Emredici Hukuk Kuralları Örnekleri

Hukuk kurallarını niteliklerine göre sınıflandırdığımızda şu şekilde bir ayrım karşımıza çıkmaktadır.

Emredici Hukuk Kuralları- Tanımlayıcı Hukuk Kurallar- Yedek Hukuk Kuralları
-Tamamlayıcı Hukuk Kuralları
-Yorumlayıcı Hukuk Kuralları

1-)Emredici Hukuk Kuralları Nedir?

Kanunlar tarafından uyulması mecburi kılınmış olan kurallardır. Hukuki işlemin tarafları bu kuralların aksini kararlaştıramazlar, kuralları değiştiremezler. Aksine davranışta bulunulması hâlinde hukukun yaptırım türleri devreye girecektir.
Emredici nitelikteki kuralların düzenlenmesindeki temel amaçlar şunlardır:

&#; Kamu düzenini koruma
&#; Zayıflar koruma
&#; Genel ahlakı koruma
&#; Genel adabı koruma
-Kişiliği ve kişilik haklarını koruma

Eğer bir kuralın temel amacında bu yukarıda sayılanlar yer alıyorsa söz konusu kural emredici nitelikte bir kuraldır.

*Ceza kanunlarının hepsi emredici nitelikte kanunlardır.
*Ayırt etme gücü olmayanların evlenmesi yasaktır.
*Evliliğin resmî evlendirme memuru önünde yapılması zorunludur.

2-)Tanımlayıcı Hukuk Kuralları Nedir?

Bir kavramın ya da bir şeyin tanımını, onun ayırt edici özellikleri ve unsurlarını göstermek suretiyle yapan hukuk kurallarıdır. Bu hukuk kuralları emredici nitelikte değildir ancak aksi taraflarca düzenlenemeyen kurallardır. Yani tanımlayıcı hukuk kuralına aykırı bir davranış yaptırıma tabi tutulmamıştır fakat taraflarca aksi kararlaştırılamaz. Kanun bir şeye nasıl bir tanım vermişse o tanım geçerli olacaktır.
Nişanlama: Evlenme vaadidir.

3-)Yedek Hukuk Kuralları Nedir?

Taraflarca aksi kararlaştırılabilen hukuk kurallarıdır. Böylelikle kanun bu kuralları tarafların anlaşamaması veya anlayamaması hâlinde devreye sokmaktadır. Bunlar kendi içerisinde ikiye ayrılır:

-Tamamlayıcı hukuk kuralları
-Yorumlayıcı hukuk kuralları

a-) Tamamlayıcı Hukuk Kuralları

Kişilerin yapmış oldukları hukuksa! işlemlerde gözden kaçan veya eksik kalan noktaları doldurmak ve eksikliği ortadan kaldırmak amaçlı kullanılan hukuk kurallarıdır. Esasında taraflar bu konuda kanunda yazılı olandan farklı bir düzenleme yapabilirlerdi fakat yapmadıklarından dolayı bir eksiklik oluşmuş ve eksikliği de tamamlamak konusunda anlaşamazlar ise bu durumda devreye o konuda kanunda belirtilmiş olan yedek hüküm devreye girerek eksikliği tamamlamaktadır.

Örneğin; borcun ifa yeri taraflarca sözleşme ile serbestçe belirlenebilir. Eğer taraflar ifa yerini belirlememişlerse ve daha sonra bu konuda da anlaşamamışlarsa bu durumda ifa yeri olarak borcun türüne göre kanun  farklı yerler belirlemiş olduğundan bu yedek hükümler devreye girerek sözleşmedeki eksikliği tamamlarlar:

-Borç bir para borcu ise kanuni tamamlayıcı yedek hükme göre ifa yeri alacaklının yerleşim yeridir.
&#; Borç bir parça borcu ise kanuni tamamlayıcı yedek hükme göre ifa yeri sözleşme yapıldığı sırada ] bu şey nerede ise orasıdır.
&#; Borç bu ikisi dışında diğer şeylerin borcu ise kanuni tamamlayıcı yedek hükme göre ifa yeri borç¬lunun yerleşim yeridir.

b-)Yorumlayıcı Hukuk Kuralları

Taraflar hukuki bir işlem veya ilişkide kullandıkları birden fazla farklı anlama gelebilen terimlere kendileri de birbirlerinden farklı anlamlar yüklemişler ve anlam konusunda anlaşamıyorlarsa bu durumda o terimden ne anlaşılması gerektiği konusunda kanunun belirlediği anlamı İçeren yedek hüküm kullanılarak anlam kargaşası ortadan kaldırılmış olunur.

