Fiilde Çatı Nedir?
A) Özne - Yüklem İlişkisine Göre Fiiller
Etken fiil: Yapıyorum, Gülüyorsun, Özledim, Geldi
Edilgen fiil: Yapıldı, edildi, çözüldü
İşteş fiil: Karşılaşmak, çatışmak, buluşmak
Dönüşlü fiil: Üzüldü, kırılmış, sevindiler
B) Özne - Nesne İlişkisine Göre Fiiller
1- Geçişli fiil:
Nesnesi olan fiillerdir. ''Neyi'' ya da ''Kimi'' sorusuna yanıt verebilen fiiller, geçişlidir.
Örnekler: Görmek, sevmek, bırakmak, silmek, okumak
2- Geçişsiz fiil:
Nesne almayan fiillerdir.
Örneğin: Üzülmek
Üzülmek fiili, neyi ve kimi sorularına cevap vermediği için geçişsiz fiildir.
3- Oldurgan fiil:
Yutturmak, uyutmak, kızdırmak, sevdirmek, bıktırmak
4- Ettirgen fiil:
Bilmek - Bildirmek
Susmak - Susturmak
Koşmak - Koşturmak
Açmak - Açtırmak
Yemek - Yedirmek
Fiil Çatısı Örnekleri Nelerdir?
A) Etken Fiiller - Örnek Cümleler
1- Annem zeytinyağlı biber dolması ve taze fasulye yemeği yapmış.
Yapmış
2- Adam arabayı yanlış yere park etmiş.
Etmiş
3- Dün tüm gün boyunca kitaplığımı düzenledim.
Düzenledim
4- Siz de bize gelin lütfen.
Gelin
5- Onunla aramızda geçen her şeyi hatırlıyorum.
Hatırlıyorum
B) Edilgen Fiiller - Örnek Cümleler
1- Kentin güvenliği sağlandı.
Sağlamak - sağlanmak.
2- Ev, iki gün boyunca temizlendi.
Temizlemek - temizlenmek
3- Şüpheli tutuksuz yargılanmak üzere serbest bırakıldı.
Bırakmak - bırakılmak
C) İşteş Fiiller - Örnek Cümleler
1- Maalesef fikirlerimiz onunla uyuşmuyor.
Uyuşmak
2- Dün Recai ve arkadaşları ile çarşıda karşılaştık.
Karşılaşmak
3- İki eski dost araya hatırı sayılı kişilerin girmesi ile barıştı.
Barışmak
D) Dönüşlü Fiiller - Örnek Cümleler
1- Seni yıllar sonra tekrar gördüğüme çok sevindim.
Sevmek - sevinmek
2- Kendisine bu şekilde kötü sözler sarf edilmesine çok kırılmış.
Kırmak - kırılmak
E- Geçişli Fiiller
1- Manavdan iki kilo domatesle bir kilo armut aldım.
Aldım
2- Dün akşam televizyonda harika bir aksiyon filmi izledim.
İzledim.
3- Selma'yı evine kadar bıraktım.
Bıraktım
F- Geçişsiz Fiiller
1- Hakkımda böyle düşünmenize çok üzüldüm.
Üzüldüm
2- Ukala insanlar bilgi sahibi olmadıkları konularda bile bilgiçlik taslar.
Taslar
G- Oldurgan Fiiller
1- Attığı yalanlarla bizi ayakta uyutmuş.
Uyumak - Uyutmak
2- Sizin için leziz yemekler pişirdim.
Pişmek - Pişirmek
H- Ettirgen Fiiller
1- İskender Pala, Türk halkına divan edebiyatını sevdirmiştir.
Sevmek - Sevdirmek
2- Bu kaba saba davranışları bıktırdı artık.
Bıkmak - Bıktırmak
Türkçe ve dil bilgisi konusunda en çok karıştırılan ve merak edilen konu etken ve edilgen çatı konusudur. Özellikle KPSS, TYT, LGS gibi sınavlarda etken ve edilgen cümlelere dair pek çok soru çıkmıştır. Okullardaki Türkçe derslerinde de işlenen bir konudur. Liselerde ise dil bilgisi dersinde işlenmektedir. Bu konu hakkındaki şu soruların cevaplarını sizler için derledik; erken edilgen nedir, etken edilgen örnekleri nasıl bulunur, etken ne demek, edilgen çatı eki nedir?
Etken fiiller konusu fiilde çatı konusu içerisinde öznesine göre alt başlıklardan biridir. Yüklemde bahsedilen işi gerçekleştiren öznedir. Bu özne eğer cümle içerisinde açık bir şekilde ortadaysa bu cümle etken çatılı cümle olarak belirtilir. Etken çatılı cümlelerde gerçek özne bulunmaktadır. Bu özne yüklemde gösterilen işi yapan kişidir.
Bir diğer alt başlık ise edilgen çatılardır. Edilgen çatılı cümlelerde yüklemde belirtilen işi yapan özne belli değildir. İşi kimin yaptığı tahmin edilemez. Edilgen çatılı cümlelerde gizli özne veya gerçek özne bulunmaz. Yüklemde belirtilen işi yapan kişi veya kişiler belirsizdir.
Etken Edilgen Nasıl Bulunur?
Etken ve edilgen çatılı cümlelerde özne ve yüklemin birbiri ile olan ilişkisine bakılmaktadır. Böylece bir cümlenin etken mi edilgen mi olduğunu belirlemek daha kolay olur. Bir cümlenin etken mi edilgen mi olduğunu anlamak için önce yüklemi bulmak gerekir. Yükleme sorulan "işi yapan kim" sorusu ile özne belirlenmeye çalışılır. Bu soru karşısında cevap alınabiliyorsa bu cümle etken çatılı bir cümle olarak tespit edilir. Eğer cevap alınmıyorsa bu cümle edilgen çatılı bir cümledir diyebiliriz. Bunun yanında şuna da dikkat edilmelidir, edilgen çatılı fiiller "-l, -n" edilgenlik eklerini alırlar. Bu ekler ile birlikte yüklemde gösterilen işi kimin yaptığı belirsizleşir.
