakkında doğrudan bilgi edinebiliyoruz, ancak daha derinlerdeki katmanların yapısı ve bileşimi hakkında bilgi sahibi olabilmek için farklı yöntemler kullanılıyor.
Dünya’nın Merkezinde Ne Olduğunu Nasıl Biliyoruz?
Bugüne kadar elde edilen bilgiler yerkürenin farklı katmanlardan oluştuğunu gösteriyor.
Yerküre Katmanları Neler?
En dışta yerkabuğu, yerkabuğunun altında manto, mantonun altında dış çekirdek yer alır. En içte ise iç çekirdek bulunur. Yeryüzünden merkeze doğru gidildikçe bu katmanların sıcaklığı artar. Yapılan araştırmalara göre iç çekirdeğin sıcaklığının yaklaşık °C olduğu düşünülüyor.
Yuri_Arcurs/seafoodplus.info
Yerkabuğunun hemen altında yer alan manto Dünya’nın hacimce yaklaşık %84’ünü oluşturur. Manto katmanları arasında derinlere inildikçe sıcaklığın arttığı ve dış çekirdek sınırında yaklaşık °C’ye ulaştığı tahmin ediliyor. Mantonun özellikle alt katmanlarının bileşimini belirlemek yerbilimleri araştırmalarındaki önemli zorluklardan biri olsa da bugüne kadar yapılan araştırmalardan mantonun temel olarak silisyum, magnezyum, demir, oksijen gibi elementlerden meydana gelen kayaçlardan oluştuğu ayrıca mantoda çözünmüş gazlar ve su buharı da bulunduğu tahmin ediliyor.
Dünya’nın merkezindeki yüksek sıcaklık konveksiyona neden olur. Sıcaklığı yaklaşık °C olan merkeze yakın bölgeler ısının etkisiyle yüzeye doğru hareket ederken yüzeye yakın bölgeler merkeze doğru batar. Konveksiyon sonucunda yerkabuğundaki levhaların hareket etmesiyle tektonik hareketler meydana gelir. Bu levhaların hareketleri sonucunda yerkabuğunda çatlaklar oluşur.
jack0m/seafoodplus.info
Mantonun yüzeye yakın kısımlarındaki (yaklaşık km derinlikte) kayaçlar yüksek sıcaklık ve basınçtan dolayı eriyik halde bulunabilir. Eriyik kayaçlar (magma olarak isimlendirilir) etrafındaki katı haldeki kayaçlardan daha az yoğun olduğu için magma bu çatlaklardan yükselerek yüzeye çıkar. Magmanın akışkanlığı yüksekse içindeki çözünmüş gazlar kolayca kaçar ve magma yüzeye ulaştığında lav akıntısı şeklinde hareket eder. Ancak magmanın akışkanlığı düşükse içindeki gazlar kaçamaz ve artan basıncın etkisiyle magma patlayarak yüzeye çıkar.
Kaynaklar:
- Anzellini, S., “Melting of Iron at Earth’s Inner Core Boundary Based on Fast X-ray Diffraction”, Science, Cilt , Sayı , s. ,
- Boehler, R., “MELTING TEMPERATURE OF THE EARTH'S MANTLE AND CORE: Earth's Thermal Structure”, Annual Review of Earth and Planetary Sciences, Cilt 24, s. ,
- Murakami, M. ve ark. “A perovskitic lower mantle inferred from high-pressure, high-temperature sound velocity data”, Nature, Cilt , s. 90–94,
- seafoodplus.info
- seafoodplus.info
- seafoodplus.info
- seafoodplus.info?qt-news_science_products=0#qt-news_science_products
nest...
Volkanik Patlamalar Nasıl Oluşur?
shayes17/seafoodplus.info
Volkanik patlamalar sonucu ağaçlar, evler, tarlalar, yollar ve fabrikalar zarar görebilir. Hatta can kayıpları bile yaşanabilir. Geçmişten bu yana birçok yeri yaşanmaz hale getiren bu doğal afetin nasıl gerçekleştiğini anlayabilmek için Dünya’nın iç yapısı hakkında bilgi sahibi olmamız gerekiyor.
