Bilgi Işleme Kuramı Kpss

Bilgiyi İşleme Kuramı - Bellek Türleri

• Bilgiyi işleme kuramına göre 3 tür bellek vardır.

1. Duyusal Bellek
2. Kısa Süreli Bellek
3. Uzun Süreli Bellek
   1. Açık Bellek
      1. Anısal (Epizodik) Bellek
      2. Anlamsal (Semantik Bellek)
   2. Örtük Bellek
      1. İşlemsel (Prosedürel) Bellek
      2. Gizil (Örtük) Öğrenmeler

1. Duyusal Bellek

• Dış dünyaya açılan belleğimizdir.
• Beş duyu organı ile alınan uyarıcıların kaydı buraya yapılır.
• Bu kaydı yapılmış olan uyarıcılara DUYUM denir
• Bilgiler anlamsızdır, yani işlenmemiştir, orijinaldir.
• Depolanma alanı (kapasite) sınırsızdır.
• Depolanma süresi sınırlıdır. (4 saniye)
• Buradaki bilgilerin bir kısmı DIKKAT ve ALGIDA SEÇİCİLİK yoluyla kısa süreli belleğe aktarılmaktadır.
• Aktarılan bilginin kapasitesini kısa süreli belleğin kapasitesi belirler

2. Kısa Süreli Bellek (İşleyen , Aktif, Tepki Üreten, Çalışan Bellek)

Duyum 

• Duyusal bellek ile uzun süreli bellek arasında bağlantı sağlayan bellektir.
• Kısa süreli bellek; duyusal bellek ile uzun süreli bellek arasında köprü işlevi görür
• Tüm işlemler buradan yürütüldüğü için İşlemsel bellek olarak da tanımlanır.(İstisnası refleksler -> Duyusal Bellek)
• Depolanma alanı sınırlıdır. (7±2)
• Depolanma alanını artırmak için , yani yeni uyarıcılara yer açmak için kullanılan strateji gruplamadır.
• Belli bir anda 5 - 9 arası uyarıcı depolanabilir.
• Kısa süreli belleğin kapasitesi sınırlı olduğu için son gelen uyarıcılara yer açmak için uyarıcıyı dibe iter. Bu duruma sızan kova hipotezi denir.
• Gruplama hatırlamayı kolaylaştırır.
• Depolama süresi sınırlıdır. (~20 sn)
• Depolama süresini artırmak için koruyucu tekrar stratejisi kullanılır. (Unutma var)
• Kısa süreli bellekde en uzun depolama süresi 1 dakikadır.
• Kısa süreli belleğin işlem yükünü hafirfletmek için kullanılan strateji otomatikliktir. (Alışkanlığa dönüştürme)
• Kısa süreli belleğin sınırlı depolanma alanı ve süresi olduğu için ders anlatımlarında kısa cümleler kurulması ve birkaç tekrar yapılması gerekir.

3. Uzun Süreli Bellek

• Ön bilgilerin depolandığı yerdir.
• Öğrenme olabilmesi için bilginin buraya gelmesi zorunludur. (Kalıcı olması için)
• Depolanma alanı sınırsızdır.
• Depolanma süresi sınırsızdır.
• Bu bellekte unutma yoktur, bilgiyi geri getirememe vardır.
• Buradaki bilgi bir düzen içinde saklanmaktadır. adeta bir kütüphane gibi bir düzeni vardır.

a) Açık Bellek

• Kişi burada depolanan bilgilerin farkındadır. (Bilinç + Bilinç Öncesi)
• Seçici dikkat vardır.
• Depolanan bilgiler sözeldir (sözel+sayısal) (sözel bilgilerin başkalarına aktarılma şekli)
• Bilgiler dekleratif, yani bildirimseldir. Bir yargı bildirir.
• Bilgiler iki şekilde bellekte tutulur;

1. Anısal ( Episodik) Bellek
   • Ne zaman, kiminle, nerede, ne yaptıysak bunun bilgileri burada saklıdır.
   • Flash anılar (önemli anılar)
   • ​​​​​​​Yaşamımız boyunca başımızdan geçen kişisel yaşanıtlarımızın saklı olduğu bellektir.
   • Olumlu ya da olumsuz anlamlar taşıyan hikayelerin zaman ve mekan bildirilerek saklandığı bellektir.
2. ​​​​​​​Anlamsal (Semantik) Bellek
   • ​​​​​​​Kavram, ilke, olgu, ilişkiler, nesneler ve olayların anlamlarının saklandığı bellektir.
   • Nedir sorusunun cevabının verildiği açıklayıcı bilgiler bu bellekte saklanır.

b) Kapalı Bellek

• Kişinin bilincinde olmadığı bellektir.
• Örtük bellek kişinin farkında olmadan ögrendiği bilgileri içerir
• Örtük bellekte kişi öğrenmiş olduğunu bilmez.
• Kişi bu öğrendiklerini ihtiyacı olduğu anda öğrenmiş olduğunun farkına varır.
• Bu bellekte örtük (gizil) öğrenme, beceriler, alışkanlıklar (İşlemsel Bellek) ve klasik koşullanma türü öğrenmeler (tutumlar, korkular, subliminal mesajlar vb) yer alır.
• Burada süzücü dikkat vardır. (İstemsiz)
• İfade eilemez (anlatılmaz yaşanır.)
• Dekleratif değildir, eylemseldir.
• Nasıl sorusuna cevap veren bilgiler bulunur.
• Bilinç dışı yaşantılar, koşullanmalar, çocukluk anıları, örtük öğrenmeler ve Psikomotor beceriler bu bellektedir.​​​​​​​

1 ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ MURAT CİVELEK REHBERLİK VE EĞİTİM BİLİMLERİ UZMANI Web: Mail:

2 4. ÜNİTE BİLİŞSEL KURAMLARI BÖLÜM:2 BİLGİYİ İŞLEME KURAMI

3 KPSS de bilgiyi işleme kuramından ortalama soru gelmektedir. Bu bölümdeki sorular genellikle bilgi veya örnek verilerek sorulan yarı bilgi sorusu şeklindedir.

4 Bilişsel Yaklaşım BİLGİYİ İŞLEME KURAMI Bilgiyi işleme kuramı, insanın dünyayı anlamada kullandığı zihinsel süreçleri inceleyen bir kuramdır. Bilişsel kuram açısından öğrenme; bireyin zihinsel yapısındaki değişme olarak tanımlanır. Bilişsel kuram açısından öğrenme; daha önce öğrenilen bilgiyle yeni bilgiyi ilişkilendirme (örgütleme) sürecidir. 4 45

5 Bilgiyi İşleme Kuramı Bilgiyi işleme kuramında öğrenme olayı, bilgisayarların çalışmasına benzetilmekte, girdilerin işlenip çıktılara dönüştürülmesi olarak görülmektedir. Bilgiyi işleme kuramında öğrenme süreci, dışardan gelen uyarıcının duyu organlarıyla alınmasıyla başlanıp, bu uyarıcıların tanımlanması ve depolanmasıyla devam etmektedir. Depolanan bu bilgiler gerektiğinde geri getirilerek kullanılmaktadır. 5