Etken ve Edilgen Çatılara Örnekler
Fiilde Çatı, öğrencilerin en karışık bulduğu ve sorularda yanlış yaptığı konuların başında gelmektedir. Her ne kadar birçoğumuza oldukça karışık gelse de Fiil Çatısı konusu biraz üzerine gidildiğinde basit bir konu olduğu anlaşılacaktır. Dil bilgisi kapsamında KPSS, ALES ve özellikle TYT Türkçe için önemli bir kazanım olan eylemde çatı konusunu iyi bir şekilde kavramanızda fayda var.
Tekrar edecek olursak aslında basit olmasına rağmen karmaşık görüntüsünden dolayı fiilde çatı konu anlatımı içinde her detayı ve örneği dikkatli bir şekilde incelemenizi tavsiye ediyoruz.
Yüklem görevinde kullanılan fiillerin cümle içerisinde özne ve nesnelerle olan ilişkisine fiilde çatı denilmektedir. Fiil çatısı bize fiilin cümle içerisinde işi yapan birine (yani özneye) veya işten etkilenen bir şeye (yani nesneye) ihtiyacı olup olmadığını göstermekle beraber, yapılan işi tek bir kişinin mi ya da çok sayıda kişinin ortaklaşa mı yaptığını bildirir.
Dolayısıyla tanımdan da anlaşılacağı gibi fiiller Özne ve Nesne olmak üzere iki özelliğe göre incelenir:
Fiilde çatı konusunu daha iyi anlayabilmek ve karşınıza çıkacak sorularda yanlış yapmamak için şu hususlara dikkat etmeniz son derece önemlidir:
→ Bir cümlenin çatısı incelediğinde en başta yapılması gereken şey, cümlenin yükleminin fiil olup olmadığına bakmaktadır. Çünkü isim cümlelerinde kesinlikle çatı aranmaz.
→ Fiil konusunu iyi anlamış olmanız gerekir.
Dikkat! Yukarıda da belirttiğimiz gibi yüklemi isim olan cümlelerde çatı aranmaz. Bu nedenle sınavda Aşağıdaki cümlelerin hangisinde çatı aranmaz? şeklinde bir soru gelirse yüklemi isim olan bir cümleyi bulmanız gerekecektir.
Fiilde çatı konusunun iki başlıkta incelendiğini daha önce söylemiştik. Şimdi sırasıyla bu çatı özelliklerini Fiilde çatı örnekleri ile inceleyelim.
Bu başlıkta da fiilleri özne alıp almamasına göre ve fiili yapan öznenin taşıdığı özelliklere göre dört başlıkta inceleyeceğiz.
→ Burada da dikkat edilmesi gereken husus fiilin; özne alıp almamasına, öznenin yapılan işten etkilenip etkilenmediğidir.
→ Öznelerine göre fiiller etken, edilgen, dönüşlü ve işteş olarak dört başlıkta incelenir.
Türkçede kurulan tüm cümlelerde işi yapan bir özneye ihtiyaç vardır. Etken fiillerde yapılan işi öznenin kendisinin yapması durumu vardır. Dolayısıyla etken fiilleri, yapılan işi gerçekleştiren gerçek öznenin bulunduğu cümlelerdir şeklinde tanımlayabiliriz.
Örneğin; Berber, bebeğin saçlarını büyük bir özenle kesti. saçların kesilme eylemini yapan ve özne olan berberin olması bu cümleyi etken fiil yapar.
Etken Fiil Örnekleri
Dikkat! Öznesi gizli olan cümleler de etken çatılı fiil olarak kabul edilir.
-(I)l, -(U)l, -(I)n, -(U)nedilgenlik eki alan ve yapılan işin kimin tarafından gerçekleştirildiği bilinmeyen fiillere Edilgen çatılı fiiller denir. Edilgen fiillerle kurulan cümlelerin öznesi sözde özne olur.
Örneğin;
Annesi bulaşıkları yıkadı. cümlesinde yıkama eylemini yapan özne bellidir.
Ancak aşağıdaki cümlede gerçekleşen eylemi yapan özne belli değildir.
Bulaşıklar yıkandı. (yıkanan ne = bulaşıklar -> sözde özne)
Edilgen çatılı fiillerin bazıları şunlardır:
Sat-ıl-, sal-ın-, duy-ul-, sev-il-, sar-ıl-, göm-ül-, biç-il-, çiğne-n-, kes-il-, koru-n-, döv-ül-, bak-ıl-, at-ıl- vb.
Edilgen Fiil Örnekleri
Dikkat! Edilgen çatılı cümlelerde gerçek özne “-ce” eki veya “tarafından, nedeniyle” gibi sözcükler alarak açık özneliğini kaybederek örtülü özneye dönüşebilir.
Etken fiillere -(I)l, -(U)l, -(I)n, -(U)n eklerinin getirilmesiyle oluşturulan, işi yapan ve işten etkilenen öznenin belli olduğu eylemlere Dönüşlülük Fiili denir. Yani dönüşlü fiillerde işi yapan da işten etkilenen de aynı öznedir.
Türkçede dönüşlü çatılı fiillerle oluşturulan cümle yapısı bir hayli fazladır.
Dikkat! Dönüşlü fiillerin edilgen fiillerden farkı şudur: Dönüşlü fiillerde işi yapan gerçek özne bellidir ve yaptığı işten yine kendisi etkilenir fakat edilgen çatıda işi yapan (sözde özne) belli değildir.
Dönüşlü Fiil Örnekleri
Yukarıdaki örnekleri incelerseniz yapılan işten etkilenen de bizzat öznenin kendisi olduğunu görürsünüz. Ancak aşağıdaki örnekte yapılan işten etkilenen öznenin kendisi değil, başkasıdır.
Dikkat! Cansız varlıkların özne olduğu cümlelerde eylem dönüşlü olamaz çünkü cansız varlık işi yapamaz.
Fiile getirilen -(U)ş, -(I)şisteş ekleriyle birlikte gerçekleşen eylemin en az iki kişi tarafından karşılıklı olarak ya da birlikte yapıldığını belirten fiillere İşteş çatılı fiiller denir. İşteş fiillerde bir işin ya karşılıklı yapıldığı ya da birlikte yapıldığı anlamı vardır.
İşteş çatılı fiillerin bir kısmı şunlardır: Döv-üş-, öde-ş-, tanı-ş-, payla-ş-, tanı-ş-, dertle-ş-, kokla-ş-, boğ-uş-, bak-ış-, at-ış-, did-iş-, bul-uş-, anla-ş-, vedala-ş- vb.