Taraflar borcun ödenmesi zamanını sözleşme ile serbestçe belirlemişler ve İfa zamanı olarak da ayın başı, ayın ortası veya ayın sonu gibi belirsiz zaman dilimleri kullanmışlardır. Daha sonra bu belirsiz zaman dilimlerini kesinleştirmek konusunda anlaşmazlık çıkarsa kanunun bu terimlerden ne anlaşılması gerektiği konusundaki yedek hükümler devreye sokularak, yorum yapılarak anlaşmazlık çözüme kavuşturulabilecektir Buna göre kanun:

&#; Ayın başı ibaresinin ayın birinci günü olarak
-Ayın ortası ibaresinin ayın onbeşinci günü olarak
&#; Ayın sonu ibaresinin ayın sonuncu günü olarak yorumlanabileceğini belirtmiştir.

/ Eğitim / Genel

Toplumsal yaşam insanların bir arada bulunmasını gerekli kılar. İnsanlar, bu yaşam içinde birbirleri ile sürekli etkileşim hâlindedir.

İnsanlar, doğal çevrenin ve koşulların getirdiği zorluklarla mücadele etmek güven içinde yaşayabilmek için birtakım kurallara ihtiyaç duyarlar. Aksi takdirde ilişkilerin sağlıklı bir şekilde ilerlemesi ve düzenin korunması mümkün değildir. Toplum hayatını düzenleyen ve devlet otoritesi tarafından konulan bu kurallara hukuk kuralları denir. Hukuk kurallarının yaptırımı maddidir. Yani uyulması zorunlu olan, kamu gücü ile desteklenmiş kurallardır. Hukuk kurallarının varlığı hukukun varlığı ile mümkündür.

Kişiler arasındaki ilişkileri düzenleyen birtakım toplumsal kurallar vardır. Bu kurallara uyulmadığı takdirde bazılarına toplumdaki bireyler tarafından ayıplanma, dışlanma, saygısız ve görgüsüz sayılma gibi yaptırımlar uygulanır. Bazılarına ise devlet tarafından düzenlenen yaptırımlar uygulanır. Devlet tarafından toplumsal düzeni sağlamak amacıyla konulan hukuk kuralları birtakım özelliklere sahiptir.

Bazı hukuk kurallarının mutlaka uygulanması gerekirken, bazılarının aksi kararlaştırılmadığı takdirde uygulanması gerekir. Hukuk kuralları uygulanma nitelikleri bakımından dört grupta toplanmaktadır. Bunlar; emredici hukuk kuralları, tamamlayıcı hukuk kuralları, yorumlayıcı hukuk kuralları ve tanımlayıcı hukuk kurallarıdır.

Emredici Hukuk Kuralları: Uyulması zorunlu olan kurallardır. Bu hukuk kurallarına herkesin uyması zorunludur. Kişilerin bu kuralları değiştirmeleri söz konusu değildir. Örneğin Medeni Kanun’un maddesinde yer alan “Ayırt etme gücüne sahip olmayanlar evlenemez.” ifadesi emredici niteliktedir. Bu durumda bu maddenin aksine bir işlem yapılamaz. Bir hukuk kuralına uyulmaması durumunda yaptırım öngörülmüşse, bu hukuk kuralı da emredicidir. Örneğin “Bir insanı kasten öldüren kişi, müebbet hapis cezası ile cezalandırılır.” (Türk Ceza Kanunu, md. 81/1).