6 Bilgiyi İşleme Kuramı Bilgiyi işleme kuramında, iki temel öğe vardır. İlki 3 tür bellekten oluşan bilgi depoları (bellekler), Diğeri bilginin bir depodan diğerine aktarılmasını sağlayan içsel, bilişsel etkinlikleri kapsayan bilişsel süreçlerdir. 6

7 Bir öğretmen ders anlatırken öğrencileriyle göz teması kurmakta, bir önceki derste işlenen konuların temel hatlarını tekrar vurgulamakta ve yeni bir konuyu basitten karmaşığa doğru anlatmaktadır. Öğretmenin izlediği bu yol aşağıdaki öğrenme kuramlarından hangisiyle ilişkilidir? A) Tepkisel koşullanma B) Edimsel koşullanma C) Bilgiyi işleme D) Sosyal öğrenme E) Sosyo-kültürel

8 Ayşe Öğretmen ders anlatırken konunun önemli noktalarını vurgulamak için sesini yükseltmekte, tahtadaki bazı kelimelerin altını çizmektedir. Bu davranışının, öğrencilerin temel bilgiye odaklanmasına yardımcı olacağını düşünmektedir. Ayşe Öğretmen in bu uygulaması, aşağıdakilerden hangisiyle en iyi açıklanabilir? A) Sosyal öğrenme B) Bitişiklik C) Sistematik davranış D) Duyuşsal öğrenme E) Bilgiyi işleme

9 9 Bilgiyi İşleme Kuramında Bellek Türleri ile Aktarılma Süreçleri

10 I. BELLEK TÜRLERİ 10 8

11 Bilgiyi İşleme Kuramı 1) DUYUSAL BELLEK (KAYIT) Bilgiyi edinmenin ilk aşaması duyusal kayıttır. Bu aşamada çevredeki uyarıcılar, uyarıcının özelliğine göre, beş duyu organımızdan biri tarafından alınarak, uyarıcının izi yaklaşık 1 (görsel bilgi) 4 (işitsel bilgi) saniye arası duyusal belleğe kayıt olur. Duyusal kayıtın içerdiği bilgi, özgün uyarıcının tam bir kopyasıdır

12 Bilgiyi İşleme Kuramı Mesela; bir kitabın sayfalarını hızla çevirdiğimiz zaman sayfalarda ki yazılar gözümüzde izler bırakır. Bu iz bırakma duyusal kayıttır. 12

13 Bilgiyi İşleme Kuramı Duyusal kayıtın kapasitesi sınırsızdır ve her duyu için ayrı bir deposu olduğu düşünülmektedir. Duyusal kayıt, kendisinden sonraki bilişsel süreçler için kritik bir öneme sahiptir. Mesela; duyusal kayıt olmasaydı, bir cümle okurken, cümlenin sonuna geldiğimizde başındaki sözcükleri unutarak cümleden hiçbir anlam çıkaramayacaktık. 13

14 Bilginin duyusal kayıttan kısa süreli belleğe geçişinde dikkat ve seçici algı süreçleri süzgeç görevi yapar. Dikkat edilen ve algılanan uyarıcılar, kısa süreli belleğe aktarılmaktadır. 14

15 Bilgiyi İşleme Kuramı 2) Kısa Süreli (İşleyen/Çalışan) Bellek Dikkat edilen ve algılanan bilgi, duyusal kayıttan kısa süreli belleğe geçirilir. Depolanan şey, uyarıcının tam bir kopyası değildir. Kısa süreli belleğin depolama kapasitesi oldukça sınırlıdır; ancak 7 2 birimlik bilgi miktarını depolayabilmektedir (Gruplama ile bu sınırlılık belli oranda aşılabilir)

16 Bilgiyi İşleme Kuramı Zihinsel tekrar yapılmadıkça bilgiler en fazla saniye depolanabilmektedir (Zihinsel tekrar yapıldıkça bu süre arttırılabilir). Kısa süreli bellekte bilgiler bir taraftan belli bir süre ( saniye) depolanır, diğer taraftan da bilgiler üzerinde işlemler (kodlama) yapılır. Bu nedenle bu belleğe işleyen/çalışan bellek de denir. Mesela; İngilizce çevirmenleri İngilizce söylenenleri bir yandan depolar, bir yandan da İngilizcedeki malzemeyi Türkçeye çevirme işlemini gerçekleştirir. 16

17 Bilgiyi İşleme Kuramı Kısa süreli belleğe (KSB) bilgiler, duyusal ve uzun süreli bellekten gelir. Genellikle her ikisi aynı anda olur. Kısa süreli belleğe gelen bilgi anlamlandırılarak doğrudan tepki üreticilere gönderilebileceği gibi, kodlanıp uzun süreli belleğe de gönderilebilir. Mesela; birey telefon rehberine bakıp hemen telefon tuşlarına basarak telefon edebilir. Böylece, bilgi kısa süreli bellekten doğrudan tepki üreticilere gönderilmiştir. Ya da daha sonra kullanılmak üzere, telefon numarası kodlanarak uzun süreli belleğe aktarılır. 17

18 Bilgiyi İşleme Kuramı Kısa süreli belleğin temel görevi ise; yeni gelen bilgilerin tekrar ve gruplama yoluyla uzun süreli belleğe geçmesini sağlamaktır. Eğer bilgiler saniyeden sonra uzun süreli belleğe aktarılmazsa tamamen unutulurlar. Mesela; rehberden bulduğumuz bir telefon numarasını, telefonu çevirdikten sonra hemen unutabiliriz. 18

19 Zihinsel işlemler büyük ölçüde kısa süreli bellekte yapılır: Öğrenmeyi gerçekleştirir. Uzun süreli belleğe bilgiyi aktarmak için bilgi üzerinde kodlama yapar Bilgileri saniye kadar geçici süre depolar. Uzun süreli bellekten bilgileri geri çağırır. 19

20 Aşağıdaki unutma durumlarından hangisi, kısa süreli bellekle ilgilidir? A) Saklanan bir eşyanın yerini unutma B) Çok iyi tanınan bir kişinin adını unutma C) Konuşurken araya birinin girmesi sonucu ne söylediğini unutma D) İyi bilinen bir eşyanın adını unutma E) Sıklıkla gidilen bir yerin adresini unutma

21 Bilgiyi İşleme Kuramı 3) Uzun Süreli Bellek Bilgilerin sürekli olarak depolandığı bellek türüdür. Bu belleğin kapasitesi belli değildir bu nedenle sınırsız olarak kabul edilmektedir. Uzun süreli bellekteki bilgiler bireye mal edilmiş, özümsenmiş ve anlamlandırılmış bilgilerdir. Bu nedenle uzun süreli bellekteki (USB) bilgiler yok olmaz; ancak bilgi kaybedilebilir

22 Bilgiyi İşleme Kuramı Uzun süreli bellek; a) açık (bildirilebilen) bellek - anısal (epizodik) - anlamsal (semantik) b) örtük (bildirilemeyen) bellek - işlemsel (prosedürel) diye ayrılır. 22

23 Bilgiyi İşleme Kuramı a) Açık (dekleratif, bildirilebilen) bellek: Kişinin bilincinde olduğu ve başkalarına da bildirebildiği bilgileri içerir. Açık bellek; anısal ve anlamsal olmak üzere ikiye ayrılır. b) Örtük (bildirilemeyen) bellek: Kişinin bilincinde olmadığı bellektir. Örtük bellek kişinin farkında olmadan öğrendiği bilgileri içerir. Örtük bellekte kişi öğrenmiş olduğunu bilmez. Kişi farkında olmadan bu öğrendiklerini ihtiyacı olduğu anda öğrenmiş olduğunun farkına varır. 23

