Kenevirden Kağıt Üretimi

Kaliteli ve sağlam bir kâğıda dönüştürülebilmesine karşın kenevir bitkisi kağıt endüstrisinde çoğunlukla butik üretim yapan, banknot, senet veya çek gibi değerli evrak basan işletmelerde kendine yer edinebilmesine karşın daha yüksek hacimlerde üretim yapan fabrikalarda henüz yer edinememiştir. Bu durumun sebepleri ve aşmak için potansiyel teşkil edebilecek iki üretim metodu bu yazının konusudur.

Ağaç hamuru kullanarak imalat yapan kâğıt üreticileri, sıklıkla kenevir lifinin pratik olmayan bir hammadde olduğunu ve bunun sebebinin ağaç lifi yapısından çok farklı oluşu fikrinde birleşmektedirler (Judt, ). Kenevir kağıdını ticari olarak ağaç kaynaklı kağıtlarla rekabete uygun kılmak ve liflerden en yüksek verimi alabilmek için çeşitli süreç adaptasyonları yapılmaktadır. Bu yeni lifi verimli bir şekilde işleyebilmek için mevcut işleme makinelerinin (değirmenler) çok yüksek maliyetli modifikasyonlar geçirmeleri söz konusu olabilmektedir.

Kenevir bitkisinin uzun ve güçlü lifleri, dövme işlemi esnasında makineye dolanabilmekte ve kâğıtta eşit olmayan bir lif yoğunluğuma sebebiyet verebilmektedir. Bunun yanı sıra makinede drenaj esnasında ciddi bir yavaşlamaya sebebiyet verebildiği de raporlanmıştır. Yavaş drenaj problem üretim sürelerini olumsuz etkilediği için kâğıt endüstrisinde en çok kaçınılan sorunlardan birisidir. Bitkinin doğasından kaynaklanan mumlu, suya dayanıklı ve reçineli yapısı bunun en büyük sebeplerindendir.

Aslında kenevir bitkisinde iki farklı lif çeşidi bulunmaktadır ve bu da başlı başına problemlere yol açabilmektedir. Bu farklı lifler ayrılarak farklı kalite ve özelliklerde kağıtların imaları için kullanılabilmekte ya da tamamen karıştırılarak hibrit bir hamur elde edilmek üzere işlenebilmektedir. Bu karışım reçetesi ise bitkinin cinsine göre iyi araştırılıp test edilerek karar verilmesi gereken bir konu.

Yurtdışında kâğıt üreticilerinin karşılaştığı bir diğer önemli problem ise bitkinin tedariği ve lojistiği sırasında yaşanabilen zaman uyuşmazlıkları. Kâğıt üretimi için ekilen endüstriyel ağaçlar olgunluğa eriştikten sonra hemen hemen yılın her zamanı talebe ve üretim planına göre kesilebilmekte fakat kenevir bitkisi hızlı bir şekilde ( ay) olgunluğa eriştiği ve yaşam döngüsü ağaca göre çok daha kısa olduğu için spesifik zamanlarda hasat edilmeyi gerektirmektedir. Bu durum, yüksek hacimlerde bir depolama gerektirmekte ve depoda bekleyen çok yüksek adette bitki rutubet, mantar, böcekler gibi çevresel etkilere maruz kalabilmektedir. Tüm bu etkileri engelleyebilecek şekilde dizayn edilmiş depoların ise maliyetleri oldukça yüksek olmakta. Kâğıt endüstrisindeki talepler göz önüne alındığında ise (günlük ton +) bu sorun ciddiyetini daha da göstermekte.

Yeni teknolojiler

İki yeni kenevir kaynaklı kağıt hamuru üretim tekniği yakın zamanda başarıya ulaşarak ön plana çıkmış ve kullanımı artmıştır. Bu metotlar organosolv tekniği ve biopulping (Biyopalping) tekniği. Bu iki metot da çevresel hassasiyet ve sürdürülebilirlik içermektedir ve geniş bir üretim yelpazesinde kendilerine yer edinebilmeleri için yapılan çalışmalar sürdürülmektedir. Bunun sebebi ise kağıt üretimi konusunda yapılan biyokimyasal ve mikrobiyolojik çalışmaların hızla gelişmesinde karşın kağıt teknolojisinde yavaş bir şekilde gelişmeler yaratmasıdır. Çünkü giderek karmaşıklaşan üretim süreçleri ise mevcut makinelerin kapasitesinin üzerinde bir süreç kontrolü ihtiyacı doğurabilmektedir.

Organosolv (Organik Solvent) methodu

Organosolv tekniği, konsantre asetik asit ya da etanol kullanılarak lignin ayrıştırılması sağlanmasını içerir (McDonough, )

Görece yeni bir teknoloji olan organosolv tekniğine uygun henüz çok az sayıda büyük ölçekli endüstriyel değirmen ve işleme makinesi üretimi yapılmıştır. Bu makinelerden ilki, Newcastle, New Brunswick, Kanada’da yılında kurulmuştur ve alınan geri dönüş olumlu olmuştur. (PPI, ). Etanol kullanımı, distile edilerek tekrar tekrar kullanılabildiği için hem ekolojik hem de ekonomik olarak ilgi çekicidir. Bu süreçte atık olarak ise lignin ve organic malzeme açısından zengin toz bir malzeme kalmakta ve bu malzeme gübre olarak satılabilmektedir. Geleneksel, sülfit kullanan tekniklerin aksine klor kullanmadan beyazlatma işlemi ise organosolv metodu ile sağlanabilmektedir.