İşteş Fiil Örnekleri
Dikkat! Yarış, güreş, savaş, barış sözcükleri kökçe işteştir ve ek almalarına gerek yoktur.
Dikkat! ş sesinin olduğu her fiil işteş olmaz.
Bu başlık altında üzerinde duracağımız konu cümle içerisinde fiillerin nesnelerle olan bağlantısıdır. Türkçede kök halinde olan fiillerin bazıları üzerlerine nesne alabilirken bazı fiiller ise nesne alamamaktadır. Fiiller üzerlerine nesne alıp alamamasına göre geçişli-geçişsiz olarak tanımlanır.
Örneğin; kaz- fiili geçişli bir fiildir. Bu fiile nesneyi bulmak için sorulan neyi, kimi sorularını sorabiliyoruz. Ancak uyan- kelimesi geçişsizdir yani üzerine nesne alamaz. Dikkat ederseniz uyan- fiiline neyi, kimi nesne sorularına cevap vermez.
İşte cümle içerisinde fiiller, açıkladığımız gibi nesne alıp alamamasına ve başka özelliklerine göre dört başlıkta sınıflandırılır. Şimdi nesnesine göre fiilleri örnekleriyle görelim.
Yukarıda da belirttiğimiz gibi üzerlerine nesne alabilen yani neyi, kimi gibi nesneyi bulma sorularına cevap veren fiiller geçişli fiil olarak tanımlanır.
Geçişli yani üzerine nesne alabilen bazı fiiller şunlardır:
Aktar (neyi aktar?), böl (neyi böl?), postala (neyi postala?), sergile (neyi sergile?), sallamak (neyi sallamak), görmek(kimi görmek?), zorlamak (neyi zorlamak?), Sevmek (kimi sevmek?) vb.
Taktik! Başına onu sözcüğünü getirebildiğimiz fiiller geçişlidir.
Örnekler
Yukarıda verdiğimiz örneklerde de gördüğünüz gibi yüklem olan fiiller üzerlerine nesne alabilmektedir. Bu nedenle bu fiiller geçişli olarak tanımlanır.
Dikkat! Geçişli fiille kurulan cümlelerde nesnenin bulunması şart değildir. Fiile neyi, kimi sorularını sorabilmemiz o fiilin geçişli olması için yeterlidir.
Gözümü hiç kırpmadan sabaha kadar düşündüm. (Neyi düşündüm =?)
Yukarıdaki cümlenin yüklemine yani fiiline(düşünmek) neyi, kimi sorularını sorabiliyoruz fakat cümle içerisinde sorunun cevabını alamıyoruz. Biz orada gizli bir nesne olduğunu düşünerek bu cümleye de geçişli dememiz gerekir.
Nesne alamayan fiillere geçişsiz fiil denir. Dolayısıyla geçişsiz fiillere neyi, kimi sorularını sorabilmemiz mümkün değildir.
Geçişsiz yani üzerine nesne alamayan fiillerin bazıları şunlardır:
Acıkmak, korkmak, öksürmek, yanmak, yatmak, yürümek, uyumak, imrenmek, göçmek, çalışmak, şaşmak, uslanmak, erimek
Dikkat ederseniz yukarıdaki fiil örneklerine kesinlikle neyi, kimi sorularını soramayız.
Taktik! Başına onu sözcüğünü getiremediğimiz fiiller geçişsizdir.
Geçişsiz Fiil Örnekleri
Yukarıdaki cümlelerin yüklemlerine yani fiillerine neyi, kimi, ne sorularını soramadığımızdan bu cümleler geçişsizdir.
DİKKAT! Bazı fiiller kullanıldığı cümleye göre geçişli ya da geçişsiz olabilir.
Geçişsiz eylemin -r (-er, -ar), -t, -tır eklerini alarak geçişli hale getirilmesine oldurgan fiil denir. Yani geçişsiz fiillerin ekler yardımıyla geçişli hale getirilmesine oldurgan çatılı fiiller denilmektedir.
Dikkat! Oldurgan filleri bulmak için öncelikle eylemin köküne bakmanız gerekir. Eğer kök geçişsiz ise ve “-r, -t, -tır” ekleriyle geçişli hale geldiyse oldurgan fiil olduğunu anlayabiliriz.
Oldurgan Fiil Örnekleri
Geçişli fiillere -r (-er, -ar), -t, -tırettirgen fiil ekleri getirilmesiyle geçişlilik derecesinin arttırıldığı fiillerdir.
Ettirgen çatılı fiillerde işin başkasına yaptırılma anlamı vardır.
Dikkat! Ettirgen filleri bulmak için öncelikle eylemin köküne bakmanız gerekir. Eğer kök geçişli ise ve “-r, -t, -tır” ekleriyle geçişlilik derecesi arttırılmışsa oldurgan fiil olduğunu anlayabiliriz.
Ettirgen Fiil Örnekleri
Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan Edebiyat Ders Notları PDF dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.
Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan Fiil Çatısı PDF dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ PDF / Slayt
⇒ Sınıf Ders Konuları
⇒ TYT Türkçe Notları PDF
⇒ AYT Edebiyat Notları PDF
Admin
Edilgen çatılı fiiller nedir, edilgen çatı örnekleri ve soru çözümüyle konu anlatımını bu sayfada bulabilirsiniz. Fiilde çatı konusunun öznesine göre alt başlıklarından biri olan edilgen fiiller, yüklemde belirtilen işi gerçekleştiren öznenin belli olmadığı, işin kim tarafından yapıldığının tahmin edilemediği cümlelerin çatı özelliğini ifade etmektedir. Yani edilgen cümlelerde gerçek veya gizli özne yoktur ve yüklemde gösterilen işi yapan kişi veya varlık belirsizdir.
Örneğin Bahçedeki araçlar birer birer yıkandı. cümlesinde, yükleme Arabaları kim yıkadı? sorusunu sorduğumuzda; arabaların kim veya kimler tarafından yıkandığı belli değildir. Kuşkusuz arabayı yıkayan birileri vardır; fakat bunlar hakkında en ufak bir tahminimiz olamayacağına göre, bu işi yapan özne cümlede yok kabul edilmektedir. İşte bu tür fiillere edilgen çatılı fiil denmektedir. Eğer cümle Bahçedeki araçlar görevli tarafından yıkandı. şeklinde olsaydı, arabayı yıkayan kişi (özne) belli olduğundan, yüklem etken çatılı kabul edilecekti.