24 Bilgiyi İşleme Kuramı AÇIK BELLEK TÜRLERİ ANISAL (EPİZODİK) BELLEK Yaşamımız süresince başımızdan geçen olayların, kişisel yaşantıların depolandığı yerdir. Örnek; Lise, yıllarımızla ilgili anılarımız, bir konserle ilgili anılarımız. ANLAMSAL (SEMANTİK) BELLEK Bilginin anlamlı hale gelmesini sağlar. Genel kavramlar, ilkeler, okulda öğrendiğimiz bilgilerin çoğu, jest ve mimiklerin anlamları, beden dili gibi şeyler bu bellekte yer alır. Örnek: Uzungöl ün Trabzon da olduğu bilgisi

25 ÖRTÜK BELLEK İÇERİĞİ GİZİL ÖĞRENMELER KLASİK KOŞULLANMA ÖĞRENMELERİ BECERİ VE ALIŞKANLIKLAR (İŞLEMSEL BELLEK) - Herhangi bir şeyin nasıl yapılacağı ile ilgili bilgiler ve işlemler depolanır. Belli işlem basamaklarıyla yapılan etkinlikler olan yüzme, araba kullanma, problem çözme, matematik, fizik problemi çözme gibi bilgiler bu bellekte yer alır. 25

26 Emine nin anneannesi, eski günlerden bahsederken bazen Emine nin doğduğu günü de anlatmaktadır. Saat kaçta doğduğunu, o gün havanın nasıl olduğunu, ona hangi renk kıyafetler giydirdiğini en ince ayrıntısına kadar hatırlamaktadır. Bilgiyi işleme modeline göre, Emine nin anneannesinin kullandığı bellek türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Anlamsal B) Anısal C) Kısa süreli D) Duyusal E) İşlemsel

27 Aşağıda, onuncu sınıf öğrencisi Ali ve edebiyat öğretmeni arasında geçen bir diyalog verilmiştir. Ali: Öğretmenim bazen okuduğum kitaplardaki karakterleri, onların özelliklerini sorduğunuzda karıştırıyorum. Öğretmen: Hatırlarsın geçen dönem size ödev verdiğim romandaki karakterlerin özelliklerini en iyi betimleyen sendin. Hatta bu dönemki dersimizde de o karakterlere gönderme yaparak örnekler verdin. Ali: Evet, o romanı çok iyi hatırlıyorum. Çünkü o romandaki olaylar, sanki bizim mahallede geçiyordu. Karakterlerin hepsi bizim mahalledeki insanlara benziyordu. Buna göre Ali nin, öğretmeninin verdiği romandaki karakterleri hatırlaması aşağıdakilerden hangisiyle açıklanır? A) Uzun süreli belleğe aktarırken bilgiyi anlamlı hâle getirmiştir. B) Kısa süreli bellekte gruplandırma yaparak daha fazla bilgiyi hatırlamıştır. C) Önermeler kullanarak bilgiyi uzun süreli belleğe yerleştirmiştir. D) Kısa süreli bellekte yeterli tekrar yaparak bilgiyi kodlamıştır. E) Örtük tekrarlar yaparak uzun süreli bellekte bilgiyi anlamlandırmıştır.

28 Beşinci sınıf öğrencisi Umut, yelken sporuna ilgi duyduğu için yaz tatilinde bir yelken kursuna başlar. Kursta öğretmeni, rüzgarın geliş yönüne göre yelkenin dümenini hangi tarafa çevirmesi gerektiğini uygulamalı olarak gösterir ve Umut a öğrendiklerini pekiştirmesi için bol bol egzersiz yaptırır. Umut bu kursta aşağıdaki bellek türlerinden hangisini en fazla kullanmıştır? A) Semantik bellek B) İşlemsel bellek C) Duyusal bellek D) Kısa süreli bellek E) Anısal bellek

29 Ahmet Bey, hastalığı nedeniyle yakın geçmişte olup bitenleri hatırlayamamaktadır. Ancak satranç oynamakta ve bu oyunun kurallarını hatırlamada hiçbir güçlük çekmemektedir. Buna göre, Ahmet Bey in hangi belleğinde bozulma olduğu söylenebilir? A) Yalnızca anlamsal B) Yalnızca anısal C) Anlamsal ve anısal D) Anısal ve işlemsel E) İşlemsel ve anlamsal

30 Bilgiyi İşleme Kuramı Uzun süreli bellekte yer alan bilgilerin bir kısmı gerçeklere ve olaylara ilişkin yalın bilgilerdir. Daha çok Ne? sorusunun yanıtı olan bu bilgiler dekleratif (açıklayıcı, bildirimsel) bilgi olarak nitelendirilir. Bu bellekteki bazı bilgiler ise bir işin Nasıl? yapılması gerektiğine ilişkindir ki bu bilgilere de prosedürel (işlemsel) bilgi denir. Bilgiyi işleme kuramcıları bu iki bilgi türünün yanı sıra bir de bireyin kendi bildikleri hakkında sahip olduğu bilgiden bahseder, bu bilgiye de metabilişsel (üst bilişsel) bilgi denir. 30

31 Yüksel Bey yeni aldığı elbise dolabının kurulum yönergesine bakarak önce küçük parçaları birleştirmiş, sonra da birleştirdiği parçaları ilgili yerlere tutturarak dolabı kurmayı başarmıştır. Yüksel Bey in elbise dolabını kurmada kullandığı kurulum yönergesi hangi türden bilgiyi içermektedir? A) Bildirimsel B) Açıklayıcı C) İşlemsel D) Yöntemsel E) Araçsal

32 II. BİLİŞSEL SÜREÇLER 1) Duyusal bellekten kısa süreli belleğe geçiş a) Dikkat b) Algı 2) Kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe geçiş a) Tekrar b) Kodlama (Anlamlandırma) Anlamlılık Etkinlik Örgütleme (Gruplama, kümeleme) Eklemleme (Genişleme) Görsel canlandırma kodlaması Otomatikleştirme Bellek destekleyici ipuçları 3) Bilgiyi Uzun Süreli Bellekten Geri Getirme Geri Getirme (Hatırlama) ve Unutma 4) Yürütücü Kontrol ve Metabiliş 32

33 Bilgiyi İşleme Kuramı 1) Bilginin duyusal bellekten kısa süreli belleğe aktarılmasını sağlayan bilişsel süreçler A) DİKKAT Dikkat, duyu organlarının bir uyarıcı üzerine yoğunlaşması veya odaklanmasıdır. Öğrenme faaliyeti dikkat ile başlar. Sadece dikkat ettiğimiz bilgileri öğreniriz. Dikkatimizi belirleyen bireysel özelliklerden kaynaklanan özellikler (ihtiyaç, ilgi, beklenti, tutum, geçmiş yaşantılar) olduğu gibi uyarıcıdan kaynaklanan özellikler de (uyarıcının şiddeti, büyüklüğü, garipliği, hareketi ve tekrarı) vardır

