Cümlenin Öğeleri Nasıl Sorusu
kaynağı değiştir]
Cümlenin ana ögeleri yüklem ve öznedir.
Yüklem[değiştir kaynağı değiştir]
Yüklem cümlede bir iş, oluş, hareket vs. bildiren; cümleyi yargıya bağlayan ögedir. Yüklemsiz cümle kurulamaz.
Eksiltili olmayan bir cümle kurabilmek için yalnızca yüklem yeterlidir. Yüklem genelde cümle sonunda bulunur. Yüklemi bir fiilin çekimlenmesiyle oluşan fiil cümlelerinin yanı sıra, bir adın ek-fiil eki almasıyla da bir isim cümlesi oluşturulabilir.
Özellikleri;
1- Yüklem genellikle cümlenin sonunda bulunur. Başında ya da ortasında bulunabilir.
2- Fiil olan sözcükler dışında isim ve isim soylu sözcüklerden oluşabilir.
3- Cümlede birden fazla yüklem bulunabilir.
4- İkilemeler, tamlamalar, birleşik fiiller ve deyimler cümlede yüklem olabilir.
Özne[değiştir Cümlenin ögeleri konu anlatımı ve ders özeti: Cümlenin ögeleri nelerdir, nasıl bulunur?
Zarf Tümleci
Yön, zaman, sebep, miktar ve şart bildirerek yüklemi tamamlayan ve yükleme sorulan “ne zaman, nasıl, niçin, niye, neden, ne kadar, ne şekilde?” gibi sorulara cevap veren söz ya da söz öbekleri cümlede zarf tümleci olarak kullanılırlar.
Örnek:
- Yarın seni almaya geleceğim. (Buradaki yarın sözcüğü ne zaman sorusunun cevabı olduğu için zarf tümleci görevinde bulunmaktadır.)
- Bursa’ya varmamıza az kaldı. (Buradaki az sözcüğü ne kadar sorusunun cevabı olduğu için zarf tümleci görevindedir.)
Not: Aşağı, yukarı, içeri, dışarı, ileri, geri vb.” sözcükler, yalın halde kullanıldığında zarf tümlecidir.
Örnek:
- Başını yukarı kaldırdı.
- Birden ileri fırladı.
Edat Tümleci
Cümle içerisinde yüklemin neyle, kiminle ve hangi amaçla yapıldığını gösteren söz öbeklerine edat tümleci denir. Yükleme sorulan “ne ile, ne için, kiminle, kimin için” sorularıyla bulunur.
Örnek:
- Bu konuşmayı dostlarıyla yapmış. (Cümle içindeki dostlarıyla sözcüğü kiminle sorusunun cevabı olduğu için edat tümleci görevindedir.)
- Her şeyi senin için yaptım. (Buradaki senin için söz öbeği, ne için sorusunun cevabı olduğundan cümle içinde edat tümleci görevinde bulunmaktadır.
- Ara Söz
Herhangi bir ögenin açıklayıcısı olarak cümleye giren, iki virgül veya iki kısa çizgi arasında yer alan ve bazen bağımsız olarak da cümleye girebilen sözcük ya da sözcük gruplarına ara söz denir.
Örnek:
- Dün akşam İstanbul’a, babasının yaşadığı şehre, gitmiş. (Dolaylı Tümleç)
- Beni, en sevdiğin arkadaşını, kıracak mısın? (Nesne
Not: Yukarıdaki örneklerde de olduğu gibi ara sözler cümle içinde özne, nesne ve dolaylı tümleç gibi görevlerde bulunurlar.
Cümlenin Ögelerini Bulma
Yüklem: Cümle içinde yüklemi bulmak için herhangi bir soru yoktur.
Özne: Yükleme sorulan ‘’kim ve ne’’ soruları ile bulunur.
Nesne: Yükleme sorulan ‘’kimi, ne, neyi’’ soruları ile bulunurlar.