Edilgen çatılı cümleler, özne ile yüklemin ilişkisine göre belirlenir. Bir cümlenin edilgen çatılı olup olmadığını anlamak için öncelikle yüklemi belirlenir ve yükleme İşi yapan kim? şeklinde bir soru sorulur. Eğer cevabını alamıyorsak, işte o cümleye edilgen çatılı diyebiliriz. Yani edilgen çatılı fiillerin gerçek veya gizli öznesi yoktur.
Edilgen çatılı fiiller, -l, -n edilgenlik eklerini alarak oluşurlar. Çünkü bu ekler, yüklemde gösterilen işin kim tarafından yapıldığını belirsizleştirir ve cümleyi edilgen hâle getirir. Bunun için bir yüklemin etken veya edilgen olduğunu anlamak için mutlaka yüklem içerisinde bu ekler aranmalıdır.
Örnek: Ayberk tüm sınav sorularını çözdü. (etken)
Sınav sorularının tümü çözüldü. (edilgen)
Yukarıdaki cümlelere dikkatle bakılırsa, üstteki etken cümlenin yükleminde -l veya -n eki yoktur; fakat edilgen cümlenin yükleminde -l eki vardır. Ayrıca edilgen cümlede soruları kimin çözdüğü belirsizdir, yani işi yapan kişi veya kişiler belli değildir.
UYARI: Bir cümlede gerçek veya gizli özne varsa, o cümle etken çatılı olarak kabul edilir. Fakat bir cümlede sözde özne varsa, o cümle mutlaka edilgen çatılıdır. Sözde özne, cümlede özne olmadığı zaman nesnenin üstlendiği görevdir. Edilgen çatılı fiillerde de özne olmadığı için, sözde öznenin bulunduğu tüm cümleler edilgen çatılı olarak kabul edilir.
Örnek: Uçurtma yamaçtaki çam ağacına takılmıştı.
(uçurtma, sözde öznedir. yüklem edilgendir.)
-Ağrıları dinmeyince iğne vuruldu.
(iğne, sözde öznedir. yüklem edilgendir.)
NOT: Bazı cümlelerde kullanılmaktadır ve işi yapan kişi bu şekilde verilmektedir. Örtülü öznenin kullanıldığı cümlelerde genellikle yüklem -l, -n eklerinden birini aldığı için, bu cümleler edilgen çatılı olarak kabul edilmektedir.
Örnek:-Bu tesis Cumhurbaşkanı tarafından açıldı.
Ayçanın temsilci olmasına sınıfça karar verildi.
Gereksiz ilaç kullanımına doktorlar tarafından uyarı geldi.
Yukarıdaki cümlelerde görüldüğü üzere cümlelerde işi yapan kişi veya varlıklar gösterilmiş; fakat tarafından, sınıfça gibi ibareler kullanılarak özne örtülmüştür. Fakat bu durum, yüklemlerin edilgen olma özelliklerini etkilememektedir.
UYARI: Bir yüklem, öznesine göre edilgen ise nesnesine göre her zaman geçişsizdir. Etken fiiller hem geçişli hem de geçişsiz olabilirler. Fakat edilgen fiiller, daima geçişsizdir.
Örnek: Kütüphanemize bin adet kitap bağışı yapıldı. (edilgen, geçişsiz)
Oktay Sinanoğlu ne yazık ki Nobele layık görülmedi. (edilgen, geçişsiz)
Tüm camlar titizlikle silindi. (edilgen, geçişsiz)
Aşağıda edilgen cümlelere çeşitli örnekler sıralanmıştır. Bu örneklerin ortak özelliği, yükleme işi yapan kim? diye sorduğumuzda bir cevap alamıyor olmamızdır. Ayrıca bu cümlelerin yüklemlerinin hepsi -l veya -n edilgenlik eki almıştır.
Tüm raporlar genel müdüre sunuldu.
Ara sokaklardaki olaylara müdahale edildi.
Yangın kısa sürede söndürüldü.
Kitaptaki yanlışlar düzeltildi.
Duvarlar itinayla tamir edildi.
Bahçemizdeki ağaçlar makasla budandı.
Bayram için odanın her yeri süslendi.
Bu kişiler polis tarafından aranıyor.
Törenden sonra masalar kenara çekildi.
Sınavın iptal edileceği söylendi.
Çalındı umutların en güzeli benden.
Bütün sokaklar temizlendi.
Aniden kapı hızlı hızlı vuruldu.
Fırından yüz adet ekmek alındı.
Orkun KUTLU
eğitim öğretim ile ilgili belgeler>konu anlatımlı dersler >Türkçe dersi ile ilgili konu anlatımlar >kelime türleri, sözcük türleri ile ilgili konu anlatımlar
EDİLGEN NE DEMEK, EDİLGEN ÇATILI FİİL, EDİLGEN FİİL, EDİLGEN NEDİR, EDİLGEN CÜMLE ÖRNEKLERİ (1) (TÜRKÇE DERSİ KONU ANLATIM)
- Yüklemi fiil olan cümledeki iş (fiil) eğer "BAŞKASI/BAŞKALARI TARAFINDAN" yapılıyorsa edilgen çatılı fiildir. Yani yüklemin cümledeki ANLAMINA BAKACAĞIZ.
Örnekler:
Bu güzel ormanda uzaktan uzağa kuş sesleri duyuluyordu
("duyulurdu" yüklem, ne duyulurdu "kuş sesleri", peki "duyulma" işi kimler tarafından yapılırdı, (ANLAMINA BAKIN) "BAŞKALARI TARAFINDAN" yapılırdı. Öyleyse "duyulurdu" fiili edilgen çatılı bir fiildir.)
Hafta sonu evin arkasındaki bahçe bir güzel sulandı
("sulandı" yüklem, ne sulandı "evin arkasındaki bahçe", peki "sulanma" işi kimler tarafından yapıldı, (ANLAMINA BAKIN) "BAŞKALARI TARAFINDAN" yapıldı. Öyleyse "sulandı" fiili edilgen çatılı bir fiildir.)
Emektar at, pazarda geçen hafta satıldı.