34 Bilgiyi İşleme Kuramı B) ALGI Beyne ulaşan duyumların organize edilerek tanıma, anlama ve anlamlandırma işlemidir. Yani duyumların yorumlanması işlemidir. Algının gerçekleşmesi bireyde var olan daha önceki bilgilere (şemalara) göredir. Birey algıyı önceden sahip olduğu bu bilgilere göre gerçekleştirir. Algı olayını belirleyen en önemli etken dikkattir. İnsan aynı anda birden çok uyarıcının etkisi altındadır. İnsanın, bunlar arasında seçim yapıp algılama işlemi yapması dikkat süreciyle alakalıdır. Algılama, en yaygın biçimde Gestalt algı ilkeleriyle açıklanmaktadır. Bu ilkelerin her biri algılamayı belirli bir yönüyle açıklamaktadır. 34

35 Bilgiyi İşleme Kuramı 2) Kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe geçiş (Uzun süreli bellekte bilgiyi tutan bilişsel süreçler) A) TEKRAR Kısa süreli belleğe gelen bir bilgi, bu bellekte çok kısa süreliğine kalmaktadır. Bireyin herhangi bir işlem yapmaması durumunda bilgi, en çok saniye sonra silinmekte, unutulmaktadır. Bilginin tekrar yoluyla işleyen bellekte bir süre daha kalmasının sağlanmasından sonra birey, bu bilgiyi kendi isteğine ya da gereksinmesine bağlı olarak ya bir kezlik- kullanma ya da uzun süreli belleğe aktarma girişiminde bulunur

36 Bilginin depolanması için, bilginin kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe aktarılması önemli bir süreçtir. Bu amaçla, bilginin kısa süreli bellekteki kalış süresini uzatmakta yararlanılan koruma (rota) tekrarı ve genişletici tekrar işlemleri kullanılabilir. Koruma (rota) tekrarı: Birey, bilgiyi koruyucu tekrar yoluyla yeterince tekrar edebilirse, bilgiyi uzun süreli belleğe aktarma olanağı elde edebilir ve fakat bunda çok da etkili değildir. Koruyucu tekrarının temel amacı bilgiyi kısa dönem bellekte hemen kullanmak amacıyla tutmak için zihinsel ve sözel tekrar yapmaktır. Bu tekrar biçimi, malzemenin defalarca basit bir biçimde tekrarlanmasına dayalıdır. Mesela; birçok öğrenci okul hayatında çarpım tablosunu bu şekilde tekrarlayarak öğrenmiştir. 36

37 Genişletici (özümleyici) tekrar: Bireyin yeni bilgiyi uzun süreli belleğindeki bilgilerle ilişkilendirerek anlamlı duruma getirmesidir. Genişletme, uzun süreli bellekte depolanmış bilgilerimizin, yeni bilgiyi detaylandırmak, anlamlandırmak, görsel görüntüler oluşturmak ve benzetmeler yapmak için kullanılmasıdır. Bilgi genişletildikçe, daha çok bilgi depolanır. Daha çok bilgi depolandıkça bu bilgiyi diğerlerinden ayırt etmek kolaylaşır ve bilgi daha kolay geri çağrılır. Ayrıca bir bilgiyi genişletmenin iyi yollarından birisi de ona uygun örnekler bulmaktır. Mesela; tiyatro oyunundaki rolünüzün bir öğrenciyi canlandırmak olduğunu düşündüğümüzde, rolünüzü kendi öğrencilik yaşantınızla ilişkilendirirseniz rolünüzle ilgili bir şeyi daha kolay öğrenir ve hatırlarsınız. 37

38 Ayrıca bilgiler zihinsel (örtük) veya sesli (açık) tekrar edilerek, uzun süreli bellekte saklanabilmektedir. Aralıklı tekrar, sürekli tekrardan daha etkilidir. Mesela; yeni alınan bir cep telefonu numarasını ezberleyene kadar sesli tekrar etmek bu süreçle ilgilidir. 38

39 Bilgiyi İşleme Kuramı B) KODLAMA (ANLAMLANDIRMA) Kısa süreli bellekteki bilginin, uzun süreli bellekte bulunan eski bilgilerle ilişkilendirilerek uzun süreli belleğe transfer edilmesi sürecidir. Kodlama, bilginin zihinsel simgelerinin oluşturulmasıdır. Kodlama işlemiyle, bilgiler uzun süreli belleğe depolanabilecek ve kimi işlemler yapılabilecek biçimlere dönüştürülür. Bunun sonunda bilgiler uzun süreli belleğe kaydedilir

40 KODLAMA STRATEJİLERİ 1) ANLAMLILIK Kodlama, en iyi biçimde, bireyin yeni bilgiyi düzenlemesi ve uzun süreli belleğinde var olan bilgilerle ilişkilendirmesiyle yapılabilir. Kimi bilgilerin yalnız tekrar yoluyla uzun süreli belleğe aktarılması olanaklıdır. Ancak, bilgilerin uzun süreli bellekte saklanabilmesi için, kodlamanın anlamlı bir biçimde yapılmasına gerek vardır. Kodlamada anlamlılık, yeni bilgiyle uzun süreli bellekteki önceden öğrenilmiş bilgiler arasında kurulan bağ ya da ilişki sayısıyla belirlenir. Kurulan ilişki sayısı ne kadar çok olursa, kodlamanın anlamlılık düzeyi de o ölçüde yüksek olur. Bu da bilgilerin daha kolay hatırlanmasını sağlar. 40

41 Bilgiyi İşleme Kuramı 2) ETKİNLİK Bireyin öğrenme sürecine etkin olarak katılması gerekir. Birey kendine gelen bilgiyi olduğu gibi almaz, uzun süreli belleğinde depolamak üzere kendine özgür bir şekilde, bilgiyi yeniden yapılandırır, organize eder. Bu nedenle bireyin bilgiyi alması ve işlemesinde kendi yaptığı ekinlikler (ödev, proje) önem taşır. Mesela; bir öğrencinin öğrenme psikolojisine ait bellek konusuyla ilgili özet çıkarması. 3) ÖRGÜTLEME (GRUPLANDIRMA) Herhangi bir biçimde, birbiriyle ilgili olan bilgileri sınıflandırarak ya da gruplandırarak bir araya getirme stratejisidir. Öğrenmek istediğimiz bilgiler çoğunlukla karmaşıktır ve birbiriyle ilişkilidir. Bu karmaşık bilgiler, örgütleme yoluyla mantıklı bir ilişki ağına dönüştürülür ve böylece bu örgütleme ile öğrenme kolaylaşır. Bilgilerin örgütlenmesinde çizelge, şekil, grafik, harita, plan, akış şeması, kümeleme ve ana çizgilerden yararlanılabilir

42 Bilgiyi İşleme Kuramı 4) EKLEMLEME (GENİŞLETME) Genişletme; bilginin ilişki sayısını artırma işlemidir. Bu, ya var olan bilgilerde ek bağlantılar oluşturarak ya da var olan şemaya yeni bilgi ekleyerek gerçekleştirilir. Genişletme yeni bilginin uzun süreli bellekte var olan eski bilgiyle ilişkilendirilmesi yoluyla yeni bilgiye anlam verme veya anlamı genişletme sürecidir. Mesela; köpeklerin havladığını, koku duyusunun çok iyi olduğunu bilen ve bununla ilgili şeması oluşturan birisinin köpeklerin dünyayı siyah beyaz gördüğünü öğrenince bu bilgiyi köpeklerle ilgili şemayla ilişkilendirecek ve köpek şemasını daha da genişletecektir