Tamamlayıcı Hukuk Kuralları: Tamamlayıcı hukuk kurallarına yedek, düzenleyici hukuk kuralları da denilmektedir. Bu kurallar aksi kararlaştırılabilen, aksi kararlaştırılmadığında kullanılabilen kurallardır. Diğer bir ifade ile aralarında hukuki ilişki bulunan tarafların kendi düzenlemelerini yapabilmeleri için hukukta boşluk bırakılan kısımdır.

Tamamlayıcı hukuk kuralları en fazla borçlar hukukunda görülür. Örneğin Borçlar Kanunu (md. 89) “Borcun ifa yeri, tarafların açık veya örtülü iradelerine göre belirlenir.” der. Yani taraflar borcun ifa yerini sözleşme ile serbestçe belirleyebilirler. Ancak taraflar sözleşmede borcun ifa yerini belirtmemişlerse ve daha sonra borcun ifa edileceği yer konusunda anlaşamamışlarsa borcun türüne göre kanunda borcun ifa yerleri belirtilmiştir. Sözleşmedeki eksiklik kanundaki bu yedek hükümlerle tamamlanır.

Yorumlayıcı Hukuk Kuralları: Tarafların kurmuş oldukları hukuki ilişkilerde ve yapmış oldukları işlemlerde kullanılan, ifadelerin anlamları hakkında belirsizliğe düşmeleri durumunda kanunda bu durumu açıklayan hükümlerdir. Bu kurallar taraflarca düzenlenmiş ancak yeterince açıklığa kavuşturulmamıştır. Örneğin “Borcun ifası için bir ayın başlangıcı veya sonu belirlenmişse, bundan ayın birinci ve sonuncu günü; ayın ortası belirlenmişse, bundan da ayın on beşinci günü anlaşılır. Borcun ifası için gün belirtilmeksizin sadece ay belirlenmişse, bundan o ayın son günü anlaşılır.” (Borçlar Kanunu, md. 91). Borçlar Kanunu tarafların belirsizliğe düştüğü durumu bu madde de yer alan yedek hükümlerle açıklığa kavuşturmuş olur.

Tanımlayıcı Hukuk Kuralları: Tanımlayıcı hukuk kuralları, bir hukuki kavram veya kurumun anlamını belirten kurallardır. Örneğin Medeni Kanun’un maddesi “Yerleşim yeri bir kimsenin sürekli kalma niyetiyle oturduğu yerdir.” diyerek yerleşim yerini tanımlamıştır. Yine Medeni Kanun’un maddesi nişanlanmayı, Borçlar Kanunu’nun maddesi satımı tanımlamaktadır.

Hukuk kurallarının başlıca amacı insanlar arasındaki ilişkileri düzenlemektir. Ancak kurallara uyma mecburiyeti açısından hepsi aynı düzeyde değildir.

1. Emredici hukuk kuralları: Bireylerin, aksine bir tutum takınmaları mümkün olmaksızın muayyen bir davranışta bulunmasını emreden kurallardır. Kesin ve bağlayıcıdır, aksi kararlaştırılamaz. Uyulması mutlak surette zorunludur. Emredici kurallar olumlu ve olumsuz olmak üzere iki şekilde tezahür eder. Ya bir şeyi yapmak, yerine getirmek şeklinde bir davranışta bulunmasını ister ki buna kanunun emretmesi denir, ya da bir davranışı yapmamasını ister ki buna da kanunun yasaklaması denir. Kamu düzenini, kamu yararını, genel ahlak ve adabı ve zayıfları koruyan kurallar genellikle emredicidir. Emredici kurallara aykırılığın genellikle bir yaptırımı vardır. Hukuki işlemlerin geçerli olabilmesi için emredici kurallara aykırı olmaması esastır. Aksi taktirde yaptırımla karşılaşılır.
2. Yedek hukuk kuralları: Bunlara tamamlayıcı ve düzenleyici kurallarda denir. Bu kuralların en önemli özelliği nihai tarzda bağlayıcılıkları yoktur. Kişiler kendi iradeleri doğrultusunda hareket ederek bu tür kuralların aksini kararlaştırabilirler. Yedek kurallara uyma zorunluluğu yoktur. Göz ardı edilebilirler. Sözleşmelerde zaman zaman boşluklar bulunabilir ve bu da anlaşmazlıklara neden olur, işte bu boşluklar yedek hukuk kuralları ile doldurulur. Yedek hukuk kurallarının bir kısmı tamamlayıcı, bir kısmı tanımlayıcı ve bir kısmı da yorumlayıcı niteliktedir.