("satıldı" yüklem, ne satıldı "emektar at", peki "satılma" işi kimler tarafından yapıldı, (ANLAMINA BAKIN) "BAŞKALARI TARAFINDAN" yapıldı. Öyleyse "satıldı" fiili edilgen çatılı bir fiildir.)
Bayram temizliği yapılırken camlar da silindi.
("silindi" yüklem, ne silindi "camlar", peki "silinme" işi kimler tarafından yapıldı, (ANLAMINA BAKIN) "BAŞKALARI TARAFINDAN" yapıldı. Öyleyse "silindi" fiili edilgen çatılı bir fiildir.)
Televizyonun kanalları sırasına göre ayarlandı.
("ayarlandı" yüklem, ne ayarlandı "televizyonun kanalları", peki "ayarlanma" işi kimler tarafından yapıldı, (ANLAMINA BAKIN) "BAŞKALARI TARAFINDAN" yapıldı. Öyleyse "ayarlandı" fiili edilgen çatılı bir fiildir.)
DİKKAT:
Cümlede geçen "başkası/başkaları" cümlenin içinde kullanılabilir. Kullanılsa bile yüklemde geçen fiili "BAŞKALARI TARAFINDAN" yapıldığı için fiil EDİLGEN'dir.
TERS KÖŞE OLMAYIN!
Örnekler:
Komşumuzun evi polis tarafından arandı.
(arandı yüklem ve fiil, ne arandı komşumuzun evi özne, peki aranma işi başkası tarafından mı yapıldı. evet. peki kim tarafından arandı polis tarafından. Sonuçta cümlenin yüklemi olan arandı fiili başkası tarafından yapılmış mı yapılmamış mı, yapılmış, öyleyse arandı fiili cümlemizde edilgendir.)
Oyuncular, seyirciler tarafından alkışlandı.
(alkışlandı yüklem ve fiil, alkışlandı kimler, oyuncular özne, peki alkışlama işi başkası tarafından mı yapıldı. evet. peki kim tarafından alkışlandı seyirciler tarafından. Sonuçta cümlenin yüklemi olan alkışlandı fiili başkası tarafından yapılmış mı yapılmamış mı, yapılmış, öyleyse alkışlandı fiili cümlemizde edilgendir.)
SONUÇ: Cümleyi okuduktan sonra ANLAMINA bakarız. Eğer işi yapan öznenin KENDİSİ ise ETKEN, iş BAŞKASI veya BAŞKALARI TARAFINDAN yapılıyorsa EDİLGEN'dir.
Edilgen Cümle Örnekleri:
Pazardan 2 kilo patates alındı.
Arabamız dün yıkandı.
Ağaçlar budandı, yollar asfaltlandı.
Onanın her yeri süslendi.
Ağrıları dinmeyince iğne vuruldu.
Bu kişiler aranıyor.
Kapı hızlı hızlı vuruldu.
Bakkaldan bir ekmek alındı.
Ders, öğretmen tarafından anlatıldı.
Bir bildiri okundu.
Araba yıkandı.
Bu tesis Cumhurbaşkanı tarafından açıldı.
Ayçanın temsilci olmasına sınıfça karar verildi.
Sınav sorularının tümü çözüldü.
Bütün sokaklar temizlendi.
Ev satıldı.
Kapı açıldı
Kitapların hepsi okundu.
Kütüphanemize bin adet kitap bağışı yapıldı.
Bahçe sulandı.
Bugün ev temizlenecek.
Sınavın iptal edileceği söylendi.
Yarışma sonucu birinciliğe layık görülmedi.
Tüm camlar titizlikle silindi.
Mektup postaya verildi.
Meyveler toplatıldı.
Tüm raporlar genel müdüre sunuldu.
Ara sokaklardaki olaylara müdahale edildi.
Kitaptaki yanlışlar düzeltildi.
Duvarlar tamir edildi.
Yangın kısa sürede söndürüldü.
Kitaptaki yanlışlar düzeltildi.
Sınav sonuçları açıklandı.
Anadolunun ücra bir kasabasına atanmış.
Bahçemizdeki ağaçlar makasla budandı.
Bayram için odanın her yeri süslendi.
Cam kırıldı.
Bu kişiler polis tarafından aranıyor.
Törenden sonra masalar kenara çekildi.
Sınavın iptal edileceği söylendi.
Çalındı umutların en güzeli benden.
Bütün sokaklar temizlendi.
Buz olmasın diye yollara tuz döküldü.
Bu bina Hasan usta tarafından yapıldı.
Onun başkan olmasına sınıfça karar verildi.
Aniden kapı hızlı hızlı vuruldu.
Futbolcu kırmızı kartla oyundan atıldı.
Kırtasiyeden güzel bir kalem alındı.
Yangın kısa sürede söndürüldü.
Fırından yüz adet ekmek alındı.
FİİLDE ÇATI TÜM KONULAR AŞAĞIDA
Sevgili Öğrenciler,
Aşağıdaki fiilde çatı konusu LİSE MÜFREDATINA göre hazırlanmıştır. 8. Sınıf öğrencisi iseniz sizler için hazırlanan 8. Sınıf Fiilde Çatı Konusu'na çalışınız. Çünkü 8. Sınıflar için fiilde çatı konusu içinde yer alan diğer başlıklar MEB tarafından kaldırılmış, konu daha basitleştirilmiştir. 8. Sınıf Fiilde Çatı Konusu'na ulaşmak için TIKLAYIN. İyi çalışmalar dileriz (bilgiyelpazesi ekibi)
Fiilde çatı veya diğer bir deyişle çatısına göre cümleler aşağıdaki gibi bölümlere ayrılır:
DİKKAT: Cümlede çatı özelliğine bakabilmeniz için mutlaka cümlenin YÜKLEMİ FİİL olmak zorundadır. Eğer yüklem fiil olmazsa bu cümlede çatı özelliği ARANMAZ. Yani çatısına BAKILMAZ.
Örnekler:
Arabalar yolda bekliyor.
(Yukarıdaki cümlenin yüklemi FİİL olan "bekliyor" kelimesidir. Bu yüzden bu cümlede çatı özelliğine BAKABİLİRİZ.)
Arabalar kaldırımdaydı.
(Yukarıdaki cümlenin yüklemi FİİL OLMAYAN "kaldırımdaydı" kelimesidir. Bu yüzden bu cümlede çatı özelliğine BAKILMAZ.)