Dünya’nın yüzeye yakın kısımları hakkında doğrudan bilgi edinebiliyoruz, ancak daha derinlerdeki katmanların yapısı ve bileşimi hakkında bilgi sahibi olabilmek için farklı yöntemler kullanılıyor.
Dünya’nın Merkezinde Ne Olduğunu Nasıl Biliyoruz?
Bugüne kadar elde edilen bilgiler yerkürenin farklı katmanlardan oluştuğunu gösteriyor.
Yerküre Katmanları Neler?
En dışta yerkabuğu, yerkabuğunun altında manto, mantonun altında dış çekirdek yer alır. En içte ise iç çekirdek bulunur. Yeryüzünden merkeze doğru gidildikçe bu katmanların sıcaklığı artar. Yapılan araştırmalara göre iç çekirdeğin sıcaklığının yaklaşık °C olduğu düşünülüyor.
Yuri_Arcurs/seafoodplus.info
Yerkabuğunun hemen altında yer alan manto Dünya’nın hacimce yaklaşık %84’ünü oluşturur. Manto katmanları arasında derinlere inildikçe sıcaklığın arttığı ve dış çekirdek sınırında yaklaşık °C’ye ulaştığı tahmin ediliyor. Mantonun özellikle alt katmanlarının bileşimini belirlemek yerbilimleri araştırmalarındaki önemli zorluklardan biri olsa da bugüne kadar yapılan araştırmalardan mantonun temel olarak silisyum, magnezyum, demir, oksijen gibi elementlerden meydana gelen kayaçlardan oluştuğu ayrıca mantoda çözünmüş gazlar ve su buharı da bulunduğu tahmin ediliyor.
Dünya’nın merkezindeki yüksek sıcaklık konveksiyona neden olur. Sıcaklığı yaklaşık °C olan merkeze yakın bölgeler ısının etkisiyle yüzeye doğru hareket ederken yüzeye yakın bölgeler merkeze doğru batar. Konveksiyon sonucunda yerkabuğundaki levhaların hareket etmesiyle tektonik hareketler meydana gelir. Bu levhaların hareketleri sonucunda yerkabuğunda çatlaklar oluşur.
jack0m/seafoodplus.info
Mantonun yüzeye yakın kısımlarındaki (yaklaşık km derinlikte) kayaçlar yüksek sıcaklık ve basınçtan dolayı eriyik halde bulunabilir. Eriyik kayaçlar (magma olarak isimlendirilir) etrafındaki katı haldeki kayaçlardan daha az yoğun olduğu için magma bu çatlaklardan yükselerek yüzeye çıkar. Magmanın akışkanlığı yüksekse içindeki çözünmüş gazlar kolayca kaçar ve magma yüzeye ulaştığında lav akıntısı şeklinde hareket eder. Ancak magmanın akışkanlığı düşükse içindeki gazlar kaçamaz ve artan basıncın etkisiyle magma patlayarak yüzeye çıkar.
Kaynaklar:
- Anzellini, S., “Melting of Iron at Earth’s Inner Core Boundary Based on Fast X-ray Diffraction”, Science, Cilt , Sayı , s. ,
- Boehler, R., “MELTING TEMPERATURE OF THE EARTH'S MANTLE AND CORE: Earth's Thermal Structure”, Annual Review of Earth and Planetary Sciences, Cilt 24, s. ,
- Murakami, M. ve ark. “A perovskitic lower mantle inferred from high-pressure, high-temperature sound velocity data”, Nature, Cilt , s. 90–94,
- seafoodplus.info
- seafoodplus.info
- seafoodplus.info
- seafoodplus.info?qt-news_science_products=0#qt-news_science_products