43 5) GÖRSEL CANLANDIRMA KODLAMASI Objelerin, fikirlerin ve hareketlerin zihinsel imgelerini oluşturma stratejisidir. Resimler gibi görsel öğelerin kalıcılık değerleri yüksektir. Çünkü görsel öğeler bilgiyi derli-toplu ve anlamlı bir şekilde sunarlar. Bir şeyin görselini oluşturdukça o bilgiyi genişletmiş oluruz. Bu nedenle görsel canlandırma kodlaması genişletici kodlama çeşididir. Mesela; Doğup büyüdüğünüz evde kaç pencere vardı? Çok az kişi bu bilgiyi hatırlar, fakat her odanın zihinsel resmini oluşturdukça cevapları bulabiliriz. 43

44 6) OTOMATİKLEŞTİRME Otomatik bilgi veya işlemlerin çok fazla tekrar edilerek eksiksiz öğrenilmesini kapsar. Otomatikleşen işlemlerde, işlemi çok hızlı ve çok az zihinsel çaba harcayarak yapma, dikkat gerektirmeme, kendini bilinçli kontrol etmeye gereksinim duymama, işlemi bağımsız olarak kendiliğinden yapma gibi özellikler görülür. Mesela; araba kullanmayı öğrenirken tüm dikkatimiz bu işe yöneliktir. Aynı anda başka bir şeyle ilgilenmeyiz. Fakat araba kullanmaya devam ettikçe bu işlem otomatikleşir. Araba sürerken aynı anda CD değiştirebilir, yanımızdakiyle sohbet edebilir duruma geliriz. 44

45 Üniversite öğrencisi Nalan, gelişim psikolojisi sınavına çalışırken Erikson un psikososyal gelişim kuramında açıkladığı evrelerin özelliklerini hatırlamakta zorlanır ve evrelerin özelliklerini, tanıdıklarının özellikleriyle ilişkilendirerek öğrenmeyi dener. Örneğin; babasının kanun çalmayı öğrenmek için kursa gitmesi, görme engelli bireyler için sesli kitap projesinde gönüllü olarak çalışmaya başlaması gibi etkinliklerini, Erikson un "üretkenliğe karşı durgunluk" evresiyle ilişkilendirir. Buna göre Nalan, bilginin kısa süreli bellekten uzan süreli belleğe geçişi için aşağıdaki süreçlerin hangisinden yararlanmıştır? A) Koruma tekrarı B) Gruplama C) Otomatikleşme D) Genişletici tekrar E) Görsel canlandırma kodlaması

46 Bilgiyi İşleme Kuramı 7) BELLEK DESTEKLEYİCİ İPUÇLARI Bazı durumlarda yeni gelen bilgi ilk defa karşılaşılan bilgidir. Bu nedenle bilgi yeni bir yapıya giremez (eklemleme olmaz), eski bilgilerle gruplanamaz (örgütlenemez). Bu durumda bellek destekleyici ipuçlarıyla ilişki kurularak kodlama yapılır. 46

47 Bilgiyi İşleme Kuramı BELLEK DESTEKLEYİCİ İPUÇLARI Yerleşim (Loci) yöntemi: Bu yöntem, belli bir bilgiyi doğru sırayla hatırlamaya yardım eder. Daha çok sırayla hatırlanması gereken bilgilerin, iyi bilinen çevrenin fiziksel özellikleriyle ilişkilendirilerek (bilgilerin bilindik bir mekâna yerleştirilmesi yoluyla) akılda tutulması yöntemidir. Mesela; Freud un psiko-seksüel dönemlerini sırayla hatırlayabilmek için bu dönemin adlarını evinizdeki bölümlerle sırayla ilişkilendirerek (oral dönem-mutfak, anal dönem-tuvalet, fallik dönem-yatak odası, gizil dönem-kiler vb.) aklınızda tuttuğunuzda yerleşim yöntemini kullanmış olursunuz. 47

48 Trigonometri formüllerini öğrenmede zorlanan Ercan, formülleri farklı renklerdeki kâğıtlara yazarak evin giriş kapısından odasına doğru yapıştırmıştır. Sınavda hatırlaması gerektiğinde yürüdüğü güzergâhı göz önüne getirmekte ve ilerleme sırası ile formülleri hatırlamaktadır. Ercan, aşağıda verilen bellek destekleme yöntemlerinden hangisini kullanmıştır? A) Çengel B) Zincirleme C) Yerleşim D) Askı sözcük E) Anahtar sözcük

49 Bilgiyi İşleme Kuramı - Askı sözcük (Pegword, Kanca, Çengel) yöntemi: Sırayla hatırlanması gereken kavramların, rakamlarla ses benzerliği olan sözcüklerle ilişkilendirilerek akılda tutulmasıdır. Mesela; TC Cumhurbaşkanlarından ilk beşinin adlarını sırasıyla hatırlamada kullanmak için bu yöntem şöyle uygulanabilir: Sıra sözcükleri Bir İki Üç Dört Askı sözcükleri Ter İpi Güç Ört Beş Taş 49

50 Bilgiyi İşleme Kuramı Sıra sözcüklerle ses benzerliği olan askı sözcükleri söz konusu Cumhurbaşkanların isimlerini aşağıdaki gibi ilişkilendirerek akılda tutabiliriz: Mustafa Kemal Atatürk, ulusunun bu çaresiz durumunu karşısında ter (bir) döktü. Ardından İnönü yarış ipini (iki) göğüsledi. Celal Bayar, güç (üç) gösterisinde bulunan karatecileri seyrediyor. Cemal Gürsel askerlere açıkta bulunan mühimmat için ört (dört) emrini verdi. Cevdet Sunay deniz kenarında taş (beş) topladı. 50

51 Bilgiyi İşleme Kuramı - Zincirleme (Bağ) yöntemi: Hatırlanması gereken kavramları kullanarak bir öykü veya ilginç bir metin oluşturmadır. Mesela; Halı, televizyon, bayrak, tank, karınca ve kuş kelimelerinin sırayla hatırlanması gereksin. Bunun için şöyle öykü oluşturulabilir: "Okula bu gün uçan bir halıyla geldiğimizi, halının üzerinde televizyon seyrettiğimizi hayal edebiliriz. Televizyonda da bir marş okunuyor ve bayrak görünüyor. Bayrak direkte olması gerekirken tankın üzerinde duruyor. Tank karınca yuvalarını ezerek ilerliyor ve büyük bir kuş tankı yutuyor." 51

52 Bilgiyi İşleme Kuramı - İlk harf yöntemleri: Akronim ve akrostiş olmak üzere iki türlüdür. Akronim (kısaltma); hatırlanması gereken sözcüklerin ilk harflerinden anlamlı (genellikle) bir kelime oluşturma yöntemidir. Mesela; Programlı öğretimin ilkeleri Küçük adımlar Etkin katılım Başarı Anında düzeltme Bireysel Hız isimlerinin ilk harflerinden KEBAP kelimesini oluşturulur. 52