Dolaylı Tümleç: Yükleme sorulan ‘’kime, kimde, kimden; nereye, nerede, nereden; neye, neyde, neyden” gibi sorularla bulunur.
Zart Tümleci: Yükleme sorulan “ne zaman, nasıl, niçin, niye, neden, ne kadar, ne şekilde’’ soruları ile bulunurlar.
Edat Tümleci: Yükleme sorulan ‘’ne ile, ne için, kiminle, kimin için’’ soruları ile bulunurlar.
Ögelerine Ayrılmış Cümleler Örnek
- Yaz gelince, Antalya’ya gideceğiz.
Gideceğiz: Yüklem
Yaz gelince: Zart Tümleci
Antalya’ya: Dolaylı tümleç
Not: Ayrıca bu cümlede ‘’biz’’ gizli özne konumundadır.
- Arkadaşım bu akşam kitabımı getirecek.
Gelecek: Yüklem
Arkadaşım: Özne
Bu akşam: Zarf Tümleci
Kitabımı: Belirtili Nesne
Cümlenin Ögeleri Örnek Test Soruları
1-) Aşağıdaki cümlelerden hangisi özne ve yüklemden oluşmaktadır?
A) Ben kendi şehrimin havasını tanımaz mıydım?
B) Duyulduğundan emin olmak için biraz bekledi.
C) Düşmemek için bir ağaca yaslandım.
D) Kırışıklıklar içindeki esmer yüzü açıktı.
E) Bakışları beni delerek geçti.
2-) Aşağıdaki cümlelerden hangisi ögelerine yanlış ayrılmıştır?
A) Gölgelerin enine kestiği/sokağın ıssızlığında/biraz daha/yürüdüm.
B) Cıvıl cıvıl sesler gelmeye başlayınca / kulak kabarttım.
C) Sağa sola dağılmış çocukların haykırışları / bitecek gibi / görünmüyordu.
D) Utançtan kıpkırmızı, terden sırılsıklam ve korkudan titreyerek / koştular / içeri.
E) Dersliğin açık kapısından / içeri / uzattım / başımı.
kaynağı değiştir]
Cümlenin ögeleri konu anlatımı ve ders özeti: Cümlenin ögeleri nelerdir, nasıl bulunur?
Zarf Tümleci
Yön, zaman, sebep, miktar ve şart bildirerek yüklemi tamamlayan ve yükleme sorulan “ne zaman, nasıl, niçin, niye, neden, ne kadar, ne şekilde?” gibi sorulara cevap veren söz ya da söz öbekleri cümlede zarf tümleci olarak kullanılırlar.
Örnek:
- Yarın seni almaya geleceğim. (Buradaki yarın sözcüğü ne zaman sorusunun cevabı olduğu için zarf tümleci görevinde bulunmaktadır.)
- Bursa’ya varmamıza az kaldı. (Buradaki az sözcüğü ne kadar sorusunun cevabı olduğu için zarf tümleci görevindedir.)
Not: Aşağı, yukarı, içeri, dışarı, ileri, geri vb.” sözcükler, yalın halde kullanıldığında zarf tümlecidir.
Örnek:
- Başını yukarı kaldırdı.
- Birden ileri fırladı.
Edat Tümleci
Cümle içerisinde yüklemin neyle, kiminle ve hangi amaçla yapıldığını gösteren söz öbeklerine edat tümleci denir. Yükleme sorulan “ne ile, ne için, kiminle, kimin için” sorularıyla bulunur.
Örnek:
- Bu konuşmayı dostlarıyla yapmış. (Cümle içindeki dostlarıyla sözcüğü kiminle sorusunun cevabı olduğu için edat tümleci görevindedir.)
- Her şeyi senin için yaptım. (Buradaki senin için söz öbeği, ne için sorusunun cevabı olduğundan cümle içinde edat tümleci görevinde bulunmaktadır.