Şimdi çatı konusuna başlayalım:
ÖZNESİNE GÖRE (ÖZNE - YÜKLEM İLİŞKİSİNE GÖRE CÜMLELER):
- Yüklemi fiil olan cümle öznenin durumuna göre ikiye ayrılır:
a) Etken Çatılı Fiil:
- Yüklemi fiil olan cümlenin öznesi eğer işi bizzat "KENDİSİ YAPIYOR"sa etken çatılı fiildir. Yani yüklemin cümledeki ANLAMINA BAKACAĞIZ.
Örnekler:
Bu zor soruyu iki dakikada çözdü.
("çözdü" yüklem, kim çözdü "o", peki "o" "çözme" işini KENDİSİ mi yaptı, (ANLAMINA BAKIN), evet. Öyleyse "çözdü" fiili etken çatılı bir fiildir.)
Öğretmenimizin anlattıklarını güzelce dinledim.
("dinledim" yüklem, kim dinledi "ben", peki "ben" "dinleme" işini KENDİM mi yaptım, (ANLAMINA BAKIN), evet. Öyleyse "dinledim" fiili etken çatılı bir fiildir.)
Bu roman okuyanı kendine bağlıyor.
("bağlıyor" yüklem, ne bağlıyor "bu roman", peki "bu roman" "bağlama" işini KENDİSİ mi yaptı, (ANLAMINA BAKIN), evet. Öyleyse "bağlıyor" fiili etken çatılı bir fiildir.)
Çocuklar arka bahçeye güzel bir kulübe yapmışlar.
("yapmışlar" yüklem, kimler yapmışlar "çocuklar", peki " çocuklar" "yapma" işini KENDİLERİ mi yapmış, (ANLAMINA BAKIN), evet. Öyleyse "yapmışlar" fiili etken çatılı bir fiildir.)
b) Edilgen Çatılı Fiil:
- Yüklemi fiil olan cümledeki iş (fiil) eğer "BAŞKASI/BAŞKALARI TARAFINDAN" yapılıyorsa edilgen çatılı fiildir. Yani yüklemin cümledeki ANLAMINA BAKACAĞIZ.
Örnekler:
Bu güzel ormanda uzaktan uzağa kuş sesleri duyuluyordu
("duyulurdu" yüklem, ne duyulurdu "kuş sesleri", peki "duyulma" işi kimler tarafından yapılırdı, (ANLAMINA BAKIN) "BAŞKALARI TARAFINDAN" yapılırdı. Öyleyse "duyulurdu" fiili edilgen çatılı bir fiildir.)
Hafta sonu evin arkasındaki bahçe bir güzel sulandı
("sulandı" yüklem, ne sulandı "evin arkasındaki bahçe", peki "sulanma" işi kimler tarafından yapıldı, (ANLAMINA BAKIN) "BAŞKALARI TARAFINDAN" yapıldı. Öyleyse "sulandı" fiili edilgen çatılı bir fiildir.)
Emektar at, pazarda geçen hafta satıldı.
("satıldı" yüklem, ne satıldı "emektar at", peki "satılma" işi kimler tarafından yapıldı, (ANLAMINA BAKIN) "BAŞKALARI TARAFINDAN" yapıldı. Öyleyse "satıldı" fiili edilgen çatılı bir fiildir.)
Bayram temizliği yapılırken camlar da silindi.
("silindi" yüklem, ne silindi "camlar", peki "silinme" işi kimler tarafından yapıldı, (ANLAMINA BAKIN) "BAŞKALARI TARAFINDAN" yapıldı. Öyleyse "silindi" fiili edilgen çatılı bir fiildir.)
Televizyonun kanalları sırasına göre ayarlandı.
("ayarlandı" yüklem, ne ayarlandı "televizyonun kanalları", peki "ayarlanma" işi kimler tarafından yapıldı, (ANLAMINA BAKIN) "BAŞKALARI TARAFINDAN" yapıldı. Öyleyse "ayarlandı" fiili edilgen çatılı bir fiildir.)
DİKKAT:
Cümlede geçen "başkası/başkaları" cümlenin içinde kullanılabilir. Kullanılsa bile yüklemde geçen fiili "BAŞKALARI TARAFINDAN" yapıldığı için fiil EDİLGEN'dir.
TERS KÖŞE OLMAYIN!
Örnekler:
Komşumuzun evi polis tarafından arandı.
(arandı yüklem ve fiil, ne arandı komşumuzun evi özne, peki aranma işi başkası tarafından mı yapıldı. evet. peki kim tarafından arandı polis tarafından. Sonuçta cümlenin yüklemi olan arandı fiili başkası tarafından yapılmış mı yapılmamış mı, yapılmış, öyleyse arandı fiili cümlemizde edilgendir.)
Oyuncular, seyirciler tarafından alkışlandı.
(alkışlandı yüklem ve fiil, alkışlandı kimler, oyuncular özne, peki alkışlama işi başkası tarafından mı yapıldı. evet. peki kim tarafından alkışlandı seyirciler tarafından. Sonuçta cümlenin yüklemi olan alkışlandı fiili başkası tarafından yapılmış mı yapılmamış mı, yapılmış, öyleyse alkışlandı fiili cümlemizde edilgendir.)
SONUÇ: Cümleyi okuduktan sonra ANLAMINA bakarız. Eğer işi yapan öznenin KENDİSİ ise ETKEN, iş BAŞKASI veya BAŞKALARI TARAFINDAN yapılıyorsa EDİLGEN'dir.
c) Dönüşlü Fiil
Özne, yüklemde belirtilen fiili (işi) hem yapıyor hem de yaptığı bu eylemden etkileniyorsa bu tür eylemlere kendine iş kendine döndüğü için dönüşlü eylem denir.
Dönüşlü fiilin yüklem olduğu cümlede kendi yaptığından yine kendi etkilenme anlamı vardır. Dönüşlü fiillerde özne gerçek öznedir.
Örnekler:
Kedicik, sobanın yanında büzüldü. ("büzülen" kedi, büzülme işini kendisi mi yapıyor EVET, peki büzülme işinden yine kendisi mi etkileniyor EVET. Öyleyse "büzülmek" fiili bu cümlede DÖNÜŞLÜ FİİL'dir.)
