Ma Uygarlığı

UYGARLIK TARİHİ İRAN UYGARLIĞI •İran tarihinin ilk dönemlerine ait bilgilerin az olması nedeniyle bu dönem yeterince aydınlatılamamıştır. Bu dönemlerde İran ın farklı bölgelerinde değişik kavimlerin prenslikler kurduğunu bilmekteyiz. Bu kavimlerden Medler ve Persler İran siyasi tarihinde önemli bir yer tutmuştur.  MEDLER (MÖ - MÖ ) •Medler günümüzdeki İran'ın Kuzeybatı ve günümüzdeki Azerbaycan'ın Güney ve Güneydoğu kesimlerinde yaşamış halk. Yunanlar bu halkın yaşadığı bölgeye Medya adını vermişler. Medler ilk kez Asur kralı III. Salmaneser'in dönemindeki (M.Ö. ) yazılarda "Mada" adı ile kaydedilmişler. Yeni Babillilerle birleşerek Asur Krallığı'nı yıkan Medler, MÖ 6. yüzyılda Anadolu'dan Afganistan'a kadar büyük bir arazide imparatorluk kurmuşlardır. •Med dilinin kökeni ve özellikleri birçok yönden ihtilaflıdır. Bu dilde bulunan metinlerin azlığı ve var olanların ise çok az ve sadece birkaç kelime, toponimiler'in var olması dilbilgisini keşfetmek adına oldukça zordur. Ancak bununla birlikte, İran dillerinden eski Kürtçe'yi kullanan, Kürtlerin atalarına çok yakın bir dil kullandıkları muhtemeldir •Herodot, eserinde altı adet Med aşiretinin isimlerini listeler: "Deiokes'in hükmü altında toplananlar yalnız Media ahalisiydi; Medler çeşitli boylardan oluşmuştu: Buslar, Paretakenler, Strukhatlar, Arizantlar, Budiler, ve Maglar." •Herodot aynı zamanda "Medlerin Perslele kesinlikle aynı aletlere; ve Medlerle Perslerin olağan giyimlerinin gerçekten farksız." olduğunun altını çizmiştir. •Medler, İran toprakları üzerinde kurdukları otorite ile Pers İmparatorluğunun temellerini atmışlardır. Bu birikim, Pers İmparatoru olan Achaemenid’in büyükbabasının Med Şahı olan Astyages’i öldürerek Pers İmparatorluğunu kurmasına dek sürmüştür.  PERSLER (M.Ö M.S) •(M.Ö. – M.Ö. ) Ahameniş İmparatorluğu (Birinci Pers İmparatorluğu) •(M.Ö. – M.S. ) Part İmparatorluğu •( – ) Sasani İmparatorluğu (İkinci / Yeni Pers İmparatorluğu) •M.Ö. ’de Persler Büyük Kiros önderliğinde birleşerek kuzeydeki Medler‘i yıkmış ve bir devlet haline gelmişlerdir. •Parsalar = Ahamenidler günümüz Fars eyaleti olan Parsa’ya M.Ölerde yerleştiler. •Uzun yıllar Med hakimiyetinde yaşadılar. •Pers İmparatorluğunun kurucusu seafoodplus.info’tur (M.Ö). •Bu dönemde Yakındoğuda üç büyük güç bulunuyor: Med, Babil ve Lidya seafoodplus.info •Med hakimiyetini yıktı •İdya ve İonya’yı ele geçirdi. •Babil’i yıktı. •Ele geçirdiği yerlerde halka adaletli davrandı. •Assurluların ve Babillilerin sürgün ettiği kavimlerin yurtlarına dönmelerine izin verdi. •Bunların başında Yahudiler geliyordu. •“Bütün kavimleri egemenliğim altında topladım. Onlara tanrılarıyla birlikte ülkelerine dönmelerine izin verdim. Benim tanrılarım da bana uzun ömür versinler” •Yerine geçen oğlu seafoodplus.infoes Mısır’ı ve Lidyalıları kendine bağladı. •seafoodplus.info zamanında ise Makedonya sınırlarına doğuda İndus bölgesine ulaşılmıştır. •Ancak onun batıyı fethetme isteği Pers imparatorluğunun sonunu hazırladı. •Maraton Savaşı (.Ö) bu açıdan önemlidir. Pers ordusu kendisinden sayıca az Atina ordusuna yenilmiştir. •Yunan tarihine Pers savaşları olarak geçen bu dönem, Perslerin yenilgisiyle M.Ö’da sona erdi. •Giderek artan iç isyanlar sonucu imparatorluk zayıfladı. M.Ö yılında Büyük İskender’in hakimiyetine girerek tarih sahnesinde silindi. •“ Devlet yönetimindeki Pers sistemi -dışta sert içte tolerans-özgürlükler, tüm Yakın doğu , Mısır ve batıyı kapsayan bu geniş alanda ortaya çıkan Helenistik uygarlığın hazırlayıcısı Pers impartorluğu olmuştur.” •En önemli merkezleri Persepolis ve Pasargad •Mimaride Mısır etkisi (sütunlu mimarı tarzı) •Pers sanatı diğer kültürlerden aldıkları etkileri kendilerine uyumlayarak özgün ve devasa eserler ile göze çarpar •Dinde hoşgörü, özgürlük Persleri tarihte ayrı bir yere koyar. •seafoodplus.info döneminde başlayan dini inanış Zoroaster veya Zerdüşt denilen bir düşünüre bağlanmaktadır. •Ahuramazda tek