- Ara Söz
Herhangi bir ögenin açıklayıcısı olarak cümleye giren, iki virgül veya iki kısa çizgi arasında yer alan ve bazen bağımsız olarak da cümleye girebilen sözcük ya da sözcük gruplarına ara söz denir.
Örnek:
- Dün akşam İstanbul’a, babasının yaşadığı şehre, gitmiş. (Dolaylı Tümleç)
- Beni, en sevdiğin arkadaşını, kıracak mısın? (Nesne
Not: Yukarıdaki örneklerde de olduğu gibi ara sözler cümle içinde özne, nesne ve dolaylı tümleç gibi görevlerde bulunurlar.
Cümlenin Ögelerini Bulma
Yüklem: Cümle içinde yüklemi bulmak için herhangi bir soru yoktur.
Özne: Yükleme sorulan ‘’kim ve ne’’ soruları ile bulunur.
Nesne: Yükleme sorulan ‘’kimi, ne, neyi’’ soruları ile bulunurlar.
Dolaylı Tümleç: Yükleme sorulan ‘’kime, kimde, kimden; nereye, nerede, nereden; neye, neyde, neyden” gibi sorularla bulunur.
Zart Tümleci: Yükleme sorulan “ne zaman, nasıl, niçin, niye, neden, ne kadar, ne şekilde’’ soruları ile bulunurlar.
Edat Tümleci: Yükleme sorulan ‘’ne ile, ne için, kiminle, kimin için’’ soruları ile bulunurlar.
Ögelerine Ayrılmış Cümleler Örnek
- Yaz gelince, Antalya’ya gideceğiz.
Gideceğiz: Yüklem
Yaz gelince: Zart Tümleci
Antalya’ya: Dolaylı tümleç
Not: Ayrıca bu cümlede ‘’biz’’ gizli özne konumundadır.
- Arkadaşım bu akşam kitabımı getirecek.
Gelecek: Yüklem
Arkadaşım: Özne
Bu akşam: Zarf Tümleci
Kitabımı: Belirtili Nesne
Cümlenin Ögeleri Örnek Test Soruları
1-) Aşağıdaki cümlelerden hangisi özne ve yüklemden oluşmaktadır?
A) Ben kendi şehrimin havasını tanımaz mıydım?
B) Duyulduğundan emin olmak için biraz bekledi.
C) Düşmemek için bir ağaca yaslandım.
D) Kırışıklıklar içindeki esmer yüzü açıktı.
E) Bakışları beni delerek geçti.
2-) Aşağıdaki cümlelerden hangisi ögelerine yanlış ayrılmıştır?
A) Gölgelerin enine kestiği/sokağın ıssızlığında/biraz daha/yürüdüm.
B) Cıvıl cıvıl sesler gelmeye başlayınca / kulak kabarttım.
C) Sağa sola dağılmış çocukların haykırışları / bitecek gibi / görünmüyordu.
D) Utançtan kıpkırmızı, terden sırılsıklam ve korkudan titreyerek / koştular / içeri.
E) Dersliğin açık kapısından / içeri / uzattım / başımı.
Zarf tümleci, yüklemde belirtilen iş ve oluşun ne zaman, neden, nasıl, ne kadar ve ne vasıtasıyla gerçekleştiğini belirtir. Edatlarla oluşturulan tümleçler de zarf tümleci kabul edilir. Örnekler:
- "Ablamlar haftaya yola çıkacaklarmış." (eylemin zamanını belirtir)
- "Çocuk korkudan titriyordu." (eylemin nedenini belirtir)
- "Eve koşarak gittim." (eylemin nasıl yapıldığını belirtir)
- "Öğretmen uzunca bir cetvelle tahtaya çizgiler çizdi." (eylemin ne ile yapıldığını belirtir)
- "Yatmadan önce biraz kitap okudum." (eylemin ne kadar yapıldığını belirtir)