Bu metoda uygun olarak kullanılan değirmenler ise ekonomik açıdan özellikle küçük hacimlerde üretim yapan işletmeler için oldukça uygundur. Günde ton gibi miktarlarda üretim yapmayı hedefleyen küçük ve orta ölçekli işletmeler için günde ton kapasiteye sahip Kraft değirmenlerinin yanında mantıklı bir alternatif olabilmektedir.

Kenevir bitkisi bu yöntem kullanılarak kâğıt elde edilmekte kullanılmıştır (Tjeerdsma ve Zomers, , Tjeerdsma ve diğer., ) Hollanda Kenevir Projesi (Dutch Hemp Project, - ) kapsamında yapılan çalışmalarda de bu metodun ulusal düzlemde kenevir bitkisinden kağıt eldesi olarak uygun olduğu ve desteklenmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.

Biyopulping

Lignin molekülleri bazı açılardan dioxin, TNT ve petrol molekülleriyle yapısal benzerlik gösterir. Buradan yola çıkarak, kağıt üretimi konusunda çalışan bilim insanları, hamur üretiminde kullanılan sentetik kimyasalların yerini bazı mantar türlerinin alabileceğini keşfetti. Bunun da ötesinde direk mantarları kullanarak değil fakat salgılarını izole ederek konsantre bir şekilde uygulandığında verimli sonuçlar alınabileceğini keşfettiler (Grant, ).

Biopulping, temelinde mantarları kullanarak, bitki liflerinde bulunan lignin maddesinin çözündürülmesine dayanan hamur üretimi tekniğidir. (Kirk and Chang, , Kuwahara and Shimada, ). Kemoterotrop olan bu mantar türleri, besin elde edebilmek için salgıladıkları enzimlerle karmaşık organik polimerleri çok daha basit formlara indirgemekte ve kendi metabolizmalarına katmaktadırlar. Bu yöntem henüz çok daha çok yeni uygulamaya geçmiş olmasına karşın giderek artan bir bütçe ile geliştirilmekte ve yaygınlaştırılmaya çalışılmaktadır.

Sonuç

Yaşam döngüsünün hızı, karbon negatif yapısı ve tarımsal alandaki üretim kolaylığı dikkate alındığında, kenevir bitkisi ileride bugünkü ağaç endüstrisinin yerini alabilecek potansiyele sahiptir. Fakat bunun için geçilmesi gereken birçok engel bulunmaktadır. Kâğıt endüstrisini yeni geliştiren ve küçük çapta üretim yapabilecek potansiyellere sahip yatırımcılar barındıran ülkelerden başlayarak giderek yerel ekonomi, doğa ve ülke için faydalı bu alternatifin önü bilimsel ve finansal desteklerle açılabilir.

" yıl içerisinde yerli kağıdımıza kavuşuruz"Haber-Kamera: Gül KABA-Ömer HASAR/İSTANBUL, (DHA) - KAĞIT fiyatlarının dövize bağlı olarak artması nedeniyle gazetelerin yanı sıra kitap ve dergiler de yeni çözüm arayışına girdi.
" yıl içerisinde yerli kağıdımıza kavuşuruz"

Haber-Kamera: Gül KABA-Ömer HASAR/İSTANBUL, (DHA) - KAĞIT fiyatlarının dövize bağlı olarak artması nedeniyle gazetelerin yanı sıra kitap ve dergiler de yeni çözüm arayışına girdi. Uzmanlar Türkiye'de kenevir ekim alanlarının artmasıyla daha dayanıklı ve uzun ömürlü kağıt üretilebileceğini söyledi.

Üretimin artmasına bağlık olarak maliyetlerin de düşeceğini belirten yetkililer, kenevirin odunsu kısımlarından orta kalitede liflerinden ise üstün kalitede kağıt üretilebileceğini belirtti.

Türkiye Kenevir Platformu Kurucu Üyesi Ercüment Degidiben, kenevirin birçok faydası olduğunu aktararak, "Kenevirden kağıt üretilir ve çok da iyi olur. Gelecek yıl içerisinde yerli kağıdımıza kavuşuruz. Haber

seafoodplus.info

İnönü Üniversitesi Malatya Teknopark'taki atölyede el yapımı kağıt üreten Semra Oleş, 4 yıl önce Budapeşte'de yapılan kağıt festivalinde geleneksel yöntemlerle kağıt üretimiyle tanıştı.

Kağıdın işleniş sürecine hayran kalan Oleş, Malatya'ya dönünce uzun araştırmalar ve denemelerin ardından 'da kendisine ait arazide izinli kenevir ekmeye karar verdi.