tanrıdır. Bilgeliğin hükümdarı anlamındadır. •Bu din herkesi yalana karşı savaşmaya çağırır. •Ateş temizliğin simgesidir. Pers ordusunda ölümsüzler •Pers İmparatorluğunda bilim Mezopotamya kadar gelişmemiştir. Takvimleri Babil etkisiyle geliştirilmişti. Dareikos denilen bir para birimi darp etmişlerdir. Herodot’un anlattığına göre, Persler vergi geliri olarak diğer halklardan aldıkları paraları eritip tekrar para olarak basıyorlardı. •Bilinen ilk posta teşkilatını kurdular. İran uygarlığının dünyaya en büyük miraslarından birisi de budur. •İran uygarlığı özelliklerinden birisi de ülkeyi eyaletlere bölerek yönetimde kolaylık sağlamıştıseafoodplus.info eyaletlere satraplıklara (eyalet)  denirdi. •İran Uygarlığı düzenli atlı ve yaya birliklerden oluşan Pers ordusu askerleri zırh, mızrak kalkan savaş araçları kullanmışlardır. Savaşlarda demirin özelliklerinden sonuna kadar yararlanmışlar bu sayede savaşlarda üstün başarısı göstermişlerdir. •İran uygarlığında halı dokumanın yeri ayrıdır. Halı dokuma İran uygarlığında antik çağa kadar dayanır. •Büyük İskender’in Asya seferine çıkmasında Perslerin büyük payı vardır. Pers İmparatorluğu o kadar ilerlemişti ki boğazlarda bile egemenlik kurmuşlar ve bu da oralarda hüküm süren İyon şehir devletlerinin tepkisine neden olmuştu. Bu durum Büyük İskender’in Pers İmparatorluğuna karşı tutum sergilemesine önayak olmuştur. •M.Ö. yılında Persler,  Büyük İskender ile yaptıkları savaşları kaybederek yıkılmışlardır.  SASANİLER() •Sasani dönemi, Geç İlkçağ'ı kapsayarak İran Tarihi'nin en önemli ve etkili dönemlerinden biri olarak kabul edilir. Birçok yönüyle Sasani dönemi, Pers medeniyetinin en önemli başarılarına tanıklık etmiş ve İran'ın Müslümanlar tarafından fethedilmesi ve İslamlaşmasından önceki son büyük İran İmparatorluğu olmuştur. İran, Roma medeniyetini Sasani döneminde fark edilir şekilde etkilemiştir. Kültürel etkisi imparatorluk sınırlarının çok ötesine, Batı Avrupa'ya, Afrika'ya Çin'e ve Hindistan'a kadar ulaşmıştır. Ayrıca bu kültürel etki Avrupa ve Asya ortaçağ sanatının oluşmasında göze çarpan bir rol oynamıştır. •Başkentleri Khvarvaran vilayetinde bulunan Tizpon’du. Bu imparatorluğu idare eden Sasani hükümdarları Şehinşah (Kralların Kralı) unvanını kullanırlardı. Merkezi idareye hükmeden bu krallar ulusal dinin simgesi olan kutsal ateşin de koruyuculuğunu üstlendiler. Bunun açık göstergesi, Sasani madeni paralarının yüz kısmında taçları ile birlikte resmedilen hükümdarların, diğer yüzlerinde net şekilde görülen kutsal ateşle adeta desteklenmeleridir. Sasani kraliçeleri Kraliçeler Kraliçesi anlamına gelen Banebshenan banebshen unvanını taşırlardı. •Sasaniler zamanında Fars ordusunun (Spah) omurgasını iki farklı ağır süvari birliği oluşturuyordu. Bunlar, Clibanarii ve Catafraktlardır. Bu süvari gücü çocukluktan itibaren eğitilen asillerden oluşturulurdu. Bunlar hafif süvariler, piyadeler ve okçularla desteklenirdi. Sasani taktiklerinin merkezinde, düşmanı okçular, savaş filleri ve diğer birliklerle bozup bölmek, böylece süvarilerilerin yararlanabileceği boşluklar açmak bulunurdu. •Kadim İranlılar günümüzde olduğu gibi müzik ve şiire büyük önem atfettiler. 7. yüzyıldan kalan bu tabak Sasani dönemi müzisyenlerini tasvir ediyor. •Sasani Devleti'nin dini Zerdüştlük'tür.  Fakat bunun, Zerdüştlük'ün kutsal kitapları olan Avesta'da ortaya koyulan uygulamalarla arasında gözle görülür oranda farkları vardı. Sasani Zerdüşti ruhban sınıfı, dini kendilerine uygun gelecek şekilde değiştirmiş bu da önemli derecede dini huzursuzluğa sebep olmuştu. Sasani dini politikaları çok sayıda dini reform hareketlerinin ortaya çıkmasına yol açtı. Bunların en önemlileri Mani ve Mazdak dinleridir.   •İranlı şair Firdevsi Sasanilerin yıkılışlarıyla ilgili olarak şöyle der: •‫کجا آن بزرگان ساسانیان‬ ‫زبهرامیان تا بسامانیان‬ •kocā ān bozorgān-e Sāsānīyān ze Bahrāmīyān tā be Sāmānīyān? •"Nereye gitti büyük Sasaniler? "Ne oldu Behram'a ve Samanilere?"