53 Bilgiyi İşleme Kuramı Başka bir ifadeyle akronim, birleşik isim veya kelimenin baş harflerinden oluşturulan kısaltma anlamına gelen kelimedir. Mesela; Türk Dil Kurumu: TDK, Milli Eğitim Bakanlığı: MEB 53

54 İstiklal Marşı nın dörtlüklerinin sırasını karıştıran bir öğrenciye, bu sorunun üstesinden gelebilmesi için önerilebilecek en etkili yöntem aşağıdakilerden hangisidir? A) Tekrar sayısını artırması B) Dörtlükleri üçerli gruplar hâlinde ezberlemesi C) Kelimelerin anlamlarını düşünmesi D) Başkalarının yanında tekrar etmesi E) Dörtlüklerin ilk harflerinden şifre oluşturması

55 Bilgiyi İşleme Kuramı Akrostiş, hatırlanması gereken kavramların ilk harflerinden bağlantılı bir cümle oluşturmadır. Mesela; Gagne nin öğrenme hiyerarşisindeki basamakları (işaret öğrenme, uyarıcı-tepki bağını öğrenme, zincirleme, sözel bağ kurma, ayırt etme, kavram öğrenme, ilke öğrenme, problem çözme) İrem le Uğur Zaten Sevgili Ayşe Kız İlişkinin Problemi şeklinde cümle kurularak akılda tutulur. 55

56 Bilgiyi İşleme Kuramı - Anahtar sözcük (Keyword) yöntemi: Öğrenilmesi ve hatırlanması gereken sözcüklerin bilindik bir sözcükle eşleştirilmesidir. Bu yöntem bilgiyi doğru sırayla hatırlamak için kullanılmaz, özellikle yabancı dildeki sözcüklerin öğrenilip hatırlanması amacıyla kullanılır. İlk olarak, hatırlanması istenilen kelimeye benzer okunuşa sahip Türkçe bir anahtar sözcük bulunur. Daha sonra, bu anahtar kelime ile o yabancı kelimenin Türkçe karşılığını kapsayan bir cümle oluşturulur. Mesela; siyah anlamına gelen black kelimesi için anahtar kelime olarak bilek i seçebiliriz. Daha sonra Doğum gününde sana siyah bileklik hediye ettiler cümlesi kurulur. 56

57 Bilgiyi İşleme Kuramı - Ritim (kafiye oluşturma) yöntemi: Hatırlanması gereken kavramların o kavramlarla kafiye oluşturan veya ses benzerliği olan sözcüklerle ritimli bir şekilde eşleştirilmesi yöntemidir. Mesela; ilkokulda öğrencilere ayları öğretmek için şu kafiye oluşturulur: Ocak, Şubat, Mart; sobaya odun at. Nisan, Mayıs, Haziran; kırlarda koşulacak zaman. 57

58 Bilgi İşlem Sürecinin Basamakları 1) Dikkat: Dikkat, psikofizik enerjinin bir nokta üzerinde yoğunlaşması veya odaklanmasıdır. 2) Algılama: Bireyin kısa süreli belleğinin önceki bilgilerle yeni uyarıcıyı ilişkilendirmesidir. 3) Kodlama: Depolanacak bilginin belleğe yerleştirilmesi sürecidir. Algılanan bilgilerin belleğe kaydedilip işlenir hale getirilmesine kodlama denir. Kodlama, yeni bilginin bilgi işleme sürecine dâhil edilmesini ve uzun süreli bellekte saklanmaya hazırlanması sürecidir. Kodlama genellikle yeni bilginin, bellekteki şemalarla ilişkilendirilmesi, anlamlandırılmasını gerektirir. 58

59 Bilgiyi İşleme Kuramı Kodlama süreciyle kısa süreli bellekte bilginin işlemden geçirilme aşamaları şöyledir: Sunulan bilginin özelliğini belirlemek Sunulan bilgi ile ilişkili uzun süreli bellekteki mevcut bilgi veya şemayı belirlemek Uzun süreli bellekteki mevcut bilgi ile yeni gelen bilginin kısa süreli bellekte nasıl etkileşeceğini belirlemek Yeni gelen bilginin uzun süreli bellekte nasıl depolanacağını belirlemek 59

60 4) Depolama: Algılanan bilgilerin kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe aktarılmasıdır. 5) Geri Getirme (Hatırlama): Bellekte depolanan bilgilerin istenildiği zaman geri çağrılması işlemidir. 60

61 Sunulan bilginin özelliğini belirlemek Sunulan bilgi ile ilişkili uzun süreli bellekteki mevcut bilgi veya şemayı belirlemek Uzun süreli bellekteki mevcut bilgi ile yeni gelen bilginin kısa süreli bellekte nasıl etkileşeceğini belirlemek Yeni gelen bilginin uzun süreli bellekte nasıl depolanacağını belirlemek Yukarıda verilen kısa süreli bellekte bilginin işlemden geçirilme aşamaları, hangi bilişsel süreçle gerçekleştirilir? A) Gruplama B) Kodlama C) Otomatikleştirme D) Tekrar E) Hatırlama

62 Bilgiyi İşleme Kuramı 3) Bilgiyi Uzun Süreli Bellekten Geri Getirme A) GERİ GETİRME (HATIRLAMA) Geri getirme; bilgilerin uzun süreli bellekten bulunularak açığa çıkarılması sürecidir. Bazen bu açığa çıkarılma işlemi mümkün olamamaktadır. Bilgi bir yerde durmaktadır, fakat problem onu bulmadadır

63 Bilgiyi İşleme Kuramı B) UNUTMA Günümüzde kabul edilen görüşe göre uzun süreli bellekte tamamen unutma yoktur. Unutma denen olay, bilgiyi geri getirmede başarısızlık, geri getirememe olarak nitelendirilir. Tamamen unutma duyusal kayıtta ve kısa süreli bellekte meydana gelmektedir. Bilgi uzun süreli belleğe aktarılmazsa tamamen unutma gerçekleşir

64 Bilgiyi İşleme Kuramı Bilginin uzun süreli belleğe yerleştirilmesi için yapılan kodlama ile bilgiyi uzun süreli bellekten geri getirme arasında sıkı bir ilişki vardır. Bilgi etkili bir şekilde kodlanmadığı taktirde kolayca geri getirilemez. Yani bilgi ne kadar iyi kodlanırsa geri getirilmesi de o kadar kolay olmaktadır. Bu nedenle geri getirmenin temel ilkesi etkili kodlamadır. 64

65 Bilgiyi İşleme Kuramı Geri getirmeyi (Hatırlamayı) zorlaştıran faktörler 1) Ket vurma (unutma): Öğrenilen bilgilerin birbirini etkileyerek unutturması veya hatırlanmasını zorlaştırması olayıdır. Ket vurma iki türlüdür. a) Geriye ket vurma: Yeni öğrenilen bilgilerin eskilerini unutturması veya hatırlanmasını zorlaştırmasıdır. b) İleriye ket vurma: Eski bilgilerin yeni bilgileri unutturması veya hatırlanmasını zorlaştırmasıdır. 65

66 Yalçın Bey, sıklıkla İnternet bankacılığı kullanmaktadır ve bankanın isteği üzerine her altı ayda bir şifre değiştirmektedir. Fakat her şifre değişiminden sonraki ilk günlerde önce eski şifresini sisteme girmektedir. Yalçın Bey in bu davranışı aşağıdakilerden hangisiyle açıklanır? A) Karışma B) İleriye ket vurma C) Bozulma D) Geriye ket vurma E) Yanlış yerleştirme