Çatıdaki demirler paslanmış. ("paslanan" çatıdaki demirler, paslanma işini kendisi mi yapıyor EVET, peki paslanma işinden yine kendisi mi etkileniyor EVET. Öyleyse "paslanmak" fiili bu cümlede DÖNÜŞLÜ FİİL'dir.)
Uyarı:Edilgen fiil ve dönüşlü fiil; aynı eklerle oluşturulduğundan karıştırılabilir. Edilgen çatılı fiillerde iş BAŞKALARI TARAFINDAN yapılır. Fakat Dönüşlü fiillerde işi yapan da işten etkilenen de ÖZNENİN KENDİSİ'dir. Cümledeki anlamına bakacağız.
Örnekler:
"YIKANMAK" fiiline bakalım:
Çocuk, banyonda kendisi 4 saat YIKANDI. (yıkanan çocuğun kendisi, yıkanma işinden etkilenen yine çocuğun kendisi. Öyleyse "yıkanmak" fiili bu cümlede DÖNÜŞLÜ'dür.)
Arabamız, 4 saatte YIKANDI. (yıkama işini BAŞKALARI TARAFINDAN yapılmıştır. Araba kendi kendini YIKAMAMIŞTIR. Öyleyse "yıkanmak" fiili bu cümlede EDİLGEN'dir.)
Dönüşlü Fiil Örnekleri:
Sınavı kazandığımı duyunca çok sevindim.
Babam, uzun yıllar çalıştığı işyerinden ayrıldı.
Sarsıntıyı duyunca hemen telefona sarıldı.
Dedesi her zaman madalyasıyla övünürdü.
Çocuk, yaptığı hata nedeniyle dövündü.
Onu aramadığım için bana kırılmış.
d) İşteş Fiil
Cümledeki yüklem olan fiilde "KARŞILIKLI" veya "BİRLİKTE" yapılma anlamı varsa ve fiil -ş yapım ekini almışsa İŞTEŞ fiildir.
Örnekler:
Çocuk, komşunun çocuğuyla dövüştü. (dövüşen çocuk karşısındaki çocukla KARŞILIKLI olarak dövüşme işini gerçekleştirdiği için ve "döv-" fiili "-ş" yapım ekini aldığı için "dövüşmek" fiili İŞTEŞ'tir)
Çocuklar heyecanla denize doğru koşuştu. (koşuşan çocuklar bu işi BİRLİKTE yapıtları için ve "koş-" fiili "-ş" yapım ekini aldığı için "koşuşmak" fiili İŞTEŞ'tir)
Örneklerde görüldüğü üzere işteş fiiller, öznelerin işi yapma durumuna, anlamına göre ikiye ayrılır:
1. Karşılıklı Yapma Anlamı Veren İşteş Fiiller:
İşin, fiilin gerçekleşebilmesi için karşısında bir şeyin olması gerekir.
Örnekler:
Ünlü yazarla geçen yıl bir kitap fuarında tanıştım. (ben ile yazar tanışma işini gerçekleştirebilmek için KARŞILIKLI olarak durmamız gerekir. Gözünüzün önüne getirin.)
Toplantıda yeni projeyi uzun uzun tartıştık.
Onunla en son geçen ay görüşmüştüm.
Yurtdışındaki arkadaşımla birkaç yıl mektuplaştık.
Yıllar sonra gördüğüm arkadaşımla hasretle kucaklaştık.
Kazandığımız parayı akşamüstü paylaştık.
Uyarı: Bazı fiillerde -ş eki kalıplaştığı için kelimeden ayrılmaz. Anlamca işteşlik taşıyan bu fiiller de işteş fiillerdir.
Örnekler:
İki dargın arkadaş bu bayramda barıştı.
Gençliğinde okul takımında güreşirmiş.
2. Birlikte Yapma Anlamı Veren İşteş Fiiller:
İşin, fiilin gerçekleşebilmesi için birlikte yapılması gerekir.
Örnekler:
Park görevlisini gören çocuklar sağa sola kaçıştı. (kaçışma işini yapan çocuklar bu işi BİRLİKTE yapıyorlar. Gözünüzün önüne getirin.)
Öğretmenin anlattığı fıkraya bütün sınıf gülüştü.
Yırtıcı kuşlar köyümüzün üzerinde uçuşuyordu.
Hepimiz küçücük bir odaya doluştuk.
Yolcular havalimanında bekleşiyordu.
Herkes yeni arabanın başına üşüştü.
Uyarı: Bazı fiiller, aldığı ek nedeniyle işteş gibi gözükse de tek başına yapılabildiğinden işteş değildir. Cümlede özne birden çok bile olsa, iş bir kişi tarafından gerçekleştirilebiliyorsa o eylem işteş değildir.
Örnekler:
Yolcular trene zor yetişti. (Bu cümlede yetişmek fiili, birden fazla özne almasına rağmen işteş değildir. Çünkü bu eylemde bildirilen iş, bir kişi tarafından da yapılabilir.
Aşağıdaki cümlelerde eylemler, bir kişi tarafından da yapılabildiği için işteş çatılı değildir.
Yorucu bir günün sonunda dağa ulaştık.
Otobüsten iner inmez kalabalığa karıştı.
Aylarca bu sınav için çalıştı.
Uzun süre geçmesine rağmen buraya alışamadı.
NESNESİNE GÖRE (NESNE - YÜKLEM İLİŞKİSİNE GÖRE CÜMLELER):
- Yüklemi fiil olan cümlede NESNE kullanılabilmesine, kullanılamamasına, kullanılamadığı halde ek alarak kullanılabilir hale gelmesine ve kullanılabilirlilik derecesinin eklerle arttırılmasına göre dörde ayrılır:
a) Geçişli Fiil:
- Yüklemi fiil olan cümledeki fiil eğer cümlede NESNE'nin GEÇMESİNE, kullanılmasına izin veriyorsa adı üstünde geçişli fiildir. Nesne alabilen fiillerdir. Yani bu cümlede nesne ya vardır ya da biz bu cümleye nesne ekleyebiliriz. İlla cümlede nesne olması gerekmez. Fiile bakacağız.
Örnekler:
Annem erkenden sofrayı hazırladı.
("hazırladı" yüklem, kim hazırladı "annem", NEYİ hazırladı "sofrayı" NESNE. Öyleyse "hazırladı" fiili nesne almıştır, nesne ALDIĞI için GEÇİŞLİ fiildir.)