Örnek

Alış/veriş yapmış iki kişi hangi tarafın borcunu daha önce ödeyeceğini kararlaştırmamışlarsa B.K:MD/B “ aksi kararlaştırılmadıkça satıcı ve alıcı borçlarını aynı anda ifa etmekle yükümlüdür” hükmü bu boşluğu dolduran tamamlayıcı nitelikte bir yedek hukuk kuralıdır.

Örnek

M.K:MD/1“yerleşim yeri bir kimsenin sürekli kalma niyetiyle oturduğu yerdir” hükmü tanımlayıcı nitelikte bir yedek kuraldır.

Örnek

B.K:MD “Borcun ifası için bir ayın başlangıcı veya sonu belirlenmemişse bundan ayın birinci ve sonuncu günü anlaşılır” hükmü yorumlayıcı niteliği olan bir yedek hukuk kuralıdır.

Yedek kurallar kendilerine aykırı sözleşmeler yapıldığı zaman bir etkinlik göstermezler. Onların etkinliği kendilerine aykırı sözleşme yapılmadığı durumlarda gündeme gelir ve bu taktirde kesin bağlayıcı olurlar.

• KMK da emredici ve yedek hukuk kuralları: Bu genel bilgilerden sonra KMK da emredici ve yedek hukuk kuralları ve uygulanmasına geçebiliriz. KMK nın ruhunda sakinlerin; kanunların emredici hükümlerine aykırı olmamak kaydıyla kendilerini istedikleri gibi yönetebilmeleri bulunmaktadır. KMK daki emredici kurallara kesin olarak uyulacaktır. Yedek hukuk kurallarına da kat malikleri kendi aralarında başka türlü anlaşmazlarsa uyulacaktır. Kat malikleri arasındaki anlaşma ise yönetim planı veya kat malikleri kurulu kararları ile olur. Yönetim planı sadece imzalayanları değil külli ve cüzi halefleri, bağımsız bölümü sonradan edinenleri, kiracılar gibi kullananları da bağladığından kendine özgü bir sözleşmedir. Bunun için emredici hukuk kuralları dışındaki hususların veya yedek hukuk kurallarından farklı düzenlemelerin yönetim planı ile yapılması gereklidir. Sık sık karıştırılan bir konu, KMK daki yedek hukuk kuralı ile yönetim planındaki kuralların birbirine üstünlüğüdür. Eğer yönetim planında yedek hukuk kuralının aksine bir hüküm kararlaştırılmışsa artık yönetim planının ilgili maddesi uygulanacaktır. Eğer yedek hukuk kuralı ile ilgili bir düzenleme yönetim planında yapılmamışsa o zaman KMK daki yedek hukuk kuralı emredici hukuk kuralı işlevi görecektir.

Örnek

KMK-MD “kat maliklerinden her biri aralarında başka türlü anlaşma olmadıkça;

1. Kapıcı, kaloriferci, bahçıvan ve bekçi giderlerine ve bunlar için toplanacak avansa eşit olarak,
2. Anagayrimenkulün sigorta primlerine ve bütün ortak yerlerin bakım, onarım, koruma, güçlendirme ve onarım giderleri ile yönetici aylığı gibi diğer giderlere ve ortak tesislerin işletme giderlerine ve giderler için toplanacak avansa kendi arsa payı oranında katılmakla yükümlüdür.