67 Bir tiyatro oyuncusu, birkaç yıl önce oynadığı bir oyunda tekrar rol almıştır. Aklına, sürekli olarak, aradan geçen yıllarda oynadığı öteki rollerin sözleri geldiği için, rolünün sözlerini yeniden öğrenmede güçlük çekmektedir. Bu durum aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? A) Geriye ket vurma B) Bastırma C) Güdüsel unutma D) Sonralık etkisi E) Episodik bellek

68 Bir öğrencinin sürekli olarak bir yıl önceki müsamerede okuduğu şiiri hatırlaması nedeniyle, bu yılki müsamerede okuyacağı şiiri öğrenmekte güçlük çekmesi aşağıdakilerden hangisinin sonucudur? A) Örtük (gizil) öğrenme B) Bastırma C) Geriye ket vurma D) Amnezi E) İleriye ket vurma

69 Bilgiyi İşleme Kuramı 2) Karışma: Öğrenilen bir bilgi biriminden önce veya sonra öğrenilen benzer bilgiler bu bilgi birimiyle karışır ve geri getirmede zorluk yaşanır. Mesela; İsim öğrenmelerinde Ender e Önder, Murat a Burak dememiz gibi. 69

70 Bilgiyi İşleme Kuramı 3) Bilgilerin kullanılmaması (Bozulma): Bilgi uzun süreli bellekte şemalar içinde depolanır. Şemalar içerisinde ki bilgi birimleri birbiriyle ve şemayla bağlantılar kurularak depolanır. Geri getirmede bu bağlantılar önemli rol oynar. Ancak bilgiler uzun süre kullanılmadığı zaman bu sinaptik bağlar zayıflar yani bellekteki izleri bozulur ve bilgilere ulaşmak zorlaşır (unutulur). Yani uzun süre kullanılmayan bilgilerin hatırlanamaması bozulma olarak adlandırılır. 70

71 71

72 Bilgiyi İşleme Kuramı 4) Bastırma (Güdülenmiş unutma): Bireyin benliğini rahatsız eden şeylerin bilinç dışına itilerek unutulmasıdır. Bu ayrıca savunma mekanizmasıdır. 72

73 Arkadaşları Selim e, hafta sonu grup olarak sinemaya gitmeyi teklif eder. Selim yorgun olduğunu, hafta sonu evde kalıp dinlenmek istediğini söyler ama arkadaşları ısrar ettiği için teklifi kabul eder. Ancak bir süre sonra Selim arkadaşlarına verdiği sözü unutur. Selim in arkadaşları ile buluşmayı unutması, aşağıda verilen unutma türlerinden hangisine örnektir? A) Bastırma B) Bozulma C) Karışma D) Yanlış yerleştirme E) Bilgiyi değiştirme

74 Bilgiyi İşleme Kuramı 5) Yanlış Yerleştirme: Bilginin yanlış bir şemaya yerleştirilmesi nedeniyle hatırlanamamasıdır. Mesela; göreve yeni başladığınız zaman okulunuzda tarih öğretmenini coğrafya öğretmeni sanarak bu şekilde bir şema oluşturduğunuzda, bir öğrenci size okuldaki coğrafya öğretmeninin kim olduğunu sorunca ona yanıt verememeniz yanlış yerleştirme süreciyle ilgilidir. 74

75 Ayla Öğretmen okullarında yeni göreve başlayan Esma Öğretmen e ilk tanışmadan sonraki her karşılaşmasında Sema diyerek hitap etmiştir. Ayla Öğretmen i kırmamak adına durumu çok fazla önemsemeyen Esma Öğretmen bir gün dayanamayarak Ayla Öğretmen im bana sürekli Sema diyorsunuz ama benim adım Esma diyerek hatırlatmada bulunur. Kendisinden özür dileyen Ayla Öğretmen o günden sonra Esma Öğretmen e hitap ederken daha dikkatli olmaya çalışmıştır. Ayla Öğretmen in Esma Öğretmen in ismini yanlış söylemesi aşağıdaki kavramlardan hangisiyle açıklanır? A) Bozulma B) Ket vurma C) Yanlış yerleştirme D) Bilgiyi değiştirme E) Olumsuz transfer

76 Bilgiyi İşleme Kuramı 6) Bilgiyi Değiştirme: Uzun süreli bellekteki bir bilginin yeni bilgiyle değiştirilmesine bağlı olarak hatırlanamaması durumudur. Bilginin yeni bir bilgiyle değiştirilmesi sürecinin başlarında her iki bilgi de bellekte korunur (hatırlanır). Fakat yeni bilginin sıklıkla kullanılması eski bağların (bilgilerin) zayıflamasına neden olur ve yeni bilgi eskinin yerine geçer ve eskinin hatırlanmasını zorlaştırır. Mesela; yeni bir telefon numarası alıp kullanmaya başladığımızda bir süre sonra eski telefon numaramızı hatırlamakta zorlanmamız. 76

77 Bilgiyi İşleme Kuramı 7) Organik etkenler nedeniyle unutma: Ölen beyin hücrelerinin kendini yenileyememesi, beyinde hücre kaybının olması unutmaya sebep olabilir. Ayrıca amnezi, yaşlılık, frengi, tümör, ateşli hastalıklar, alkol, uyuşturucu, sigara unutmaya neden olmaktadır. 77

78 Bilgiyi İşleme Kuramı 8) Seri Pozisyon Etkisi (Öncelik ve Sonralık etkisi) Seri pozisyon etkisi bir listenin en başında ve en sonunda olanların ortada olanlara oranla daha iyi hatırlanmasıdır. Seri pozisyon etkisi özellikle zincirleme yoluyla birbirine bağlı olarak öğrendiğimiz bilgilerin geri getirilmesinde karşımıza çıkar. Biliş psikolojisinde, öncelik (başlangıçlık) etkisi ilk öğrenilen bilgilerin sonra öğrenilenlere göre daha iyi hatırlanmasıdır. Sonralık (yakınlık, son zamanlık) etkisi, son öğrenilenlerin ilk öğrenilenlere göre daha iyi hatırlanmasıdır. Mesela; Bir öğretmenin sınıftaki öğrencilerin adlarını sorup öğrendiğinde, adını ilk söyleyenleri daha çok hatırlarsa öncelik etkisi, adını en son söyleyenleri hatırlasa sonralık etkisidir. 78

79 Seri pozisyon etkisi olaylar için de geçerlidir. Mesela; Öğrenme psikolojisinin konularını tüm bir haftaya yayarsanız ve sonraki hafta pazartesi günü öğretmen size neleri hatırladığını sorarsa en iyi Pazar günü öğrendiklerini hatırlarsınız, daha sonra geçen Pazartesi (öğrenmenin ilk günü), en kötü Çarşamba- Perşembe günü öğrendiklerini hatırlarsınız. 79

80 Atatürk ün Gençliğe Hitabesi ni öğrenmiş bir kişi, yıllar sonra Hitabe yi tekrar hatırlamaya çalıştığında sadece ilk birkaç cümlesini hatırlamakta, geri kalanını hatırlayamamaktadır. Bu durum, öğrenmede aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? A) İleriye ket vurma B) Yakınlık etkisi C) Olumsuz transfer D) Geriye ket vurma E) Öncelik etkisi