Şimdi nesneyi cümleden SİLELİM.
Annem erkenden hazırladı.
("hazırladı" yüklem, kim hazırladı "annem", NEYİ hazırladı "onu" diye bir NESNE'yi cümlede KULLANABİLİRİZ. Öyleyse "hazırladı" fiili nesne ALABİLİR, nesne ALABİLDİĞİ için GEÇİŞLİ fiildir.)
B) Geçişsiz Fiil:
- Yüklemi fiil olan cümledeki fiil eğer cümlede NESNE'nin geçmesine, kullanılmasına İZİN VERMİYORSA geçişsiz fiildir. Nesne ALAMAYAN fiillerdir. Yani bu cümlede nesne yoktur, biz istesek de cümlede NESNE KULLANAMAYIZ.
Örnekler:
Arkadaşım çalışmak için işe gitti.
("gitti" yüklem, kim gitti "arkadaşım", NEYİ gitti, NE gitti -> CEVAP YOK. Öyleyse "gitti" fiili nesnenin cümlede geçmesine, kullanılmasına İZİN VERMİYOR, GEÇİŞSİZ fiildir.)
Şimdi cümleye (bilgi yelpazesi com) nesne EKLEMEYE çalışalım:
Arkadaşım çalışmak için işe gitti.
Arkadaşım çalışmak için işe gitti.
(Cümleye ne kadar uğraşırsak uğraşalım "NESNE" koyamıyoruz. SAÇMA, ANLAMSIZ oluyor. Çünkü "gitti" fiili cümlede nesne kullanılmasına izin vermiyor.
***KOLAY YOLU:***
Aşağıdaki kolay yolu uygulayarak yukarıdaki gibi cümlenin ögelerini bulmakla, cümleye nesne yerleştirmeye çalışmakla UĞRAŞMAZSINIZ.
Yöntem Şu:
1. Cümlenin yüklemini bul.
2. Yüklemin dışındaki tüm kelimeleri sil, yüklemi yalnız bırak.
3. Yüklemin başına "ONU" kelimesini koy ve oku.
4. Okuyunca
ANLAMLI oluyorsa GEÇİŞLİ,
ANLAMSIZ oluyorsa GEÇİŞSİZDİR. Yöntem bu kadar BASİT.
Örnekler:
Parasını bankaya verdi.
1. Cümlenin yüklemini bul.
Parasını bankaya verdi.
2. Yüklemin dışındaki tüm kelimeleri sil, yüklemi yalnız bırak.
verdi.
3. Yüklemin başına "ONU" kelimesini koy ve oku.
ONUverdi.
4. Okuyunca
ANLAMLI olduğu için "verdi" fiili GEÇİŞLİDİR.
Toparlayalım:
Hiçbir şey söylemeden montunu alıp dışarı çıktı.
1. Cümlenin yüklemini bul.
Hiçbir şey söylemeden montunu alıp dışarı çıktı.
2. Yüklemin dışındaki tüm kelimeleri sil, yüklemi yalnız bırak.
çıktı.
3. Yüklemin başına "ONU" kelimesini koy ve oku.
ONUçıktı.
4. Okuyunca
ANLAMSIZ olduğu için "çıktı" fiili GEÇİŞSİZDİR.
C) Oldurgan Fiil:
- Geçişsiz fiillerin -r-, -d, -dır (-dir, -dur, -ür), -t, -tır (-tir, -tur, -tür) yapım ekleriyle geçişli hale getirilmesi sonucu oluşan (oldurulan) fiillere oldurgan fiil denir. Yani fiil geçişsizken artık geçişli olur.
Örnekler:
Çocuk geç vakitte uyudu. ("uyudu" yüklem, ONU UYUDU anlamsız oldu yani "onu" kelimesini alamadı. Öyleyse "uyudu" GEÇİŞSİZ FİİL'dir.)
Çocuğu geç vakitte uyuttu. ("uyuttu" yüklem, ONU UYUTTU anlamlı oldu yani "onu" kelimesini alabildi. Öyleyse yukarıdaki "uyudu" fiili GEÇİŞSİZKEN "-t" yapım ekini alınca "UYUTTU" fiiline dönerek artık GEÇİŞLİ FİİL olmuştur. Sonuç: uyuttu -> OLDURGAN FİİL'dir.)
Yemek sonunda pişti. (geçişsiz)
Yemeği sonunda pişirdi. (oldurgan)
Filmin sonunda ağlayacaksın. (geçişsiz)
Biraz daha konuşursan çocuğu ağlatacaksın. (oldurgan)
Yeterince puan alamadığı için üniversiteye giremedi. (geçişsiz)
Basket topunu potaya girdirdi. (oldurgan)
C) Ettirgen Fiil:
- Geçişli fiillerin -r-, -d, -dır (-dir, -dur, -ür), -t, -tır (-tir, -tur, -tür) yapım ekleriyle geçişlilik derecelerinin arttırılması sonucu oluşan fiillere ettirgen fiil denir.
Örnekler:
Akşam size kitap okuyacağım. (geçişli)
Akşam size kitap okutacağım. ("oku" fiili "-t" yapım ekini alarak "okut" fiili olmuş ve zaten geçişliyken tekrar geçişli olarak ettirgen fiil olmuştur.)
Hayatındaki hataları anladı. (geçişli)
Hayatını anlattı. (ettirgen)
Adını tahtaya yazdı. (geçişli)
Adını tahtaya yazdırdı. (ettirgen)
FİİLDE ÇATI LİSE TESTLERİNİ
ÇÖZMEK İÇİN >>TIKLAYIN<<
FİİLDE ÇATI 8. SINIF TESTLERİNİ
ÇÖZMEK İÇİN >>TIKLAYIN<<
FİİLDE ÇATI 8. SINIF ÖRNEKLERİ
ÇÖZMEK İÇİN >>TIKLAYIN<<
gelişim planı örnekleri 2022 doğum borçlanmasi ne kadar uzaktaki birini kendine aşık etme duası 2021 hac son dakika allahümme salli allahümme barik duası caycuma hava durumu elle kuyu açma burgusu dinimizde sünnet düğünü nasil olmali başak ikizler aşk uyumu yht öğrenci bilet fiyatları antalya inşaat mühendisliği puanları malta adası haritada nerede