Maddedeki “aralarında başka türlü anlaşma olmadıkça” ibaresi bu maddenin yedek hukuk kuralı olduğunu, kat maliklerinin bu konuda kendi aralarında başka bir paylaştırma oranı/şekli tespit edebileceklerini (örnek: yakıt giderinin petek / dilim sayısına göre dağıtılması gibi) göstermektedir. Yönetim planında başka bir paylaştırma oranı / şekli belirlenmişse artık bu yedek hukuk kuralı olan KMK-MD nin bir hükmü kalmamıştır. Yönetim planında bu konuda hiçbir şey yazılmamışsa o zaman KMK-MD emredici hukuk kuralı gibi uygulanacaktır.

Örnek

KMK-MD/d “Yönetici, kat maliklerinin hem sayı hem arsa payı bakımından çoğunluğu tarafından atanır” hükmü emredici bir hukuk kuralıdır. Bunun aksi kararlaştırılamaz, yönetim planına yazılsa bile hükümsüzdür. İkinci toplantı olsa da bu orandan daha az bir çoğunlukla yönetici atanamaz.

• Sonuç olarak Kat mülkiyeti hukukunda hiyerarşi şöyledir.
• Emredici hukuk kuralları
• Yönetim planı hükümleri
• Yedek hukuk kuralları

Hukuk kavramı şu anlamlara gelmektedir:

1. Haklar, insan varlığına temel oluşturan hak ve adalet kavramı; haklar.

2. Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların tümü, tüze; ahbaplık, dostluk.

3. Yasaların cezayla ilgili olmayıp alacak verecek gibi davaları ilgilendiren bölümü; insan ve yurttaşlık haklarını kuram ve uygulama açısından uygulayan bilim.

Tür kavramı ise "Kendi içinde bir birim olan ve üzerinde cins kavramının bulunduğu mantıksal kavram" anlamına gelir.

Hukuk kurallarının çeşitleri şunlardır:

1. Emredici hukuk kuralları

2. Tamamlayıcı hukuk kuralları

3. Yorumlayıcı hukuk kuralları

4. Tanımlayıcı hukuk kuralları

5. Yetki verici hukuk kuralları

Kesinlikle uyulması gereken hukuk kurallarıdır. Bireyler bu kuralların aksine sözleşme yapamazlar ve bu kuralların aksine davranışlarda bulunamazlar. Emredici hukuk kurallarına aykırı yapılan işlemler butlan ve yokluk ile sakattır.

Emredici hukuk kurallarının konulma nedenleri kamu düzenini genel ahlak ve zayıfları korumaktır. Örneğin; Evlenme yaşı ile ilgili olarak edeni Kanun'da "Erkek veya Kadın 17 yaşını doldurmadıkça evlenemez." hükmü yer almaktadır. Bu hüküm emredici bir nitelik taşır.

Tarafların aksini kararlaştırabildikleri hükümlerdir. Tamamlayıcı hukuk kuralları tarafların sözleşme yaparken öngöremedikleri konulardaki uyuşmazlıkların çözümüne yarayan kurallardır.

Örneğin; Bir borç ilişkisinde taraflar ödenecek olan faiz oranını yasal faiz oranlarından daha farklı olarak tespit edebilir ya da sözleşmede taraflar herhangi bir faiz oranı öngörmeyebilirler. Bu durumda yasal faiz oranı uygulanır; işte bu yasal faiz oranı, tamamlayıcı hukuk kuralıdır.

Bireylerin birkaç analam gelebilen beyan ve hareketlerinin, hangi anlama geldiğini saptayan hukuk kurallarıdır.

Örneğin; Taraflar sözleşmede ayın başı tabirini kullanmış fakat bununla neyi kastettiklerini açıklamamışlarsa Borçlar Kanunu bununla ayın 1. gününün anlaşılması gerektiğini belirtmiştir.

Bir hukuki kavramın, kurumun ne anlama geldiğini belirleyen kurallardır.

Örneğin; Medeni kanun "nişanlanma" yı şöyle tanımlamıştır: "Nişanlanma evlenme vaadiyle olur."

İlgilisine yetki veren, ilgilisini belli bir davranışta bulunmada serbest bırakan kurallardır.

Örneğin; Mirasçıların "mirası reddetme yetkileri" vardır.