81 Bilgiyi İşleme Kuramı 4) Yürütücü Kontrol ve Yürütücü Biliş Birçok araştırmacı, bazı bireylerin neden diğer bireylerden daha hızlı ve daha iyi öğrendiği problemine karşı yaptığı araştırmalar neticesinde, a) Yürütücü kontrol b) Yürütücü biliş (Metabiliş) olmak üzere iki kavram geliştirmiştir

82 a) Yürütücü kontrol: Bireyim tüm bilişsel süreçlerini denetleyen sisteme verilen addır. Yürütücü kontrol bireyin kendi öğrenmesinin iki temel yönünü denetler. İlki güdüsel süreçler, bireyin bilgiyi elde etmeye niyet etmesi gibi birey tarafından bilinçli olarak denetlenebilen durumlardır. Diğeri bilgiyi işleme ile ilgili tüm süreçlerdir. Bu; bilginin duyusal kayda gelmesi, duyusal kayıttan kısa süreli belleğe, kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe geçirilmesi ve uzun süreli bellekten geri getirilmesinde tüm bilişsel süreçlere rehberlik eder, bu süreci yönetir. 82

83 b) Yürütücü biliş (Üstbiliş, Metabiliş): Bu yürütücü kontrol sürecine ilişkin bilgidir. Metabiliş, bireyin öğrenmeyi hangi yollarla daha iyi gerçekleştirdiğini bilmesi, kendi düşünme süreçlerinin farkında olması ve bu süreçleri kontrol edebilmesi demektir. Bireylerin öğrenme etkinliklerinde kendi öğrenmeleri üzerine düşünerek bunları düzenlemesidir. Birey, öğrenme hedeflerini kendisi belirleyip kendi öğrenme sorumluluğunu aldığında, bu sürecini de kendisi gözlemleyip değerlendirdiğinde metabilişsel düşünmeyi gerçekleştirmiş olur. 83

84 Ayhan ders çalışırken önemli gördüğü kısımları fosforlu kalemle işaretlemekte, bazen de ilgili kısmın yanına kısa, küçük notlar almaktadır. Ayhan ders çalışırken aşağıdakilerden hangisini kullanmıştır? A) Planlama B) Kodlama C) Bilişi yönetme D) Haritalama E) Kavrama

85 Birey, öğrenme hedeflerini kendisi belirleyip kendi öğrenmelerinin sorumluluğunu aldığında, bu süreçte ne kadar başarılı olduğunu ve ne kadar ilerleme gösterdiğini kendisi gözlemlediğinde aşağıdaki yaklaşımlardan hangisini izlemiş olur? A) Araştırmaya dayalı B) Tümevarım C) Tümdengelim D) Metabilişsel (üstbilişsel) E) Davranışçı

86 III. BİLİŞSEL MODELLEME Bilişsel modellemede model olan kişinin davranışla ilgili açıklama yapması, model davranışı gösterirken düşüncelerini ve gerekçelerini sözel olarak açıklaması söz konusudur. Bilişsel modellemede hem model olma hem de anlatarak davranışı anlamlandırma söz konusudur. Örnek; Bilgisayarı için yazıcı (printer) alan Elif, satın aldığı yazıcı ile beraber verilen CD&#;yi bilgisayardan izler. CD&#;de yazıcının bilgisayara nasıl takılacağı ayrıntılı olarak üç boyutlu gösterilmiş ve bir uzman tarafından da gerekli açıklamalar yapılmıştır. Bu örnekte ürünü satan üretici firma, yazıcı kullanımını öğretmek için bilişsel modelleme yöntemini kullanmıştır. Örnek; Oğluna Lego oyuncağı alan Nevzat Bey, oğlunun bu oyuncağı birleştirirken zorlandığını gözlemlemiştir. Bu nedenle Nevzat Bey, oğlunun önünde önce oyuncağı kendisi birleştirmiş, bu sırada da oğluna hangi parçanın nasıl birleştirileceğini anlatmıştır. Bu örnekte Nevzat Bey, oğluna Lego oyuncağının parçalarını nasıl birleştireceğini öğretirken kullandığı yöntem bilişsel modellemedir.

87 PDR ÖABT Bir öğretmen dersinde, Bakınız, elektrikli testere kullanırken belirli bir mesafede duruyorum. Böylece testerenin kopması durumunda bana zarar vermesine engel olabilirim. Daha sonra keseceğim tahtayı tutarken tahtanın bana yakın olan yerinden tutuyorum. Tahtayı kesmek için yavaşça itiyorum. Hızlı itersem testere kopabilir ve bana zarar verebilir. şeklinde açıklama yapmaktadır. Buna göre, öğretmenin testere kullanımıyla ilgili yapmış olduğu açıklamalar aşağıdaki kavramlardan hangisiyle açıklanabilir? A) Algıda seçicilik B) Bilişsel modelleme C) Bellekte tutma D) Dikkat E) Üretme 87

• Aşağıdaki öğrenme model veya görüşlerinin hangisinde bilginin algılanması, işlenmesi, kodlanması ve gerekli olduğu zaman geri getirilerek kullanılması üzerinde durulur? (KPSS )

A) Bilgi işlem modeli B) Tam öğrenme modeli C) Deneme yanılma yoluyla öğrenme D) Davranışçı öğrenme yaklaşımı E) Yaparak, yaşayarak öğrenme yaklaşımı

• Gagne’nin öğrenme yaklaşımında öngörülen bilgi işleme sürecinin basamakları aşağıdakilerin hangisinde doğru sırada verilmiştir? (KPSS )

A) Dikkat – geri bildirim – depolama – kodlama

B) Geri getirme – depolama – kodlama – devir

C) Kodlama – devir – dikkat – depolama

D) Dikkat – kodlama – depolama – geri bildirim

E) Davranış düzenleme – kodlama – depolama – geri bildirim

• Bir öğrencinin sürekli olarak bir yıl önceki müsamerede okuduğu şiiri hatırlaması nedeniyle, bu yılki müsamerede okuyacağı şiiri öğrenmekte güçlük çekmesi aşağıdakilerden hangisinin sonucudur? (KPSS )

A) Örtük (gizil) öğrenme B) Bastırma C) Geriye ket vurma D) Amnezi E) İleriye ket vurma

• Bir tiyatro oyuncusu, birkaç yıl önce oynadığı bir oyunda tekrar rol almıştır. Aklına, sürekli olarak, aradan geçen yıllarda oynadığı öteki rollerin sözleri geldiği için, rolünün sözlerini yeniden öğrenmede güçlük çekmektedir.

Bu durum aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? (KPSS )

A) Geriye ket vurma B) Bastırma C) Güdüsel unutma D) Sonralık etkisi E) Episodik bellek

• Yeni yılın ilk günlerinde tarih atarken, bir önceki yılın tarihinin yazılması sık karşılaşılan bir hatadır.

Bu hata aşağıdakilerden hangisinin sonucudur? (KPSS )

A) Tepki genellemesi B) Sonralık etkisi C) Geriye doğru ket vurma D) Alışma E) İleriye doğru ket vurma

Bugün 1, bugüne kadar toplam kez ziyaret edildi.