Oleş, yetiştirdiği keneviri kullanarak gıda, hazır boya ve bitki özlerinden çeşitli renklerde kağıtlar üretiyor.

Selma Oleş, AA muhabirine, görev yaptığı Türkiye'nin Budapeşte Büyükelçiliğinden emekli olduktan sonra memleketi Malatya'ya yerleştiğini anlattı.

22 yıldır ebru sanatıyla uğraştığını, yaptığı kağıtları ebru sanatıyla buluşturmak istediğini söyleyen Oleş, "Geleneksel sanatlarda asit oranı sıfır olan dokulu ve güzel kağıtlara ihtiyacımız var. Ebru, hat ve tezhip sanatlarında ithal kağıtlar kullanılıyor ve bunların maliyeti çok yüksek. Birçok ülkeden ithal ediliyor. Tercih edilmesinin sebebi ise kullandığımız mürekkebin kağıtta kullanıldığında dağılması. Doğal kağıtta asitsiz olunca yüzyıllar boyunca dayanabiliyor. Yaptığınız eser katlanarak değerlenmiş oluyor." dedi.

Kenevirin el yapımı kağıt için bulunmaz bir ham madde olduğunu dile getiren Oleş, dut ağacı ve ipekten de kağıt elde edildiğini anımsattı.

Oleş, sözlerine şöyle devam etti:

"Günümüzde sıfır atık olarak kenevir çok önemli bir yer tutuyor. Kenevirin hiçbir parçası ziyan olmadan kağıda dönüştürülebiliyor. El yapımı kağıtta daha çok liflerden faydalanıyoruz. Bunları işlemek çok daha kolay. Önce dallar liflere ayrıştırılıyor. Sonra suda bekletiliyor. Kaynatılıyor ve üzerindeki atık maddeler alınıyor. Dibek veya değirmenlerde dövülüyor. Kağıda katkı maddeleri karıştırılarak yani nişasta gibi doğal malzemeler katılarak bozulması engelleniyor. Bir hamur haline getiriliyor. Daha sonra kuruma aşaması oluyor."

" yıllık bir geleneği yaşatmak istiyorum"

Oleş, el yapımı kağıdın diğer kağıtlara oranla daha değerli olduğunu belirtti.

Yetiştirdiği kenevirlerle kağıt yapmaktan da mutluluk duyduğunu kaydeden Oleş, "Kağıdı renklendirmek için teknemize gıda boyası, hazır boyalar veya tamamen doğal renklerden faydalanıyoruz. El yapımı kağıdı gelecek kuşaklara aktarmak istiyorum. Doğadan çok fazla uzaklaşmış olan gençlerimize aktarılması için tanıtılması lazım. İki personelime öğretiyorum. İlerleyen aşamalarda belki bir büyük bir atölye kurarız ve bu aşamaları onlara da gösteririz. yıllık bir geleneği yaşatmak istiyorum." diye konuştu.

Bir dönüm kenevir, ağacın kesilmesini engelliyor

Kenevir bitkisinin birçok alanda kullanıldığını dile getiren Oleş, ağacın kağıt için kullanılmasının da bu yolla önüne geçilebileceğini vurguladı.

El yapımı kağıt işinin çok bilinmediğini aktaran Oleş, şunları kaydetti:

"Ağaç yüzde 60, kenevir ise yüzde 80 selüloz oranına sahiptir. Bir dönüm kenevirden, yaklaşık ağacın kullanılmasına gerek kalmadan kağıt üretilebilir. Kenevirin 4 ay gibi kısa sürede yetiştirilme şansı var ama ağaç 20 yılda yetişiyor. Ormanlarımızı yok etmeden kenevirden çok kaliteli kağıtlar üretebiliriz. Ayrıca kenevirden yapılmış kağıtlar çok uzun süre dayanabilir. Üretimde ve kullanımda sağlığa zarar vermez. Kenevirden yapılan kağıt kere dönüştürülebilirken ağaçtan yapılan kağıt en fazla defa dönüştürülebilir."

Kenevirin kağıda dönüşme süreci

Kurutulmuş kenevir bitkisinin liflerinden üretilen kağıdın yapımında, ilk olarak bağ halindeki lifler, kağıt üzerinde temiz bir görüntü elde etmek için içerisindeki yabancı maddelerden temizleniyor.

Daha sonra uygun boyutlarda kesilen lifler saf suda bekletilip arındırılarak kazana alınıp kaynatılıyor. Kaynatılan lifler, büyük tahta dibekte uzun süre tokmakla dövülerek hamur haline getiriliyor. Kenevir hamuru ezildiği için birbirine geçen lifler, suyla kabartılıp açılıyor.

Kağıt formu verilmek üzere saf su ve bağlayıcılığı sağlayacak malzemeler eklenen havuza alınan kağıt hamuru, liflerin açılabilmesi için bir kez de havuz içinde karıştırılıyor. Artık tüm aşamaları tamamlanan kağıt, elek yardımıyla istenilen kalınlıkta havuzdan alınıyor.

Son aşamada, elekten ayrılması sağlanan kağıt, kumaş üzerine serilip üst üste istiflenerek ya da asılarak kurumaya bırakılıyor.